4
هڪ دفعي ”مسُو“ ڳوٺ جا نظر بند اتي جوئا کيڏڻ آيا. اهي هٿ ۾ تاس جهلي پتا ائين ڦيريندا هيا جو ڏسندڙن جون نظرون دوکو کائي وينديون هيون. اهي نظربنديءَ جا ماهر هيا. ماڻهن جي اکين ۾ ڌوڙ وجهي هر شيءِ کٽڻ کانپوءِ جوا ۾ زال به کٽي ويندا هيا. وڏيري جو پٽ ضد ۾ اچي انهن سان جوئا ۾ ويٺو ۽ پئسن هارائڻ کانپوءِ ڳچيءَ ۾ پاتل سوني زنجيريءَ کان به محروم ٿي ويو. هن جڏهن دوست کي هارائيندي ڏٺو ته واچ لاهي داءُ تي رکي ۽ مسو ڳوٺ جي ٺڳن جي نظر بندي ٽوڙيندي تاس کڻي ان کي اهڙي جادوگر جيان ڦيرايو جو پتن جا رنگ ئي بدلجي ويا. هر داءَ تي هو ويو انهن کان کٽيندو. هن نه صرف دوست کان کٽيل پئسا ۽ سوني زنجيري واپس ڪرايا پر انهن وٽ جيڪي ڪجهه هيو تنهن کان به هٿ ڌوئي ويٺا. اهي هارائڻ کانپوءِ هن ڏانهن حيرت مان ڏسڻ لڳا ۽ سوچڻ لڳا ته آخر هيءُ ڪير آهي. جيڪو ٺڳن جو ٺڳ آهي. جنهن انهن جي نظر بندي ٽوڙي اهڙي هٿ جي صفائي ڏيکاري آهي. اهي آڱر سان نڪ گسائيند اهليا ويا.
وقت سان گڏ انهن جي محبت ۽ دوستي ايڏي وڌي چڪي هئي جو اهي هڪ ٻئي کي وجود جو حصو سمجهڻ لڳا. هن جو دوست دنيا ۾ هن لاءِ سڀ ڪجهه هيو. اهو ماني کائيندو هيو ته هن کي وڻندي هئي. اهو پاڻي پيئندو هيو ته هن جي اڄ اجهندي هئي.
هڪ دفعي ڳوٺ ۾ ميلو لڳو. ميلي ۾ ايڏا ته ماڻهو گڏ ٿيا جو پري کان رڳو پٽڪا پئي نظر آيا. هڪ وڏو گوڙ مچي ويو. فونن تي گانن جا آواز ملي سمجهه کان ٻاهر ٿي ويا. شڪارپور جي ڳاڙهي بازار جون افغاني ڪڃريون هر هنڌ چيلهه لوڏي پئي نچيون. مٺائين جي دوڪانن تي رش لڳل هئي. هر ڪو خوش هيو ۽ ٽهڪڙا متل هيا. هو ان دوست سان ميلي ۾ ويو. ان وڃڻ کان پهريون پيءُ جو پستول ور ۾ وڌو ۽ ڳلي جا بٽڻ کولي سگريٽ جا ڪش هڻندو هن سان روانو ٿيو.هن کي ڪا خبر نه هئي ته سندس دوست کي ور ۾ پستول آهي. هو ميلي ۾ پهتا ته ڪلهن تي هٿ رکي آڪڙ مان گھمڻ لڳا. نچندڙ ڪڃرين هر هر هن جي دوست اڳيان اچي ڇاتيون پئي لوڏيون. هن کي ڪڃرين جي اهڙي ادا تي ڪاوڙ پئي آئي. هن انهن کي هٿن سان ڌڪا پئي ڏنا. هن نه پئي چاهيو ته ڪو هن جي دوست جي ويجهو اچي.
”پري هٽ ڪميني..... ويجهو نه اچ“ هو هر هر چئي رهيو هيو. پر هن تي ان ڪاوڙ جو ڪو اثر نه ٿي رهيو هيو. هن هٿ وڌائي انهن جي ڳٽن کي پئي ڇهيو ۽ چپ گول ڪري ٻچڪر پئي ڏني. هن ان کي گھلي پري ڪيو ۽ پوءِ مٺائي جي دوڪان وٽ ڪنهن لوفر هلندي ڄاڻي واڻي هن جي خوبصورت دوست کي ڪلهو هنيو. ”واهه جو ٺاهوڪو جوان هان“ لوفر چيو ” ڪڏهن مونکي به پاڻ سان گھماءِ“ هن جو منهن ڳاڙهو ٿي ويو. دوست جي وچ ميلي ۾ ٿيندڙ بي عزتيءَ ڪري هو آپي مان نڪري ويو. هن لوفر کي ڳچيءَ مان جهلي مٿي کڻي پري اڇلايو. لوفر کيسي مان چاقو ڪڍي هن تي حملي جي ڪوشش ڪئي. ان کان اڳ جو اهو وار ڪري هن جي دوست ور مان پستول ڪڍي ان تي فائر ڪيا ۽ اهو رت ۾ ڦتڪي ٿڌو ٿي ويو. ميلي ۾ ڀاڄ پئجي وئي، ماڻهو دوڪان ڇڏي ڀڳا ۽ ان کان اڳ جو پوليس پهچي هن دوست کان پستول کسي هٿ ۾ کنيو.
”قتل تون نه مان ڪيو آهي“ . هن چيو ”مان نه ٿو چاهيان ته منهنجي هوندي تنهنجو وار ونگو ٿئي. ان کان اڳ جو پوليس پهچي تون هتان هليو وڃ ۽ ڪنهن کي نه ٻڌائجاءِ ته گولي تون هلائي آهي“.
اهو قتل ڪرڻ کانپوءِ ڏاڍو منجهيل هيو.
”ائين نه ڪر“. ان چيو ”مان پاڻ ئي پوليس سان منهن ڏيندس“.
”مونکان اهو برداشت نه ٿيندو“ هن کيس جواب ڏنو. آخر هن جو دوست اتان هليو ويو. پوليس هن کي پڪڙي لاڪپ ڪيو. فوجي حڪومت هئي هڪ ننڍڙي عدالت ۾ مختصر ٻڌڻي کانپوءِ هن کي ويهه سال قيد جي سزا ٻڌائي وئي.
جيل وڃڻ کانپوءِ ڪجهه وقت هن جو دوست ايندو رهيو. پوءِ اهو دوست هن وٽ ڪڏهن ملاقات لاءِ نه آيو. سال گذري ويا. ان ڪڏهن هن جي سار نه لڌي. هو جيل ۾ ان متعلق سوچيندو هيو. ڇا اهو بيوفا هيو؟ ان کي منهنجي دوستي ياد نه آهي؟ ڇا اهو ڪڏهن نه ايندو؟ هو سدائين انهن خيالن ۾ ويٺو هن کي ياد ڪندو هيو. آخر ويهه سال پورا ٿيڻ ۾ ڪجهه ڏينهن بچيا. هن جا وار اڇا ٿي ويا. چمڙي لڙڪي پئي ۽ اکيون ڪمزور ٿي ويون. هو پنهنجي دوست کي ڪڏهن وساري نه سگهيو. هو سوچيندو هيو، جڏهن هن کي جيل مان آزادي ملندي ته هن کي ڳولهي لهندو.
هڪ ڏينهن هن جي حيرت جي ڪا حد نه رهي. هن ڏٺو ته هن جو دوست جنهن لاءِ هو جيل ڪاٽي رهيو هيو، اهو قيدي بنجي آيو. هن جي دوست تي وقت جو ڪو اثر نه ٿيو هيو. اهو ائين ئي جوان هيو جيئن ان کي ڪيترا سال پهريون ڏٺو هيو. ان جي خوبصورت منهن تي کٻي پاسي ساڳيو تر هيو ۽ ان جي مٿي جا وار گهاٽا ناسي هيا. هو ڊڪندو وڃي ان کي چنبڙيو.
”منهنجا دوست“ هن ڀاڪر پائيندي چيو ” وري توکان ڪهڙي خطا ٿي؟ مان ته ڪجهه ڏينهن اندر ٻاهر نڪرڻ وارو هوس. مون سوچيو هيو ٻاهر نڪري توسان ملندس پر توکي هتي ڏسي مونکي ڏاڍو افسوس ٿيو آهي“.
