4 مارچ- ڀٽو ۽ بعد جي حالات
مودودي جي انهيءَ بيان جماعت اسلامي جي مذموم ۽ سنڌ دشمن ارادن ۽ پروگرامن جو پردو چاڪ ڪري ڇڏيو ۽ هيءَ جماعت وائکي ٿي پئي. اڳتي هلي انهيءَ جماعت جي ڪڌي ڪردار بنگال ۾ 30 لک مظلوم بنگالين جو قتل عام ڪرايو. پر جماعت اسلامي جي الشمس ۽ البدر تنظيمن جِن پاڪستاني فوج سان گڏ معصوم ۽ مظلوم بنگالين جو بندوقن سان شڪار کيڏيو ڪافي رسوا ۽ بدنام ٿي.
مون کي ڪِن دوستن کان معلوم ٿيو ته شاگرد يونين جي عهديدارن يعني يوسف ٽالپر وارن ڀٽي صاحب کي دعوت ڏيڻ وقت اهو به چيو هئو ته هو ون يونٽ بابت ڳالهائي ۽ هن خاطري به ڏني هئي، پر جلسي ۾ تقرير دوران هو رٽيل پٽيل ڳالهين يعني تاشقند، ايوبي آمريت وغيره بابت ڳالهائيندو رهيو پر ون يونٽ تي نه ڳالهائين. نيٺ هڪ شاگرد (شايد ڄام ساقي) رڙ ڪري چيو ته ”ون يونٽ ٽوڙڻ بابت ڳالهايو“. جنهن تي ڀٽي صاحب چيو ته هو پنجاب خلاف ڪنهن به سازش ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ تيار نه آهي. اهي لفظ حاضرين تي وڄ بڻجي ڪڙيا ۽ شاگردن ۾ ڪافي تاءُ پيدا ٿيو، پر مهمانداري جا آداب لحاظ ۾ رکندي خاموش رهيا ۽ پوءِ شاگرد يونين جي عهديدارن سان ڪافي جٺ ٿي، پر هنن چيو ته اسان سان ڌوڪو ٿيو آهي. اِها ٻي ڳالهه آهي ته ڀٽي صاحب ون يونٽ ٽوڙڻ جو مطالبو تڏهن ڪيو، جڏهن کانئس اڳ جماعت اسلامي به اهڙو مطالبو ڪري چڪي هئي ۽ پنجابي فوجي نوڪر شاهي به اهڙو فيصلو ڪري چڪي هئي.
سنڌ ۾ سياسي حالتون تڪڙي تبديلي اختيار ڪري رهيون هيون. ڀٽي جي سياسي قوت ۾ اضافو ٿي رهيو هئو، سنڌ متحده محاذ کي گرهڻ لڳي رهي هئي ۽ شاگرد تنظيمن ۾ ٽوٽ ڦوٽ ٿي رهي هئي. انهي ٽوٽ ڦوٽ جي عمل SSCO يعني سنڌ اسٽوڊنٽس ڪلچرل آرگنائيزيشن انتشار جو شڪار ٿي ويئي. SSCO کان الڳ ٿيل همراهن يوسف ٽالپر جي سڏ تي ”جيئي سنڌ نوجوان محاذ“ ٺاهيو، جنهن جي ابتدائي گڏجاڻي هوٽل فارول حيدرآباد جي لان تي ٿي. هن محاذ جو ڪنوينر يوسف ٽالپر کي چونڊيو ويو ۽ ڪنويننگ باڊي تي هيٺيان ميمبر کنيا ويا.
يوسف لغاري، اقبال ترين، ربڏنو ساريجو، عبدالفتاح عبد، هزار خان کوسو، شوڪت سنڌي، عبدالڪريم انصاري، غلام محمد ساريو، اشفاق ميمڻ، روشن پنهور، جاويد جيلاني، سهتو ۽ ايوب ڌامراهه، جيئي سنڌ نوجوان محاذ ٺاهڻ جو مطلب هئو شاگردن ۽ ٻين نوجوانن کي گڏ ڪري هڪ پليٽ فارم تي آڻجي ته جيئن هڪ منظم وقت جي حيثيت سان سنڌ جي قومي جدوجهد کي اڳتي وڌائي سگهجي.
ڪو زمانو اهڙو هو جو سنڌي شاگردن جي ڪابه جماعت ڪانه هوندي هئي، پر هاڻي اهڙيون ٽي جماعتون سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن، ايس ايس ڪو ۽ جيئي سنڌ نوجوان محاذ. اهي ٽيئي تنظيمون اڳتي هلي ٽٽي ڦٽي ختم ٿي ويون. ۽ انهن ٽٽل ٻيڙن جي خلاصي هٿوراڙيون هڻندا وڃي ٻين ٻيڙن ڀيڙا ٿيا. غرض ته انهن تنظيمن مان ڪابه اُسري نسري سگهاري ۽ پائيدار تنظيم نه بڻجي سگهي.