1
منهنجي دل جو سهارو وڇڙي ويو............
لڙڪ نيڻن جي تاج محل جا رهواسي هوندا آهن، اهي جڏهن درد جي شدت سان ٻاهر نڪرندا آهن ته اهي اندر جو درد وغبار کڻي ٻاهر نڪرندا آهن اهي لڙڪ به پنهنجي اندر ۾ سوچ شعور ۽ نظر رکندا آهن.جڏهن ڪو به ماڻهو لڙڪ اگهڻ وارو نه هوندو آهي ته اهي لڙڪ به نيڻن جا بند توڙي ٻاهر نڪرندا آهن. اهي لڙڪ به پاڻ کي با معنيٰ بنائڻ چاهيندا آهن. جڏهن به کين ڪو اگهڻ وارو نظر ايندو آهي ته نيڻن مان نروار ٿيندا آهن پر اگر ڪو لڙڪ اگهڻ وارو ئي نه هوندو ته ظاهر آهي شاعر کي هيئن ئي لکڻو پوندو نه.
لڙڪ منهنجا ڪير اگهندو..............
جڏهن پرينءَ جي اچڻ جو پورو پورو آسرو هوندو آهي ته انتظار جي انتها سڄي وجود کي هلچل ۾ آڻي ڇڏيندي آهي، نه ڪو ڪم ڪار صحيح نموني ٿي سگهندو آهي ۽ نه ئي ڪائنات جي ڪنهن شيءَ ڏانهن پورو ڌيان ڏئي سگهبو آهي. اکين ۾ اوسيئڙن جا ڏيئا ٻرڻ لڳندا آهن. وجود، دل، نظر ۽ سماعت جا سڀ رُخ پرينءَ جي پيچرن ۾ گم ٿي ويندا آهن. اهڙي اوسيئڙي جي رات ۾ اگر پرين نه پسجي ته ظاهر آهي سڄي رات سڏڪن سان ئي دل کي ريجهائبو نه.
سرتيون سڄي رات رني آهيان .......
زندگيءَ جي هر سؤدي ۾ فائدا به ملندا آهن ته نقصان به دلجايون به ملنديون آهن ته ڌوڪا به، انهيءَ لحاظ کان ڪي ڪي ماڻهو پنهنجي دل جي سؤدي ڪرڻ مهل تمام گهڻي احتياط، هوشياري ۽ خبرداريءَ کان ڪم وٺندي، دل جا به دستاويز ٺهرائي دل لکائي ۽ پڙهائي ڏيندا آهن اگر ائين ڪرڻ کان پوءِ به جانيئڙو نه نڀائي ته پوءِ هر ڪنهن جو نصيب.
ڏنم دلڙي لکائي پڙهائي ..........
پيار زندگيءَ لاءِ وڏي آٿت ۽ اتساهه جو ڪارڻ هوندو آهي. پيار دل لاءِ رڪ ۽ شيهي جي تار جيان هوندو آهي، جيڪو دل کي مضبوط ڪري زندگيءَ جي ڀتين ۽ عمارتن کي دوام بخشيندو آهي. اگر پيار جو سهارو زندگيءَ مان نڪري وڃي ۽ پرين پيارو ڇڏي وڃي ته هنيانءَ جو هندورو ڇڄي پوندو آهي. هنيانءَ جي هندوري کي بچائڻ لاءِ پرينءَ کي الله جا نالا ۽ واسطا وجھي به پرچائڻ گهرجي ۽ پري وڃڻ نه ڏجي.
اٿو الله جو نانءُ جاني جدا نه ڪيو ..........
ڪنهن به پيار کي وسارڻ، پيار جي اصولن ۽ ضابطن جي سنئين سڌي ڀڃڪڙي هوندي آهي. ملڻ نه ملڻ، اچڻ يا نه اچڻ جا ته ڪيئي سبب، مجبوريون ۽ مصروفيتون ٿي سگهن ٿيون پر ڪنهن جي سار نه لهڻ، پيار ۾ بي واجبي ليکبي آهي. ڪو ماڻهو پيار جي ڳالهه ڪري پيار جي دعويٰ به ڪري ۽ وڏي هام به هڻي پر سار کي، دل ۽ ذهن جي اسڪرين تان مٽائي ڇڏي ته هن قسم جا دکدائڪ احساس جنم وٺندا آهن.