اهو هن کي ڌارين نظرن سان ڏسندو رهيو. ائين پئي لڳو ڄڻ هن کي پهريون دفعو ڏسندو هجي. ان جي اکين جي حيرت ڏسي هن سمجهيو شايد سالن جي وڇوڙي کانپوءِ هن جي شڪل وساري ويٺو آهي.
”مان تنهنجو دوست“ هن چيو ” جنهن تو لاءِ قرباني ڏني جنهن تنهنجو الزام سر تي کنيو. ڇا تون مونکي نه ٿو سڃاڻين“؟
” مونکي خبر نه آهي تون ڪير آهين!“ پوءِ ان چيو ” مان ان کان اڳ توکي نه ڏٺو آهي. تون ڪنهن غلط فهميءَ ۾ مبتلا آهين“.
اهو ٻڌي هن جي پيرن هيٺان ڌرتي نڪري وئي. هو ٽڪ ٻڌي ڦاٽل اکين سان هن ڏانهن ڏسندو رهيو. هو ڄمي ڄڻ پنڊ پهڻ ٿي ويو. هن ۾ ڳالهائڻ جي سڪت نه رهي. نوجوان ڌارين اکين سان ڏسندو هليو ويو.
جيل ۾ جڏهن به هو ان جي ويجهو ايندو هيو ته ماضيءَ جون ڳالهيون ياد ڪرائيندو هيو جيئن اهو هن کي سڃاڻي ۽ ايڏي بيگانگيءَ جو مظاهرو نه ڪري. اهو هر ملاقات کانپوءِ چوندو هيو.
” هو اهو شخص نه آهي جيڪو ماضيءَ ۾ هن جو دوست رهيو آهي“. دوست جي اهڙي رويي تي هن کي رنج پهتو. هن آخر ان کان سوال پڇيو. ”تون جيڪڏهن منهنجو دوست نه آهين ته ڪير آهين“.؟
هن جي اهڙي سوال تي ان پنهنجو داستان ٻڌايو.
”جڏهن مان پنجن سالن جو هوس ته خانه بدوشن وٽ وڪرو ٿي ويس اهي سرڪس جا ڪرتب ڏيکاري روزگار ڪمائيندا هيا ۽ سدائين سفر ۾ هوندا هيا. سندن پڙاءَ ڪڏهن ڪٿي هوندا هيا ته ڪڏهن ڪٿي. مان ننڍو هوس ۽ انهن پويان ڪنهن گلر وانگر پيو گھمندو هيوس. سرڪس ۾ هڪ نشاني باز استاد هوندو هيو. جيڪو عورت کي ڦٽي اڳيان بيهاري پريان هٿ ۾ خنجر کڻي هن ڏانهن اڇلائيندو هيو. هن جا نشانا اهڙا ته پڪا هوندا هيا جو خنجر عورت جي جسم ويجهو ڪاٺ کي جنبڙي پوندا هيا. اهو ڪيترائي خنجر اڇلائيندو هيو ۽ سڀ خنجر عورت چوڌاري لڳي ويندا هيا. ان نشاني باز کي مٿي سان چمڙي جي پٽي ويڙهيل هوندي هئي ۽ ڪاري صدري تي اڇي ٽڪلي ٺهيل هئي. ان کي سڀ ”استاد ٽڪلو“ چوندا هيا. اهو ڦڙ تيلو ۽ پنهنجي ڪم ۾ ماهر هيو. ان کان نشاني بازيءَ ۾ ڪڏهن ڪا خطا نه ٿي. ان کي مون تي رحم اچي ويو. ۽ منهنجي پرورش ڪئي.هن ننڍي هوندي کان مونکي نشاني بازي جي تربيت ڏني. جڏهن مان جوانيءَ جي حدن کي ڇهڻ لڳس ته هڪ سٺو نشاني باز ثابت ٿيس. استاد ٽڪلو ڪڏهن مونکي موقعو ڏيندو هيو ۽ مان عورت کي ڦٽي اڳيان بيهاري ساڳي انداز سان نشاني بازيءَ جو مظاهرو ڪندو هوس. وقت سان استاد ٽڪلو پوڙهو ٿي ويو ۽ هن جا هٿ ڏڪڻ لڳا. هن سرڪس جي محرر کان معافي ورتي ۽ کيس چيو.
”هاڻي هو نشاني بازيءَ جي قابل نه رهيو آهي کيس ٻيو ڪو ڪم سونپيو وڃي“. محرر هن کي هاٿين جي سارسنڀال جو ڪم ڏنو. نشاني بازيءَ جو ڪم منهنجي حوالي ڪيو ويو. مان استاد ٽڪلي جيان ساڳي صدري پائي مٿي تي چمڙي جي پٽي ويڙهي سوين ماڻهن سامهون ايندو هوس ۽ وڏي اعتماد سان نشانا هڻندو هوس.
سرڪس جي محرر جي ڌيءَ هوندي هئي جيڪا عمر ۾ مون کان ڏهه سال وڏي هئي. اها انتهائي خوبصورت عورت هئي. سڀ ملازم هن تي فدا هيا. ان جون ادائون ايڏيون ته دلربا هيون جو هڪ اشاري تي دليون سينن کان ٻاهر نڪري ڦتڪڻ لڳنديون هيون. اها سرڪس جي رسن تي ٽپا ڏئي پاڻ کي هيٺ ڇڏيندي هئي ۽ ابتيون سبتيون قلابازيون کائيندي اچي ڄار ۾ ڪرندي هئي. جڏهن مان نشانا هڻندو هوس ته هوءَ ڦٽي تي منهنجن وسندڙ خنجرن سامهون بيهندي هئي. هر نشاني تي پيار مان مرڪي چپ گول ڪري مون ڏانهن خيالي چمين جا وسڪارا ڪندي هئي. ان عورت کي مان ايڏو وڻي ويس جو مون کي کيمي ۾ وٺي وئي ۽ پيار جو اظهار ڪيو. مان به جوانيءَ جي جوش ۾ هوس. هن مونسان جيئن پيار جو اظهار ڪيو ته مان ان کي چهٽي چپن تي چميون ڏنيون ۽ ان جي عشق ۾ گرفتار ٿي ويس. ان عورت مونسان جنسي تعلقات رکيا ۽ مان ان عورت جي عشق ۾ اهڙو ته انڌو ٿي پيس جو ڪنهن ٻئي مرد جو هن سان ڳالهائڻ پسند نه ڪندو هوس.
هڪ دفعي مون ان عورت کي ٻئي مرد سان ڏٺو اهو شخص ” شينهَن جو بادشاهه“ سڏائيندو هيو. هو شينهن سرڪس جو گول دائري ۾ بيهاري انهن کي هلڪا چهبڪ هڻي ڊيڄاري ٻڪرين مٿان ٽپا ڏياريندو هيو. شينهن ايڏا ته هيسيل هوندا هيا جيئن اهي هن جا غلام هجن ۽ هن جي هر حڪم جا منتظر هجن. شينهن جو بادشاهه تجربيڪار ۽ خفتي ماڻهو هيو. ان جو جسم ڪثرتي پهلوانن جهڙو ڳوڙهيلو ۽ سخت هيو.
مون ان رات پير پير ۾ ڏئي جيئن کيمي جو پاسي وارو پردو مٿي ڪيو ته هلڪي روشنيءَ ۾ اها شينهن جي بادشاهه سان ستل هئي. منهنجيءَ دل چاهيو ته اندر وڃي خنجر جا وار ڪري ٻنهي کي ختم ڪري ڇڏيان پر شينهن جو بادشاهه ڏاڍو طاقتور هيو. مون ۾ ان سان مقابلي جي سڪت نه هئي. ان ڪري مان اهو منظر ڏسي غمگين ٿيس ۽ ان عورت جي بيوفائيءَ تي ڳوڙها ڳاڙي خنجر هٿ ۾ کڻي ڪاوڙ مان لڇندو رهيس . هڪ رات منهنجي هن سان ملاقات ٿي.
