9
”مان توهان جي غير حاضري ۾ ٽن سالن تائين ڪم ڪندي رهي آهيان، پر هاڻي توهين واپس اچي ويا آهيو. انهن ٽن ورهين ۾ مان ڏاڍي پوڙهي ٿي وئي آهيان . هاڻي منهنجو بار توهان کڻو، مان لڳاتار توهان جي مدد ڪندي رهنديس.“ مون ڇوڪرن کي چيو . هو اڄ به مون کي ”ٽيم ليڊر“ جي نالي سان سڏيندا آهن ۽ منهنجي عزت ڪندا آهن .
زندگيءَ جي گاڏي پنهنجي پراڻي رستي تي موٽِي آئي پر مون کي ۽ عليما کي ذهني سڪون نه ملي سگهيو. ڪنهن کي خبر نه پيئي پر اسان ٻئي هڪ ئي ڳالهه تي سوچينديون رهيونسين . هونءَ ته اها ڳالهه چوڻ لاءِ آسان هئي . اسان ٻيئي هڪ ٻئي کي بنا هٻڪ جي چئي ڏيون ته هاڻي پنهنجي پنهنجي واٽ وٺجي پر عليما جهڙي نيڪ دل ڇوڪريءَ بدران ڪا ٻي ڇوڪري هجي ها ته ان کي اهو چوڻ سولو ٿئي ها، ته پنهنجي وارن اڇن ٿيڻ کان اڳ وڃي پنهنجو بلو ڪر، پر مان پنهنجي نُنهن سان اهڙي ڳالهه نٿي ڪري سگهيس ۽ نه ئي مون کي حق هو ته زوريءَ کيس ڪنهن جي ڪلهي چاڙهي ڇڏيان .
هڪ دفعي سندن مائٽ اسان جي ڳوٺ مان لنگهيا. پنهنجي ضمير جي خاطريءَ لاءِ مون کين چئي ڏنو ته عليما پنهنجي نئين زندگي شروع ڪرڻ لاءِ منهنجي طرفان آزاد آهي ۽ منهنجون دعائون ساڻس گڏ هونديون ، پر جڏهن مائٽن عليما سان شاديءَ جي ڳالهه ڪڍي ته کيس ايڏي ڪاوڙ لڳي جو مان شرمساري محسوس ڪرڻ لڳيس . هن پنهنجي مائٽن کي چيو ته هوءَ سندن دخل اندازيءَ يا صلاح جي محتاج ناهي ! مان ته پوءِ عليما سان نظرون به نه ملائي سگهيس ، پر هوءَ پاڻيهي سمجهي ويئي ۽ ڪڏهن به اهڙو ذڪر نه ڪيائين . انهيءَ نموني هڪ ٻئي تي رحم کائيندي ۽ جينڪ جي واپسيءَ بابت پاڻ کي دوکو ڏيندي اسان زندگي گهارينديون رهيونسين . پوءِ اهي اميدون به ختم ٿي ويون ۽عليما جي عمر به وڌندي وئي .
هي معاملو ڪيئن شروع ٿيو؟ مون کي ڄاڻ ناهي ... 1946ع جي سرءُ ۾ پَرِ واري ڳوٺ جو هڪ نوجوان ڌنار پنهنجون رڍون وٺي ميدان ڏانهن واپس وڃي رهيو هو. شايد هو سپاهي رهي چڪو هو ، ڇو ته کيس فوجي ڪوٽ پهريل هو ۽ هو هڪ سٺو گهوڙي سوار لڳي رهيو هو. ڪلهي تي بندوق رکيل هيس ۽ رڍ جي کَلَ جو ڪوٽ زينَ سان ٻڌل هئس . هو ڳوٺ مان گهوڙو ڊوڙائيندو لنگهندو هو. خير، گهوڙو ڊوڙائڻ ڪا خراب ڳالهه ناهي ، ڪيترائي ماڻهو روڊ تان لنگهندا آهن . ڪير پرواهه ڪندو آهي سندن ؟ مان ته کيس سڃاڻندي به نه هيس .
سرءُ جي موسم اسان جي ڳوٺ ۾ شادين مُرادين جي مُندَ هوندي آهي . انهن ڏهاڙن ۾ ئي ڪنهن پنهنجي پٽ جي شاديءَ جي موقعي تي گهوڙي سواري جي روايتي مقابلي جو انتظام ڪيو ، جنهن ۾ اهو اڻواقف بهترين سوار ثابت ٿيو.
مان ۽ عليما شاديءَ ۾ وڃڻ لاءِ تيار ٿي رهيون هيون سين جو ايتري ۾ ڪوئي گهوڙو ڊوڙائيندو اسان در تي آيو ۽ ڪائي شيءِ اسان جي در وٽ ڪري . مون ٻاهر وڃي ڏٺو ته هُو اهو ئي ڌنار هو. سندس گهوڙو بي قابو ٿي چڪو هو پر نوجوان ڏاڍي مهارت سان کيس پنهنجي وَس ڪري رهيو هو. چهبڪ وات ۾ جهليل هئس ۽ قميص جون ٻانهون مٿي ڪري ڇڏيون هئائين . ذبح ٿيل ٻڪري اسان جي در تي پيئي هئي . مون کي خبر هئي ته اها ٻڪري گهوڙي سواريءَ جي مقابلي جو انعام آهي ۽ کٽڻ وارو پنهنجي مرضيءَ سان ڪنهن کي به ارپي سگهيو ٿي ، پر مان هڪ پل لاءِ ششدر ٿي ويس .
”هيءَ ٻڪري ڪنهن لاءِ آهي پٽ؟“ مون پڇيو
”گهر ۾ ڪوئي ناهي؟“ هن پڇيو.
”تون ڪنهن سان ملڻ ٿو چاهين؟“
انهيءَ جي جواب ۾ هن فقط ايترو ڀڻڪو ڪيو ته هي ٻڪري اتفاق سان اسان جي در تي ڪري پيئي آهي ! پوءِ هن ٻڪري کنئي ، گهوڙو ڦيرايائين ۽ روڊ ڏانهن هليو ويو ، بس قصو ختم! مون کي ڏاڍو ڏک ٿيو. جيڪڏهن هو پنهنجو انعام هتي کڻي آيو هو ته کيس گـُهربو هو ته پنهنجو انعام گهر ڌياڻيءَ جي حوالي ڪري ها. ٿي سگهي ٿو اها ٻڪري اتفاق سان هتي ڪري هجي ، پر اصل اسان جي گهر سامهون ! روڊ کان هيترو پرتي !! هي ڪهڙو اتفاق هو ؟؟؟
جڏهن عليما گهر مان نڪتي تڏهن سڄي ڳالهه منهنجي سمجهه ۾ اچي ويئي . کيس ريشمي لباس پهريل هو ۽ شوخ رنگ جي شال ويڙهيل هيس . مون کي هڪ نظر ڏسي ، لڄي ٿي ڪنڌ هيٺ ڪري ڇڏيائين .”هل امان ، جلدي ڪر.“ هن تڪڙ ۾ چيو.
