حصو ڇهون
ھن جو پيءُ وڏو سيٺ ھو. ھو پيءُ سان پيرين پئي مليو ته پڻس ڏاڍي پيار سان کيس ڇڪي ڇاتيءَ سان لاتو. زندگيءَ ۾ شايد پھريون دفعو پڻس کيس ڀاڪر پاتو ھو. ھو پيءُ ماءُ جو سڪيلڌو پٽ ھو پر پڻس ھن سان تمام گھٽ ڳالھائيندو ھو. ڪابه ڳالھ ڪرڻي ھوندي ھيس ته سندس ماءُ سان ڪندو ھو ۽ ماڻس اھا ڳالھ ھن سان ڪندي ھئي. پڻس جيترو پيار جو گھٽ اظھار ڪندو ھو ماڻس اوترو ئي وڌيڪ پيار جو اظھار ڪندي ھئي. ڪڏھين ڪڏھين ته ھو ماءُ جي پيار کان بيزار ٿي پوندو ھو. ماڻھو به عجيب آھي. پيار جو بکيو پر جيڪڏھن ڪو اڻ ميو پيار ڏئيس ته ان کي نه ليکيندو ۽ جيڪو نه ليکيس ان جي پيار لاءِ پيو واجھائيندو. ھن جڏھين وديالي ۾ پڙھڻ جو ارادو ڏيکاريو ته پڻس کيس ماڻس جي معرفت روڪيو، پر ھن ضد ڪيو ته راضي ٿي ويو. ھاڻي ھو وديالي مان موٽي آيو ھو ته پڻس ڏاڍو خوش ھو ماڻس ته ڪپڙن ۾ ڪانه ٿي ماپي. ھر وقت پٽ جي ٽھل ٽڪور ۽ نوان نوان طعام، زوري پئي کيس کارائيندي. پاڙي يا برادريءَ جون مايون اڱڻ ۾ گڏ ٿينديون ته رڳو پئي پٽ جون تعريفون ڪندي ۽ ھو پنھنجون تعريفون ٻڌي دل ئي دل ۾ پيو شڪي ٿيندو ھو.
ٻي ٽي ڏينھن ته ھن جا ھڪ نئين اُتساه ۾ گذري ويا پر پوءِ ٺٽو ۽ ٺٽي جي سونھن، ماڻھن جا منھن ۽ ڳالھيون ھنکي پاروٿيون لڳڻ لڳيون ۽ آھستي آھستي ھن جي چوڌاري اڪيلائيءَ جو رڻ پکڙجي ويو. ھاڻي صبح جو اسر سان ھو جاڳندو ھو ۽ سير ڪرڻ لاءِ جھنگ ڏانھن ھليو ويندو ھو. اڄ به ھو ننڊ مان اٿيو، منھن تي پاڻيءَ جي لپ ھڻي ڏندڻ ڪندو ٻاھر نڪتو. شھر اڃا ننڊ ۾ ھو، منگھن ڄڻ ساه ٿي کنيا، رستا ويڪرا ۽ وائکا ٿي لڳا. رستن جي ڪنارن ۽ گھرن جي اڳيان فانوس ٿي ٻريا، ھو رستن کي اورانگھيندو جھنگ ڏانھن ھليو ويو. حنگ جا وڻ ڄڻ تپسيا ۾ ھڪ ئي پير تي بيٺل جوڳي، رکي رکي واءُ کين ائين ٿي ڌونڌاڙيو جيئن ڪنھن ويراڳيءَ کي ڪڏھين ڪڏھين خواھشون ڌونڌاڙينديون آھن. وڻن سان ٽڪرائيندڙ واءُ سان خوفناڪ آواز ٿي اُڀريا. اڄ ھن کي الائجي ڇو خوف محسوس ٿيو. مان ڪنھن کان ٿو ڊڄان، پنھنجو پاڻ کان، پنھنجي اندر جي خال کان. صوفيءَ چيو ته پھريون رڳو خال ھو نانھن جو خال. نانھن جي ان خال ۾ ”ڪن“ جو آواز گونجيو. پھرين چرپر..... حرڪت ..... تخليق ..... زمان ۽ مڪان. ”لفظ خدا آھي“ ويدانتيءَ چيو. ھو جھنگ کان ٻاھر نڪتو. ھاڻي ھو درياه جي ڪپ تي بيٺو ھو. درياه ۾ ٻيڙيون ٿي تريون، سڙه ٿي ڦڙڪيا ھڪڙي مھاڻي ڳائڻ شروع ڪيو.
اکڙيون ميگھ ملھار، صورت تنھنجي سڀ جڳ موھيو.
مھاڻي جي آواز ھن جي اندر م ستل بي نانءُ سورن کي جاڳائي ڇڏيو. وائيءَ جا ٻول ٻڌي ھو سمجھي ويو ته اھو ھن جي ويراڳي گرو سيد زادي صوفيءَ جو ڪلام ھوندو. ڪلام جي ھڪ ھڪ اکر سان ھن کي چنڊ ڏانھن نھاريندڙ ۽ پوءِ مونن ۾ منھن وجھي ڇڏيندڙ سيد زادي صوفيءَ جي صورت نظر آئي ۽ ھو درياه جي ڪپ تي ويھي ماٺ ڪري مھاڻي جو راڳ ٻڌندو رھيو. مھاڻي جو آواز آھستي آھستي ڏور ٿيندو ويو. ھاڻي رڳو درياه جو آواز ٿي آيو. درياه ڄڻ وقت جو وھڪرو جنھن ۾ ھر شيءِ لڙھندي ٿي وئي. وقت ڇا آھي.....؟ حرڪت، چرپر ۽ تبديلي، حرڪت نه ھجي ته ڪا تبديلي نه ھجي، زمان ۽ مڪان نه ھجي. جيني چئي ٿو ته وقت آھي، تبديلي آھي، پر رڳو مادو تبديل ٿو ٿئي، جان تبديليءَ کان مٿاھين آھي انڪري غير فاني آھي. ٻوڌي چئي ٿو: ھر شيءِ ڦير گھير ۽ تبديليءَ ۾ آھي. ساري ڪائنات ۾ ڪھرام متل آھي، ڪنھن به شيءِ جو ساڳي حالت ۾ رھڻ ناممڪن آھي. ويدانتي چئي ٿو ته حقيقت م ڪا ڦير گھير اچي نٿي سگھي. جنھن کي اسان تبديلي چئون اھو رڳو اسان جو خيال آھي، حقيقت نه آھي. ڇا وقت جو وھڪرو به ائين ڪنھن ازلي ۽ ابدي ۽ بي انت ساگر ۾ ڇوڙ ٿو ڪري جيئن ھي سامھون وھندڙ درياه سمنڊ ۾ ڇوڙ ٿو ڪري. وري اھي ڇا ۽ ڇو جا ازلي ۽ ابدي سوال – ھو ڪپر تان اُٿيو ۽ گھر ڏانھن روانو ٿيو.