”ڏس.... مونسان بيوفائي نه ڪر” مون ان کي ليلا ئيندي چيو ” مان توکان سواءِ جيئرو نه رهندس. مونکي تنهنجي بيوفائي تي ڏک رسيو آهي“.
هوءَ منهنجين ڳالهين مان سمجهي وئي ته مون هن کي شينهن جي بادشاهه سان ستل ڏسي ورتو آهي. هوءَ منهنجين ڳالهين تي کلي ۽ پنهنجي ويجهو آڻي پيار ڪيائين.
”توکي غلط فهمي ٿي آهي“ هن چيو ” مان صرف تنهنجي آهيان. ڀلا تنهنجي هوندي ٻئي ڪنهن جي ڪيئن ٿي سگھان ٿي“. پوءِ ان مونکي پنهنجي ويجهو آندو ۽ مان ان جون بيوفائيون وساري وري ملي هڪ ٿي ويس.
هن واعدي خلافي ڪئي. مون جڏهن ٻيو ڀيرو ان کي شينهن جي بادشاهه جي کيمي ۾ ڏٺو ته باهه ٿي ويس. پڪو پهه ڪيم ته ان کي ڪڏهن معاف نه ڪندس ۽ بيوفائيءَ جو مزو چڪائيندس. ٻئي ڏينهن سرڪس جي رسن تي ٽپا ڏئي هوءَ واندي ٿي ۽ منهنجي مظاهري جو وقت آيو. مون هن طرف خنجر اڇلايا جيڪي پنهنجن نشانن تي لڳا. مون هڪ خنجر هن جي سيني جو نشان وٺي اڇلايو. جيڪو هن جي دل ۾ لڳو. ڦٽي تان رت بي وفائيءَ جي نانگ جيان هيٺ لهندو هن جي پيرن کان ٿيندو سرڪس جي ٻاهرين در ڏي هليو ويو. هوءَ ڪري پئي ۽ اتي ئي مري وئي. پوليس مونکي پڪڙي عدالت ۾ پيش ڪيو. جيسين ڪو فيصلو ٿئي انهن جيل موڪليو“.
نوجوان جي ڳالهه ٻڌي هن کي يقين نه پئي آيو. ان جي ڳالهائڻ جو انداز هن جي دوست جهڙو هيو. هو سوچڻ لڳو شايد هو ڪوڙو آهي. ان افسانو ٺاهي جان ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي آهي. ٿورن ڏينهن ۾ هن جي سزا پوري ٿي ۽ هو جيل مان نڪري آيو. هن کي دوست جو ارمان هيو. هو ان ڏک کي سانڍي تاڙي خاني ۾ آيو جڏهن ٻاهر نڪتو ته هن جي ملاقات نجوميءَ سان ٿي. نجوميءَ پوري ڳالهه ٻڌي ته طوطو لاهي لفافن تي ڇڏيو. طوطي هڪ لفافو ڪڍيو. ۽ نجوميءَ جڏهن لفافو کولي پڙهيو ته اتي لکيل هيو.
”نه مئو،
نه ڄائو،
جيءَ اندر،
جيءُ
ماڻهو پنهنجي
ماءُ.
ماڻهو پنهنجو
پيءُ،
رقعو پڙهي نجوميءَ ان شخص کي ڏٺو. ان کي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي. نجوميءَ هن کي ڳالهه سمجهائيندي چيو.
”بيشڪ انسان امر آهي. انسانن کي ڪنهن صورت ۾ رهڻو آهي. انسان نه مري ٿو، نه جيئي ٿو. ڇو جو ان جي ذات ڪائنات جي وجود سان پيدا ٿي آهي ۽ ان جي وجود سان فنا ٿيندي. ڇا موت ڪڏهن ماڻهو کٽايا آهن؟ هر ڪو پاڻ مان جنم وٺي ٿو ۽ پنهنجي وجود جو حصو آهي. نه ڌرتيءَ جو پهريون انسان ڄايو هيو نه ڄمڻ وارو اها دعوا ڪري ٿو ته هو نئون انسان آهي. جيڪي آهي وجود سان موجود آهي. صرف ماڻهو جنم نه ٿو وٺي پر ماڻهوءَ جي ڪائنات جنم وٺي ٿي ۽ ماڻهوءَ جي انجام سان ڪائنات انجام کي پهچي ٿي. اسين وڏڙن جي وجود جا ڇڻيل حصا آهيون ۽ وڏڙن جي ترجماني ڪريون ٿا. اسان جا ماءَ پيءَ اسان ۾ موجود آهن. ۽ اسان ۾ جيئرا رهن ٿا. اسين منتقل ٿيون ٿا ۽ تخم ۾ اهي خصلتون ظاهر ڪيون ٿا جيڪي تحفي ۾ مليون آهن. اسين پنهنجي ماءَ آهيون. اسين پنهنجا پيءُ آهيون. ساڳيا جيءُ آهيون. ساڳيا روح آهيون“.
نجوميءَ هن کي رقعي تي لکيل عبارت جو مفهوم سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ وڌيڪ ٻڌائيندي چيو.
”تون پنهنجي ڳوٺ وڃ ۽ معلوم ڪر ته تنهنجي دوست جو ڪهڙو حال آهي. ٿي سگھي ٿو ته اتي پهچي تنهنجو مسئلو حل ٿي وڃي“.
هن نجوميءَ جي صلاح تي عمل ڪيو ۽ هڪ ڏينهن هو ڳوٺ ويو. اتي پهچي هڪ واقفڪار سان ملاقات ڪئي. جڏهن احوال پڇيائين ته ان ٻڌايس ”تنهنجو دوست توکان وڇڙڻ کانپوءِ ڏاڍو پريشان رهندو هيو. ائين لڳندو هيو جيئن ڪنهن پڇتاءُ جو شڪار هجي. اهو چرين جيان ڳوٺ جي گھٽين ۽ واهه ڀرسان وڻن هيٺان چڪر ڏيندو هيو. وڏيري کان هن جي حالت ڏٺي نه وئي. هن سندس سوٽ سان شادي ڪرائي، جنهن مان هن کي پٽ ڄائو. جڏهن هن جو پٽ پنجن سالن جو ٿيو ته مسو ڳوٺ جي ڪنهن نظربند اهڙو خوبصورت ٻار ڏسي ان کي سڏي پنهنجي ڀرسان بيهاري ڪجهه دير ان جي اکين ۾ نهاريو. جڏهن اهو نظر بند اڳتي هليو ته ٻار ان جي سحر ۾ ڦاسي خودبخود ان پويان هلڻ لڳو ۽ گم ٿي ويو. تنهنجي دوست ٻار کي گھڻو ڳولهيو پر اهو نه مليو. هو پٽ جي ڏک ۾ روئيندو رهيو ۽ آخر ان صدمي ۾ هن دنيا مان لاڏاڻو ڪري ويو“.
دوست جو حال ٻڌي هن جي اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو. هن سوچيو جيل ۾ هن جي دوست جي شڪل وارو شخص ڪير آهي؟ هن کي ڳالهه سمجهه ۾ اچي وئي. اهو نوجوان هنجي دوست جو پٽ هيو. جنهن کي نظر بند ڳوٺ مان اغوا ڪري خانا بدوشن کي وڪيو هيو. هن کي جيئن ڳالهه سمجهه ۾ آئي هو وڏيري وٽ ويو ۽ ان کي ٻڌايائين ته هن جو ننڍي لاءِ وڇڙي ويل پوٽو قيد ۾ آهي، جنهن تي هڪ عورت جي قتل جو مقدمو هلي رهيو آهي. جنهن جي آزاديءَ لاءِ اُپاءَ نه ورتا ويا ته اهو موت جي منهن ۾ هليو ويندو. هن ڇوڪري جي ڏاڏي کي سڄي حقيقت کان آگاهه ڪيو. ڇوڪر جو ڏاڏو وڏي اثر رسوخ وارو شخص هيو. اهو شهر آيو ۽ فوجي عدالت کي خوش ڪري قتل خطا جو قلم هڻائي وڏي رقم جرماني طور ڏئي پوٽي کي آزاد ڪرائي گھر وٺي ويو. ان نوجوان جا باقي ڏينهن ڳوٺ ۾ سٺا گذريا. هو پنهنجي پيءَ جي ان دوست جو ٿورائتو رهيو جنهن هن کي قيد مان آزاد ڪرائڻ ۾ مدد ڪئي هئي.
