حصو پنجون
ھن حاڪم جي درٻار ۾ عالمن سان علمي بحث ڪيا، درٻاري شاعرن جي شاعريءَ تي تنقيد ڪري سندن بخيا اڊيڙيا. سڀني جي وات تي واه واه ھئي. ھاڻي ھنکي پنھنجي بھادري ۽ شھزوريءَ جا جوھر ڏيکارڻا ھئا ۽ کيس موقعي جي تلاش ھئي. علي ھن جو ڀرجھلو ھو. عليءَ سان گڏ ھن مغل ۽ ترڪ ڳائڻين جا راڳ ٻڌا. شراب، شاعري ۽ شطرنج جي محفلن ۾ پاڻ مڃرايو. چانڊوڪي راتين ۾ مڪليءَ تي کيرسر ۽ کنڊسر تلائن جي ڪَپر تي انگوري ۽ مشڪين شراب جا پيالا پيتا.
علي ھن کي ڪينجھر ڍنڍ گھمائڻ وٺي ويو. چانڊوڪي رات جو ھن ڪينجھر جي ڪپ تي خيمان کوڙيا ۽ رات جو ٻيڙيءَ تي چڙھي وچ ڍنڍ ۾ مَڌُ پيئڻ لڳا. آسمان ۾ چوڏھينءَ جو چنڊ ٽڪ ٻڌي بيٺو ھو ۽ ڍنڍ ۾ ترندڙ چنڊ جي اولڙي سان لھرن راند ٿي کيڏي. ھوا ۾ عجيب بي نانءُ ھٻڪار ھئي. ڪنڌيءَ سان ڪنول ۽ وڻراه! پريان ڪينجھر جي ڪنڌيءَ سان ڪنھن مھاڻي بيت ڏنو. مھاڻي جو آواز لھرن ۾ لڙھندو، چنڊ کي ڇھندو ھنن جي ڪنن سان ٽڪرايو.
ھيٺ جرُ، مٿي مڃر، پاسي کان وڻراه
اچي وڃي وچ ۾، تماچي جي ساءِ
لڳي اتر واءُ، ڪينجھر ھندورو ٿئي.
مھاڻي جو آواز ٻڌي ٻنھي کي پنھنجا پنھنجا ڏک سور ياد پيا. سارنگ پاڻ کي سنڌ جي سلطان ڄام تماچي جي روپ ۾ ڏٺو. ساري ڏيھ ۾ سندس ڏھڪاءُ ھو، سندس گھوڙي جي سُنبن سان ڌرتي ٿي ڪنبي، پر ھن چارڻ جي ڌيءُ کان مات کاڌي. سنڌو ھن سان ٻيڙيءَ ۾ ساڻ ھئي. واھوندا وريا ۽ ڪينجھر کٿوري ٿي.
عليءَ پنھنجو پاڻ کي ڄام تماچيءَ جي روپ ۾ ڏٺو. پر ھن جي ڪا نُوري ڪانه ھئي. ھن ھر جواڻ ۽ سھڻي عورت کي نُوري سمجھي ساڻس عشق ڪيو ھو پر ھر نُوريءَ کان ھن جي دل کٽي ٿي پئي ھئي. ڪاته اھڙي نُوري ھجي جنھن لاءِ ھو پنھنجي خودپرستي ۽ لذت پرستيءَ جي تخت تان لھي، کارو ڪلھي ڪري، مھاڻو ٿي مڇي ماري.
”ڪنھنجو ڪلام آھي؟“ سارنگ پڇيو.
”سيد زادي صوفي، شاھ لطيف جو.“
شاھ لطيف، شاھ لطيف. ساري سنڌ ۾ شاھ لطيف جو نالو ٿي گونجيو. اديون شاھ لطيف چئي. لعلڻ لال لطيف چئي. ھر دل ۾ شاھ لطيف جي نانءَ جي نوبت ٿي وڳي.