ڪاسار ته لهبي آ ..........
پيار ۾ خوشيءَ جي انتها جو منظر به ڏسڻ وٽان هوندو آهي، جڏهن ڪو ماڻهو پنهنجي جو ڀن جي مستيءَ ۾، اندر ۾ ڪنهن جي پيار ۽ سار جا سچا جذبا کڻي، سندس اوسيئڙي ۽ انتظار ۾ واٽون نهاريندو آهي ۽ اڱڻ ٻهاريندو آهي اهڙي ڪيفيت کي ڏسڻ وارو ته ڏسي، سندس پيار جي انتها جو اندازو لڳائي ويندو آهي پر اهڙي ڪيفيت کي هو پاڻ ڪيئن محسوس ڪندو آهي. اهو رونيٰ کان ٻڌي ٿا ڏسون .
اڱڻ ٻهاريان .........
پيار ۽ پيار جي شدتن جو اثر به عجيب ٿيندو آهي. پيار جي واءُ ڪا اهڙي ٿيندي آهي جو جڏهن لڳندي آهي ته ماڻهو صرف هڪ ساجن جي ڪري نه رڳو پنهنجا عزيز، مٽ مائٽ پر سڄي دنيا وارن کي به ڇڏي ڏيندو آهي. زندگيءَ جا سڀ رُخ، رستا، سوچون ۽ احساس ان کي هن جي منزل سمجهي ان طرف ئي ويندا آهن. پر اها ڪيڏي نه تڪليف ۽ اذيت واري ڳالهه آهي جو جنهن ساجن ڪري سڄي دنيا کي ڇڏي ڏجي ۽ اهو وري ڪنهن پيار جي ريگستان ۾ تنها ڪري ڇڏي هليو وڃي، اهو هڪ سوال درد جو روپ وٺي، زندگي ڀر سواليه نشان بڻجي جواب جو منتظر رهي ٿو.
مون سڄي دنيا ڇڏي ............
امڙ جنهن کي پنهنجي اولاد، پنهنجا ٻچا، جيجل به ڪوٺين ته امان به ڪوٺين آئي به ڪوٺين ته آيل به. انهن سڀني نالن ۾ پيار ، پنهنجائپ معصوميت، ماٺيڻائپ ۽ شفقت جا احساس جهلڪندي محسوس ٿين ٿا. جنهن هستيءَ جي نالن ۾ اهڙا احساس محسوس ٿين، اها هستي پاڻ ڪيتري نه شفيق، مهربان ۽ معصوم هوندي. اها عظيم هستي پنهنجي اولاد کي جنم ڏيڻ کان وٺي پالڻ تائين، لکائي، پڙهائي ۽ ويندي شاديءَ تائين ڪيترن ئي مرحلن ۽ مشڪلن مان گذري ٿي. امڙ اها واحد هستي آهي، جيڪا اولاد جي هر خواهش، هر انگل ۽ هر فرمائش جو احترام، دل جي حضور ۽ پيار سان ڪندي آهي. اهڙي هستيءَ جو قدر ڪرڻ اولاد تي اولين فرض آهي.
رشتا ٻيا به گهڻا .......