هن کي نجوميءَ جا لفظ ياد اچي ويا. نجوميءَ جا لفظ سچا هيا. دنيا ۾ انسان مري نه ٿو پر منتقل ٿئي ٿو. هن ۾ هن جا ماءُ پيءَ جيئرا رهن ٿا. هن محسوس ڪيو. هن جو دوست مئو نه آهي پر جيئرو آهي.
نجومي اها ڳالهه ياد ڪري سوچيو. ڌرتيءَ تي ڪو به انسان سکيو نه آهي. ڏک هن سان گڏ پيدا ٿيا آهن. هن سان گڏ جيئرا رهندا ۽ هن سان گڏ دفن ٿيندا. ڏک انسان جو روح آهن. جڏهن ڏک ختم ٿين ٿا ته موت واقع ٿئي ٿو.
نجوميءَ وقت گذارڻ لاءِ وري هڪ لفافو کولي پڙهيو. اهو هڪ بدنصيب شخص جي قسمت ۾ نڪتو هيوجنهن کي حالتن ۽ وقت چريو ڪري وڌو. اهو شخص هڪ ڳوٺ جو غريب هاري هيو جنهن کي قسمت سزا ڏني. ان کي ننڍي حرڪت تي گھڻو ڀوڳڻو پيو. اهو هاري هڪ ڏينهن تاڙي خاني ۾ آيو ۽جڏهن ٻاهر نڪتو ته پنهنجي بدنصيبي جو حال اورڻ نجوميءَ وٽ اچي ويٺو. نجوميءَ ان هاريءَ کي ڏٺو. اهو اڌروٽ عمر جو ننڍي قد وارو شخص هيو، جنهن کي ڊگهي چولي تي گوڏ ٻڌل هئي ۽ ان جا وار هن جي سوچن جيئن وکريل هيا. ان جي ڪڻڪ رنگي منهن تي هلڪي ڏاڙهي هئي. ان شخص جي ناسي اکين ۾ ڏک جا ڳوڙها مزار تي ٻرندڙ ڏيئي جي لاٽ جهڙا هيا. اهو بدنصيب شخص نجوميءُ ڀرسان ويٺو ۽ اندر جا احوال کولي ان اڳيان رکيا.
”مون زندگيءَ ۾ گھڻا گناهه ڪيا آهن پر هڪ گناهه ائين آهي جيئن مونسان گڏ جيئندو هجي. جڏهن سمهندو هجان ته اڌ وهاڻي تي گڏ سمهندو هجي. جڏهن اکيون کولي ڏسندو هجان ته هو اکيون ٻوٽي ليٽيل هجي ۽ جڏهن اکيون بند ڪري سمهندو هجان ته اهو اکيون کولي ڏسندو هجي. اهو گناهه جنهن کي مان وساري نه ٿو سگهان وڏي عرصي کان ڪنهن پاڇي جيان منهنجي ڪڍ آهي. ان گناهه کي محسوس ڪري مان به ڄڻ تبديل ٿيندو پيو وڃان. اهو گناهه مون تي ايڏو حاوي آهي جو منهنجون سوچون ان مان جان ڇڏائڻ لاءِ آتيون آهن“.
ان شخص جڏهن ڳالهايو پئي ته ان جا هٿ سيءَ ۾ ويٺل ڪنهن بکايل پوڙهي جي هٿن جيان پئي ڏڪيا. اهو شخص اندر ۾ ڏاڍو ڊنل ۽ گھبرايل هيو. ”لڳي ٿو ڪنهن ڪيل گناهه جي احساس توکي نهوڙي وڌو آهي“. نجوميءَ چيو.
”ها گناهه جو احساس جنهن منهنجين سوچن کي تبديل ڪري ڇڏيو آهي ۽ انهن سوچن جي زير اثر منهنجي اندر وڏي آنڌ مانڌ آهي“ هن چيو.
”جيڪڏهن تون چاهين ته مان تنهنجي مدد ڪري سگهان ٿو ته توکي سموري ڳالهه ٻڌائڻي پوندي“. کيس نجوميءَ چيو.
اهو شخص نجوميءَ وٽ گوڏا کوڙي ويٺو ۽ پنهنجي ڳالهه ٻڌائي.
شهر کان ست ڪوهه پري دودي درياهه وٽ هڪ ڳوٺ هيو جنهن چوڌاري ڍنڍن تي سياري جا مسافر پکي ترندا هيا. اتي ڍنڍن مٿان ڪوهيڙي جو غبار ڪڏهن ختم نه ٿيندو هيو.
سياري جو وڻ جھڙ ۾ تبديل ٿي ويندا هيا، ڪو وڻن هيٺان ويهندو هيو ته پنن تان ماڪ ٻار جيان بانبڙا پائيندي هيٺ لهندي هئي. ان ڳوٺ جو قبرستان سڀ کان پرسڪون جاءِ هيو. قبرون ڪوهيڙي جي چادر پائي ڌرتيءَ جي سيني کي ٻارن جيان چهٽل هونديون هيون. انهن ڏينهن اڃان ڪنوارو هيو ۽ هن تي ڪي جوابداريون نه هيون. هن کي جوئر جون گلابي مانيون وڻنديون هيون، انهن کي مکڻ سان ائين کائيندو هيو ڄڻ زندگيءَ سان عشق ڪندو هجي. هو واندو ۽ حرڪتي هيو. ڳوٺ جي ڪنهن مزار يا اوتاري تي ويٺل هوندو هيو.
اهو صبح جو وقت هيو. هو قبرستان مان لنگهي رهيو هيو. هر طرف ٿڌ ۽ ڪوهيڙو ڦهليل هيو. هن هر هر هٿ مهٽي انهن کي ڦوڪون پئي ڏنيون. ان ڏينهن پاڻ کي خوش ۽ توانو محسوس ڪري رهيو هيو. قبرستان ۾ حاڪم شاهه جي مزار هئي. مزار جي در وٽ لڙڪندڙ گھنڊن هيٺان هن کي هڪ شخص ويٺل نظر آيو. هو ڪتبن پويان لڪندو آهستي هلندو ان شخص کي ويجهو ٿيو. هن ڏٺو ان ڪڏهن ٽهڪ پئي ڏنا ۽ ڪڏهن رنو پئي، مسلسل ويو پئي روئيندو ۽ رڙيون ڪندو، وري هڪ ڊگھي چپ کانپوءِ ان وڏي آواز ۾ گاريون ڪڍڻ شروع پئي ڪيون. ان جون حرڪتون ڏسي هن کان کل نڪري وئي. هن شرارت مان پٿر کڻي ان کي وهائي ڪڍيو. پٿر مست جي پٺيءَ ۾ لڳو ۽ ان ڪنڌ ورائي هن کي ڏٺو. هو ڪتبن پويان نڪري آيو ۽ مست ڏي ڏسي کلڻ لڳو. مست افسوس مان هن ڏانهن ڏٺو. مست جي اکين ۾ ڳوڙها هيا. ائين پئي لڳو ميدانن ڍنڍن قبرستانن ۽ ٻنين مٿان بيٺل ڪوهيڙو مست جي ڳوڙهن مان پيدا ٿيندڙ غبار آهي. ٿڏ ڪري مست جي اکين ۾ جهليل ڳوڙها سمنڊ جي سپين ۾ پيل موتين جيان پئي جهرڪيا. هو مست جي اکين ڏي ڏسي پنڊپهڻ ٿي ويو. هن کي اندر جي ڪنهن آواز کان دل تي اهڙوڌڪ لڳو جو وجود پڇتاءَ جي باهه ۾ پاڻي ٿي رجي ويو. هو مست جي اکين کي ڪڏهن وساري نه سگھيو. هن کي لڳو هن وڏو گناهه ڪيو آهي. جنهن جو ڪرڻو هن کي ڀرڻو پوندو. قدرت هن کي ان گناهه جي سزا ضرور ڏيندي.