مان سڄي حقيقت سمجهي ويس ته اهو گهوڙي سوار اسان جي در تي ڇو آيو هو. پوءِ مون کي ياد آيو ته گذريل ڪيترن ڏينهن کان عليما پاڻي ڀرڻ لاءِ ويجهي واهه بجاءِ پرتي درياهه تي ويندي هئي ۽ چڱي دير کان پوءِ موٽندي هئي . منهنجي دل ۾ سور جي سَٽَ اُڀري . حسد جي ڪارڻ نه ، گهٽ ۾ گهٽ منهنجو خيال اهو آهي ته مان حاسد ناهيان ، پر نڄاڻ ڪهڙِ ڳالهه هئي ...! مون الله آڏو پاڻ ٻاڏايو هو ته عليما جو وڌواپڻو ختم ٿي وڃي پر هاڻي ڄڻ اوچتو مون کي ڊپ ورائي ويو. ڄڻ مان پنهنجي سڳي ڌيءَ کي الله واهي چوڻ واري هيس ... متان هوءَ ڪو غلط قدم نه کڻي ، نئين گهر ۾ ، نئين خاندان ۾ چڱيءَ ريت آباد ٿئي ، نڄاڻ سندس مڙس ڪهڙي قسم جو ثابت ٿئي ... تنهن ڏينهن شادي جي دعوت منجهان گهر موٽڻ کانپوءِ به مان اهي ئي ڳالهيون سوچيندي رهيس ، ”هي ڪهڙي قسم جو ماڻهو آهي عليما؟“ مون دل ۾ پڇيو ”تون کيس چڱي طرح سڃائين ٿي ؟ تڪڙ نه ڪجانءِ منهنجا ٻچڙا، ڪائي غلطي نه ڪجانءِ“
مون اهو به سوچيو ته مان سندن راهه جي رڪاوٽ نه ٿيان ، پر عليما ته مون آڏو ڏاڍي لڄي ٿيندي آهي . سندس هٻڪ ڪيئن ختم ڪيان؟ کيس ڪيئن سمجهايان ته هوءَ پنهنجو بُرو ڀَلو سمجهڻ لاءِ پاڻڀَري آهي . مون پنهنجي پريشاني لڪائي ، ساڻس ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪئي . دستور موجب کل ڀوڳ به ڪندي رهيس ، جيئن کيس محسوس ٿئي ته مان سندس انهيءَ قدم تي ناراض ناهيان . پوءِ به کيس پاڻيهي خبر پئجي وئي ته منهنجي فڪرمنديءَ جو ڪارڻ ڪهڙو آهي ؟
هڪ شام جڏهن هوءَ بالٽي کڻي پاڻي ڀرڻ لاءِ نڪتي ته مون ائين ٿڌو ساهه کنيو ، ڄڻ منهنجي اڳيان ڪو ٽَڪَرُ ٽَري ويو هجي . سڀ ڪجهه ٺيڪ آهي ، هي ملاقاتون مناسب آهن ... پر هوءَ پاڻي ڀري جلدي موٽي آئي . هوءَ درياهه بدران واهه تي ويئي هئي .
”امان!“ هن بالٽي فرش تي رکندي چيو، ”تنهنجو مٿو ڌوئڻ لاءِ پاڻي گرم ڪيان؟“
”ڪائي تڪڙ ناهي ڌيءَ سڀاڻي ڏسبو. جيڪڏهن تو کي ڪاڏي وڃڻو هجي ته ...“
”سڀاڻي ته ڪم تي وڃڻو آهي . وار ڌوئي وٺ ، پوءِ مان ڦڻي ڏيئي ڇڏيندي سانءِ.“
هن پاڻيءَ جي ڪٽلي گرم ڪئي ۽ اهڙو اهتمام ڪيائين ڄڻ مان ننڍڙي ٻارڙي هيس ۽ مٿو ڌوئڻ نٿي ڄاتم! اڳ ۾ هن منهنجي وارن کي ڏهيءَ سان ڌوتو ۽ پوءِ خوشبو وارو صابڻ هنيائين . پاڻيءَ جا مَگَ ڀري منهنجي مٿي تي وجهندي رهي . ٻي ڪا مهل هجي ها ته مان کيس دڙڪو ڏيئي ڇڏيان ها ته ايڏا لاڏ نه ڪري ، پر انهيءَ مهل منهنجي زبان کي ڪلف لڳي ويا. مان ندامت محسوس ڪري رهي هيس ته منهنجي ڪري هوءَ پنهنجي محبوب سان ملڻ لاءِ نه وڃي سگهي . آخر ڇو؟ مون کي انهيءَ تي ڏاڍي مٺيان لڳي پر هوءَ ته ڏاڍي سڪون ۽ خوشيءَ سان سڄو ڪم ڪري رهي هئي . وارن ۾ ڦڻي ڪندي هن ٿورو اداسيءَ منجهان چيو، ”امڙ، ڪنهن زماني ۾ تنهنجا وار ڪيڏا گهاٽا هئا ۽ تون جوان هئينءَ !“
هن منهنجي ڳلن تي هٿ ڦيرايو ۽ منهنجين اکين ۾ ڳوڙها اچي ويا. شايد مون کان موڪلائي رهي آهي ، مون پيڙا مان سوچيو. هن منهنجا وار سنواريا ۽ عطر جي شيشي ڪڍي آئي ، جيڪا گهڻي وقت کان سندس پيتيءَ ۾ پيئي هئي . اها قاسم جي سوکڙي هئي ، جنهن کي هن اڄ تائين نه واپرايو هو.
”اڙِي نه چري . مُنهن نه مهانڊو ، مون تي ٿي عطر وڃائين!“ مون چيو، پر هن ٽهڪ ڏيئي سڄي شيسي منهنجي مٿي ، مُنهن ۽ ڪنڌ مٿان هڻي خالي ڪري ڇڏي ۽ مون سان چنبڙي وئي .
”واهه واهه ! هاڻي ڏس ، تون ڪيڏي سهڻي ۽ جوان لڳي رهي آهين!“ هن خوش ٿي چيو. مان مرڪي پيس.
چانهن کان پوءِ عليما چيو، ”امان سمهڻ جي مهل ٿي وئي آهي . تنهنجو هنڌ وڇايان؟“
انهيءَ رات اسان ٻنهي کي ننڊ نه آئي . عليما پنهنجي خيالن ۾ پاسا ورائيندي رهي ۽ مان هن بابت سوچيندي رهيس . هولي هوڪس جو گلدستو کڻي ٻنيءَ مان قاسم ڏانهن ويندڙ عليما ... گلدستو رکي ڀڄي آيل ... پريشانيءَ مان قاسم سان چنبڙيل عليما، جيڪا قاسم کي اسٽيشن تي وڃڻ کان روڪي رهي هئي ۽ ٻارن جيان سندس هٿ جهلي روئي رهي هئي ... مون سان گڏ ڇَڪڙي ۾ ويهي اسٽيشن ڏانهن ويندڙ عليما، جنهن جا ڳل ٿڌ ۾ ڳاڙها ٿي ويا هئا ۽ جنهن جي شال ، ڪپڙن ۽ وارن تي چنبڙيل برف جي ٻُوري کيس ويتر حَسين ڪري ڇڏيو هو ... پنهنجيون ٻانهون ڦهلائي مون ڏانهن ڊوڙندڙ عليما ، جنهن ڏينهن اسان گڏ وڌوا ٿيون هيونسين ... مٿي تي ڳاڙهو رومال ٻڌي گل چونڊيندڙ عليما ... ۽ پوءِ اوچتو هوءَ منهنجي اڳيان هڪ نئين روپ ۾ اچي بيٺي ... پنهنجي ڌنار سان منهنجي گهران ويندڙ منهنجي ڌيءَ ...! مون سندس آواز ٻڌو ، ”امڙ ، مون کي معافي ڏجانءِ . الله واهي.“
مون سندس پويان ڊوڙندي چيو، ”الله واهي منهنجي ٻچڙِي . منهنجي زندگي اونداهي ٿي وئي پر رب تنهنجا ڀاڳ ڀلا ڪري.“ ۽ پوءِ مون رڙ ڪري انهيءَ ڌنار کي چيو، ”ٻڌ ! منهنجي ڇوڪريءَ سان سٺو سلوڪ ڪجانءِ نه ته ڏاڍا پاراتا ڏيندي سانءِ!“ ڳوڙهن منهنجو وِهاڻو پسائي وڌو، مون ڪمبل مُنهن تي وجهي ڇڏيو ، جيئن عليما ڏسي نه وٺي .