اڻ ڏٺل ۽ اوپرن پيچرن تان ٿيندو ھو گھر جي ويجھو پھتو. سامھون تلاءُ ھو. تلاءَ جي ڪپ تي بڙ جو وڻ ھو جنھن مان پاڙون ڦٽي زمين کي ڇھڻ لاءِ ھيٺ ٿي لڙڪيون. پاسي کان شوالو ھو. شوالي ۾ عورتن ۽ ٻارن ڀڄن ٿي ڳايا. ھو شوالي جي در تي اچي بيٺو. عورتون شايد نانڪ پنٿي ھيون جو بابا فريد جا اشلوڪ ٿي ڳايائون.
ڪاگا! ڪرنگھ ڍنڍوليا، سگلا کايا ماس
اِءِ دو نين نه ڇوھيو، پر ڏيکڻ دي آس.
ڪاگا! کاءِ نه پڃرا، بسي ته اُڏر جاءِ
جس تن ميرا شوه بسي، ماس نه تدو کاءِ
ھن چاکڙيون لاٿيون ۽ شوالي ۾ اندر گھڙيو، شوالي ۾ ٿڌ ۽ ڌوپ ۽ اُگر جي اڻ وڻندڙ بوءِ پکڙيل ھئي. سامھون ڪرشن ڀڳوان ۽ راڌا جون مورتيون رکيون ھيون. مورتين جي سامھون پوڙھن، جوان ۽ ٻارڙن، ھٿ ٻڌي پرارٿنا ٿي ڪئي. ھو مورتين جي ڀر ۾ ڀت کي ٽيڪ ڏيئي ويھي رھيو. ھن ڪنڌ ڀت سان ٽيڪيو ۽ اکيون ٻوٽي ڇڏيون. ھن جي آڏو اونده ڇانئجي وئي. ڪرشن ۽ راڌا جون مورتيون، عورتن ۽ ٻارن جا آواز ۽ بابا فريد جي ٻائيءَ جا ٻول گھڻو پٺتي رھجي ويا. ھر طرف اونداھو خال ھو جنھن ۾ سانت زوزاٽ ٿي ڪيا.
”ماڻڪ ڪيئن آھين؟“
عورت جو آواز ٻڌي ھن اکيون کوليون. ھن جي سامھون ھڪڙي جواڻ جماڻ عورت بيٺي ھئي. ھن کي کير جھڙي اڇي ساڙھي پاتل ھئي. سندس منھن مان پوترتا ٿي بَکي جنھن سندس آتما جي شانتيءَ جو ڏس ٿي ڏنو. سندس اکيون وڏيون، ڪاريون ، وڻندڙ ۽ ڏاڍيون اُداس ھيون ڄڻ اھي اداس ۽ اشانت اکيون ڪنھن ٻئي جون ھيون جن کي ڪنھن شانت ۽ پر سڪون منھن تي جڙي ڇڏيو ھو.
”ٻه ٽي ڏينھن ٿيا آھن.“
”پر توکي ته اڃا وڌيڪ پڙھڻو ھو. تعليم اڌ ۾ ڇڏي آئين ڇا؟“
”ھا......“
”ڇو......؟“
”لفظ جڏھين بي معنيٰ ٿي وڃن ته پوءِ انھن کي پڙھي ڇا ڪبو.“
”پَراڻن ۾ آيو آھي ته لفظ خدا آھي. اوم به ته لفظ ئي آھي ۽ ڪرشن ڀڳوان چيو ھو ته مان ويدن ۾ آيل اوم آھيان.“
”پر قاضي قاضن چيو ته اکر اڳيان اُڀري واڳون ٿي وريام.“
”درويشن جو دڳ وٺ. اھو دل جو دڳ آھي. پوءِ اکر ڏاڍا روشن نظر ايندءِ.“
”عقل جو دڳ کُٽي ته دل جو دڳ وٺان.“
”گيتا پڙھندو ڪر. ڪرشن ڀڳوان دل جو دڳ ڏيکاريندءِ.“
”گيتا ۾ به ته اکر آھن. اکرن کان ڏاڍو تنگ ٿيو آھيان. وديالي ۾ ھڪڙي ڏينھن مون ھڪڙو سيد زادو صوفي ڏٺو، ھو ھندو جوڳين جي سَنگ ۾ ھنگلاج کان آيو ھو. اھڙو شانت ۽ اُجرو مُک مون اڄ ڏينھن تائين نه ڏٺو آھي. شاعر ھو. سندس ڪلام جوڳين ڳاتو ته ائين لڳو ڄڻ ڌرتيءَ جا ڏُک ٽيپو ٽيپو ٿي ھڪ ھڪ اکر مان لڙڪن وانگر ٿا ٽمن. چون ٿا ته عشق جي چوٽ کائي ويراڳي ٿيو ھو. پرينءَ جي چيچ اشھد آڱر بڻجي ھن کي دل جو دڳ ڏيکاريو ھو. دل جا دڳ اکر پڙھڻ سان نه ملندا آھن.“
”روز ھتي ايندو ڪر. ڪنھن نه ڪنھن ڏينھن ڪرشن مھاراج تنھنجي دل جو در ضرور کڙڪائيندو.“ ھن کيس نمسڪار ڪيو ۽ ھلي وئي. ھاڻي شوالي ۾ سانت ڇانئجي وئي. ھن ڪنڌ ڀت سان ٽيڪيو ۽ اکيون ٻوٽي ڇڏيون. شوالي ۾ ڇانيل خاموشي ھن جي وجود ۾ گونجڻ لڳي. لفظ.....لفظ..... لفظ ھو لفظن کان بيزار ھو پر سانت ۾ ته موت آھي. ھن اکيون کوليون ۽ ڪرشن جي مورتيءَ ڏانھن نھاريو. ھن کي گيتا لفظ ياد پيا.
”مان بي انت وقت آھيان، تباھ ڪندڙ موت آھيان. مان رازن جي سانت آھيان.