هو گناهه جي پڇتاءَ ۾ زندگي گذارڻ لڳو. هن جو عادتون تبديل ٿي ويون. هن کي لڳندو هيو ڪو ٻوجهه آهي جيڪو ڪلهن تي رکيل آهي ۽ وزن کان هيٺ جهڪي ويو آهي. هڪ دفعي رات جو سمهيو پيو هيو ته هن کي گھر ٻاهران سڏ ٿيا. هو اٿيو ۽ در کولي ڏٺائين اتي ڪو به نه هيو. پوءِ روز رات جو سڏ ٿيندا هيا. ڪو هوندو هيو جيڪو زور سان وڏي آواز ۾ هن جو نالو کڻي پڪاريندو هيو. اهي سڏ صرف هن کي ٻڌڻ ۾ ايندا هيا. هو جڏهن پنهنجي گھرڀاتين کان پڇندو هيو.
”ڇا انهن سڏ ٻڌا؟“ ته اهي حيران ٿي ويندا هيا.
”ڪهڙا سڏ“ اهي چوندا هيا” وڃ وڃي سمهي پوءُ.اهو سڀ تنهنجي دماغ جو خلل آهي“.
هن کي سڏ صاف ٻڌڻ ۾ ايندا هيا. اها ڳالهه هن هڪ پهتل بندي سان ڪئي. ان کيس ٻڌايو ته ” اهي تنهنجي ضمير جا سڏ آهن. جڏهن تون رات جو سمهين ٿو ته تنهنجو ضمير ٻاهر نڪري توکي جاڳائي ٿو. تنهنجو ضمير مطمعن نه آهي، ضرور ڪنهن پڇتاءَ کان تنهنجي من ۾ مانڌاڻ پيل آهي“.
هو سمجهي ويو ته اهو سڀ ان مست فقير کي تنگ ڪرڻ سبب آهي. هو وري قبرستان ويو ۽ حاڪم شاهه جي مزار تي مست کي ڳولهيو. پر اهو هن کي نظر نه آيو. مزار جي در تي لڙڪندڙ گهنڊن هيٺان اهو پٿر اڃان پيل هيو. جيڪو هن فقير کي وهائي ڪڍيو. پٿر هٿ ۾ کڻي ٻئي هٿ مٿي کي ڏئي ويهي رهيو.
جڏهن هن جي شادي ٿي ته اهو مست هن کي پنهنجي ڪاج ۾ نظر آيو. مست کلندو روئيندو پنهنجي منهن ڳالهائيندو هڪ پاٽ تي اچي ويٺو ۽ ڀت کائڻ لڳو. هن پنهنجن ميرن هٿن سان پاٽ کائي صاف ڪئي. هو جڏهن مست جي ويجهو ويو ته مست ٻوٽي کائي هڏو هن کي هٿ ۾ ڏنو ۽ ٽهڪ ڏيڻ لڳو. اهو مست ائين هليو ويو جيئن هيو ئي نه. هو ڪيتري دير سوچيندو رهيو ته ان کان معافي ڇو نه ورتي، پر هو مست کي ڏسي ايڏو ته هراسجي ويو هيو جو هن جي زبان مان ڳالهائڻ جي سڪت نڪري چڪي هئي.
شاديءَ کانپوءِ هن کي جاڙا پٽ ڄايا جن جون پٺيون پاڻ ۾ مليل هيون. ٻار خوبصورت ۽ صحتمند پئي ڏٺا پر اهي هڪ ٻئي سان ڳنڍيل هيا. انهن جون شڪليون هڪ جهڙيون هيون. ماءُ هڪ کي کير پيئاريندي هئي ته ٻئي جو منهن پيءُ ڏانهن هوندو هيو ۽ جڏهن ٻئي کي کير پيئاريندي هئي ته پهرين جو منهن هن ڏانهن هوندو هيو. هو عجب مان ٻارن کي ڏسندو هيو ۽ قدرت تي ڪڙهندو هيو. هن کي انهن جي مستقبل جو فڪر هيو. اهي ماءُ ڀرسان لوئيءَ ۾ ليٽيل هوندا هيا. ائين لڳندو هيو ڄڻ هڪ ٻئي کان ناراض آهن. پر اهي هڪ ٻئي جو حصو هيا. ڳوٺ ۾ هڪ حڪيم هيو. ان جڏهن ٻار ڏٺا ته چيو .
” دنيا ۾ هي ڪي اهڙي قسم جا نوان ٻار نه آهن. ان کان اڳ به اهڙا ٻار پيدا ٿيا آهن“.
پوءِ هن پيغمبر جي ڳالهه ٻڌائي.
”اهڙا ٻار هڪ عورت کي ڄايا هيا. اها پيغمبر وٽ وئي ۽ پيغمبر تلوار سان چيري انهن کي الڳ ڪيو“.
حڪيم ڪجهه دير چپ ٿي ويو ۽ ٻار جو جائزو وٺڻ لڳو.
” هي ٻار آخر ائين زندگي ڪيئن گذاري سگھندا“ پوءِ هن چيو ” ٿي سگھي ٿو اهي گھڻو وقت جيئرا نه رهي سگھن. منهنجي صلاح آهي ته انهن کي الڳ ڪيو وڃي“.
ماءَ ان ڳالهه جي اجازت نه ڏني ۽ اوڇنگارون ڏئي روئڻ لڳي. پيءُ هن کي سمجهايو.
”اهو ٻارن جي مستقبل جو سوال آهي. حڪيم کي اجازت ڏني وڃي ته هو پنهنجي حڪمت کي آزمائي“.
حڪيم هڪ آڙاهه تي ڇري گرم ڪئي ۽ پوءِ هن ٻن ماڻهن جي مدد سان ٻارن کي جهلي اها وچ تي وهائي. گرم ڇري ڄڻ مکڻ اندر هلي وئي. ٻارن دانهون ڪيون ۽ ڪجهه گھڙين کانپوءِ اهي چپ ٿي ويا. جڏهن پيءُ ماءُ ڪمري ۾ ويا ته ٻه ٿڌا ٻار ماڻهن جي ڪڇ ۾ هيا ۽ حڪيم جي ڇريءَ مان گرم رت هيٺ ڳڙي رهيو هيو.
هو اهو منظر ڪڏهن وساري نه سگهيو. هن جي زال وار پٽي ڪمري ۾ ليٿڙي رهي هئي ۽ هو ڪلهي تي لڙڪندڙ ڪپڙي ۾ منهن لڪائي روئي رهيو هيو.
”جيڪا رب جي مرضي..... جيڪا رب جي مرضي“.
حڪيم هر هر ساڳيو جملو ورجهائي رهيو هيو. هن کي اهي لفظن ائين لڳي رهيا هيا جيئن مزار تي ويٺل مست جي چپن مان نڪرندا هجن، جيڪو ٽهڪ ڏئي کلي چوندو هجي ۽ اهي لفظ ڪوهيڙي جيان هن جي وات مان نڪري قبرستان جي ڪتبن سان ٽڪرائجي پڙاڏي جيان گونجندا هجن. هو انهن گھڙين کي ڪڏهن وساري نه سگھيو ۽ هن محسوس ڪيو سندس زندگي ويران ٿي چڪي آهي. هو اجڙجي چڪو آهي. هن جي زال ان ڏينهن کانپوءِ مايوس ۽ پري رهڻ لڳي. هو به اڪيلائي پسند ٿي ويو. هن محسوس ڪيو سندس جنسي ضرورتون گھٽجي ويون آهن. هو ويرانين ۾ رلڻ لڳو. ڪوهيري ۾ ويڙهيل ٻارن جون قبرون ڏسي هن کي لڳندو هيو ڄڻ اهي هن جي اکين جا ٻه ڇڻيل ڳوڙها آهن جيڪي پٽ تي پيا هجن. هو شهر ويو ۽ تاڙي خاني ۾ وڃي ڏکن کي گھٽائڻ جي ڪوشش ڪئي. تاڙي پي سڪون ۾ آيو. جڏهن ٻاهر نڪتو ته هنجي نظر نجوميءَ تي پئي ۽ اچي ان وٽ ويٺو.