”سائينءَ جو ڪلام ٻڌي ائين ٿو لڳي ڄڻ سائينءَ سنڌ جي ڏتڙيل ماروئڙن جي سورن کي زبان ڏني آھي.“
عليءَ جي دل ۾ اڃان مھاڻي جي آواز جا پڙلاءَ ھئا. عليءَ جي ڳالھ ٻڌي سارنگ مرڪيو ۽ چيائين:
”مڃان ٿو ته لطيف سائينءَ سنڌ جي ماروئڙن جي سورن کي زبان ڏني آھي. پر ڇا شاھ جي شاعريءَ سان ڏتڙيل ماروئڙن جا سور ختم ٿي ويندا يا کين ڪو وڌيڪ ڪونه ڏتڙيندو. ڏتڙيل ائين ئي ڏتڙبا رھندا ۽ ڏتڙيندڙ کين ڏتڙيندا رھندا. ھن دنيا ۾ رڳا ٻن قسمن جا ماڻھو آھن. ھيڻا ۽ ڏاڍا. اھو قدرت جو قانون آھي ته ھيڻو ڏاڍي جو کاڄ ٿئي“
”قدرت جا قانون بي رحم آھن.“ عليءَ چيو ” اھو به قدرت جو بي رحم قانون آھي ته ھيڻو ڏاڍي جو کاڄ ٿئي. سيءَ ۾ بيمار ٿيڻ به قدرت جو بي رحم قانون آھي پر انسان قدرت جي ان بي رحم قانون کان بچاءُ جي واٽ ڳولھي لڌي آھي ۽ ڪپھ ۽ اُن مان ڪپڙا اُڻي، سيءَ کان پاڻ کي بچايو آھي. اسان کي قدرت جي ان بي رحم قانون کان ته ھيڻو ڏاڍي جو کاڄ ٿئي، پاڻ کي بچائڻو آھي.“
”نبي ۽ اولياءَ قدرت جي ان قانون خلاف بچاءُ ڳولھيندا آيا آھن پر ماڻھن نبين ۽ ولين جي بچاءَ واري اُپاءَ کي ھٿيار بڻائي ھيڻن جي خلاف استعمال ڪيو آھي. منھنجي خيال ۾ قدرت جي ان قانون کان بچاءَ جي ڪا صورت ڪانھي. ھيڻي جو فنا ٿيڻ قدرت جي عين قانون مطابق آھي. ھن وقت، ھن گھڙيءَ، ڪائنات ۾ فنا ۽ بقا جي جنگ جاري آھي. الائجي ڪيتريون ھيڻيون شيون ھن گھڙيءَ تباھ پيون ٿين ۽ الائجي ڪيتريون توانا ۽ طاقتور شيون وجود ۾ پيون اچن. ھيڻي جي فنا ۽ طاقتور جي بقا جي بي رحم اصول تي تاريخ پئي ھلي. سومرا ڪمزور ٿيا ته سمن کانئن حڪومت کسي ان ڪري جو سومرن جي ڀيٽ ۾ سما وڌيڪ توانا قوم ھئي. سما ڪمزور ٿيا ته انھن کان وڌيڪ توانا قوم ارغونن ۽ ترخانن ھنن کان حڪومت کسي، ارغون ۽ ترخان ڪمزور ٿيا ته مغل آيا. مغل ڪمزور ٿيا آھن ۽ تاريخ ھاڻي ڪنھن ٻي توانا قوم جي تلاش ۾ آھي.“
”سنڌ سان ھيڏو ظلم پيو ٿئي ۽ تون ۽ مان مغلن جي نوڪري پيا ڪيون. ان باري ۾ تنھنجو ڇا خيال آھي.“
”سنڌ فنا ٿيندڙ قوت آھي ۽ مغل بقا جي قوت آھن. انسان کي بقا جي قوتن جو ساٿ ڏيڻو آھي نه ته ھو پاڻ فنا ٿي ويندو. ھن کي فيصلو ڪرڻو آھي ته ھو ڏتڙيل رھي يا ڏتڙيندڙ. ھيڻو ٿئي يا ڏاڍو ۽ اسان ڏتڙيل ٿيڻ جي بدران ڏتيڙيندڙن جي گروه ۾ شامل ٿيا آھيون. رڳو نبي ۽ اولياءَ، صوفي ۽ درويش فنا ٿيندڙ ھيڻن جو ساٿ ڏيئي ڏاڍن سان ٽڪرائيندا يا پاڻ فنا ٿيندا آھن يا ڏاڍ جي معاشري کي فنا ڪندا آھن.“
عليءَ کي خبر ھئي ته سارنگ اقتدار پرست آھي ۽ ھو ھر شيءِ کي انھيءَ نگاه سان ڏسندو ۽ پرکيندو آھي ھن کي اھا به خبر ھئي ته سارنگ ذاتي اقتدار لاءِ سڀئي رشتا ۽ ناتا به لتاڙي سگھي ٿو. ھو عليءَ جي لاش کي لتاڙي به اڳتي وڃي سگھي ٿو پر ته به سارنگ ھن کي پيارو ھو. ڪن ماڻھن ۾ قدرتي طور اھڙي ڪشش ٿيندي آھي جو سندن اوڻاين جي باوجود ماڻھو ھن ڏانھن ڇڪجي ويندا آھن، اھو ڄاڻندي به ته ھي مون کي تباھ ڪندو، ڄاڻي واڻي ھن جي ھٿان تباه ٿيندا آھن ۽ ڪن ماڻھن ۾ لک چڱايون ھونديون آھن پوءِ به ھنن ڏانھن دل نه ورندي آھي.