غم ۽ خوشي، ٻئي اهڙيون ڪيفيتون آهن جن ۾ ماڻهو پنمنجي هوش ۽ حواس تي مشڪل سان قابو پائي سگهندو آ. خصوصاً جڏهن ڪو غم ۽ خوشي، ٻئي شديد هجن. شادي هڪ اهڙو عمل آهي. جنهن ۾ گهوٽ بي انتها خوش هوندو ئي آهي پر ان جا مٽ مائٽ عزيز ۽ خصوصاً گهر ڀاتي تمام گهڻو خوش هوندا آهن. اهڙي خوشيءَ جي موقعي تي گهوٽ مٿان گلن ۽ نوٽن جي ورکا عام جام ٿيندي آهي. اوهان کي به اهڙي شاديءَ ۾ وٺي ٿا هلون جتي گهوٽ جي آمد ٿئي ٿي ۽ نوٽن جي ورکا ٿئي ٿي. اوهان صرف گهوٽ کي ڏسجو، نوٽن ۾ هٿ نه وجهجو.
راڻل گهوٽ گهوريان نوٽ .......
اها اميدن جي ڪشتي ئي آهي، جيڪا لڙڪن جي سمنڊ ۽، دردن جي طوفان دؤران جيئڻ جو حوصلو بخشي ٿي ۽ دل کي اتساهه ڀريا احساس ڏئي همٿائي به ٿي. هونئن به سائين جڏهن دل جي ويڙهي ۾ ويٺل پيارا ماڻهو وڇڙي ويندا آهن يا ڏور هليا ويندا آهن ته دل روئڻ لڳندي آهي ۽ نيڻن مان به پاڪ، شفاف پاڻيءَ جا قطرا لڙڪن جي صورت ۾ نڪري ايندا آهن، اهڙين ڪيفيتن ۾ دل کي هن قسم جي آٿت ڏئي زندگيءَ کي حوصلو ڏبو آهي.
الله منهنجا ويڙها شال وسائيندو ........
ڪوئو ٻليءَ کان ڊڄندو آهي، ٻلي ڪتي کان، ڪتو بگهڙ کان ڊڄندو آهي، بگهڙ گينڊي کان، گينڊو چيتي کان ڊڄندو آهي ۽ چيتو هاٿيءَ کان، هاٿي شينهن کان ڊڄندو آهي ۽ شينهن ماڻهوءَ کان، ماڻهو زال کان ڊڄندو آهي ۽ زال!! زال وري ڪرڙيءَ ۽ ڪوئي کان!! آهي نه عجيب سرڪل؟! ڪوئي تي مثال به ٺهيل آهن. مثلا ڪوئي هريڙ لَڌي ۽ پسارڪو دوڪان کولي ويٺو، ڪوئو کوٽي سندس ئي منهن ۾ پوي. جڏهن بک لڳندي آهي ته چئبو آهي پيٽ ۾ ڪوئا ٿا ڊوڙن. هونئن اها چوڻي به آهي ته ٻلي ست ڪوئا کائي حج تي هلي آ. ڪانياري ٻلي ڪوئي جي ماءُ. اردوءَ ۾ چوندا آهن چوهي بلي والا کهيل. ڪوئي جو ايترو ذڪر ٿيو آهي ته موسيقي جو اهڙو اسم ٻڌون ٿا جنهن ۾ ڪوئي جو ذڪر آهي.
واهه ڙي ڪوئا واهه ...........
هڪ شخص گهران نڪتو. شيطان به ان سان گڏ گڏ هلڻ لڳو. رستي ۾ ان شخص نه ته صبح جي نماز پڙهي نه ظهر جي ، نه عصر جي ۽ نه مغرب توڙي عشاء جي نماز پڙهي. اهو ڏسي شيطان کيس چيو ته هاڻي تنهنجيون ۽ منهنجون راهون الڳ ٿيون. ان شخص شيطان کان پڇيو ڇو ڀلا؟ ته شيطان جيڪو جواب ڏنو اهو ٻڌڻ جهڙو آهي. هن چيو مون آدم کي فقط هڪ سجدو نه ڪيو هو ته الله مونکي قيامت تائين لعنتي بڻائي ڇڏيو تو ته سڄاسارا 34 سجده ناهن ڪيا اهي به آدم جي رب کي . مونکي تنهنجي انجام کان خوف ٿو ٿئي.