ٻئي ڏينهن ڪم تان موٽڻ کان پوءِ شام جو به عليما گهر ۾ رهي . ڪجهه ڏينهن کان پوءِ اُهو ڌنار پنهنجي جانورن سوڌو ڪنهن ٻئي پاسي هليو ويو. محسوس ڪيم ته عليما ڏاڍو اداس آهي . مون کيس چوڻ چاهيو، ”وساري ڇڏ کيس عليما، پر جيڪڏهن ساڻس محبت ڪرين ٿي ته سندس پيڇو ڪر.“ پر مون کي مٿس ڏاڍو رحم آيو ۽ مون دل ۾ چيو ، منهنجي ويچاري بدنصيبت عليما! ڇا تون هيترا ڏک ، هيڏا صدما سهڻ لاءِ ڄائي هئينءَ ؟ ڏينهن گذرندا ويا ۽ انهن ڳالهين جي ذڪر جي ضرورت به نه رهي .
ايندڙ بهار جي مند ۾ وري اهو ڌنار ظاهر ٿيو. عليما وري شام جو غائب رهڻ لڳي ۽ رات جو دير سان گهر اچڻ لڳي . مون کيس اکر به نه چيو. هن پنهنجو بُرو ڀَلو پاڻ سمجهيو پئي .
هڪ رات مان دير تائين عليما جو انتظار ڪندي رهيس . سڄو ڳوٺ ستل هو ، مان به ليمپ وسائي هنڌ تي ليٽي پيس پر اکين ۾ ننڊ نه هئي . منهنجا ڪَنَ ڪنهن کڙڪي جي اوسيئڙي ۾ هئا. چانڊوڪي رات هئي ۽ ڪنهن ڪنهن مهل ڪَڪر چنڊ اڳيان لنگهيا ٿي . مان سيءَ يا اڪيلائيءَ سبب ڏڪي رهي هيس . مان ڪوٽ پائي اٿي ويٺيس ۽ ويٺي ويٺي جهوٽا کائڻ لڳيس پر پوءِ اوچتو ڇرڪي پيس . عليما سامهون چانئٺ تي بيٺي هئي . سندس بلائوز جا بٽڻ ٽٽل هئا، وار وکريل هئس ۽ اکين ۾ اداسي هيس . انهيءَ کان اڳ مون ڪڏهن به کيس نشي ۾ نه ڏٺو هو. هوءَ ٿاٻو کائي ڪِرڻ لڳي پر پاڻ سنڀالي ، چلهه جي برسان بيهي جهومڻ لڳي . مون کي ڪنبڻي وٺي ويئي .
”ڇا ٿي ڏسين؟“ هن مٿو کنهي چيو ، ”چڱو ڏس مون پيتو آهي . ووڊڪا پيتي اٿم. انهيءَ کان سواءِ ٻيو ڇا ڪيان ؟ شراب ۾ پاڻ کي گم ڪرڻ جو جواز مون کان وڌيڪ ٻيو ڪنهن کي آهي ؟ ڇا ٿي چئين ؟“
مان خاموش رهيس . منهنجي ڌيءَ جو اهو حشر به ٿيڻو هو!
هوءَ ٺـُلهه کي هٿ وجهي بيهي رهي . اوچتو مُنهن هيٺ ڪري آهستي چيائين ، ”امان، تون نٿي سمجهين ... اڄ مان ... ياد اٿئي جڏهن قاسم ويڙهه تي وڃي رهيو هو ته مان ساڻس گڏ درياهه جي ڪناري تي وئي هيس؟ خير... ته اڄ ... اصل ساڳئي هنڌ ...“ ڳالهه پوري ڪرڻ کا ن اڳ هن زور سان رڙ ڪئي . وار پٽيائين ۽ فرش تي ليٽي سڏڪا ڀرڻ لڳي .
انهي مهل مون کي هوش آيو. مون کيس ٻانهن ۾ ڀري ڇاتيءَ سان لاتو، ”ڇو ٿي روئين عليما ؟ ڇا ٿيو ؟ ڪنهن ڏکوئيو آهي تو کي ؟ يا منهنجي ڪائي غلطي آهي ؟ ٻڌاءِ ڪهڙي ڳالهه آهي ؟“
”ڪجهه به نه امڙ!“ هن هڏڪيون کائيندي ڀـُڻڪيو، ”منهنجي امڙ، تو کي خبر ناهي . جيڪڏهن خبر پوئي به ته ڇا ڪندينءَ ؟ امان ... امان...“
هوءَ دير تائين روئيندي رهي . جڏهن ٿورو سامت ۾ آئي ته ننڊ کڻي ويس ، پر ننڊ ۾ به روئيندي ۽ چِنگهندي رهي . مان صبح تائين سندس مٿي کان ويٺي رهيس ۽ سوچيندي رهيس ته زندگيءَ ۾ اسان لاءِ ڇا رکيو آهي ؟ هاڻي اسان کي ڇا ڪرڻ گهرجي ؟ مون طئي ڪيو ته هاڻي مان هن سان سڌو سنئون ڳالهائينديس ، پر صبح جو جڏهن هوءَ اُٿي ته مون کي ساڻس ڳالهائڻ جي همت نه ٿي . اکين ئي اکين ۾ هن مون کي منٿ ڪئي ته راتوڪي ڳالهه جو ذڪر نه ڪيان . ڪم تي هلڻ مهل هن ڇڙو ايترو چيو، ”امان مون کي معافي ڏي.“ تنهن ڪري مون کيس ڪجهه به نه چيو.
ٽي مهينا وِهامي ويا. اونهاري ۾ فوج مان ڀڳل جيڪشن بابت جاچ شروع ٿي . جنگ ختم ٿيڻ کانپوءِ سندس همت نٿي ٿي ته ڏينهن ڏٺي ڳوٺ اچي ، تنهن ڪري ڪڏهن ڪڏهن رات جو لِڪَ چوريءَ ۾ اچي هو گهر وارن سان ملي ويندو هو. هو قزاقستان ۾ ڪٿي لڪل هو ۽ چوريءَ جي جانورن جو واپار ڪندو هو. هڪ ڏينهن هو جهلجي پيو ۽ حاضريءَ لاءِ اسان جي ڳوٺ ۾ آندو ويو. ڳوٺ جِي سوويت جي هڪ ماڻهوءَ اچي مون کي اطلاع ڏنو ته مون کي شاهديءَ لاءِ گهرايو ويو آهي ، تنهن ڪري مان گهران نڪتيس . رستي ۾ عليما ملي وئي . هوءَ ڪم کان موٽي رهي هئي . هوءَ سڀني کان ڌار هئي ۽ بيحد ٿڪل لڳي رهي هئي . سندس مُنهن لٿل هو. مون سوچيو ته خالي گهر ۾ وڃي اداس ٿي پوندي ، تنهن ڪري کيس چيم ته مون سان گڏ هلي پر هن جواب ڏنو، ”اوڏانهن هلي ڇا ڪنديس ؟ مٿي ۾ سور اٿم، گهر ٿي وڃان.“
”چڱو، وڃي آرامي ٿي . موٽي اچي ڳئون مان پاڻيهي ڏُهنديس.“
هڪ بند ڪار ڳوٺ جي سوويت ٻاهران بيٺي هئي . ماڻهن جو ميڙ نه موجود هو. انهن مان ڪي شاهدي ڏيڻ آيا هئا ۽ ڪي ڪم کان موٽندي اتي بيهي رهيا هئا. مون ستن سالن کان جيڪشن کي نه ڏٺو هو. هڪ ڌاڙيل جي زندگي گذارڻ کانپوءِ به، ظاهري طور کيس ڪوبه نقصان نه رسيو هو. هو صحتمند ۽ تازو توانو هو. دريءَ ڀرسان بينچ تي ويهي سڀني کي زهر ڀريل نظرن سان گـُهوري رهيو هو.