جھانن جي ابتدا ۽ انتھا آھيان، ويدن ۾ لکيل اوم آھيان“
”انسان ۾ پنھنجو پاڻ پوڄائڻ جي ڪيڏي نه خواھش آھي. ڪيئن نه ڀڳوان بڻجي پنھنجي پوڄا ٿو ڪرائي. ڀڳوان بڻجي نٿو سگھي ته ڀڳوان جو اوتار ٿو ٿئي، رشي ٿو ٿئي، ڪجھ نه ڪجھ ٿي پاڻ ٿو پوڄائي. لفظن جون ڪوڙڪيون ۽ اکرن جو ڄار اُڻي ماڻھن جي ذھنن کي قيد ٿو ڪري، پنھنجي سوچ جا زنجير ٿو پارائي ۽ ھزارين سال گذري ٿا وڃن ۽ ويچارا ماڻھو انھن زنجيرن ۾ جڪڙيل ٿا رھن. موت کي مات ڪرڻ لاءِ، پنھنجو پاڻ کي فريب ڏيڻ لاءِ موت کان پوءِ وري جيئڻ جو تصور آواگان ۽ ان تصور کي اخلاقي بڻائڻ لاءِ ٻئي جنم ۾ ڪرم جو ڦَل!“
ھو يڪدم اُٿيو ۽ شوالي کان ٻاھر نڪري آيو. ٻاھر ھن کي روشني ۽ وائک محسوس ٿي. تلاءَ ۾ مينھن اوڳر ٿي ڪيو ۽ ڏاڍي آرام سان ڪن لوڏي، ڪنن تان مکيون ٿي ھڪليون، بڙ تي ڪانگن ڪان ڪان ٿي ڪئي. ڀر ۾ ڪتو بيٺو ھو ھنکي ڏسي ڪتي ڪن اُڀا ڪيا، گُرڪيو ۽ پوءِ پڇ لوڏيندو ھليو ويو.
گھر اچي ھن ماءُ کان پڇيو.
”امان اڄ شوالي ۾ ھڪ عورت ڏٺم. سڃاتل ٿي لڳي پر مون کيس نه سڃاتو، مون سان ائين ٿي ڳالھايائين ڄڻ منھنجي ڪا پنھنجي ھجي.“
ماڻس ھن جا پار پتا پڇيا، ۽ پوءِ چيائين.
”اڙي گوپيءَ کي نه سڃاتئه. دولت رام شرما جي ڌيءَ ننڍي لاءِ توسان رانديون کيڏندي ھئي. وڏي ڳڻواڻ عورت آھي. ننڍي لاءِ ويچاريءَ جي شادي ٿي ۽ جوانيءَ ۾ ودوا ٿي. مڙسھنس تمام گھڻي دولت ڇڏي ويو پڻس به ترت ئي مري ويو. پيءُ ۽ مڙس جي دولت سان ودوائن، يتيمن ۽ لاچارن لاءِ شوالو ٺھرايو اٿئين. وڏا وڏا دان پڃ ڪندي آھي. وڏن وڏن آچارين کان پراڻ پڙھيا اٿئين.“
ماڻڪ کي آھستي آھستي گوپيءَ جي شڪل ياد اچڻ لڳي. ھو ٻئي باغن مان رابيل جا گل پٽي ڪرشن ڀڳوان جي مورتيءَ تي چاڙھيندا ھئا، رنگ برنگي پرڙن وارن پوپٽن جي پٺيان ڊوڙندا ھئا.
”امان، ھوءَ ودوا آھي ته پوءِ ٻي شادي ڇونه ٿي ڪري؟“
”ھائي ھائي، ڪھڙِون ڳالھيون ٿو ڪرين. ودوا وري ڪيئن ٻيو وھانءُ ڪندي. اڳ ته ودوائون مڙس سان گڏ چتا ۾ سڙي رک ٿينديون ھيون.“
ٻئي ڏينھن گوپي پتل جي ٿال ۾ مصري، کير ۽ گل کڻي ماڻڪ جي ماءُ سان ملڻ آئي.
ماڻڪ جو گھر پَڪ سِرو ھو. اڱڻ ۾ ھڪ پاسي ڳئون ٻڌل ھئي مُندر، ڄنگھن ۾ پتل جي چؤنري ڦاسائي ڳئون ٿي ڏڌي. ڳئونءَ جي ٿڻن مان اڇا اڇا گوھا نڪري ھڪڙي خاص تار سان چؤنري ۾ ٿي پيا. ڀت جي ڀرسان گھڙاونجيءَ تي دلا رکيا ھئا ۽ دلن تي موتئي جي گلن جون ڪنڍيون. ڪنڊ ۾ ننڍڙو مندر ھو جنھن ۾ ڪرشن ڀڳوان ۽ راڌا جون مورتيون رکيون ھيون. مورتين جي آڏو گينڊي جا گل پيا ھئا ۽ اُگر ٿي ٻريو. بورچيخاني ۾ ڳئون جي ڇيڻي جو تازو ليپ ڏنل ھو ۽ پتل جا ڌوتل پوتل ٿانو چم چم ٿي چمڪيا. نوڪرياڻيءَ چلھ تي تئي چاڙھي ھئي ۽ پوريون ٿي تريائين. گرم گرم پورين ۽ گيھ جي خوشبوءِ ساري اڱڻ ۾ پکڙيل ھئي. سامھون ڪنڊ وٽ کُھي ھئي ۽ نوڪرياڻي کھيءَ مان پاڻي ڀري، لٽا ٿي ڌوتا. آڳر ۾ ھالن جو پينگھو رکيو ھو ۽ ماڻڪ ماءُ ھندوري ۾ لڏندي، تکي ۽ کھري آواز ۾ نوڪرياڻين کي جلدي جلدي ڪم اڪلائڻ جون ھدايتون ٿي ڪيون. گوپي چائنٺ ٽپي اڱڻ ۾ پير پاتو ۽ جھٽ پلڪ لاءِ ماٺ ڪري بيھي رھي. گھر......! گھر جو اڱڻ!! گھرن جي اڱڻ ۾ ڪيڏي نه عجيب خوشبوءِ ۽ آواز ھوندا آھن. چؤنريءَ ۾ پوندڙ کير جي گوھن، تئيءَ ۾ ترجندڙ پورين جي شون شون، سوٽيءَ سان ڪپڙن سٽڻ جا آواز، ماڻڪ ماءُ جو تکو ۽ کھرو آواز. ھر طرف زندگي ۽ زندگيءَ جا وڻندڙ، اڻ وڻندڙ، ڪومل ۽ تکا آواز ھئا. گوپيءَ کي ڏسي ماڻڪ ماءُ ٽپ ڏيئي اٿي ۽ گوپيءَ کي ڀاڪر پائي کيس پينگھي سان لڳ موري تي ويھاريائين.
”نچ آئينءَ، جي آئينءَ. مس مس منھن ڏيکاريو اٿئي.“
”ماڻڪ موٽي آيو آھي، سوچيم ته ماسيءَ کي واڌائي ڏيئي اچان.“
”توکي به واڌايون ھجن، ماڻڪ تنھنجو به ته ڀاءُ آھي.“
”ماڻڪ ڪٿي آھي؟“
”ٻاھر گھمڻ ويو آھي“ ماسيءَ جو آواز يڪدم کھرو ۽ تکو ٿي ويو. نوڪرياڻيءَ کي سڏ ڪندي چوڻ لڳي ”اڙي ڇوري لڇمي وارو ڪر، سيرو پوري کڻي آءُ، ڇوري ڏسي نٿين ته ڪير آئي آھي.“ ھاڻي ھن جو آواز يڪدم نرم ٿي ويو ۽ آواز ۾ ميٺاڄ ڀري ھوءَ گوپيءَ کي چوڻ لڳي ”گوپي، ماڻڪ تنھنجي لاءِ پڇيو پئي ته ڪير آھي. ڪالھ توکي شوالي ۾ ڏٺو ھئائين. چوڻ لڳو: امي شوالي ۾ ھڪڙي عورت ڏٺم، صفا ديوي ٿي لڳي، مونسان ائين ڳالھائڻ لڳي ڄڻ منھنجي پنھنجي ھجي. مون پار پتا پڇي چيومانس ته اڙي گوپيءَ کي نٿو سڃاڻين، پنھنجي دولت رام شرما جي ڌيءُ، ننڍي لاءِ توسان رانديون کيڏندي ھئي..... اڙي لڇمي! ڇو ايڏي دير لاتي اٿيئي. جلدي ڪر. چوڻ لڳو: گوپي ته ھيترڙي ھئي، ھاڻي ھيڏي وڏي ٿي وئي آھي. چيومانس ته تون به ته ھيترو ھئين، ھاڻي ڌڻيءَ جي ڪرپا سان ڪيڏو وڏو ٿي ويو آھين. اڙي لڇمي!“ لڇميءَ يڪدم سيرو ۽ پوريون آڻي ھنن جي اڳيان رکيون.
”ڇوري ايڏي دير لائبي آھي. ھاڻي ڊوڙ پائي کير جو گلاس کڻي آءُ. مصري وجھڻ نه وسارجانءِ سمجھيه گوپي، اچي سيرو کاءُ. ھڪڙي ڳالھ ته ٻڌاءِ. ماڻڪ شوالي ۾ مٿو به ٽيڪيو يا نه؟“
”نه ماسي. مٿو نه ٽيڪيائين. ڀت کي ٽيڪ ڏيئي ويٺو رھيو.“
”مان ڀانيان ٿي ڌرم مان نڪري ويو آھي. مان پاٺ ڪندي آھيان ته مونکي ڏسي مشڪندو آھي. تون ڳڻواڻ آھين. وڏن وڏن گيانن کان گيان ورتو اٿيئي، تون ڪو ماڻڪ کي ڌرم تي آڻ“
”ماسي مون وٽ موڪليندي ڪرينس. کيس گيتا جو پاٺ ڪري ٻڌائيدس ته پاڻيھي ڌرم تي اچي ويندو. ڀڳوان جا ٻول ته پٿر کي پاڻي ڪيو ڇڏين، ماڻڪ ته ماڻھو آھي.“
”مان تنھنجي ڏاڍي ٿورائتي ٿيندس. ماڻڪ ھيرو ٿي ھيرو. پر الائجي ڪھڙا پستڪ پڙھيا اٿئين جو ڌرم مان نڪري ويو آھي.“
”ماسي، تون خيال نه ڪر. پاڻيھي سڌي واٽ تي اچي ويندو.،
”خبر ٿي ته ڪالھ ڇا ٿي چيائين. چيائين ٿي ته گوپي جوان جماڻ آھي، سھڻي آھي، پوءِ ٻي شادي ڇونه ٿي ڪري. ھاڻي تون ئي ٻڌاءِ ته جيڪو ماڻھو ڌرم تي ھوندو سو اھڙيون ڳالھيون پڇندو. اڙي لڇمي. مُندر کان کير وٺي چلھ تي چاڙھ ماڻڪ جو ميرو وڳو آڻي مولي ماءُ کي ڏي. مون چيومانس ته چريو ته ڪونه ٿيو آھين جو اھڙيون ڳالھيون پيو ڪرين. ودوا ٻيو وھانءُ ڪيئن ڪندي. ست جڳ ۾ ته ودوائون پتيءَ سان گڏ چتا ۾ سڙنديون ھيون ۽ تون ودوا جي وھانءُ جون ڳالھيون ٿو ڪرين.“
”پوءِ ڇا چيائين؟“ گوپيءَ مشڪندي پڇيو.
”چوندو وري ڇا. مشڪڻ لڳو. ڌرم جي ڳالھ ڪرينس ته مرڪي ٿو. اڙي لڇمي....“
”چڱو ماسي، مان ھلان ٿي.“
”ڪيڏانھن ٿي وڃين. ويھ، ڄاڻ ماڻڪ آيو.“
”آشرم جا ڪم ڪاريون به آھن. ٻئي ڀيري وري ايندس. چڱو.“
”چڱو. ماڻڪ اچي ته مان اڄ ئي ٿي توڏانھن موڪليانس.“
ماڻڪ سير تان موٽيو ته سڌو آشرم ڏانھن ويو. آشرم جي عمارت پڪ سري ھئي. ٻاھران ڀت سان جانورن جي پاڻي پيئڻ لاءِ ٻه ھودا ٺھيل ھئا. دروازي وٽ ٻه ڏاڪا ھئا. ڏاڪا چڙھي چائنٺ ٽپ ته دروازي سان لڳ کُھي ۽ پپل جو وڻ ھو. کاٻي ۽ ساڄي طرف ودوائن، يتيمن ۽ لاچارن لاءِ ننڍيون ننڍيون ڪوٺيون ٺھيل ھيون. سامھون ڇپرو ھو. ڇپري جي ڀت ۾ دروازو ھو. اھا گوپيءَ جي ڪوٺي ھئي. اڱڻ ۾ پاٽڙن ۾ پکين لاءِ داڻو پاڻي پيو ھو ۽ پکين جا ولر داڻو ٿي چڳيا. ھڪڙي ڪوٺڙيءَ ۾ ھڪڙو بيمار پوڙھو کٽ تي ليٽيو پيو ھو، صفا ھڏائون پڃرو. کٽ جي پاٽيءَ سان لڳ سندس پوڙھي زال انگوڇي سان ھن جي منھن تان مکيون ٿي ھڪليون. اڱڻ ۾ ٻارن راند ٿي کيڏي. ڪنھن عورت جنڊ ٿي پيٺو ته ڪنھن چرخو ٿي ڪتيو. گوپي سامھون آڳر ۾ پڙڇ تي ويٺي ھئي ۽ چرخو ٿي ڪتيائين. اوپري ماڻھوءَ کي ڏسي، داڻو چڳيندڙ پکي ولر ڪري اُڏاڻا. گوپيءَ چرخي تان ڪنڌ کڻي ڏٺو. ماڻڪ ھن جي سامھون بيٺو ھو. ماڻڪ کي ڏسي ھن کي اچرج به ٿيو ۽ خوشي به. ھوءَ کيس پنھنجي ڪمري ۾ وٺي آئي. ڪمري ۾ عجيب اداسي ڇانيل ھئي. سامھون واري دريءَ جي ٻاھران انب جو وڻ ھو. کاٻي پاسي ڀت سان کٽ پئي ھئي ۽ ساڄي طرف ننڍڙو مندر رکيل ھو. ساڳيا گينڊي جا گل ۽ اگربتيون. در سان لڳ پاسي کان پڙڇ وڇايل ھو. پڙڇ تي طويل وھاڻو ۽ ويڻا رکي ھئي. ھن پڙڇ تي ويھندي گوپيءَ کي چيو:
”گوپي معاف ڪجانءِ جو ڪالھ مون توکي ڪونه سڃاتو. مونکي کي خبر ئي ڪانه ھئي ته تون اھا ڳاڙھي ڳٽولي گوپي آھين جنھن سان گڏ مان باغن ۾ پوپٽ ڦاسائيندو ھيس. مون سمجھيو ٿي ته تون اڃا اوتري ئي ھوندينءَ پر تون وڏي ٿئينءَ، وھانءُ ڪيئه ۽ ودوا به ٿي وئينءَ. وقت ڪيئن نه اک ڇنڀ ۾ گذري ٿو وڃي.“
”تون پاڻ ڏانھن به ته نھار، ڪيڏو وڏو ٿي ويو آھين. يقين ئي نٿو اچي ته توسان گڏ ڀنڀوريون جھليندي ھيس.“
”تون راڳ ڳائيندي آھين.“
”ڀڄن ڳائيندي آھيان.“
”مون به راڳ جي باقاعدي سکيا ورتي آھي.“
”اڄ ته ڪو ڀڄن ٻڌاءِ.“
”ڪنھن ڏينھن اندر اٿل کاڌي ته پنھنجي گروءَ جي وائي ڳائي ٻڌائيندوسانءِ.“
”شاھ عبداللطيف“
”گيتا ٻڌندين......“
”تنھنجي واتان ڇونه ٻڌندس.“
گوپي گيتا کڻي آئي ۽ پڙڇ تي ويھي، گيتا کي ھنج ۾ رکي پاٺ ڪرڻ لڳي.