مشتاق حسين ولد خان محمد ڦل - ادبي نالو مشتاق ڦل 20 اپريل تي 1966ع ۾ ٽالپر وڏا ۾ جنم ورتو. ايم بي بي ايس 1990ع ۾ چانڊڪا ميڊيڪل ڪاليج لاڙڪاڻي مان پاس ڪيائين. ايم اي سوشالاجي به ڪيل اٿس. هو جڏهن اٺون درجو پڙهندو هو ته ادبي سنگت جي گڏجاڻين ۾ ويندو هو ۽ ائين شاعريءَ جو شوق ٿيس. اهو 1978ع جو دؤر آهي. مشتاق ڦل جو 2000ع ۾ شعري مجموعو ڇپيو هو. هوءَ مان ۽ ڄامشورو. ٻيو شعري مجموعو ”دل ته چوي ٿي“ ڇپيل اٿس. هو سنڌي ادبي سنگت جو مرڪزي جوائنٽ سيڪريٽري ۽ هاڻي لڳاتار ٽيون ڀيرو سيڪريٽري جنرل آهي. مشتاق ڦل کي چار ٻارڙا آهن. فيض محمد، وينس، سنڌ ۽ منظر حسين. مشتاق ڦل جا ڪيترائي گيت مشهور ٿيا. سرمد سنڌيءَ کيس تمام گهڻو ڳايو.
سڏڪا سارون سارون توريءَ،
منهنجي دل ٿي چوي پيار هر ڪو ڪري
چنڊ مون کان نه پڇ......
....آڪاش ڏنو روئي
۽ ٻيا ڪيترائي گيت ـــ اچو ته سندس هي گيت ٻُڌون.
جيڪي ماڻهو تمام گهڻين قربانين ۽ مشڪلاتن کان پوءِ ڪنهن جو پيار ماڻيندا آهن، اهي پيار جي پيچرن تي هلندي هلندي وکون تمام گهڻي محتاط پڻي سان کڻندا آهن. هو انتهائي خوفزده هوندا آهن ته ڪٿي اهو دل جو ڌڻي پيار جا رشتا ختم ڪري هن پيار جي تند کي ڇني نه ڇڏي. اگر ڪٿي اهڙي نوبت اتفاقاً اچي به ويندي آهي ته هڪ مجبور دل ماڻهو پاڻ کي موت جي ڪناري تي بيٺل محسوس ڪندو آهي.
ڇنڻ جو نه چئو. ايڏو ڏي نه ڀؤ
مٺا مان مري ويندو سانءِ ..........
جڏهن موسمن ۾ تبديلي ايندي آهي تڏهن انسان جي اندر ۾ به ڪي خواهشون تمنائون ۽ تبديليون ڪر کڻڻ لڳنديون آهن. دل چوندي آهي ته اهڙي سٺي موسم ۾ اندر به خوشگوار هجي. اندر جي موسم تڏهن خوشگوار ٿيندي آهي جڏهن ساوڪ رت ۾ ڪي پيارا پرين دل جي اڱڻ تي اچي آباد ٿيندا آهن ۽ اگر ائين نه ٿيندو آهي ته ساوڪ رت ۾ به اندر جي موسم ۾ ڪا به تبديلي، ڪا به خوشي ۽ خوشگواري محسوس نه ٿيندي آهي. ويتر اها ساوڪ رت ستائڻ لڳندي آهي.
ساوڪ رت ۾ سانورا ..........