نجوميءَ هن جي ڳالهه ٻڌي ۽ پوءِ طوطو لاهي لفافن تي رکيو. طوطي چڪر هڻي هڪ لفافو ڇڪي ٻاهر ڪڍيو. نجوميءَ جڏهن لفافو کولي پڙهيو ته اتي کليل هيو.
ٽيپو ٽيپو ٿي،
ڪري پيس،
جيئن سوچيو،
تيئن
ٿي پيس،
هن کي نجوميءَ جي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي، نجوميءَ ان جو مفهوم ٻڌايو. ”انسان جي دل ايڏي ته نرم آهي جو هر سانچي ۾ ڍلجي وڃي ٿي. اها پاڻيءَ جيان آهي، جيڪو جنهن ٿانوَ ۾ ٽيپو ٽيپو ٿي ڪري ٿو ان جهڙو ٿي پوي ٿو. انسان جون سوچون به ائين آهن. هو پنهنجن سوچن جي زير اثر آهي. هو سوچن ۾ ٻڏي ٿو ۽ انهن ۾ تري ٿو. انسان ڀل لوهه جهڙو سخت ڇو نه هجي اهو وقت جي بٺيءَ ۾ رجندي دير ئي نه ٿو ڪري. اهو جيئن چاهي تيئين ڍلجي وڃي ٿو. جيئن چاهي ٿي پوي ٿو. هن جي ڪردار تي سوچن جو اثر آهي. هو سوچي ٿو ته دنيا سٺي ٿي پوي ٿي يا خراب نظر اچي ٿي. هو چاهي ته هر شيءِ کي سٺو ڪري وجهي يا ان کي بگاڙي وجهي. اسين سوچن جا غلام آهيون. شخصيت سوچن جو مجموعو آهي. سوچون غالب ٿين ٿيون ته انهن جي آڌار تي بدلجي وڃون ٿا. دنيا المين سان ڀريل آهي. اسين مثبت سوچن سان المين کي دفنائي گل وجهي سگهون ٿا.“
نجوميءَ مفهوم سمجهايو ۽ ان شخص جي منهن ۾ نهاريو، اتي اڃان به سوين سوال هيا. نجوميءَ وري ڳالهايو.
”تون جيئن سوچيو تيئن ٿي پئين. گناهه جي احساس تنهنجي شخصيت کي لوڏي ڇڏيو. تون ارادي ۽ همٿ سان حالتن جو مقابلو ڪري سگهين ٿو. توکان هڪ گناهه ٿيو جنهنجي سزا ڀوڳي رهيو آهي. تون پاڻيءَ ۾ تبديل ٿي چڪو آهين. پاڻيءَ کي جيڪو دڳ ملندو اوڏانهن رستو ٺاهي وهندو“.
نجوميءَ جون ڳالهيون ٻڌي هن محسوس ڪيو، هو جنهن سانچي ۾ ڍلجي رهيو آهي، ان کي پڃي ٻاهر نڪرڻ هن جي وس جي ڳالهه نه آهي.
هو نجوميءَ کان موڪلائي ڳوٺ آيو. ڪجهه ڏينهن کانپوءِ هن جي زال بيمار ٿي پئي، هن جي هڪ واڇ ڦري وئي ۽ جسم جو اڌ حصو سن ٿي ويو. علاج لاءِ هن راجستاني ڀوپا گھرايا. جن هن کي ٻڌايو ته اهو سڀ گھر ۾ رهندڙ ڪاري ٻليءَ ڪري ٿيو. انهن ٻليءَ کي ماري جسم ۾ سئيون هڻي گھر ٻاهران پوري ڇڏيو، پوءِ دونهي دکائي کٽن تي ويهي ست ڏينهن سرندا وڄائيندا رهيا. هن جي زال دونهيءَ جي ڌپ کان کنگھندي رهندي هئي. ڀوپا دونهيءَ چوڌاري ويهي سرندا وڄائي هر هر هڪ اهڙو آواز ڪڍندا هيا جيئن اهي رهڙ ڏئي ڪنهن شيءَ کي تڙي ٻاهر ڪڍڻ جي ڪوشش ڪندا هجن. انهن هڪ ڏينهن هن کي چيو.
”عورت جي جسم مان گوشت توري ڪڍڻو پوندو. ائين ڪرڻ سان هوءَ مرڻ کان بچي ويندي“.
اها هن جي زندگيءَ جي دردناڪ گھڙي هئي. راجستاني ڀوپا دربند ڪري هن جي زال جي جسم جو گوشت وڍيندا رهيا ۽ هو وارن ۾ هٿ وجهي پڌر ۾ چرين جيان گھمندو رهيو. جڏهن ڀوپا تارازيءَ ۾ گوشت وجهي ٻاهر نڪتا ته اهو منظر ڏسي هو دهلجي ويو ۽ پٽ تي ڪري پيو. جڏهن هوش ۾ آيو ته هن جي وات مان گگ وهي رهي هئي. هو ڀوپن پويان قبرستان طرف ڀڳو جيڪي گوشت دفنائڻ ويا هئا. هو اتي پهتو ۽ چرين جيان قبرستان ۾ گھمڻ لڳو. هن جي ڏاڙهي جا وار وڏا ٿي چڪا هيا. هن جي مٿي ۾ مٽي پئجي چڪي هئي. هن جا ڪپڙا ليڙون هيا. هو ڦاٽل قميص جي ڇڳل گريبان ۾ هٿ وجهي ڪوهيڙي ۾ رلڻ لڳو. هن جون اکيون ڳوڙهن سان ڀريل هيون. هو هلندو حاڪم شاهه جي مزار تي آيو ۽ اتي ٻاهر ٽنگيل گھنڊن هيٺان اچي ويٺو. هن کي اهي ڏينهن ياد آيا جڏهن ڪنوارو هيو ۽ ڏاڍو خوش هيو. ڳوٺ جي گھٽين ۾ بدمست جوانيءَ جا ڏينهن گذاريندو هيو. اهي ڏينهن ياد ڪري هو ٽهڪن ۾ مچي ويو ۽ وري چپ ٿي ويو. هن جون اکيون ڳوڙهن سان ڀرجي ويون. هن کي اهو حڪيم ياد آيو جنهن جي هٿ ۾ ڇري هئي ۽ هر هر چئي رهيو هيو. ”جيڪا رب جي مرضي.... جيڪا رب جي مرضي.“ هو روئڻ لڳو. ۽ ڪيتري دير روئندو رهيو. پوءِ هن کي اهي پوڀا ياد آيا جيڪي هن جي زال جو گوشت وڍي تارازيءَ ۾ توري رهيا هيا. اهو ياد ڪري هن گاريون ڏيڻ شروع ڪيون. هو ڪڏهن کلڻ لڳو. ڪڏهن روئڻ لڳو ۽ ڪڏهن گاريون ڏيڻ لڳو.
اهو صبح جو وقت هيو. ڪو نوجوان قبرستان مان لنگھي رهيو هيو. هر طرف ٿڌو ڪوهيڙو ڦهليل هيو. ان هر هر هٿ مهٽي انهن کي ڦوڪون پئي ڏنيون. ان ڏينهن پاڻ کي خوش ۽ توانو محسوس ڪري رهيو هيو. هو قبرستان ۾ حاڪم شاهه جي مزار وٽ آيو. مزار جي در وٽ لڙڪندڙ گھنڊن هيٺان هن هڪ شخص کي ويٺل ڏٺو. هو ڪتبن پويان لڪندو آهستي هلندو ان شخص کي ويجهو ٿيو. هن شرارت مان پٿر کڻي ان کي وهائي ڪڍيو. پٿر ان جي پٺيءَ ۾ لڳو ۽ ان ڪنڌ ورائي هن کي ڏٺو. هو ڪتبن پويان نڪري آيو ۽ ان ڏي ڏسي کلڻ لڳو. ان افسوس مان هن ڏانهن ڏٺو. ان جي اکين ۾ ڳوڙها هيا. ائين پئي لڳو ميدانن، ڍنڍن قبرستانن ۽ ٻنين مٿان بيٺل ڪوهيڙو ان جي ڳوڙهن مان پيدا ٿيندڙ غبار آهي. ٿڌ ڪري ان جي اکين ۾ جهليل ڳوڙها سمنڊ جي سپين ۾ پيل موتين جيان پئي جرڪيا. هو ان جي اکين ڏي ڏسي پنڊ پهڻ ٿي ويو.