””عمل نه ڪرڻ سان انسان کي ڪرم مان نجات ملي نٿي سگھي ۽ نه ڪرم کان بي نياز ٿي ھو مڪمل ٿي سگھيٿو ڇاڪاڻ جو پراڪرتيءَ مان پئدا ٿيل ڳڻن جي اثر ھيٺ انسان لڳاتار عمل ۾ آھي. او آرجڻ! تون ۽ مان گھڻيئي ڀيرا پئدا ٿيا آھيون.،
جيتوڻيڪ مان خدا آھيان پر پنھنجي پراڪرتيءَ تي اختيار حاصل ھجڻ جي ڪري مان پنھنجي مايا جي ذريعي پاڻ وجود ۾ ايندو آھيان.
او ڀرت! جڏھين دنيا ۾ نيڪيءَ جو زوال ٿيندو آھي تڏھين مان پنھنجو پاڻ کي سرير ۾ آڻيندو آھيان ۽ جيڪو منھنجي الاھي پئدائش کي سڃاڻندو آھي اھو پنھنجو سرير ڇڏي وري ٻِھر پئدا ٿيڻ جي بدران مونسان اچي ملندو آھي.
وڏا وڏا ڳڻواڻ سمجھي نه سگھندا آھن ته ڪرم ڇا آھي نہ ڪرم ڇا آھي
جيڪو نہ ڪرم ۾ ڪرم ۽ ڪرم ۾ نہ ڪرم ڏسندو آھي اھوئي اصل ۾ ڳڻواڻ آھي
او ارجڻ! عقل جي باہ ڪرمن کي ساڙي رک ڪري ڇڏيندي آھي
او جنارڌن! منھنجي پراڪرتي مٽي، پاڻي، ھوا، آسمان، دماغ، ذھن ۽ انانيت ۾ ورھايل آھي اھا ادنيٰ درجي جي پراڪرتي آھي
او مضبوط ٻانھن وارا راجڪمار! منھنجي اعليٰ درجي واري پراڪرتي وجود ۽ حياتيءَ جي احساس ۽ شعور ۾ موجود آھي جنھن جي آڌار تي ھيءَ ساري سرشتي قائم آھي
مان ئي جھان جي شروعات ۽ مان ئي جھان جو انت آھيان
او ڪنتيءَ جا پٽ! مان ئي پاڻيءَ جو ذائقو ۽ سج ۽ چنڊ جي روشني آھيان
مان سڀني ويدن ۾ لکيل اوم آھيان
مان آسمان جو آواز آھيان
مان انسان جي اجتمائي پاڻ سڃاڻ آھيان
مان زمين جي آتم سڳنڌ آھيان
مان سڀني ساھ وارن جو ساھ آھيان
مان رستو آھيان ۽ شاھدي ڏيڻ وارو، آخري پناه گاه، ابتدا، انتھا، آرام گاه، گنج ۽ ازلي ٻج
او ارجڻ! مان تپش پئدا ڪندو آھيان، مينھن وسائيندو آھيان
مان ابديت آھيان
مان موت آھيان
مان ھجڻ نه ھجڻ آھيان
مان وشنو آھيان
ويدن ۾ مان سام آھيان، ديوتائن ۾ اندر، حواسن ۾ ذھن ۽ خود ساڃہ، درون ۾ شنڪر آھيان.“
پھاڙن ۾ مير ويھاڙ. مان بزرگ ترين ڪاھن برھسپتي آھيان.
سپہ سالارن ۾ سڪندر، پاڻين ۾ مھاساگر، اکرن ۾ اوم، عبادت ۾ جپ، نه چرڻ وارين شين ۾ ھماليه، رشين ۾ نارد، مان ڏاھو ڪپل آھيان.
گھوڙن، ھاٿين ۽ انسانن ۾ منھنجو الڳ الڳ بادشاھي رتبو آھي.
نانگن ۾ اننت، پاڻيءَ جي رھواسين ۾ ورون، فرمان روائن ۾ يم، پئدائش ۾ وقت، جھنگلي جانورن ۾ ببر شينھن، پکين ۾ گرڙ، جنگي جوڌن ۾ رام، درياھن ۾ مان گنگا آھيان.
مان بي انت آھيان
مان تباھ ڪندڙ موت آھيان
مان عورت جي گفتار، ذھانت ۽ رحمدلي آھيان
مان گايتري منتر آھيان
مان کٿ آھيان
مان صوفين ۾ دياس، رتن ۾ سنت، اناجن ۾ جَوَ، مان سنسار جي ابتدا، وچ ۽ انت آھيان
مان رازن جي سانت آھيان
منھنجي الاھيات جا مظاھر بي انت آھن.“
”بس.....بس“ ماڻڪ يڪدم چيو
گوپيءَ ڪنڌ کڻي ماڻڪ ڏانھن نھاريو. ماڻڪ مشڪيو ۽ چيائين:
”دنيا جون سڀ چڱايون ته ڪرشن ڀڳوان پنھنجي کاتي تي چاڙھي ڇڏيون اسان پنھنجي کاتي تي ڪھڙي چڱائي چاڙھيون.“
”اسان لاءِ چڱائي اھا آھي ته اسان ڪرشن ڀڳوان جي الاھي پئدائش ۽ عمل کي سڃاڻون ۽ پنھنجو جسم ڇڏي ٻيھر پئدا ٿيڻ جي بدران ھنن سان ملي وڃون.“
”گوپي مان ڪو سرھو ۽ سکي رھڻ وارو ماڻھو نه آھيان. مونکي زندگيءَ مان مزو وٺڻ نٿو اچي. شايد منھنجي آتما بيمار آھي جو مونکي ڪنھن به شيءِ مان مزو ماڻڻ نٿو اچي. تنھن ھوندي به جنم جنم جو ڦيرو آھي ته مان پئدائش کي ڇڏي ڪرشن ڀڳوان سان ملي وڃڻ جي بدران واري واري سان ھن دنيا ۾ اچي زندگي ماڻڻ ٿو گھران. زندگيءَ جي اشانتي ۽ ڏک ڪرشن ڀڳوان ۾ جذب ٿي حاصل ڪيل شانتي ۽ سُک کان اُتم آھي. ھڪڙي ڳالھ سمجھ ۾ نٿي اچي ته ڪرشن ڀڳوان دنيا جون سڀ چڱايون ۽ چڱيون شيون ته پنھنجي نالي سان منسوب ڪري ڇڏيون پر برائي ۽ شر کي پنھنجي نالي سان منسوب نه ڪيائين. ڪو ڀڳوان ته اھڙو به پئدا ٿئي جيڪو براين جي تخليق جو ذمون پاڻ تي کڻي ۽ ھڪڙي اگيتا لکي ۽ چوي.
مان وئشيا آھيان
مان وياج ۽ ويساھ گھاتي آھيان
مان اھو وِه جو ٽيپو آھيان جيڪو نيل ڪنٺ جي چپن تان ترڪي ھن ڌرتيءَ تي ڪريو ۽ ڪيڪتيءَ جي من ۾ ساڙ ٿي پئدا ٿيو.
مان ڀسم ڪندڙ نفرت آھيان
مان مذھبي تعصب آھيان
مان ڪروڌ ۽ ڪميڻپڻو آھيان
مان ظالم جي تلوار ۽ انساني لاشن تي رکيل بادشاھي تخت ۽ تاج آھيان
او سندر ناري! مان زر، زمين ۽ زن لاءِ قتل ڪندڙ ڪارو اونداھو جذبو آھيان
مان رشين، اوتارن ۽ مذھبي اڳواڻن جا اچاريل اھي اکر آھيان جيڪي ھن يگ ۾ پنھنجي معنيٰ وڃائي ويٺا آھن پر جيڪي چچين وانگر انسانن جي ذھنن ۽ روحن ۾ چنبا کوڙي ويٺا آھن ۽ انسان کي اڳتي وڌڻ ۽ ھڪ ٻئي جي ويجھو اچڻ نٿا ڏين.
مان اھو پنڊت آھيان جيڪو ڌرم جي ٻڌايل چڱاين کي ٽوڙي مروڙي ان مان پنھنجي مطلب جون معنائون ڪڍي، انسانن جي خلاف استعمال ٿو ڪري.
مان مدي خارج رسمون آھيان.
او برھمڻ سندري! مان پتيءَ جي لاش سان گڏ چتا ۾ جلندڙ ودوا جي جيئري جاڳندي جلندڙ ماس جي ڌَپ آھيان.
مان جواڻ جماڻ بيوه جي اُڃايل تَن جون سڪايل ڪامناؤن آھيان.
مان.....“
”بس ڪر.“ گوپيءَ ھن جي وات تي ھٿ رکيو ”تون ڌرم تي ٺٺوليون ٿو ڪرين.“
”ٺٺوليون نٿو ڪيان.“ ماڻڪ ڀڳل ٽٽل آواز ۾ چيو ”پر سوچيان ٿو ته اھي سڀ ڪھڙي ڀڳوان ۽ ڪھڙي خدا جي کاتي تي چاڙھيان. تون چوندينءَ ته مارو يا شيطان انھن براين جو ڪارڻ آھي پر شيطان جي تخليق جو ڪارڻ ڪير آھي. جيڪڏھين برھم يا پرم آتما اديوتيا (جيڪو ٻه نه آھي) آھي ۽ ھيءَ سِرشتي ان جو مظھر آھي ته پوءِ ڇا شيطان، انسان جي اندر جو زھر، برائي ۽ شِر به ان برھم جو ئي مظھر آھي يا آتش پرستن جي عقيدن وانگر ٻه خدا آھن. ھڪ تاريڪي ۽ شِر جو خدا جنھن کي ھو اھريمن سڏيندا آھن ۽ ٻيو روشني ۽ نيڪيءَ جو خدا جنھن کي ھو يزدان سڏيندا آھن. روشني ۽ تاريڪي، خير ۽ شر جي ميلاپ سان ھن ڪائنات ۾ حرڪت، چرپر ۽ ڦيرگھير پئدا ٿي. ان ميلاپ لاءِ شر اڳرائي ڪئي. يعني ته شِر فاعل ۽ نيڪي مفعول آھي. وري به شِر ئي زورآور ۽ اُتم آھي.“
ماڻڪ ڳالھ پوري ڪئي ته ڄڻ ٿڪجي پيو. ھن مٿي تي ھٿ رکيو ۽ مٿو ڀت سان ٽيڪي اکيون ٻوٽي ڇڏيائين. گوپيءَ کي ھو ان ٻار وانگر لڳو جيڪو ڀريل ميلي ۽ ماڻھن جي گوڙ ۾ پيءُ ماءُ کان وڇڙي ويو ھجي ۽ ھيڏانھن ھوڏانھن ڊوڙي پيءُ ماءُ کي ڳولھيندو ڳولھيندو ٿڪجي پيو ھجي. گوپيءَ جي دل چيو ته ماڻڪ کي پنھنجي ھنج ۾ ليٽايان. ھن کي اھو ننڍپڻ وارو ماڻڪ ياد آيو جيڪو نٽھڻ اُس ۾ رنگ برنگي پرڙن وارن پوپٽن جي پٺيان ڊوڙندو ھو. ھو اڄ به رنگ برنگي پوپٽن جي پٺيان ٿي ڊوڙيو ۽ نٽھڻ اُس ۾ ڊوڙي ڊوڙي ٿڪجي پيو ھو. ھن جي اندر ۾ نفرت جي بجاءِ ايذاءُ ھو ۽ ان ايذاءُ تي گوپيءَ کي ڪھل اچي وئي.
”گوپي“ ماڻڪ جو آواز ڄڻ ڪنھن ڏورانھين ھنڌ تان آيو.
”جيءُ“
”توکي منھنجي گرو سائينءَ جي ڪا وائي ياد آھي؟“
”مان ته لطيف سائينءَ جي وائيءَ کي ڪرشن ڀڳوان جي اڳيان ڀَڄن ڪري ڳائيندي آھيان.“
”مونکي سائينءَ جي ڪا وائي ٻڌاءِ.
گوپيءَ گيتا پاسيري ڪري رکي ۽ ويڻا کڻي وڄائڻ لڳي ۽ ڀڄن جي انداز ۾ وائي ڳائڻ شروع ڪيائين:
وسائيندي مينھن، مانَ ملان سڄڻين
آءُ ملنديس پرينءَ کي، راتيون ڏوري ڏينھن
مون پرين ميڙئين، رو جھڙيون ميڙين جيئن
اکين آگم لائيا، ڪر مندائتا مينھن
اديون عبداللطيف چئي، وينديس ساجن سيئن.
ماڻڪ اکيون ٻوٽي ماٺ ڪري وائي ٻڌندو رھيو. گوپيءَ وائي پوري ڪئي. ھن اکيون کوليون ۽ ماٺ ڪري اٿيو ۽ گوپيءَ کان موڪلائڻ کانسواءِ ھليو ويو.
گوپيءَ جي آواز ۽ ھن جي گروءَ جي وائيءَ درد جو ھڪڙو جھان خلقي ڇڏيو ھو. ھو پورا ٽي ڏينھن درد جي ان جھان ۾ رھيو. ھر شيءِ تي درد جو ڪوھيڙو ھو. ھن کي ڪا خبر ڪانه پئي ته ھن جي چوڌاري ڇا ٿو وھي واپري. اھي ٽي ڏينھن ھو گوپيءَ سان به نه مليو. چوٿين ڏينھن مس مس ھن جي دل تان درد جو ڪوھيڙو لٿو ۽ ھو گوپيءَ سان ملڻ ويو. ھاڻي ھن کي گوپيءَ جي سنگ مان عجيب مزو اچڻ لڳو. گوپيءَ جي ساٿ ۾ عجيب ٿڌڪار ھئي ڄڻ نٽھڻ اُس ۾ ھلندي ھلندي اوچتو بادل برسڻ لڳي. ھاڻي ھن گوپيءَ سان بحث ڪرڻ ڇڏي ڏنو. گوپي ڳالھائنيدي ھئي ۽ ھو ماٺ ڪري ھن جي اداس اکين ۾ نھاريندو ھو........ اکڙيون ميگھ ملھار، تنھنجي صورت سڀ جڳ موھيو. ھن جي اڇي ساڙھيءَ کي ڏسي ھن کي درياه ۾ ترندڙ ٻيڙين جا اڇا اڇا سڙه ۽ سڙھن جي مٿان نيري آسمان ۾ اڏامندڙ اڇا ڪَنگ ياد پوندا ھئا.
ڪڏھين ڪڏھين گوپي پڙڇ تي ويھي گيتا يا رامائڻ ھنج ۾ رکي ھن کي پڙھي ٻڌائيندي ھئي. ھڪڙي ڏينھن گوپيءَ گيتا ٿي پڙھي، ھو گوپيءَ سان گڏ پڙڇ تي اکيون ٻوٽي، ڀت کي ٽيڪ ڏيئي ويٺو ھو. ڪمري ۾ سانت ڇانيل ھئي ۽ ان سانت ۾ گوپيءَ جو آواز ڪرشن جي بانسريءَ جي سرن وانگر ٿي تريو.
”مونسان پيار ڪيو. مونسان محبت ڪيو. مان اوھان جو سکو آھيان
ساٿي آھيان، اوھان جو پرين آھيان. مان محبت جو سمنڊ آھيان.
اننگ رنگ سا گرم“
ماڻڪ اکيون کوليون ۽ ھن کي ائين لڳو ڄڻ ڪرشن ڀڳوان جا سر، گيتا جا لفظ انساني سرير ۾ پئجي گوپيءَ جي صورت اختيار ڪري ويا آھن. گوپيءَ جو منھن ڄڻ گيتا ھو. مان عورت جي گفتار، ذھانت، وفاداري ۽ رحمدلي آھيان. مان گايتري منتر آھيان..... سنسار جي ابتدا، وچ ۽ انتھا آھيان.... اننگ رنگ سا گرم! ھن بي ارادي ھٿ وڌايو ۽ گوپيءَ جي ھٿ تي رکيو.
”گوپي!“
گوپيءَ گيتا تان اکيون کڻي ھن ڏانھن نھاريو. گوپيءَ جي اکين ۾ ڪيڏو نه غم ۽ ڪيڏيون نه حسرتون ھيون.
”گوپي، تون ئي سام ويد آھين، ويدن ۾ آيل اکر اوم آھين. سنسار جي ابتدا، وچ ۽ انتھا آھين. تون ئي ' اننگ رنگ سا گرم ' آھين“
گوپيءَ جي منھن تي اداس مُرڪ تري آئي.
”مان ته اھڙي ڌرتي آھيان جنھن تي ڪڏھن ميگھ ملھار نه ٿيا، ڪڏھين بوند نه برسي ۽ ڪڏھن ڪو سلو نه اُسريو.“
”مان پراڪرتي آھيان ۽ تون پرش آھين. پراڪرتيءَ جي آرسيءَ ۾ پرش پنھنجي صورت ڏسي حيران ٿي ويو. پرش جي اھا حيرت شين جي تخليق جو سبب ٿي. منھنجي اکين جي آرسيءَ ۾ نھار.“
گوپيءَ ھن جي اکين ۾ نھاريو. ڪيڏو نه موه ھو ھن جي اکين ۾.
”گوپي، ڇا شانتي ممڪن آھي. سرير ۽ آتما جي ازلي گھرجن کان مڪتي ممڪن آھي. تو جو ھيڏا سال ڪرشن ڀڳوان سان پيار ڪيو ته ڇا تنھنجي آتما کي شانتي ملي، توکي پنھنجي جواڻ جماڻ جسم جي ڪامنائن مان مڪتي ملي، شانتي ۽ اشانتيءَ ۾ ڪو ويڇو ڪونھي. جتي شانتي آھي اتي اشانتي آھي. اسين ڦير گھير، چرپر ۽ تبديلي، جيڪو وقت آھي، تنھن جي سير ۾ آھيون. ھرشيءِ بدلجي ٿي، ھر شيءِ ۾ ان جي ابتڙ شيءِ لڪل آھي. ڌرم ۾ ئي اڌرم آھي، وجود ۾ نه وجود، ڪرم ۾ نہ ڪرم، ھستيءَ ۾ نيستي، خوشيءَ ۾ غم ۽ شانتيءَ ۾ اشانتي آھي مڪمل خوشي، مڪمل شانتي ناممڪن آھي. توکي خبر آھي ته موه ڇا آھي، آتما جي آتما لاءِ ڪشش، ڪامنائن سان ڇلندڙ سرير جي سرير لاءِ ڪشش، پراڪرتيءَ جي پرش لاءِ ڪشش. اھا ڪشش ئي برھم آھي. اننگ رنگ ساگر آھي.“
گوپيءَ اکيون ٻوٽي ڇڏيون ۽ سندس اکين مان لڙڪ وھڻ لڳا.