شادي جيترو خوشين ڀريو مرحلو آهي اوترو ئي تمام گهڻو پريشان ڪندڙ مرحلو به آهي. هن ۾ ڪيتريون ئي پريشانيون ۽ تڪليفون ڏسڻيون پون ٿيون. گهوٽ ڪنوار جي لاءِ ڏاج ڏنوڻ جي سامان کان علاوه ٻي به تمام گهڻي خريداري ڪرڻي پوي ٿي. ڄاڃين جي لاءِ کاڌي پيتي جو بندوبست ڪرڻو پوي ٿو. هر غريب ۽ امير منهنجي حيثيت کان به مٿي خرچ ڪرڻ چاهيندو آهي. شاديءَ جي هنن ريتن رسمن کي شاعرن ۽ فنڪارائن مختلف سهرن ۾ ڳايو آهي. ڪنهن ڪنوار لاءِ بولو بلوچستان کان گهرايو، ڪنهن نٿ نگر کان گهرائي ۽ ٻيا به ڪيترا ئي سهرا اهڙا آهن، جن ۾ گهوٽ يا ڪنوار جي زيورن جو ذڪر آهي. هن سهري ۾ ڏسو ته ڇا جو ذڪر آهي.
پيار، گلاب جي پنکڙين جيان حَسين، حساس، نازڪ، خوبصورت ۽ پر ڪشش هوندو آهي. پيار جي جهڙي ڪيفيت ۽ مزاج هوندو آهي، اگر اهو پيار اهڙي ماحول ۽ منظر ۾ ڪيو ويندو ته پيار جي مزاج ۽ ڪيفيت جي حق ادائي ٿي ويندي. هونئن ته پيار هر موسم واري ماحول ، ماڳ ۽ منظر ۾ پرلطف ۽ سرور بخشيندڙ هوندو آهي پر جڏهن ڌرتيءَ تي ڳاڙهن گلن ٽڙڻ جي موسم ايندي آهي تڏهن دل ۾ به پيار جا گلاب ٽڙڻ لڳندا آهن پر سائين هر ماڻهو گلابن ٽڙڻ واري موسم ۾ ملڻ جو انتظار نه ڪندو آهي پر ڪي ڪي ماڻهو اهڙا ضرور اٿو جيڪي چوندا آهن.
ٽڙي پوندا ٽارئين ..........
پرينءَ جا وصف، پرينءَ جون خوبيون پرينءَ جو حسن، پرينءَ جي خوبصورتي، پرينءَ جو ادائون. انگل ۽ آرا ۽ پرينءَ جي وجود جي انچ انچ، سندس زندگيءَ جي هڪ هڪ ڪنڊ تي لکڻ، ڳالهائڻ ۽ ساراهڻ لاءِ لفظ، ڪائنات جي ڪهڙيءَ ڪنڊ مان کڻي اچجن، قدرت جي ڪهڙي ڪارخاني مان لفظن جا موتي چونڊجن؟ حقيقت اها آهي ته پرينءَ جي ساراهه ۾ ڪائنات جا سڀ لفظ، هلڪا ۽ ٿورا محسوس ٿيندا آهن، پر هر ڪو ماڻهو پنهنجي پنهنجي لفظن ۾ پنهنجي پرينءَ جي ساراهه ڪندو آهي. مشتاق بخاريءَ به پرينءَ جي ساراهه ۾ ڪجھه شاعراڻا احساس لکڻ جي ڪوشش ڪئي آهي جنهن کي غلام شبير سمون پنهنجي انداز ۾ ڳائي رهيو آهي اچو ته ٻڌون.
