چنگيز اعتماتوف ۽ ڌرتي ماءُ
چنگيز اعتماتوف جي هن ناول جي اهميت جو اندازو انهيءَ ڳالهه مان ئي لڳائي سگهجي ٿو ته هن ناول جو اردو ترجمو ، اردوءَ جي عظيم تخليقي ليکڪا قرت العين حيدر ڪيو آهي .
1983ع جي هڪ رات سمهڻ کان پهرين مون پاڻ وٽ موجود عينيءَ جي ڪتابن مان هڪ نه پڙهيل ڪتاب کنيو ، پر جڏهن اهو کوليم ته خبر پئي ته اهو ڪتاب عينيءَ جو لکيل نه ، پر سندس ترجمو ڪيل آهي . اردو پبلشر مالي فائدي خاطر ڪتاب جي ٽائيٽل تي فقط قرت العين حيدر جو نالو ڏئي ڇڏيو هو ! مان چنگيز اعتماتوف جي نالي کان ته واقف هئس ، جو سندس ڪجهه ڪهاڻيون ۽ هڪ ناوليٽ ”جميلا“ (جنهن جو نور گهلوءَ سنڌي ۾ ترجمو پڻ ڪيو هو.) اڳي ئي پڙهي چڪو هئس ، پر ان رات مون عينيءَ کي پڙهڻ پئي چاهيو ، تنهن ڪري مون اهو ڪتاب بند ڪري واپس رکي ڇڏيو. ڪو ٻيو ڪتاب پڙهڻ کان پهرين سوچيم ته آخر انهيءَ ڪتاب ۾ ڪا ته اهڙي ڳالهه هوندي ، جنهن ڪري عينيءَ جهڙي عظيم تخليقي ليکڪا انهيءَ ڪتاب کي ترجمو ڪيو آهي ! اهو سوچي مون وري ساڳيو ڪتاب کنيو. منهنجو خيال هو ته مان ڪتاب جا ڏهه ٻارهن صفحا پڙهندس ۽ جڏهن ننڊ منهنجي اکين جي پنبڻين تي اچي ويهندي ته مان ڪتاب کي به بند ڪري ڇڏيندس ۽ پنهنجين اکين کي به ، پر ڪتاب کي پڙهڻ شروع ڪيم ته ننڊ منهنجين اکين تي لهڻ کان اڳ ۾ ئي ڪنهن ٻئي پاسي اُڏامي وئي ۽ مان سڌو ٿي ويهي رهيس . انهيءَ رات مون ننڊ نه ڪئي پر اها رات مون جاڳي سجائي ڪئي ، جو هي سڄو ناول پڙهي پورو ڪيم. اها رات وڌيڪ سجائي انڪري به ٿي وئي ، جو ان رات ڪتاب پڙهي پورو ڪرڻ کان پهرين ئي فيصلو ڪري چڪو هئس ته سنڌيءَ ۾ هن ناول جو ترجمو مان ڪندس . ٻئي ڏينهن تي ئي مون هن ناول جو ترجمو ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو هو. ”ڌرتي ماءُ“ جو اهو پهريون ايڊيشن سڳنڌ پبليڪيشنس لاڙڪاڻي پاران جنوري 1984ع ۾ ، حيدرآباد مان طارق اشرف جي سهڻي پريس مان ڇپائي پڌرو ڪيو ويو هو .
مون پنهنجي ناول ”سيتا زينب“ جي مهاڳ ۾1911ع ۾ لکيو هو، ”اڻيتاليهه سال اڳ ، ٻاراڻي ادب جي اڌ صفحي جيتري ڪهاڻي لکڻ کان وٺي ، ويجهڙائيءَ وارن سالن ۾ ڪيتريون طويل ڪهاڻيون لکڻ جي باوجود به اندر ۾ ڪا اُڃَ ، ڪا تشنگي باقي رهجي ويندي هئي ۽ دل چاهيندي هئي ته عشق ۾ اڃا اونهو لهان ، ڪهاڻيءَ کي وڏي ڪينواس تي پينٽ ڪيان ، ناول لکان ...“ سچ ته اندر ۾ اهڙي خواهش ”ڌرتي ماءُ“ پڙهڻ سان پيدا ٿي هئي ، تنهن ڪري ئي ته ”ڌرتي ماءُ“ جي پهرين ڇاپي ۾ مون لکيو هو ته ، ”جيسين مان پاڻ ڪا اهڙي تحرير لکي سگهان ، تيسين اهڙين ئي تخليقن کي ترجمو ڪري رهيو آهيان . هي ناول اهڙي ئي تخليق آهي ، جنهن جي سَڌَ منهنجي اندر جي قلمڪار ڪئي آهي .“ تنهن ڪري هن ترجمي جي ٻيهر ڇپجڻ سان مون کي اهڙي خوشيءَ جو احساس ٿي رهيو آهي ، ڄڻ هي ناول منهنجو ترجمو ڪيل نه ، پر منهنجو پنهنجو ئي لکيل ڪتاب هجي .
چنگيز اعتماتوف جو هي ناول جنگ جي موضوع تي لکيل دنيا جي اهم ترين ناولن مان هڪ آهي ، جنهن ۾ سوڀ حاصل ڪرڻ جي لاءِ ملڪ جو هر فرد قرباني ڏيڻ لاءِ تيار ٿي وڃي ٿو. هي نه فقط جنگ جي ڪهاڻي آهي ، پر ماءُ جي مامتا ، زال جي محبت ، ابهم ٻارڙن جي بُکَ ، مقصد خاطر لڳاتار جدوجهد ۽ پنهنجي ڌرتيءَ سان لازوال عشق جي ڪهاڻي به آهي ، ان ڪري مان سمجهان ٿو ته ٽيهه سال اڳ جيان اڄ جا سنڌي نوجوان به هن ناول کي پسند ڪندا.
زيب سنڌي
zaibsindhi@hotmail.com
حيدرآباد
14 سيپٽيمبر 2014ع