”سارنگ! سنڌو ياد پوندي اٿئي؟“
اھو سارنگ جي شخصيت جو ٻيو رخ ھو. ھن سنڌوءَ سان اندر جي سچاين سان پيار ڪيو ھو. ساري ڳوٺ کي سنڌو ۽ سارنگ جي پيار جي خبر ھئي پر ڪنھن به ھنن جي پيار کي ميري اک سان نه ڏٺو ھو. سارنگ سنڌوءَ کانسواءِ ڪڏھين به ڪنھن ٻي عورت ڏانھن اک کڻي نه نھاريو ھو. مرد ڪيترو به شريف ڇونه ھجي، عورت جي بدن جي اُس سان اکيون ضرور سيڪيندو آھي. پر سارنگ ڪنھن ڏانھن ڪونه نھاريندو ھو. ھن کي سارنگ جي شخصيت جي ان رُخ سان ريس ٿيڻ لڳي جيڪر ھو به سارنگ وانگر ڪنھن سنڌوءَ سان پيار ڪري سگھي ھا. ھن کي زندگيءَ ۾ گھڻيون ئي نوريون مليون ھيون پر ھو ڪنھن لاءِ به ڄام تماچي ٿي نه سگھيو ھو. ڪيتريون سھڻيون ڪچي گھڙي تي ھن لاءِ درياه ۾ ٽپيون ھيون پر ھو ڪنھن سان به سير ۾ ساڻ نه ھليو ھو. ھن کي پنھنجي زال سڪينه ياد پئي.
سڪينه ھن جي ماسيءَ جي ڌيءُ ھئي. ڪڏھين ڪڏھين اچڻ وڃڻ ٿيندو ھو. سڪينه ڪڏھن به ھن جي سامھون نه آئي. اڇي چادر ۾ ڪو پاڇو ھوندو ھو جيڪو ھيڏانھن ھوڏانھن پيو گھمندو ھو. ھڪڙي ڏينھن ھو ماسيءَ جي گھر جي آڳر ۾ ويٺو ھو. سرءُ جي مند ھئي، اُس مان تيک ختم ٿي ويئي ھئي ۽ اس جو رنگ پيلو ٿي ويو ھو. سڪينه وھنجي غسل خاني مان نڪتي، ھن کي خبر ڪانه ھئي ته ڪو علي آڳر ۾ ويٺو آھي، ھوءَ اُس ۾ وار ڇنڊڻ لڳي. ھن ھيترن سالن کان پوءِ پھريون دفعو سڪينه کي ڏٺو ھو. وار ڇنڊڻ سان جسم ۾ لھرون اڀريون ۽ چڙھيون. انگن جي ونگن تي چڙھيل جوڀن جي ول جا ڇُڳا ٿي ڇِڳا. اوچتو سڪينه جي ھن تي نظر پئي ۽ عليءَ کي پاڻ ڏانھن نھاريندو ڏسي ھن کان دانھن نڪري وئي. ”آئي گھوڙا!“
ان ڏينھن کان پوءِ ھو جڏھين به سڪينه کي ڏسندو ھو، ھن جون اکيون سڪينه ۾ کُپي وينديون ھيون. سڪينه جو سارو بت ٿڙڪڻ لڳندو ھو. ھوءَ به ڊنل ۽ ھيسيل اکيون کڻي ھن ڏانھن نھاريندي ھئي ان شڪار وانگر جيڪو شڪاريءَ کان ڊڄندو به آھي ته ساڳئي وقت شڪار ٿيڻ به چاھيندو آھي. ھڪ ڏينھن سڪينه کان پاڻيءَ جو گلاس وٺندي سڪينه جو ھٿ ھن جي ھٿ کي ڇُھي ويو. سڪينه کي ڄڻ ٽانڊن ڇھي ڇڏيو. ڇرڪي ھٿ ڇڪي ورتائين ۽ پاڻيءَ جو گلاس عليءَ جي لٽن تي ھارجي پيو.
”امڙ ڇا ٿي ڪرين، ڀاءُ جا لٽا آلا ڪري ڇڏيئه.“ ماسيءَ جو آواز آيو.
اڄ به سڪينه جي آڱرين جو ڇھاءُ ھن جي رڳ رڳ ۾ رچيل ھو.