”توهان چئو ٿا ته مان چور آهيان ، پر ڇا توهان مون کي چوري ڪندي پڪڙيو ؟ مون کي ڪا شيءِ چورائيندي ڏٺو ؟ نه ! تنهن ڪري توهان مون تي هرو ڀرو ڏوهه مَـڙهي رهيا آهيو. الزام جا لفظ بيڪار آهن، ثبوت پيش ڪيو ، ثبوت!“
جڏهن مون کيس ماڻهن اڳيان ڊاڙون هڻندي ڏٺو ته واءُ مِينهُن ڪندي دريءَ وٽ پهتيس . تاڪ کوليم ۽ مُهن اندر ڪندي چيم، ”ڪوڙ ٿو ڳالهائين بدمعاش . ثبوت گهُرجئي ؟ مان جيئرو جاڳندو ثبوت موجود آهيان !“
”اندر اڄ امڙ !“
مان اندر ويس ۽ هڪدم ڳالهائڻ شروع ڪيم ،”اِهو درست آهي ته اسان توکي چوريءَ جي موقعي تي نه پڪڙيو. اسن تهنهجو پيرو کڻي نه سگهياسين ، ڇوته اسن پنهنجي ٻارن ۽ سپاهين لاءِ اَنُ اُپائڻ ۾ مصروف هئاسين . اسان وٽ وقت نه هو جو تنهنجو پيڇو ڪيون ، پر تو اسان جا گهوڙا چورايا ۽ اسان جو ڪَڻو ڪَڻو ڪري گڏ ڪيل اَنُ به چورايو . تون اسان جو دشمن ٿي پئين . جڏهن مون تنهنجي ويجهو پهڇي توکي سڃاتو تڏهن تو مون تي گولي هلائي ڇڏي ! اِهي آهن اصل حقيقتون ، جن کان تون انڪار نه ڪري سگهندين .“
جڏهن مان آفيس کان ٻاهر نڪري رهي هئس ته جيڪشن جي زال ڊوڙندي مون ڏانهن آئي ۽ چرين جيان رڙ ڪري چيائين، ”تون انصاف جي ڳولا ۾ آهين ؟ تون پوڙهي وڌوا ... توسان انصاف هاڻي اصل منصف ڪندو. توکي سزا ملندي . جيڪڏهن هيل تائين تُنهنجو ڀِڀُ سزائن سان ناهي ڀريو ته اڃا گهڻيون آزمائشون ٻيون به پيون اٿئي . تُنهنجي لاڏلي عليما جو پيت ڪيئن ڦوڪجي ويو ؟ تُنهنجي سامهون وڃي پنهنجو پيٽ ڦوڪرائي آئي ۽ هاڻي توهان ٻئي بيشرم رنون هليون آهيو انصاف ڳولهڻ !؟“
ماڻهو کيس گِهلي ٻئي پاسي وٺي ويا ۽ ڪنهن سندس وات تي هٿ رکي ڇڏيو ، پر مون کين چيو، ”ڇڏي ڏيوس ، ڪجهه نه چئوس .“
مان خاموشيءَ سان اتان گهر رواني ٿي ويس .
گرم واريءَ يا پنهنجي غيرت سبب منهنجي پيرن کي ڄڻ پَـرَ لڳي ويا. پهرين ته مان ڊوڙ ڻ لڳيس پر پوءِ آهستي ٿي پنهنجا ڇڙوڇڙ خيال گڏ ڪيم. مون کي اهڙي ڳالهه جو خواب خيال به نه هو. جيتوڻيڪ مون کي محسوس ڪرڻ گـُهربو هو ته ڪجهه عرصي کان عليما بلڪل بدلجي ويئي هئي ۽ پنهنجين سهيلين سان به نظرون نه ملائيندي هئي . مون اهو سوچي ورتو هو ته ڌنار سان شايد سندس دوستي ختم ٿي وئي ، جو اهو ڌنار ڊگهي عرصي کان گم هو. منهنجو خيال هو ته هنن ٻنهي ۾ ڪو جهيڙو ٿي چڪو آهي ، جنهن ڪري ئي عليما ڏاڍي ڏکاري آهي ، پر هاڻي خبر پيئي ته سندس ڏک جو ڪارڻ ئي ٻيو هو ! ڪيڏي افسوس جهڙي ڳالهه هئي !! ڪنهن کي خبر هئي ته ڌنار سان دوستيءَ جو اهڙو اهڙو نتيجو نڪرندو... مونکي سمجهه ۾ نٿي آيو ڇا ڪيان .
ٻئي ڏينهن شام جو عائشه مونکي پنهنجي گهر گـهُرايو ۽ ڳالهين ڳالهين ۾ چيائين، ” خبر اٿئي جيڪشن زال ڪالهه رات ڳوٺ مان هلي وئي.“
مون ڪوبه جواب نه ڏنو. جيڪشن جي زال سان منهنجو ڪهڙو واسطو؟ جنهن جي مرضي پوي ڳوٺ اچي يا وڃي ، منهنجو ڇا. (پر ٻن سالن کان پوءِ مون کي خبر پيئي ته سڄي ڳوٺ وارا انهيءَ رات ان عورت جي گهر پهتا. سندس سامان ڇڪڙي ۾ وڌائون ۽ چيائونس، ”جيڏانهن سمجهه ۾ اچيئي هلي وڃ ، هن ڳوٺ ۾ تنهنجو حُقو پاڻي بند آهي.“) بهرحال، منهنجي سامهون عليما جي بدنصيبيءَ ڏانهن ڪنهن آڱر نه کنئي . شايد هنن عليما سان ڳالهايو ۽ هر قسم جون ڳالهيون سندس لاءِ سوچيون . ڪيترن کي مٿس رحم آيو ، ڪيترن کيس چڱو مَٺو چيو پر انهيءَ سلسلي ۾ مون کي ڪنهن لفظ به نه چيو ، جنهن لاءِ مان سندن احسان مند آهيان . هو سڀ اڄ به ساڳئي نموني منهنجي عزت ڪندا آهن . منهنجا لاڳاپا عليما سان به ساڳئي نموني سٺا رهيا، هن ڪڏهن به پنهنجي ايندڙ ٻار جو ذڪر نه ڪيو.
هڪ ڏينهن مان هڪ زبردست غلطي ڪري ويٺيس. گرمين جو آخري مهينو هو ۽ عليما پنجين يا ڇهين مهيني جي ڳهراري هئي . هڪ ننڍڙو ڇوڪرو ، جيڪو ڳوٺ وارن جو مال چارڻ وڃي رهيو هو اهو کِلندو ڪُڏندو اسان جي در تي آيو ۽ مون کي سڏيندي چيائين، ”مامي تو لگو! خوشخبري ٻڌ . پوڙهي جو روبيگ جي نُنهن کي ٻار ڄائو آهي!“
”هان ! ڪڏهن؟“
”اڄ صبح سان.“
”ڪِڪو يا ڪِڪي؟“
”ادڙي ماسي تو لگو. پر ڀات مهل ڄائي آهي، تنهن ڪري سندس نالو اسڪائي لارڪ رکيو ويندو.“
”الله وڌائيس، وڏي ڄمار ماڻي، پٽ تنهنجا به لک لائق جو تو مون کي اها چڱي خبر ٻڌائي .“ منهنجو من ڀرجي آيو. هي ننڍڙو معصوم ٻار هڪ ننڍڙي هستيءَ جي دنيا ۾ اچڻ تي ڪيڏو خوش هو! مان به ٽـِڙي پيس ۽ گهر ۾ اندر وڃي بنا سوچڻ سمجهڻ جي عليما کي ٻڌايم،”ٻڌئي عليما! جو روبيگ جي نُنهن کي ڌيءَ ڄائي آهي. ويچاري گذريل مهيني ڏاڍو لوڙيو هو. رب جو شڪر آهي خير سان ٻار ڄائس .“
اوچتو مان چپ ٿي ويس ۽ دل چاهيو ته پنهنجي زبان وڍي ڇڏيان.
عليمان ڪنڌ هيٺ ڪري خاموش بيٺي رهي. نڄاڻ هو ڇا سوچي رهي هئي؟ شايد اهو سوچي رهي هئي ته جڏهن سندس ٻار جنم وٺندو، تڏهن اها خبر ڪنهن کي به کِلَ خوشيءَ سان ٻڌائي نه سگهبي.
دل چاهيم، ڌرتي ڦاٽي ۽ مان اندر هلي وڃان . ڪهڙِ ضرورت هئي اها ڳالهه چوڻ جي . عليما سان نظرون ملائڻ بدران مان چلهه وٽ وڃي ويٺيس ۽ هرو ڀرو چمٽي سان کوٽڻ لڳيس . عليما ساڳئي ريت چپ چاپ بيٺي رهي ۽ منهنجي دل ۾ وڍ پوڻ لڳا. هن وٽ وڃي مون چيو، ”ڇا ڳالهه آ امڙ؟ طبعيت ٺيڪ ناهي ڇا؟“
”نه امان، ٺيڪ آهيان .“
”شايد ڪم سبب ٿڪجي ٿي پوين . گهر ويهي آرام ڪر.“
”نه امان، اڄڪلهه ته هلڪو سَلڪو ڪم آهي.“
ايترو چئي هو ڪم تي هلي ويئي .
هاڻي مون سوچيو ته ڳالهائڻ جو وقت اچي ويو آهي ، تنهن ڪري مون چوڻ چاهيو ته کيس پنهنجي حال تي شرمساري نه محسوس ڪارڻ کپي . ٻارَ الله جو ڏنو آهن ۽ انهي ٻار کي مان پنهنجي پوٽي ڏهٽي جيان پالينديس ، هيئن هيٺ ڪنڌ ڪرڻ جي ضرورت ناهي . ڪنڌ کڻي فخر سان زندهه رهه ، ماڻهن جي اکين ۾ اکيون وجهي ڳالهاء ِ، تو کي ماءُ ٿيڻ جو پورو پورو حق آهي . اهو سڀ ڪجهه سوچيندي مان سندس ڪڍ ڊوڙيس ۽ رڙ ڪيم، ”ترس، عليمان هڪڙو منٽ تو سان ڪجهه ڳالهائڻو اٿم، ٿورو ترس.“
هن ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري تڪڙو اڳتي وڌڻ شروع ڪيو.
اهو سڄو ڏينهن مان پاڻ کي اِهو چوندي رهيس ته اڄ ضرور ساڻس ڳالهائيندس ، پر شام جو گهر موٽيس ته عليما گهر ۾ نه هئي . مان انتظار ڪيو ۽ پوءِ ڳڻتي ورائي ويم. ڇا ٿيو ... ايڏي دير ڇو ڪئي اٿائين ...؟ الله خير ڪري ... مان سندس ڳولا ۾ نڪرڻ واري هيس جو بيڪتاش نظر اچي ويم. هو تازي گاهه جي ڀرِي کڻي اسان جي اڱڻ ۾ داخل ٿي رهيو هو. اڳ ۾ هن گاهه ڳئونءَ جي ڪُونَر ۾ وڌو ۽ پوءِ مون کي آهستي چيائين، ”ماسي ! عليمان مون کي چيو هو ته تون سندس انتظار نه ڪجانءِ ، هوءَ پنهنجي ڳوٺ واپس وڃي رهي آهي !“
منهنجي پيرن هيٺان ڌرتي نڪري ويئي . ڏاڍي ڏکيائي سان مان دڪي ته ويٺيس ، ”ڪڏهن ويئي ؟“ مون پڇيو.
”ٻه ڪلاڪ کن ٿيا آهن . هڪ لاري وڃي رهي هئي انهيءَ ۾ کيس جاءِ ملي ويئي .“
مان ساڻِي ٿي ويٺي رهيس ، ڄڻ منهنجو ساهه نڪرڻ وارو هجي .
بيڪتاش مون کي دلاسو ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي، ”ڳڻتي نه ڪر ماسي، کيس سٺي سيٽ ملي وئي هئي.“
بيڪتاش ... ٻچڙا! مان سندس لاريءَ جي سيٽ سبب پريشان ناهيان ...!“ مون درد منجهان وراڻيو ، پر هو ويچارو پنهنجي سمجهه آهر مون کي دلاسو ڏيئي رهيو هو!
بيڪتاش هاڻي ڊگهو ۽ صحتمند ڇوڪرو هو. مون مٿس نظر وجهي اچرج سان سوچيو ، هي ڪيڏو جلدي وڏو ٿي ويو آهي . سندس ڇاتي ويڪري ٿي وئي هئي ۽ هلڻ چلڻ ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۾ مردانگي اچي وئي هيس . هن جي پـُرسڪون چهري منجهان دل جي نيڪي نظر اچي رهي هئي . بيڪتاش واهه مان مون لاءِ پاڻي ڀري آيو، سماوار گرم ڪيائين، اڱڻ ۾ پاڻي جو ڇڻڪار ڪيائين ۽ ٻهاري ڏيڻ لڳو.
”تون آرام ڪر ماسي ، مان تو لاءِ صوفن جي وڻ هيٺان غاليچو وڇائي ٿو ڇڏيان . اسان به ايندي هوندي ، تو سان گڏ ويهي چانهه پيئندي .“
عليما جي وڃڻ کان پوءِ وقت گـِهـِلبو رهيو. مون ايڏي اڪيلائي اڳ ڪڏهن به محسوس نه ڪئي هئي . مون کي خبر ئي نه هئي ته اصل تنهائي ڇا ٿيندي آهي ...! ٽن ڏينهن کان پوءِ اها سانت منهنجي برداشت کان وڌي وئي . هاڻي گهر ، گهر نه رهيو هو ۽ زندگي ، زندگي نه رهي هئي . مون کي محسوس ٿيو ته مان سڀ ڪجهه تياڳي فقيرن جيان سڄي دنيا ۾ ڀٽڪڻ لاءِ تيار آهيان . جڏهن مون کي خيال ايندو هو، ته عليما ڪيئن هوندي ، تڏهن مان ڪَکَ پَنَ ٻيڻا ڪرڻ لڳندي هيس . جيڪڏهن سندس مائٽن کيس ڀيلڪار چيو آهي ته ٺيڪ آهي، پر جيڪڏهن هنن به کيس ڇڙٻيو هجي ته ، ”اسان تو کي اڳ ئي چيو هو ، پر تو اسان جي ڳالهه نه مڃي . تو اسان کي چيو هو ته اسان کي تنهنجي معاملن دخل ڏيڻ جو ڪوبه حق ناهي ۽ هاڻي تون هن شرم جهڙي حالت ۾ اسان وٽ پناهه وٺڻ آئي آهين ! تو کي هاڻي اسان جي ضرورت پيئي !!“ هن خود دار ڇوڪريءَ اهڙا زهر ڀريا طعنا ڪيئن برداشت ڪيا هوند !ا؟ ممڪن هي ته هوءَ آپگهات لاءِ سوچيندي هجي. عليما! عليما!! جيڪر تون مون وٽان نه وڃين ها! مان تنهنجو وار به ونگو ٿيڻ نه ڏيان ها.
