4
سائين! بي اعتباريءَ جي بنياد تي قائم ڪيل اعتبار، ڌوڪي ۽ دلبي جي وهڪري تي اڏيل پيار جو محل آخر ڪيستائين پنهنجون پاڙون پختيون ڪري، ڪنهن جي پيار ۽ اعتبار سان چرچا ڪندو رهندو، اهو ماڻهو ڪيڏو نه معصوم هوندو آهي جيڪو سچي پيار ۽اعتبار جي تمنا ۽ جستجو ۾ هلندي ڀٽڪندي، جڏهن ڪوڙا پيار ۽ اعتبار پنهنجي پاند ۾ پائي وٺندو آهي تڏهن هن کي ڪوڙي پيار ۽ اعتبار جي پهچان ئي نه رهندي آهي، هو حاصلات جي خوشيءَ ۾ ڪوڙ ۽ سچ ـــ دوکي ۽ دلبي جي وجود کي وساري صرف پيار ۽ اعتبار جي نظر ايندڙ هر مشڪل تي ويساهه ڪري ڏاڍو سَرهو ٿيندو آهي پر جڏهن ڌوڪي ۽ دلبي وارو پيار ۽ اعتبار پنهنجي اصل رنگ سان پڌرو ٿي پوندو آهي، تڏهن ڏک ۽ صدمي جي انتها جو ڪو اندازو ئي نه رهندو آهي.
هي ڌوڪو هو....
سائين!
جاهل اهو ناهي جيڪو پڙهيل لکيل ناهي، جاهل اهو به ناهي جنهن وٽ گهٽ ڄاڻ هوندي آهي ـــ جاهل اهو آهي جنهن وٽ عقل ۽ فضيلت جي کوٽ آهي ڪو گهـٽ پڙهيل يا اڻ پڙهيل آهي ته به خير آ ـــ ڪنهن وٽ ڄاڻ جي کوٽ آهي ته به ڪو وڏو مسئلو ڪونهي پر ڪو عقل ۽ فضيلت کان وانجھيل هئڻ سٺو ناهي هوندو. جاهل جي اها به هڪ نشاني هوندي آهي ته هو پنهنجي غلطي تسليم ڪرڻ لاءِ تيار ناهي هوندو ـــ فضيلت ۽ سمجھداري اهڙا گڻ آهن جيڪي ماڻهوءَ کي هڪ معتبر انسان بڻائي سگهن ٿا.
سائين! جيڪڏهن اسان سڪون، امن ۽ راحت واري زندگي چاهيون ٿا ته پنهنجي زندگيءَ ۾ ذاتي خواهشن ۽ شخصي مفادن کي ڇڏي سادگي پسند بڻجي وڃون. اجائي ڏيکاءَ ۽ وڌاءَ کان پاسو ڪيون.
مسڪينن لاچارن جي وس آهر مدد ڪيون. پنهنجي دلين ۾ ٻين لاءِ چڱاين ۽ ڀلاين ڪرڻ جو جذبو پيدا ڪيون. ڪنهن جي ضرورت جي وقت ڪم اچڻ زندگيءَ جو مقصد هئڻ گهرجي ـــ توهان ڪنهن بکايل کي پيٽ ڀري ماني ته کارائي ڏسو ـــ توهان ڪنهن يتيم ٻار کي ڪپڙا ته پهرائي ڏسو ـــ توهان ڪنهن يتيم نياڻي جي مٿي تي شفقت جو هٿ ته رکي ڏسو ـــ توهان جو اندر ازخود سڪون ۽ راحت محسوس ڪندو ـــ ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته انسان جي دل ۾ انسانيت وارو درد هئڻ گهرجي. انهيءَ جذبي تحت ئي ماڻهو انسانذات جي خدمت ڪري سگهندو ـــ انسانذات جي خدمت ڪرڻ به عبادت آهي.
سائين!
انسان جڏهن پنهنجي خوبصورتيءَ کي وڌائڻ جي پهرين ڪوشش ڪئي هئي ته هن وڻن جي پنن يا گلن سان هار ٺاهڻ شروع ڪيا هئا. هُنَ مٽيءَ جون چوڙيون ٺاهي سڪائي پنهنجي هٿن ۾ پائڻ شروع ڪيون هيون. ان وقت اهي بي ڊوليون هوندو هيون، جيڪي پوءِ آهسته آهسته خوبصورت ٿينديون ويون. مشهور ليکڪ دُوارڪا پرساد لکي ٿو ته: ”موئن جي دڙي ۾ هڪ اهڙي مور تي ملي آهي جنهن جي ڳچيءَ ۾ هارَ ۽ ٻانهن ۾ چوڙيون پاتل آهن. سنڌ جي قديم کنڊرن ملن مليل چوڙين جي نموني ۾ پٽيدار گول ـــ سَنهڙيون، موٽيون ۽ موتين واريون چوڙيون شامل آهن. اهي چوڙيون سنڌ جي قديم تهذيب جو حصو رهيون آهن.
مٽيءَ مان ٺهندڙ اهو زيور پوءِ چندن جي ڪاٺ ۽ هاٿيءَ جي هڏن مان به ٺاهيو ويندو هو ـــ عمر ڪوