باب چوٿون
هر روز سنوبال ۽ نيپولن ڪبوترن کي اهي هدايتون ڏئي روانو ڪندا هُئا ته اُهي ڀر پاسي جي فارمن جي جانورن ۾ ملي جلي وڃن، کين بغاوت جو احوال ٻڌائين ۽ گيت سيکارين.
انهيءَ سڄي عرصي ۾ مسٽر جونز پنهنجو وقت ولنگڊن جي ريڊ لائن محل جي شراب خاني ۾ ويهي گذاريندو هو. جيڪو کيس ٻڌڻ چاهيندو هو، تنهن کي شڪايت ڪندي ٻڌائيندو هو ته هن کي چند ڪِينَ جھڙن جانورن زوريان پنهنجي ذاتي ملڪيت تان بي دخل ڪري ڇڏيو آهي ۽ ساڻس انياءُ ٿيو آهي. ٻيا زميندار ۽ جاگيردار اصوليءَ طرح هن سان همدردي رکندڙ هُئا، پر پهرئين پهرئين هو هن جي ڪا سهائتا نه ڪري سگھيا. دل ئي دل ۾ هو ويچاريندا هُئا ته هُو جونز جي بدقسمتي مان فائدو ماڻي سگھندا ڪي نه. قسمت ڀلي هُئي جو ڀر پاسي جا ٻه فارم پاڻ ۾ نه ٺهندا هُئا. انهن مان هڪ جو نالو فاڪسوڊ هو. اهو تمام وڏو، پر نظر انداز ٿيل فارم هو. هن ۾ قائم هڙيون ۽ جھنگ به اجايا وڌيل هئا ۽ ان جا چراهه گاهه به جھونا ۽ ختم ٿي ويا هئا. ٻئي پاسي هن کي ڏنل لوڙها به ابتر حالت ۾ هُئا. هن جو مالڪ مسٽر پلڪنگٽن آرام طلب شخص هو، جيڪو پنهنجو وقت موسم سارو يا شڪار ۾ يا مڇيون مارڻ ۾ وڃائي ڇڏيندو هو. ٻئي فارم جو نالو پنچفيلڊ هو، جيڪو کڻي ننڍو هو، پر چڱي سنڀال هيٺ هو. هن جو مالڪ مسٽر فريڊرڪ سخت جان، چالاڪ پر ٻارهيو ئي ڪيسن ۾ ڦاٿل ۽ ڏکيا مامرا زورزبردستي طيءِ ڪرائيندڙن ۾ ناليارو هو. انهن فارم جا ٻئي مالڪ هڪ ٻئي کي ايترو ته ناپسند ڪندا هُئا، جو انهن لاءِ هڪ ڳالهه تي سهمت ٿيڻ ڏاڍو ڏکيو هوندو هو. پوءِ ڀلي انهن جو يڪراءُ ٿيڻ سندن ئي مفادن وٽان ڇو نه هجي.
بهرحال هُو ائنيمل فارم ۾ ٿيل بغاوت کان چڱي طرح ڊنل هئا، ۽ دليان اهو پئي گھريائون ته سندن زيردست جانورن کي انهيءَ بغاوت مان سکڻ کان پاسيرو رکيو وڃي، پر هو جانورن پاران فارم جو انتظام پاڻ سنڀالڻ واري تصور کي گھٽ سمجھڻ ۽ ليکي ۾ نه آڻڻ جو تاثر ڏيندا هُئا. اُهي چوندا رهندا هئا ته پندرنهن ڏينهن ۾ اهو مامرو ختم ٿي ويندو. هنن اهو افواهه به ڦهلايو هو ته مئنر فارم (هو ائنيمل فارم کي پراڻي نالي سان سڏڻ تي بضد هوندا هُئا) جا جانور پاڻ ۾ لڳاتار جھيڙيندا رهن ٿا، سو انهيءَ ڪري هو بکن ۾ پاهه ٿي رهيا آهن. جڏهن چڱو خاصو وقت گذري ويو ۽ جانور بک وگھي نه مُئا، ته فريڊرڪ ۽ پلڪنگٽن پنهنجو رينگٽ بدلايو ۽ وري اهو ٻڌائڻ شروع ڪيو ته جانور فارم اندر بڇڙاڻ ۽ خبيثپڻو وڌي رهيو آهي. اهو به چيو ٿي ويو ته ان فارم اندر هڪ پاسي آدم خوري وڌيل آهي، ته ٻي پاسي هو هڪ ٻئي کي به ايذائي رهيا آهن. وڏي ڳالهه ته انهن جون ماديون به عام استعمال ۾ آهن. فريڊرڪ ۽ پلڪنگٽن جي خيال ۾ اهو عمل قدرتي قانون سان مهاڏو اٽڪائڻ جو لازمي نتيجو هو.
بهرحال انهن قصن تي مڪمل طرح اعتبار نٿي ڪيو ويو. اهي اڻ چٽا ۽ ٽوڙيل موڙيل افواهه به هُليل هئا ته هڪ اهڙو عجب جھڙو فارم آهي، جتي جانورن انسان کي هڪالي، ان جو انتظام پاڻ هلائڻ شروع ڪيو آهي ۽ ٻئي سڄي ملڪ ۾ بغاوتون جاري آهن. ڏاند، جيڪي سڌاري ۽ ترتيب هيٺ هئا، سي وحشي بنجي ويا، رڍن واڙيون ڀڃي برسيم جو گاهه ڳڙڪائي ڇڏيو، ڳئن کير رکڻ وارن ڏولن کي لتن سان اڇلائي ڇڏيو، شڪاري گھوڙن لوڙها ٽپڻ کان نابري واري ۽ مٿن سوار ٿيلن کي پٽ ڏي اڇلائي وڌو. وڏي ڳالهه ته ”انگلنڊ جا جانور“ واري ڳيچ جون ڌنون ۽ لفظ هر جاءِ ڄاتا ٿي ويا. اهو گيت ڏاڍو جلد ڦهليو هو. انسانن جڏهن اهو ڳيچ سُئو ته هو پنهنجو غيض ۽ غضب کي قابو ۾ نه رکي سگھيا، پر مٿاڇري نموني انهن ڏيکاءُ اهو ڏنو ته اهو گيت کل جوڳو آهي. هو چوندا هئا ته هي اهو سمجھڻ کان قاصر آهن ته ڪيئن اهڙو ڪِچُ جانور ڳايو ٿا وٺن. جنهن به جانور کي اهو گيت جھونگاريندي پڪڙيو ٿي ويو، تنهن کي هڪدم ڦٽڪا ۽ چهبڪ لڳايا ٿي ويا. پر پوءِ به اهو گيت اجھل هو. يورپي نسل جا ڳائيندڙ پکي ان کي وڻن جي جھڳٽن ۾ آهستي آهستي پيا جھونگاريندا هئا. ڪبوتر وڻن تي ويهي پيا پنهنجي نوع ۾ ڪوڪاريندا هئا. اهو گيت لوهار خاني جي ٺڪا ٺڪ توڙي چرچ جي گھنٽين ۾ به شامل ٿي ويو. جڏهن انسانن اهو ٻڌو ته هو من ئي من ۾ ڊڄي ويا، کين اهو سڀ ڪجھه مستقبل جي اڳڪٿي معلوم ٿيو.
آڪٽوبر جي شروع ۾ جڏهن سنگ ڪٽي هڪ جاءِ سٿيا پئي ويا ۽ ڪجھه ته ڳاهجي ويا هئا، تڏهن ڪبوترن جو ولر اڏامندو آيو ۽ جانور فارم جي لان ۾ اچي لٿو. انهن ٻڌايو ته جونز ۽ هن جا ڪمي ۽ فاڪسوڊ ۽ پنجفيلڊ جا اڌ ڊزن ماڻهو فارم جي مکيه دروازي وٽ اچي پهتا آهن ۽ ڄاڻ اندر گھڙيا. جونز وٽ بندوق هئي. هو اڳيان اڳيان اچي رهيو هو ۽ ٻين جي هٿن ۾ لٺيون هيون. ان مان پڌرو هو ته هو فارم تي ٻيهر پنهنجو قبضو بحال ڪرڻ لاءِ آيا آهن. اهڙي حملي جي ته گھڻي وقت کان توقع پئي ڪئي ويئي، انهيءَ ڪري هيڏانهن به جوابي تياريون مڪمل هيون. سنوبال، جيڪو فارم هائوس مان کنيل هڪ ڪتاب کي پڙهي چڪو هو، جنهن ۾ جوليس سيزر جي جنگي مهمن جو احوال ڏنل هو، سو هن دفاعي مهم جي سرواڻي ڪري رهيو هو. هُن تيزيءَ سان حڪم صادر ڪيا. چند منٽن اندر هر هڪ پنهنجي مخصوص جاءِ تي موجود هو.
جيئن ئي انسان فارم جي عمارتن وٽ پهتا، سنوبال پهريون حملو شروع ڪرايو. 35 ڪبوتر اڏامي ماڻهن مٿان هڪ سر ۾ آوازڻ لڳا. انسانن جيئن ئي هنن تي ڌيان ڏيڻ شروع ڪيو ته وڻن ۾ لڪل هنج نڪري آيا ۽ انسانن جي مُرين تي ٺونگا هڻڻ لڳا. بهرحال اها ته هلڪي چٽا ڀيٽي هئي، جنهن جو مقصد رڳو هلڪي ڦلڪي گڙ ٻڙ پيدا ڪرڻ هُئو، تنهنڪري ماڻهن جھٽ پٽ ۾ هنجن کي لٺيون هڻي ڀڄائي ڇڏيو. سنوبال وري ٻيو حملو شروع ڪرايو. مُريل، بينجمن ۽ سڀ رڍون سنوبال جي مهنداري ۾ اڳتي وٺي ڊوڙيا ۽ ماڻهن تي ٿونن، چڪن جو وسڪارو لائي ڏنو. بينجمن چوڦير ڦري پنهنجي کرن سان ماڻهن کي ضربي رهيو هو. پر ماڻهن پنهنجي لٺين ۽ شيخن وارن بوٽن جي مدد سان ان حملي جو زور ٽوڙي وڌو. ان مرحلي تي سنوبال جي رڙ تي سڀ جانور پوئتي ڀڳا.
انهيءَ ڀاڄ کي ڏسي ماڻهن وٺي خوشيءَ ۾ رڙيون ڪيون. انهن ڏٺو ته سندن اميدن پٽاندڙ جانور ڀڄي رهيا هئا، سو هو به ڇڙ وڇڙ هنن جي پويان ڪاهي ويا. سنوبال به ائين اهڙي نموني ٿيڻ پئي گھريو. اهي جيئن آڳند ۾ پهتا ته ٽن گھوڙن، ٽن ڳئن ۽ سڀني سوئرن، جي اڳيئي لڪا ويٺا هئا، اوچتو ماڻهن پٺيان پڌرا ٿيا ۽ انهن کي ورائي ويا. سنوبال جونز ڏانهن وڌي ويو. جونز کيس پاڻ ڏانهن ايندو ڏسي، مٿس فائر ڪيو. ڇيرا هن جي پيٽ جي ڀرسان لنگھي هڪ رڍ جي جسم ۾ داخل ٿيا. اها رڍ ڪري پئي. سنوبال هڪ گھڙي به رڪجڻ بجاءِ، جونز جي ٽنگن کي پندرنهن پٿر اڇلائي هنيا. جونز وڃي، ڇيڻن جي ڍڳ تي ڪريو ۽ سندس بندوق هٿن مان ڪري پئي. پر انهيءَ تماشي ۾ سڀ کان وڌيڪ ڊيڄاريندڙ منظر اهو هو ته باڪسر پنهنجي پوين ٽنگن تي بيهي، اڳين ٽنگن جي کرن سان حملو ڪري رهيو هو. سندس حملي جو پهريون شڪار فاڪسوڊ جي طنبيلي ۾ ڪم ڪندڙ هڪ ڳڀرو هو. هن جي کوپڙيءَ تي سخت ڌڪ لڳو هو ۽ همراهه بي سڌ ٿي گپ ۾ وڃي ڪريو. اهو ڏسي ڪيترن ماڻهن پنهنجيون لٺيون کڻي اڇلايون ۽ ڀڄ ڀڄان ۾ لڳي ويا. انهن ۾ ٿرٿلو پئجي ويو ۽ ٻي گھڙي جانورن هنن جي پويان مِڙي رهيا هئا. هو ميدان ۾ چوڌاري ڦري رهيا هئا. هنن کي لتون ۽ ٿونا هنيا ويا ۽ چڪ لڳايا ويا ۽ لتاڙيو به ويو. ڪوبه جانور نه بچيو هيو، جنهن پنهنجي نموني انهن کان وير نه ورتو. ايتري تائين جو ٻلي به اوچتو ڇت تان ٽپو ڏيئي لهي آئي، ۽ هڪ ماڻهوءَ جي ڪلهي تي رانڀوٽا هڻڻ لڳي. اهو ڏسي ڪري اهو ماڻهو هراسجي ويو ۽ ڊپ ۾ ڏاڍيون دهشتناڪ رڙيون ڪرڻ لڳو. نيٺ ماڻهو هتان ڀڄڻ لڳا ۽ سڌو مکيه روڊ ڏي ويا. ائين حملي جي پنجن منٽن اندر ئي هو بڇڙا ٿي پوئتي وٺي ڀڳا. هاڻي وري هنج ٻيهر وارد ٿيا ۽ هنن جي پِنـِيَنِ کي ضربڻ لڳا.
سڀ ماڻهو سواءِ هڪ جي، ڀڄي چڪا هئا. آڳنڌ ۾ پويان باڪسر، ڳپ ۾ اونڌو پيل نوجوان کي، سڌو ڪرڻ لاءِ کرن جو زور هڻي رهيو هو، پر ڇوڪرو چري پري نه رهيو هو.
”لڳي ٿو ته همراهه مري ويو آهي.“ باڪسر غمگين ٿي چيو، ”مونکي ائين نه ڪرڻ گھربو هو. مونکي وسري ويو هو ته مونکي لوهي نال لڳل آهن. ڪير اعتباريندو ته مون هي سڀ بي ارادي ڪيو هو.“
”ڪامريڊ! ڪوبه جذباتپڻو نه ڏيکاريو.“ سنوبال دانهن ڪئي. هن جي زخم منجھان رت اڃان به ڳڙي رهيو هو. ”جنگ جنگ هوندي آهي. مئل انسان ئي سڀ کان ڀلو ماڻهو هوندو آهي.“
”مونکي ڪنهن جي جان وٺڻ، ڀلي کڻي اها ڪنهن انسان جي ڇونه هجي، جي خواهش نه هئي.“ باڪسر ورجايو ۽ هن جي اکين ۾ لڙڪ ڀرجي ويا.
”مولي ڪٿي آهي؟“ ڪنهن رڙ ڪندي پڇيو.
مولي واقعي به گم هُئي. ڪجھه گھڙين لاءِ هراس ڇانيل رهيو. کين ڊپ ٿيو ته متان ماڻهن هن کي ايذايو هجي يا هن کي پاڻ سان کڻي نه ويا هجن. بهرحال نيٺ هن کي پنهنجي وٿاڻ اندر لڪل ئي لڌو ويو، جتي هُوءَ آهري ۾ منهن مٿو لڪايو ويٺي هئي. اصل ۾ جيئن ئي ميدان ۾ بندوق هلي ته هو ڀڄي اچي هتي وٿاڻ ۾ لڪي هئي. جڏهن هن کي ڳولي سڀ جانور وري ميدان ڏي آيا، ڇا ڏٺائون ته ڳپ ۾ مرده بنيو پيل ڇوڪرو غائب هو. اهو اصل ۾ بي هوش ٿي ويو هو پوءِ هوش ۾ آيو ته وٺي کڙين تي زور رکيائين.
جانور وري پنهنجي نئين جولان ۾ هڪ جاءِ ڪٺا ٿيا. هرهڪ پنهنجي ذات جي حوالي سان ڪارنامن جو ذڪر وڏي واڪ ڪري رهيو هو. بنا ڪنهن تياريءَ جي، جنگ جي فتح ملهائڻ جو جلسو ڪيو ويو. جھنڊو جھولائي، پوءِ انگلنڊ جا جانور گيت ڪافي ڀيرا ڳايو ويو. ان بعد مري ويل رڍ کي دفنايو ويو. هن جي قبر ڀرسان ڪانڍيرو پوکيو ويو. قبر وٽ سنوبال هڪ ننڍي تقرير ڪئي، جنهن ۾ هن زور ڀريو ته ضرورت وقت جان جو نذرانو ڏيڻ لاءِ هردم تيار رهو.
اُتي جانورن يڪراءُ ٿي ”جانورن جو هيرو، پهريون درجو“ نامي هڪ فوجي تغمو يا اعزاز جاري ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ۽ اُتي جو اُتي اهو اعزاز سنوبال ۽ باڪسر کي ڏنو ويو. (اهو پتل جو ميڊل هو، جيڪو حقيقت ۾ گھوڙن جي لغامن ۾ استعمال ٿيندڙ پتل هو) اهو تغمو هر آچر ۽ موڪل ڏهاڙي پهرڻو هو. اُتي ساڳئي وقت رڍ کي مُئي پڄاڻان ”جانورن جو هيرو درجو ٻيو“ وارو اعزاز ۽ تغمو ڏنو ويو.
وڏي بحثا بحثي ٿي ته جنگ کي ڪهڙي نالي سان ڪوٺيو وڃي. آخر ۾ ان کي ”ڳئن واري وٿاڻ واري جنگ“ جو نالو ڏنو ويو. ڇو ته انهيءَ جاءِ وٽان ٺِنڀي هڻي حملو ڪيو ويو هو. مسٽر جونز واري بندوق به مٽي ۾ پيل لڌي ويئي. پوءِ معلوم ٿيو ته ان ۾ پوندڙ گوليون به فارم هائوس ۾ پيل آهن. فيصلو ڪيو ويو ته جھنڊي جي هيٺان هن بندوق کي توبخاني جي نشان طور سجايو ويندو ۽ سال ۾ ٻه ڀيرا هن سان فائر ڪيو ويندو. هڪ ڀيرو ٻارنهن آڪٽوبر تي، جنگ جي ورسي واري ڏينهن، ته ٻيو ڀيرو وري بغاوت واري ورسي واري ڏهاڙي تي.