پوءِ مون پنهنجي دل کي چيو ، ”مون کي پاڻ هن ڏانهن وڃڻ کپي . مان کيس منٿ ڪنديس ته گهر موٽي اچي ، پر جيڪڏهن هن ننهڪر ڪئي ته مان کيس مجبور به نه نٿي ڪري سگهان . مان کيس دعائون ڏيئي ساڻس گڏ روئي اڪيلي ئي گهر موٽي اينديس “. مون اهو ئي طئه ڪيو ۽ ٻئي ڏينهن سفر لاءِ تيار ٿي ويس . گهر ۽ ڳئونءَ جي سنڀال عائشه جي ذمي رکيم. بيڪتاش مون لاءِ لاري روڪي ۽ مان هلي ويس . اسان اڃا ڳوٺ کان ٿورو ئي پرتي وياسين جو مون هڪ چاري تي هڪ عورت هلندي ڏٺي ۽ مون هڪدم کيس سڃاڻي ورتو. عليما مون ڏانهن واپس اچي رهي هئي . مون ڊرائيور واري سيٽ جي پٺ کي مڪ هنئي ۽ رڙ ڪيم،”بيهار! گاڏي بيهار.“ ڪجهه پرتي وڃي گاڏي بيهي رهي . مون پنهنجي ڳنڍ کڻي لاري مان هيٺ ٽپو ڏنو.
لاري جي ڌوڙ ۾ مون کي ڪجهه به ڏسڻ ۾ نه آيو. پوءِ جڏهن عليما نظر آيم ته مون سڄي طاقت گڏ ڪري کيس سڏيو. مون کي ياد ناهي ته مان ڪيئن ڏانهنس ڊوڙيس . مون کي فقط ايترو ياد آهي ته اسان هڪ ٻئي کي ڀاڪر ۾ ڀري ڏاڍو رنيون هيونسين . لفظن اسان جو ساٿ ڇڏي ڏنو هو ، مون سندس مُنهن تي هٿ ڦيرائيندي فقط اهو چيو هو، ”تون اچي وئين منهنجا ٻچڙا ! پنهنجي پوڙهي ماءُ ڏانهن موٽي آئي آهين نه ؟ اهائي ڳالهه آهي نه ؟ ٻڌاءِ ڇڙو اهو ٻڌاءِ ؟“
”ها امڙ، مان تو ڏانهن موٽي آئي آهيان.“
جڏهن اسان هڪ ٻئي سان چنبڙيون بيٺيون هيونسين ، تڏهن سندس پيٽ ۾ ٻار چُرپُر ڪئي . عليما نرميءَ سان پهنجي پيٽ تي هٿ گـُهمايو ۽ انهيءَ مهل سندس اکين ۾ جنهن جذبي جي چمڪ پيدا ٿي ، اهو مون لاءِ نئون انڪشاف هو. مقدس مامتا ...! انهيءَ خوشيءَ جي هڪ ننڍڙي ڦڙي ڏک جي هڪ سڄي سمنڊ کي ختم ڪرڻ لاءِ ڪافي آهي . مون کي روئڻ اچي ويو.
”منهنجي ٻچڙي- منهنجي ڌيءَ- مان تو لاءِ ڪيڏين ڳڻتين ۾ هيس!“
”روءُ نه امڙ، منهنجي چريائپ وساري ڇڏ. تو کان ڌار مان ڪٿي به نه رهي سگهنديس . مون ڪوشش ڪئي پر بيڪار ثابت ٿي ، مان لڳاتار تو کي ياد ڪندي رهيس .“
مون سوچيو مُدتن جون دٻيل ڳالهيون هاڻي چئي ڏيان ، تنهن ڪري پڇيم، ”تون ڇو هلي ويئي هئينءَ ٻچڙِي؟ مون کان ڪهڙي ڳالهه تي رسي وئي هئينءَ؟“
هوءَ چپ رهي ، ڄڻ جواب سوچيندي هجي . پوءِ ٿڌو ساهه کڻي چيائين، ”مون کان ڪوبه سوال نه ڪر امان . ڪهڙو فائدو؟ تنهنجي سوالن سان تڪليف ٿيندم ۽ تو کي ڪوبه فائدو نه رسندو. مان هونءَ ئي عذابن ۾ آهيان.“
ائين هن مون کي وري چُپ ڪرائي ڇڏيو. هن اهو نٿي سمجهيو ته اها خاموشي هن لاءِ نقصان واري آهي .
انهي سال سرءُ جي برسات ڏاڍي ڊيگهه ورتي . اسان اهي ڊگها ، اداس ۽ ڀنل ڏينهن گهر اندر گهاريا. عليما جي اداسي ، موسم جي انهيءَ بي رنگ اداسيءَ جهڙي هئي . هوءَ ڏينهون ڏينهن مُنجهندي ٿي وئي . نه ڪجهه ڳالهائيندي هئي ، نه کلندي هئي . ويم جو وقت ويجهو ايندو ٿي ويو. سندس دل وندرائڻ جون منهنجون سموريون ڪوششون بيڪار ثابت ٿيون . ٻين به سندس دل وندرائڻ جي ڏاڍي ڪوشش ڪئي پر هوءَ ڪو ٻار ته نه هئي جو کل ڀوڳ ۾ پنهنجو ڏک وساري ڇڏي ها. هڪ ڏينهن بيڪتاش جڏهن اسان لاءِ بُهه کڻي آيو ، تڏهن چيائين ته سندس ماءُ بيمار آهي . مان عائشه ڏانهن ويس . کيس بخار هو ۽ ڏاڍو کنگهي رهي هئي . مون ٿورو تِکائيءَ سان چيو، ”عائشه ، تو کي پنهنجي صحت جو خيال رکڻ گهرجي . اهڙيِ مُند ۾ تون گهر کان ٻاهر ڇو نڪتينءَ؟“
هوءَ ٿورو ڏوهي نموني سان مرڪي . هوءَ ٽن عورتن سان گڏجي بيڪتاش جي ڇڪڙي ۾ ويهي ڀَر واري ڳوٺ شادي تي وئي هئي . جڏهن مان وڃڻ لڳيس ته عائشه مون کي جهلندي چيو ، ”مان تو کي ڪجهه ٻڌائڻ گهران ٿي ، پر واعدو ڪر ته ڪاوڙ نه ڪندينءَ .“
”چئه.“ مون در وٽان موٽندي چيو.
”اسان شاديءَ تي نه ويا هئاسين . اسان تنهنجي موڪل کان سواءِ هڪ سٽ سٽي هئي ، اميد اٿم ته تون اسان کي معاف ڪندينءَ . بهرحال اسان انهي ڇوري کي ڳولي لڌو. اهو ڌنار ... اسان کيس چڱي ڇنڊ ڪڍي . کيس ٻڌايوسين ته عليما جو وقت ويجهو اچي رهيو آهي ۽ تون بي حياءَ منهن به نٿو ڏيکارين ! غيرت نٿي اچي تو کي ؟ پر مٿس ڪوبه اثر نه ٿيو. هڪ ته سندس زال موجود آهي ٻيو ته پاڻ اصل ٺڪر آهي ! ڪنهن ڳالهه تي اصل بيٺو ئي نه . چيائين منهنجو ڪوبه واسطو ناهي ! اسان جو سڄو لعنتاڻو بيڪار ثابت ٿيو. وري سندس زال به چنڊال آهي ! هن گارين ۽ پاراتن سان اسان جي مهماني ڪئي . عزت لاهي کڻي هٿ ۾ ڏنائين ۽ جڏهن اسان ڳوٺ اچي رهيا هئاسين ته مينهنُ لهي پيو. مان ڀڄي پيس ۽ تپ اچي ورايم پر ڳڻتي نه ڪر. هاڻي عليما جو ڇا ٿيندو؟“ ايترو چئي عائشه روئڻ شروع ڪري ڏنو.
”بس ڪر عائشه ، صبر ڪر ، جيسين مان جيئري آهيان تيسين عليما جو ڪوئي وارُ به ونگو ڪري نه سگهندو. تون پنهنجو ساهه نه سُڪاءِ .“ تنهن کان پوءِ مان گهر هلي آيس .
مصيبتن ۾ واڌارو ٿيندو ويو. ويم جو وقت ويجهو ايندو پئي ويو ۽ گهڙي کن به عليما کي مون پنهنجي اکين مان نٿي ڪڍيو. جيڪڏهن هوءَ اڱڻ ۾ به ويندي هئي ته مان سندس ڪڍ هوندي هيس ، پاڇي جيان ساڻس گڏ هوندي هيس . مون کي ڊپ هو ته متان مهل تي مان سندس ويجهو نه هجان . جيڪڏهن مون کي اها ڳڻتي نه هجي ها ته ڇا مان سندس پيڇو ڪيان ها ؟ هڪ ڏينهن هن اٿي گرم ڪپڙا پاتا ۽ شال ويڙهيائين.
”ڪاڏي پئي وڃين ڌيءَ؟“
”درياهه جي ڪناري تان ٿورو چڪر ڏيئي اچان .“
”ٿڪجي پوندينءَ نه وڃ.“
”نه - مان وينديس.“
”چڱو ، مان به توسان گڏ ٿي هلان. مان. تو کي اڪيلو نه ڇڏينديس .“
هن ڪجهه عجيب نظرن سان مون کي ڏٺو. جيڪي ڪجهه هيترن ڏينهن کان سندس من ۾ هو ، اُهو اڀامي آيو، ”تون هر وقت منهنجي ڪڍ ڇو هوندي آهين؟ ڇا ٿي چاهين؟ مون کي منهنجي حال تي ڇڏي ڏي . تون سمجهين ٿي مان ڪري پونديس؟ تون ڳڻتي نه ڪر، مون کي ڪجهه نه ٿيندو.“ ايترو چئي هن زور سان در بند ڪيو ۽ ٻاهر نڪري ويئي .
مون کي ائين لڳو ڄڻ دروازو هن منهنجي دل تي بند ڪيو هجي . جيتوڻيڪ سندس رويي جو مون کي ڏاڍو ڏک ٿيو پر آرام نه آيم . مان سندس ڪڍ گهران نڪتيس پر سندس ڪوبه نالو نشان نه هو ۽ هوءَ درياهه ڏانهن وڃي چڪي هئي . مون ڪي گهڙيون انتظار ڪيو ، تنهن کان پوءِ عليما جي ڳولا ۾ نڪتيس . هوءَ مون کي گهٽ وڌ ڀل ڳالهائي پر متان سور وچان ڪٿي ڪري نه پوي . مان پنهنجي ڀاڄين جي ٻنيءَ جي چاري تي پهتيس ته هو مون کي نظر اچي وئي . هوءَ پير ريڙهيندي ڪنڌ هيٺ ڪيو آهستي آهستي موٽي رهي هئي . مون تڪڙ ۾ گهر وڃي ڪٽلي باهه تي رکي ۽ آنا ڀڃي حلوو ٺاهيم. غالچي تي نئون دستر خوان وڇائي ڳاڙها ڳاڙها صوف رکيم.
عليما اندر اچي دستر خوان ئي نظر وڌي ۽ مون کي ڏسي اداسيءَ مان مرڪي پئي .
” سيءُ ٿو ٿيئي ڌيءَ ؟ ويهه چانهه ۽ حلوو تيار آهي .“
”نه امان- مون کي ڪجهه نه گهرجي . ڇڙو هڪ صوف ڇلهي ڏي.“
”ڪٿي سور پيو ٿيئي؟“
”خبر ناه ... هن مهل مان پنهنجي وس ناهيان . پاڻ کان نفرت پيئي ٿئيم. مون هرو ڀرو تو سان ڏند ڏنا!“ هن بي وسيءَ مان هٿ مهٽيا، ”بس تون مون کي منهنجي حال تي ڇڏي ڏي.“
رات جو هنڌ تي ليٽي مان سوچي رهي هيس ته منهنجي ڪا ڳالهه عليما کي نٿي وڻي ، منهنجي هر لفظ ۾ کيس ڪا نه ڪا خرابي ٿي نظر اچي ... انهيءَ هورا کورا ۾ ننڊ کڻي ويم.
گهڻو ڪري رات جو ڪيترا دفعا مان اٿي عليما کي ڏسندي هيس ته هوءَ خير سان سُتي پيئي آهي يا نه؟ پر انهيءَ رات مان ڏاڍي گهاٽي ننڊ ستيس . جيڪڏهن خبر هجيم ها ته ائين نه سمهان ها، پر مان سڄي رات جاڳي گهاريان ها. مون کي خبر ناهي ته ڪهڙي مهل هئي ۽ ڇا ٿيو هو پر مان اوچتو جاڳي پيس . عليما جو پلنگ خالي پيو هو. پهريون خيال اهو آيو ته شايد هو ورانڊي ۾ ويئي هجي . انتظار ڪيم پر سڄو گهر سانت ۾ هو. پوءِ مون اٿي سندس هند کي ڇهيو. سندس هنڌ ٿڌو هو. منهنجي دل ڏڪي ويئي . مون ورانڊي ۽ باغ جي ڪنڊ ڪڙڇ ڏسي ورتي ۽ پوءِ رستي تي نڪتيس . سندس نالو وٺي سڏ ڪيم پر ڪوبه جواب نه مليو. پاڙي جا ڪتا ڀونڪڻ لڳا. مون کي دهشت ورائي وئي . عليما ڀڄي ويئي پر اڌ رات جو ڪيڏانهن وئي ! ڇا ڪيان؟ سندس پيڇو ڪيان؟ گهر ۾ داخل ٿيس ، هٿ بتي کنيم ۽ گهر مان نڪري رهي هيس جو جانورن جي ڇپري مان چنگهڻ جو آواز ٻڌم. مان ڊوڙندي ويس ، زور سان ڇپري جو در کوليم ۽ هٿ بتي ذري گهٽ هٿ مان ڪري هئم. عليما بُهه جي ڍير تي پيئي هئي . سور ڏاڍا وڌي ويا هئس ۽ هوءَ تپ ۾ ڦٿڪي رهي هئي.
”عليما- عليما- هي ڇا ڪيئي! مون کي ڇو نه جاڳايئي؟“
مون کيس اٿارڻ جي ڪوشس ڪئي . جڏهن رت ۾ ٻُڏل سندس پلئه منهنجي هٿ سان چنبڙي ويو ته مان ڪنبي ويس . عليما تپ ۾ وٺجي وئي هئي . ساهه مُنجهي رهيو هئس . هن ڏاڍي ڏکيائيءَ سان چنگهندي چيو، ”مان مران پيئي ... مران ٿي!“ هوءَ انهي شديد تڪليف ۾ شايد گهڻي دير کان ورتل هئي.
