10
”سنڌ جي تاريخ ۾ عمر ڪوٽ کي سٺي اهميت مليل آهي.“
”هي ڪوٽ گهڻو پراڻو آهي؟“ پڇيم.
”تاريخ موجب؛“ جمشيد دريءِ کان ٻاهر ڏسندي چيو: ”هي ڪوٽ 323 ق.م ۾ اڏيو، جڏهن ته مخلن جو عظيم بادشاهه اڪبر به هن ڪوٽ ۾ ڄائو، شايد ان ڪري ئي مذهب ڏانهن سندس مزاج صوفين وارو هو.“ هڪ لمحي جي خاموشي کانپوءِ هن چيو:
”سنڌ جا ڪيترا ئي لوڪ داستان جهڙوڪر عمر مارئي، مومل راڻو، سومرن جي صاحبي هن ڪوٽ سان ئي ڳنڊيل آهن، ارغونن ۽ ترخانن کان اڳ سمن جيڪي به سنڌ جا آڳاٽا رهواسي هجڻ سان گڏ سومرن جا سوٽ آهن سومرن کي هن ڪوٽ ۾ شڪست ڏني هئي.“ آئون رڳو هاڪاري ۾ ڪنڌ لوڏيندو رهيس. اسان ٿرپارڪر ضلعي جي حد ۾ داخل ٿي وياسين، آس پاس واري جي ڀٽ نظر آيا. جمشيد ڊي او جي آفيس منجهان عمر ڪوٽ گهمڻ جي اجازت وٺي آيو. پر ڪوٽ ۾ اندر وڃڻ کان اڳ اسان دٻن ۾ ورتل کاڌو کائڻ لڳاسين. هي ڳاڙهين سرن سان ٺهيل هڪ وڏو قلعو هو، اسان جئين ئي اندر داخل ٿياسين ته هر طرف جهاڙيون ۽ پيلو سڪل گاهه ڏسڻ ۾ آيو، ائين ٿي ڀائنجو ته ڪوٽ وڏي عرصي کان بند هو، جڏهن ته ڳاڙهين سرن جو ٺهيل پڌر ڪيترن هندن کان اکڙي چڪو هو، ائين لڳو ڄڻ ڪنهن کي به هن ڪوٽ جي پرواهه ڪونه هئي، ڪاٺ جا خوبصورت در ۽ دريون ڀڄي چڪا هئا، هر طرف ڪورڙي جا ڄارا نظر ٿي آيا، جڏهن ته ڪوٽ ۾ جيڪي کوهه هئا سي سڪي چڪا هئا ۽ انهن وٽ سائو گاهه بيٺل هو. گولائي ۾ ٺهيل ڏاڪڻون جيڪي ڪوٽ جي هٺئين حصي کي مٿئين حصي سان ملائڻ لاءِ ڪم اينديون هيون سي به اڪڙجي رهيون هيون، ائين لڳو ڄڻ نه ته پاڪستان جي حڪومت کي نه وري سنڌ حڪومت کي ئي ڪا هن ڪوٽ جي پرواهه هئي. منهنجيون نظرون هن شاهي قلعي ۾ هر طرف ڦرڻ لڳيون ۽ اهو سوچڻ لڳس ته سچ جن به هي ڪوٽ ٺاهيو هوندو اهي پنهنجي دور جا تهذيب آفته ماڻهو هوندا.
”سنڌ جا،“ جمشيد ڳالهايو ته کيس ويران نظرن سان ڏٺم، سندس آواز اوپرو اوپرو لڳو: ”اڪثر تاريخي ماڳ مڪان تباهي تي اچي پهتا آهن.“ اهو چئي هو سرن سان ٺهيل ڪوٽ جي پراڻي ڀت ڏانهن ويو ۽ ان کي چميائين. ڪوٽ جي رهائشي حصي ۽ گودام جي وچ مٽي جو هڪ وڏو ميدان هو، اسان اتي آياسين ته گلاب جوڳي گوڏن تي ويهي ڪپڙي جي ڳوٿري منجهان نانگ ڪڍي ان کي ڇڏي ڏنو ته اهو سڪل کوهن ڏانهن هليو ويو ۽ پوءِ ڪاٺ جي در هيٺان رهائش واري حصي جي ڪنهن ڪمري ۾ هليو ويو.
”هاڻي ڇا ڪجي؟“ مون تجسس ڀري نگاهن سان گلاب ۽ جمشيد کي ڏسندي پڇيو.
”صحيح وقت جو انتظار،“ جمشيد آهه ڀري جواب ڏنو. ڪلاڪ کن تائين اسان ڪوٽ جي مختلف حصن ۾ چڪر هڻندا رهياسين پوءِ هڪ ورانڊو جنهن ۾ ڇڏي جي ڪري ڇائون هي ۾ اچي ويٺاسين. هوا جو جهونڪو آيو ته مٽي جا ذرڙا مونکي لڳا جن جي خوشبو مونکي مدهوش ڪرڻ لڳي.