نجوميءَ جو چوڻ سچ ثابت ٿيو. هو گناهه جي شدت کي محسوس ڪندي سوچن جي زير اثر تبديل ٿي ويو.
نجومي گذريل ڏينهن ائين ياد ڪرڻ لڳو ڄڻ اهي هن جي دماغ جي ديوارن تي اڪريل الفاظ هيا جن کي هو اکيون بند ڪري ڏسندو ۽ پڙهندو پئي ويو. ماضيءَ کي ياد ڪري نجوميءَ محسوس ڪيو، ماضي ڏکن سان ڀريل هوندو آهي. ماضيءَ ۾ سک جون گھڙيون اٽي ۾ لوڻ برابر هونديون آهن. هن جو وقت ماضيءَ کي ياد ڪندي سٺو گذري رهيو هيو. هن وٽ ايندڙ ماڻهو ڏکن ۾ وڪوڙيل هوندا هيا.
شهر جو تاڙي خانو انهن لاءِ اهڙي پناهگاهه هيو جتي هو من جا زخم ڌوئي سورن کان نجات حاصل ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا هيا. هن وقت گذارڻ لاءِ وري طوطي کي لفافن تي ڇڏيو ۽ طوطي اهڙو لفافو ڪڍيو جيڪو ڪڏهن هڪ بدنصيب پيءُ جي قسمت ۾ نڪتو هيو. اهو بدنصيب پيءُ جنهن جي گھر ۾ مانڌاڻ متل هيو. هن جا ٻه پٽ پاڻ ۾ وڙهيا هيا. ننڍي ڀاءُ وڏي کي زخمي ڪري وڌو هيو. جيئري پٽن کي اکين سامهون وڙهندو ڏسي هن جي قيامت ڪاري ٿي وئي. هن سوچيو به نه هيو ته زندگيءَ ۾ اهڙا ڏينهن ڏسڻا پوندا. هن کي پنهنجو گھر ڪنهن دوزخ کان گھٽ نظر نه آيو. هو پريشان ٿي ويو ۽ من جي آنڌ مانڌ کي گھٽائڻ لاءِ تاڙي خاني جو رخ ڪيو. جڏهن تاڙي پي هلڪو ٿيو ۽ ٻاهر نڪتو ته هن جي نظر نجوميءُ تي پئي ۽ ان وٽ ويو .
”منهنجي گھر ۾ مانڌاڻ متل آهي“ هن چيو ” گھر جو سڪون تباهه ٿي چڪو آهي. اهو جنگ جي ميدان ۾ تبديل ٿي چڪو آهي. ننڍي ڀاءُ وڏي کي زخمي ڪري وڌو آهي. مان مصيبت ۾ ڦاٿل آهيان. ڳڀو پيٽ ۾ نه آهي. گھر ۾ روڄ راڙو آهي“.
نجوميءَ ٻڌو ۽ هن سان همدرديءَ جو اظهار ڪيو.
”مونکي افسوس آهي“. ان چيو ”رب توهان کي صبر ۽ اولاد کي هدايت ڏيندو“.
”منهنجي گھر ۾ نفرت جي باهه ٻري رهي آهي“ هن وري ڳالهائيندي چيو. ”منهنجا پٽ ڏاڍا جذباتي آهن. انهن کي وڙهڻ وقت منهنجي پيريءَ جو خيال به نه آيو. آخر مان گھڻا ڏينهن جيئرو رهندس ۽ غذاب سهندس“
پيءُ جي اکين مان ڳوڙها وهي شرم کان هن جي گهنجن ۾ لڪي پيا. نجوميءَ ان ڏکايل پيءُ کي همدرديءَ مان ڏٺو ۽ پوءِ چيو.
”ڳالهه کولي ٻڌاءِ ته سمجهه ۾ اچي جيئن تهه تائين پهچي سگهون“. پيءُ ڳوڙها اگھيا ۽ پوءِ ڳالهه ٻڌائي.
هو هڪ سکيو ستابو شخص هيو جنهن کي مينهن جو واڙو هيو. هن جي واڙي ۾ مينهون ڪونرن مٿان ائين ٻڌل هونديون هيون جو انهن وچ مان لنگھڻ جيتري جاءِ به نه هوندي هئي. مينهن جا پيٽ پاڻ ۾ پيا گسندا هيا. هو صبح شام مينهن جو کير ڏهي واڙي ٻاهران ڪاٺ جي صندل تي وڪڻندو هيو. هن چوڌاري ماڻهو ٿانو کڻي ائين ڪٺا ٿيندا هيا ڄڻ مفت ۾ ورهائيندو هجي. هن جي نج کير جي هاڪ هئي. کير گھاٽو ۽ صاف هوندو هيو. هن کي کير مان وڏي آمدني هئي.
گھر ۾ ڪنهن به شيءِ جي کوٽ نه هئي. هن جو گھر ڪنهن جنت جيان هيو، جتي خوشيون ۽ ٽهڪ هيا. هن جا ٻئي پٽ سمجهدار پر جذباتي هيا. اهي زندگيءَ ۾ ڪڏهن نه وڙهيا. انهن جو وقت امن امان ۽ ماٺ ميٺ ۾ گذريو هيو. اهي پيءُ جي عزت ڪندا هيا ۽ سمجهندا هيا ته انهن جو پيءُ هڪ محنتي ۽ ايماندار شخص آهي جنهن انهن لاءِ گھڻو ڪجهه ٺاهيو آهي. ٻنهي پٽن جو شاديون ٿيل هيون ۽ ٻارن جي پالنا سٺي طريقي سان ٿي رهي هئي.
واڙي مان آمدني گھڻي هجڻ ڪري هڪ ڏينهن اهو شخص سونارڪي بازار ويو ۽ ٻنهي نهرن لاءِ سونا لاڪيٽ ٺهرايا. سوناري ڪارن ڌاڳڻ ۾ سونا پتلا وجهي ان حوالي ڪيا. هو گھر آيو ۽ لاڪيٽ نهرن کي ڏنا. لاڪيٽ وزن ۾ ڳورا هيا. ننهرون خاص موقعن تي پائينديون هيون نه ته لاهي بند ڪري رکي ڇڏينديون هيون.
هڪ دفعي اهي ڪنهن شاديءَ ۾ شريڪ ٿيڻ ويون. جڏهن دير سان موٽيون ته گھر جا گھڻا ڪم رهيل هيا. ننڍي ننهن جيڪا روز ڏڌ ولوڙيندي هئي اها تڪڙ ۾ وڃي چاڏيءَ تي ويٺي. هن کان ڳچيءَ ۾ ڪاري ڌاڳي ۾ پاتل لاڪيٽ لاهي رکڻ وسري ويو. جڏهن اها ڏڌ ولوڙي رهي هئي ته ان جي ڳچيءَ ۾ پاتل لاڪيٽ هيٺ لڙڪي هر هر هن جي ڪم ۾ رڪاوٽ وجهي رهيو هيو. هن تڪڙ ۾ لاڪيٽ جي لڙڪندڙ پتلي کي سوري پويان ڪري ڇڏيو . جڏهن ڏڌ ولوڙي واندي ٿي ته گھڻي دير کانپوءِ هن کي لاڪيٽ ياد آيو. هن ڳچيءَ اڳيان هٿ هڻي ڏٺو، اتي لاڪيٽ نه هيو پر ڪنڌ ۾ ڪارو ڌاڳو هيو جيڪو هن کي روز پاتل هوندو هيو. هوءَ پريشان ٿي وئي ۽ دانهن ڪيائين.
”منهنجو لاڪيٽ الائي ڪيڏانهن ويو.... ڪٿي ڪري پيو يا ڪو لاهي ويو؟“ ٻنهي ڀائرن گڏجي گھر ۾ لاڪيٽ ڳولهيو. انهن هر ڪنڊ ۽ پاسو چڱيءَ طرح چڪاسي پڪ ڪئي ته اهو گھر ۾ ڪٿي نه ڪريو آهي. انهن شاديءَ واري گھر جتان عورتون موٽيون هيون ماڻهو موڪلي نياپو ڪرايو ته ”اسان جي عورت جو سونو لاڪيٽ ڪريو آهي جيڪڏهن اتي هٿ اچي ته مهرباني ڪري موٽائي ڏيندا“.