”مان ودوا آھيان“ ھن جو لڙڪن ڀنل آواز آيو.
”مان جيڪو مان آھيان، مڪمل مان، جسم جي خواھش، ڳڻن اوڳڻن وارو مان، اھو ”مان“ برھم آھي ۽ تون مڪمل تون. ڳڻن اوڳڻن واري ”تون“ برھم آھين. پَراڻن ۾ چيل آھي ته برھم پاڻ کي ٻن حصن ۾ ورھايو ۽ تخليق ڪيائين. تون ۽ مان برھم جا ورھايل ٻه حصا آھيون. اسانجو ميلاپ تخليق آھي. ٻن محبت ڪندڙ جسمن جو ميلاپ آتما ۽ پرماتما جو ميلاپ آھي ۽ اھو ميلاپ ئي ازلي ۽ ابدي مڪتي آھي.“
ھن گوپيءَ کي آھستي ڇڪي ڇاتيءَ سان لاتو. گوپي ھن جي سيني ۾ منھن لڪائي روئڻ لڳي. سندس آتما ۽ سرير جي اُڃ لڙڪن جي صورت ۾ سندس اکين مان وھڻ لڳي. جيئن ٿي ماڻڪ کيس پيار ڪيو تئين ٿي رني. ماڻڪ اڄ تائين رڳو ماڻھوءَ جي اکين کي رئندو ڏٺو ھو اڄ ھن گوپيءَ جي پوري جسم، ھڪ ھڪ سنڌ ۽ ھڪ ھڪ لونءَ کي سڏڪندو ڏٺو. ھوءَ ماڻڪ جي سيني سان لڳي رھي. الائجي ڪيترا جڳ گذري ويا ۽ الائجي ڪيتريون جوڻيون مٽجي ويون. گوپيءَ ساڙھيءَ جي پلوَ سان اکيون اگھيون، روئڻ سان ھن جو جسم خوشبوءِ وانگر ھلڪو ٿي پيو ھو.
”گوپي“
”جيءُ“
”ڇا توکي افسوس آھي جو مون توکي سيني سان لاتو.“
”مون کي ته ائين لڳو ته ڪرشن ڀڳوان، گيتا مان نڪري، مونکي سيني سان لاتو. ميرا ٻائيءَ کي جي ڪنھن ماڻڪ جو موه ملي ھا ته ھوءَ ڪڏھين به پنھنجو موه ڀڳوان کي نه ارپي ھا.“
ماڻڪ وري ھن کي سيني سان لاتو.
”ماڻڪ“
”جيءُ“
”ھڪڙي ڳالھ چوانءِ مڃيندين؟“
”ضرور مڃيندس.“
”واعدو.“
”پھرين مونکي پيار ڪر.“
ماڻڪ ھن جي اکين کي چميو. ھن جي سنڌَ سنڌَ کي چميو. ماڻڪ جي چپن جي ڇھاءَ سان گوپيءَ جو سنڌ سنڌ ٽِڙي پيو.
”ماڻڪ“
”جي.“
”اڄ کان پوءِ ماڻ نه ملنداسين.“
”اھو ڪيئن ٿي سگھي ٿو.“
”مان ودوا آھيان.“
”پوءِ ڇا آھي.“
”بن باس ۾ رام سيتا جي چوڌاري ليڪو ڪڍي چيو ھو ته ان ليڪي کان ٻاھر نه نڪرجانءِ“
”اھو بن باس ھو، ۽ اسين شھر واسي آھيون.“
”شھر به ماڻھن ۽ ريتن ريتن جو بن آھي. ھر عورت جي چوڌاري ليڪو نڪتل آھي ۽ ان ليڪي کان ٻاھر سماج جو راوڻ آھي. مونسان واعدو ڪر ته تون پنھنجو ليڪو نه ٽپندين ۽ مان پنھنجو ليڪو نه ٽپنديس.“
”پر گوپي....“
”توکي منھنجو قسم.“
ھو ماٺ ٿي ويو. گوپيءَ پڙڇ تان گيتا کنئين.
”مونکي ڇُہ“
ماڻڪ وري ھن جي سنڌ سنڌ کي ڇھيو.
”توکي منھنجي آتما ۽ ھن سرير جو قسم ته اڄ کان پوءِ مونسان نه ملجانءِ.“
ماڻڪ ماٺ ڪري ھن کي ڏسندو رھيو. گوپي ڏاڍي ڌيرج سان اُٿي، گيتا وھاڻي جي ڀر ۾ رکيائين ۽ دريءَ وٽ بيھي دريءَ کان ٻاھر نھارڻ لڳي. ٻاھر انبن ۾ ٻور لڳو ھو. ڪوئل ڪوڪي ۽ طوطا ٽيون ٽيون ڪرڻ لڳا.
”ڇا اھو تنھنجو آخري فيصلو آھي؟“
”منھنجو فيصلو نه آھي، پر سماج جو فيصلو آھي.“
ماڻڪ پڙڇ تان اُٿيو ۽ ڪنڌ جھڪائي ٻاھر وڃڻ لڳو. در جي چانئٺ وٽ بيھي ھن ڪنڌ ورائي گوپيءَ ڏانھن نھاريو. گوپيءَ ھن کي پٺي ڏيئي دريءَ کان ٻاھر ٿي نھاريو. ھن ڪجھ چوڻ ٿي چاھيو پر ھاڻي سڀ لفظ بي معنيٰ ٿي ويا ھئا. ھن وِک وڌائي گوپيءَ جي ڪمري جي چائنٺ اورانگھي ۽ ٻاھر نڪري آيو. آشرم جي اڱڻ م ٻارن راند ٿي ڪئي. عورتن جنڊ ٿي پيٺو ۽ چرخو ٿي ڪتيو. ھڪڙي حجري مان ٻار جي روئڻ جو آواز آيو. اڱڻ ۾ داڻو چڳندڙ ڪبوترن جا ولر ڀڙڪو ڏيئي اڏاڻا ۽ آسمان ۾ پکڙجي ويا. اوچتو ڪوئل ڪوڪ ڪئي ۽ مينھن جي بوند ھن جي منھن تي پئي. ھوا جو جھلڪو لڳو ۽ ھوا ۾ رچيل انبن جي ٻور جي کٽڙي خوشبوءِ ھن جي حواسن کي ڇھيو. ھوا ۾ اڄ گوپيءَ جي بدن واري خوشبوءِ ھئي.
-------------------------------------------