ھن جي سڪينه سان شادي ٿي. پھريان ڏينھن ته ڏاڍي خوشيءَ ۾ گذريا. ھن کي لڳو ٿي ڄڻ ھو ڪنھن ٻئي جھان ۾ ھو. سارو ڏينھن گھر ۾ ويٺو ھوندو ھو. گھر کان ٻاھر نڪرڻ، ڪنھن دوست يا مائٽ سان ملڻ تي دل ئي ڪانه چوندي ھيس. جيڪڏھين دوستن وٽ دير ٿي ويندي ھيس ته سڪينه اڌ اڌ رات تائين بک ۽ اُڃ ۾ اکيون چائنٺ ۾ کپائي ھن جو انتظار ڪندي ھئي. پر پوءِ آھستي آھستي انتظار ختم ٿيڻ لڳا. ھو رات جو دير تائين گھر کان ٻاھر رھڻ لڳو ۽ جڏھين موٽي ايندو ھو ته سڪينه ھن جي وجود کي وساري بي خبر ستي پيئي ھوندي ھئي. محبت جون سڀ کان حسين گھڙيون شروعاتي ھونديون آھن جڏھين آڱرين جو ھلڪو ڇھاءُ مٺڙي ڄر بڻجي رڳ رڳ کي ڄرڪائيندو آھي. جڏھين وار ڇنڊڻ سان وجود جا ونگ ۽ انگ، ونگن تي وريل جوڀن ول ۾ انگور جا ڇڳا اکڙين ۾ اڻ ڏٺل جھان اڏي ڇڏيندا آھن. جسمن جون دوريون ۽ مجبوريون دل کي وڌيڪ ڌتارينديون آھن پر پوءِ جڏھين دوريون ۽ مجبوريون ختم ٿينديون آھن ته سڀ ڪجھ ختم ٿي ويندو آھي. ميلاپ محبت جو موت آھي.
عليءَ ڳيت ڏيئي مڌ جو پيالو خالي ڪيو. سارنگ ماٺ ڪري چنڊ ڏانھن نھاريو. چنڊ جي ڊونڊي آسمان جي ڪينجھر ۾ آھستي آھستي ٿي تري ۽ ھوا ۾ خنڪي رچجڻ لڳي.
”سارنگ، ڇا شاديءَ کان پوءِ محبت مري ويندي آھي؟“
”محبت ڪڏھين نه مرندي آھي.“
”شاديءَ کان اڳ محبت ۾ ڪيڏو نه جوش ھوندو آھي پر شاديءَ کانپوءِ سارو جوش ۽ ساري تڙپ ختم ٿي ويندي آھي. ڇا اھو محبت جو موت نه آھي؟“
”تون جوش، تڙپ ۽ بيتابيءَ کي محبت ڇو ٿو سمجھين. محبت ۾ وڌيڪ گھرائي ۽ وڌيڪ وسعت اچي وڃي ته اھا ڪينجھر وانگر ٿي ويندي آھي. سانتيڪي ۽ ماٺيڻي! درياھ جڏھين پھاڙن جي وچ ۾ ڪنھن سوڙھي لنگھ مان لنگھندو آھي ته ان ۾ ڪيڏي نه بي چيني، بي تابي ۽ شور ھوندو آھي. لھرون پٿرائين ڪنارن سان مٿو ٽڪرائينديون آھن پر جڏھن اھو ساڳيو درياھ ميدانن ۾ ايندو آھي ته ميدانن جي وسعتن ۾ پکڙجي، اڃايل ڌرتيءَ کي سيراب ڪري، ڪيڏي آرام سان وھندو آھي. ميلاپ کان اڳ محبت پٿرائين سوڙھي لنگھ مان وھندڙ درياھ وانگر آھي جنھن ۾ جذبا اُڀري ۽ الري پٿرائين ڪنارن سان مٿو ٽڪرائيندا آھن پر ميلاپ کان پوءِ محبت اڃايل جسمن کي سيراب ڪري، وسعتن ۾ پکڙيل درياھ وانگر ٿي ويندي آھي، سانتيڪي ۽ ماٺيڻي. شاديءَ کان پوءِ محبت مرندي نه آھي پر وڌيڪ گھري ۽ وسيع ٿي ويندي آھي ۽ جن ماڻھن لاءِ اندر جي لوچ، بي تابي، جذبن جو اُلرون ئي محبت آھي. اھي محبت جي وسعت گھرائي ۽ ڌيرج کي محبت جو موت سمجھندا آھن.“
سارنگ سچ ٿي چيو ته محبت مرندي نه آھي پر وڌيڪ گھري ٿي ويندي آھي. عليءَ کي سڪينه ۽ سندس ماٺيڻي محبت ياد پئي. اڄ سارنگ جي ڳالھ ٻڌي ھن سڪينه جي محبت کي ھڪ نئين انداز سان پنھنجو پاڻ ۾ محسوس ڪيو. پر ھن کي خبر ھئي ته جڏھين ھو سڪينه سان ملندو ته ٻن ٽن ڏينھن ۾ ھن جو اھو نئون احساس ختم ٿي ويندو ۽ ھر شيءِ پاروٿي لڳڻ شروع ٿيندي.
..........................................