پيار ۾ واعدا، وچن، عهد ۽ اقرار، پيار جي قاعدن ۽ اصولن ۾ شامل هوندا آهن. ڪائنات جو هر عمل اگر قاعدي ۽ قانونن موجب ڪيو وڃي ته هوندو ڪڏهن ڪي بي قاعدگيون نه ٿين ۽ پريشانين کي منهن ڏيڻو نه پوي. پيار به ائين ئي آهي، اگر پيار ۾ هر قول ۽ اقرار پاڙيو وڃي، هڪ ٻئي جي مجبورين ۽ احساس جو احترام ڪيو وڃي ته هوند پيار جهڙو انمول جذبو، سڪون سان ۽ سرور سان نڀائجي وڃي. وعدا وچن ته پيار جي معاملي ۾ روز ٿيندا آهن پر سائين عيد خوشين ڀريو موقعو آهي، ان لاءِ ان خوشين ڀرئي موقعي تي ماڻهون پرينءَ سان گڏ گذارڻ چاهيندو آهي. خوشين واري موقعي ۾ پيار جا رنگ ۽ احساس شامل ٿيندا آهن ته عيد جو حقيقي احساس ٿيڻ لڳندو آهي. ان موقعي تي هر ڪو پنهنجي پرينءَ کي عيد جا وڳا ۽ تحفا ڏيندو آهي. اگر ڪنهن جوڙي جي پڌري يا مڱڻي ٿيل هوندي آهي ته اهي ڪنواريتن ڏي عيد کڻي ويندا آهن.مطلب ته عيد خوشين ۽ تحفن ڏيڻ وٺڻ جو نالو آهي. مشتاق بخاريءَ سان به هن عيد تي ڪنهن وعدا ڪيا آهن. مشتاق بخاري اهي وعدا، ڪمال سمي جي آواز ۾ پنهنجي پرينءَ کي ياد ڏياريندي چوي ٿو.
هن عيد تي سارجانءِ ..............
جڏهن جيون ۾ ڪي ڪيفيتون ۽ تبديليون اچڻ واريون هونديون آهن ته انهن جو احساس دل کي اڳواٽ ٿيڻ لڳندو آهي. دل اڳواٽ ڳالهائڻ لڳندي آهي. اهڙي صورتحال ۾ دل انهن ماڻهن کي ساريندي ۽ سنڀاريندي آهي، جيڪي دل کي تمام گهڻو ويجهو ۽ پيارا رهيا هوندا آهن. انهن جي سار بيچين ڪري ڇڏيندي آهي. دل انهن سان فوري طور ڪچهريون ڪرڻ چاهيندي آهي. استاد بخاريءَ به اهڙو ئي ڪجھه چيو ڀلا اوهان به ٻڌي وٺو.
اسان سان ڪچهريون ڪيو دوستو ........
هر ماڻهوءَ جي خواهش، تمنا، آرزو ۽ سڌ پنهنجي هوندي آهي. ڀٽائيءَ فرمايو.
سکن واري سڌ متان ڪامون سين ڪري
اندر جنين اڌ – ڏونگر سي ڏورينديون.
استاد بخاريءَ چيو :
تون کلي ڏئي مان کلان
تون روئي ڏئي مان روئان
دل چوي ٿي دلربا
آئينو تنهنجو هجان.
نثاري بزميءَ چيو:
مرڪ هر محلات جي تنهنجي مٿان گهوري ڇڏيان
وس پڄي منهنجو ته تو کي سون ۾ توري ڇڏيان.
ادل سومري چيو:
سالن کان ٿو سوچان ويٺو گيت لکان ڪو اهڙو
تنهنجي چهري جهڙو ..........
عامر سيال وري سڌ ڪري ٿو ته:
پرين موکي ياد رکي پر ڪڏهن ۽ ڪٿي؟ اهو حنيف لاشاري ٻڌائي ٿو!
پيار خوشبوءِ ٿڌين هوائن ۾ ................
سائين! جيڪي ماڻهو ڪنهن سان محبتون ڪندا آهن انهن جي هر نظر ۽ هر عمل مان محبتون جهلڪندي محسوس ٿينديون آهن. انهن جون وکون، انهن جا قدم، انهن جو هر عمل ٻڌائيندو آهي ته هي ماڻهو محبتن جي خوشبوءِ سان واسيل ۽ واڳيل آهي. محبتون ڪرڻ وارا لمحي لمحي، پنهنجي پرينءَ سان ملڻ جا منتظر ۽ آتا هوندا آهن ۽ پرينءَ سان ملڻ ۾ ڪامياب به ويندا آهن پر سائين جنهن ماڻهوءَ کي محبت ڪرڻ ئي نه اچي ان ماڻهوءَ سان عذرا جوڻيجو وانگي هن انداز ۾ شڪايت ڪري سگهجي ٿي.
اي پرين تو کي آئي نه محبت ڪرڻ .......