سڄي ڪاڄ ۾ پڇا ڪرائي وئي ته ”مائيءُ جو سونو لاڪيٽ ڪريو آهي ڪنهن کي خبر هجي ته ضرور ٻڌائي“.
مائيءَ جو لاڪيٽ نه لڀڻو هيو نه لڀيو. سڀ مايوس ٿي چپ ڪري ويهي رهيا. ننڍي ننهن کي آرام ئي نه پئي آيو. هن جي من ۾ اڻ تڻ هئي ته هيڏو قيمتي لاڪيٽ هٿن مان هليو ويو آهي، هوءُ چپ ڪري نه ويهندي ۽ لاڪيٽ ڳولهي لهندي.
هن پاڙي ۾ جاڙي ماءُ ڏانهن ماڻهو موڪليو ته هن وٽ اچي ڦار وجهي اهو ٻڌائي ته سونو لاڪيٽ ڪاڏي ويو.
جاڙي ماءُ بزرگ عورت هئي، جنهن وٽ گھڻا ماڻهو ڦار وجهائڻ ايندا هيا. هوءُ ڌرتيءَ تي ليڪ پائي مٿان ڏوئي لڙڪائي ان سان ڳالهائيندي هئي. جاڙي ماءُ کي جڏهن ننڍي ننهن جو نياپو مليو ته هوءُ ڀڄندي آئي ڇو جو هن کي خبر هئي ته سکيو ستابو گھر آهي موٽ ۾ سٺا پئسا ملندا. جڏهن جاڙي ماءُ پهتي ته ننڍي ننهن ان کي پوري ڳالهه ٻڌائي. جاڙي ماءُ ڌرتيءَ تي ليڪ پائي ان مٿان ڏوئي لڙڪائي ويهي رهي. وئي ڏوئيءَ کان سوال ڪندي ۽ ان جي لڙڪندڙ انداز مان پاڻ ئي جواب ڏيندي. آخر هن منهن مٿي ڪري ننڍي ننهن کي ٻڌايو.
”تنهنجو لاڪيٽ گھر ۾ آهي. اهو ٻاهر ڪٿي نه ڪريو آهي. ڳولهه لڀي ويندو“.
اها ڳالهه ٻڌي هوءَ سوچ ۾ پئجي وئي. هن جاڙي ماءُ کي پئسا ڏئي روانو ڪيو ۽ پاڻ پريشانيءَ ۾ مٿي کي هٿ ڏئي ويهي رهي. جڏهن مڙس حال احوال ورتس ته هن سموري ڳالهه ان کي ٻڌائي.
”لاڪيٽ گھر ۾ آهي ته اهو ڪيڏانهن ويو“ مڙس سوچ ۾ پئجي ويو. ”اهو لاڪيٽ منهنجي ڏيرياڻي کانسواءِ ڪير کڻي سگهي ٿو“ هن ڪاوڙ مان چيو ”ان لاڪيٽ واپس نه ڪيو ته سمجهه خير نه آهي“.
ننڍي ننهن هٿن مان پئي نڪتي وئي. مڙس هن کي سمجهايو.
”اجايو اهڙيون ڳالهيون نه ڪر..... سٺو نه آهي“.
هوءَ نه مڙي ۽ وٺي وڏي آواز ۾ ڳالهائڻ شروع ڪيو. زال جي رويي کي ڏسي ننڍو ڀاءُ وڏي وٽ ويو. هن کي سمورو حال اوريائين. وڏي ڀاءُ جڏهن ڳالهه ٻڌي ته باهه ٿي ويو.
”اسان تي ٿا چوريءَ جا الزام هڻو. اڙي بابا ڳالهائڻ کان اڳ ٿورو سوچيو ته سهي“ وڏي ڀاءُ چيو.
ننڍي ڀاءُ جو منهن به ڳاڙهو ٿي ويو.
جڏهن لاڪيٽ گھر ۾ آهي ته ضرور ڪنهن ڀاتيءَ کي هٿ آيو هوندو. ڀاڄائيءَ کان پڇ مٿان ان وٽ هجي“. ننڍي چيو.
وڏو ڀاءُ زال وٽ ويو ۽ ان کي ڳالهه کان آگاهه ڪيائين، ان جڏهن ڏيرياڻيءَ پاران لڳايل الزام ٻڌو ته جوش ۾ اچي وئي.
” مان ڪڏهن چوري ڪئي آهي جو هاڻي ڪندس“؟ ان چيو ” ڀاءُ کي سمجھاءِ زال جي ڳالهين ۾ نه اچي“.
وڏو ڀاءُ موٽي ننڍي وٽ آيو ۽ هڪ ڊگهي بحث کانپوءِ ٻکين پئجي ويا. ننڍو وڌيڪ طاقتور هيو. ان وڏي کي ڀاڪر ۾ کڻي پري ڦٽو ڪيو ۽ ويجهو وڃي لغدو منهن ۾ وهائي ڪڍيو. پيءُ ڊڪندو آيو ۽ ٻنهي کي الڳ ڪيائين.
”اڙي سياڻا ٿيو. هوندي سوندي ڇو خانو خراب ٿيو اٿو. صفا ڄٽ آهيو“. پيءُ ڏک وچان ڏڪندي چيو.
ٻئي ڀائر هيٺ ڪنڌ ڪري بيهي رهيا. پيءُ ڏک مان گھڻي دير پٽ تي ويهي ڳوڙها ڳاڙيندو رهيو. جڏهن شام ٿي ته هو من جي پيڙا ۽ ڏک گھٽائڻ لاءِ تاڙي خاني ۾ آيو. جتي هن جي ملاقات نجوميءَ سان ٿي.
نجوميءَ پوري ڳالهه ٻڌي. طوطي کي آڱر تي کڻي لفافن مٿان لاٿو ۽ طوطي سوچي سمجهي هڪ لفافو سوري ٻاهر ڪڍيو. نجوميءَ جڏهن لفافو کولي پڙهيو اتي لکيل هيو.
”ناني نوريءَ
ڏڌ ولوڙيو.
نج کير جو
ٻيڙو ٻوڙيو“.
نجوميءَ رقعو پڙهي ڏکايل پيءُ کي ڏٺو ۽ پوءِ ان جو مفهوم سمجهايو.
”هر شيءِ پنهنجي اصلي حالت ۾ سٺي آهي. جڏهن اسين ڪنهن شيءِ جي چير ڦاڙ ڪريون ٿا ته ان جي اصليت وڃائي ويهون ٿا. اسين سادين ۽ صاف ڳالهين کي غير ضروري وضاحتن ۽ تشريحن سان منجهيل ۽ ڏکيو بنائي وجهون ٿا. دنيا ۾ هر ڳالهه پنهنجي اصلي صورت ۾ آسان آهي. اسان ان کي مختلف معنائون ۽ غير ضروري نانءَ ڏئي نامناسب ڪري وجهون ٿا. هر شيءِ تنهنجي واڙي جي کير جيان نج ۽ اصل آهي. جڏهن اسين ان ۾ پاڻي ملائي مانڌاڻي وجهي مکڻ ڪڍي لسي ٺاهيون ٿا ته کير جي اصليت ختم ٿي وڃي ٿي. ائين هر شيءِ کي ولوڙي ان جي هيت ۽ اصليت کي بگاڙيو وڃي ٿو. ماڻهو دنيا ۾ مونجهارن ۽ مشڪلاتن جو شڪار آهن. ڳالهه واضع ۽ صاف هوندي آهي اسين ان کي منجهائي مصيبتن جا دروازا کوليون ٿا. تنهنجي ننڍي ننهن به اهڙو ئي ڏڌ ولوڙيو آهي. وڙهڻ کان پهريون اهو ته ڏسن ها متان ڳالهه ايڏي منجهيل نه هجي. متان مائيءَ ڪٿي لاڪيٽ لاهي رکيو هجي ۽ ان کان ڳالهه وسري وئي هجي. هوندو اسان جي اندر ۾ آهي ڳولهيندا ٻاهر آهيون“.