”ائي مُٺيس ! الله نه ڪري- الله نه ڪري.“ مون چيو ۽ خيال آيم ته هاڻي فقط ڊاڪٽر ئي کيس بچائي سگهي ٿو. مان ڊوڙندي عائشه جي گهر ويس ۽ در کي ڌڪ هنيم، ”بيڪتاش، بيڪتاش ، ڇڪڙي ۾گهوڙو جوٽِ . عيلما جي حالت نازڪ آهي!“
عائشه ۽ بيڪتاش کي جاڳائڻ کان پوءِ مان پاڻي پيارڻ لاءِ وري عليما ڏانهن ڀڳيس . سندس ڏند مَگ سان وچڙڻ لڳا. بخار ۾ ڏڪڻي وٺي وئي هئس . فقط هڪ ٻه ڍڪ پاڻي جا ڀري سگهي . سورن جي شدت سبب ٻيڻي ٽيڻي ٿي چنگهڻ لڳي . ايتري ۾ عائشه ڊوڙندي آئي . ڪمزوريءَ سبب عائشه بيهي به نٿي سگهي . جڏهن کيس اصل ڳالهه جي سُڌ ٿي ته ويچاري ڦِڪي ٿي وئي . روئندي چيائين، ”عيلما ! ٻچڙي ڊڄ نه ، اسان تو کي اسپتال ٿا وٺي هلون . سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“
خوش قسمتيءَ سان تنهن رات بيڪتاش دير سان گهر موٽيو هو ، انڪري گهوڙا گڏيل فارم بجاءِ هن پنهنجي گهر جي ڇپري ۾ ٻڌا هئا. هو هڪدم ڇڪڙو کڻي اسان جي اڱڻ ۾ آيو. اسان ڇڪڙي ۾ تڏو وڇايو ، ان مٿان گدو وڇائي وهاڻا رکياسين ۽ ڪنهن نه ڪنهن نموني گڏجي کڻي عليما کي ڇڪڙي ۾ ليٽايوسين.
رستي تي کڏون کوٻا هئا ۽ گپ جو درياهه وهي رهيو هو. ڪيڏي منحوس ۽ اونداهي رات هئي اها! انهيءَ وقت ويجهي اسپتال درياهه پار دريچيه ۾ هئي ۽ درياهه پار ڪرڻ لاءِ ويجهي پل به چڱو پري هئي .
اسان ڳوٺ مان نڪتا ئي مس هئاسين جو عليما جا سور وري شروع ٿي ويا. هن رڙيون ڪرڻ شروع ڪري ڏنيون ۽ ڪمبل لاهي ڦٽي ڪيائين . مون سندس مٿو کڻي پنهنجي گوڏي تي رکيو ۽ وري ڪمبل ويڙهي ، لالٽين سندس مُنهن جي ويجهو ڪيم.
بيڪتاش به کيس آٿت ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي، ”صبر ڪر ادي عليما ! ڄاڻ اسپتال پهتاسين. ڏس پل تائين ته پهچي به ويا آهيون .“
جيتوڻيڪ پل اڃا چڱو پري هئي ۽ عليما جي حالت سبب گهوڙن جي رفتار وڌائڻ به ممڪن نه هئي . برسات هاڻي ڪَڙڪا ڪري وسي رهي هئي . ائين ٿي لڳو ڄڻ فطرت به اسان جي خلاف اڄ سازش ڪئي هئي . عليما جي ڏڪڻي وڌي وئي هئي . ايتري ۾ روئندي رَڙندي هوءَ اوچتو چپ ٿي وئي ۽ سندس نڙيءَ مان عجيب عجيب آواز نڪرڻ لڳا.
”عليما! عليما!! ڪيئن آهين؟“ مون هٻڪندي کانئس پڇيو، سندس بخار مان تتل اکيون مون تي کتل هيون .
”ترسو ، گاڏي جهليو ، مان مران پيئي!“ سندس ڪارن خشڪ چپن مان مشڪل سان اها ڳالهه نڪتي ۽ پوءِ هن ساهه کڻڻ جي ڪوشش ڪئي . اسان گاڏي روڪي ڇڏي .
”مُنهنجو مٿو ٿورو مٿي ڪيو.“ هن چيو، ”منهنجو ساهه ٿو مُنجهي.“ سندس اکين مان ڳوڙها ڪرڻ لڳا. پوءِ هِڏڪيون روڪڻ جي ڪوشش ڪندي تڪڙ تڪڙ ۾ چيائين، ”امان ... امان ... اندر ۾ باهه ٿي ٻريم ... اها تڪليف نٿي سَٺي ٿئيم ... مران پيئي ... تو جيڪي ڪجهه مون لاءِ ڪيو ... تنهن جي ... تنهنجي وڏي مهرباني ... امان ... مون کي معافي ڏجانءِ ... جيڪر ... جيڪر قاسم جيئرو هجي ها ... قاسم ... منهنجا قاسم مان مران ٿي ... مون کي معافي ڏي ...!“
”نه ڌيء َ، تون نه مرندينءَ . ٿوري همت اڃا ڪر. ٻچا پُل صفا ويجهو آهي . ٻڌين ٿي؟ تون اصل نه مرندينءَ . تون زندهه رهندينءَ“ مون چيو. هوءَ درد وچان وري ٻيڻي ٽيڻي ٿي وئي . ڏند ڀيڪوڙجي ويس ۽ بيهوش ٿيڻ کان اڳ ، پنهنجي بچيل طاقت سان گڏ آخري دفعو پاڻ کي ڌوڏيائين .
”بيڪتاش!“ مون رڙ ڪئي، ”ڀيڻ جي ڪڇن هيٺان هٿ ڏيئي کيس مٿي کڻ ، وارو ڪر شرم نه ڪر بيڪتاش!“
بيڪتاش عليما کي سهارو ڏئي اٿاريو ۽ مون ٻار جي مدد ڪئي . بيڪتاش ٻارن جيان روئڻ لڳو. فوجي ريل جو کڙڪو هڪ دفعو وري مون کي ٻڌڻ ۾ آيو ۽ ڦيٿن جو ڪڙڪو منهنجي ڪنن ۾ ٻُرڻ لڳو. هوا هڪ دفعو وري اهو سڏ مون تائين پهچايو ، ”امان ...! عليما ...!“ ۽ انهيءَ لمحي ئي نئين ڄاول ٻار جي روئڻ جو آواز بڌڻ ۾ آيو.
زندگي ! زندگي !! تون ايڏي بي رحم ڇو آهين ؟ ايڏي انڌي ڇو آهين ؟ هڪ زندگي دنيا ۾ اچي رهي آهي ۽ عليما زندگي ڇڏي رهي آهي ! مون ننڍڙي ڀنل جسم کي تڪڙ ۾ پنهنجي شال ۾ ويڙهي ڇڏيو ۽ ماءُ تي نظر وڌم ، پر ماءُ عليما، بيڪتاش جي ٻانهن ۾ بي سَتي لـُڏي رهي هئي . سندس مٿو هڪ پاسي ڍُرڪي ويو هو ۽ ٻانهون ٿڌيون ٿي ويون هيس .
”عليما !“ مون رڙ ڪري سندس ڪرائيءَ ۾ هٿ وڌو. سندس نبض جهڪي ٿيندي پئي ويئي.
انهيءَ هڪ گهڙي ۾ زندگي ۽ موت منهنجي اکين آڏو گڏجي اچي بيٺا !
اسان جي موٽڻ تي پِرهه ڦُٽڻ لڳي . برف جو ٻورو رستي تي ڪري رهيو هو. ماحول قطعي سانتيڪو هو. سفيد خاموشي ــــــــ ۽ انهيءَ سانت ۾ گهوڙا بي آواز پنهنجو رستي طئه ڪري رهيا هئا. ساڳئي نموني بي آواز بيڪتاش سڏڪا ڀريندو رهيو. هو گهوڙن کي هڪلي نه رهيو هو ، گهوڙا پاڻهي هلي رهيا هئا. بيڪتاش سڄي واٽ روئيندو رهيو. مان ٻار کي پنهنجي ڪوٽ ۾ ويڙهي ڇاتي سان لائي، گاڏي سان گڏوگڏ پنڌ هلي رهي هيس ۽ ڌرتيءَ تي پيل اڇي برف مون کي ڪاري نظراچي رهي هئي.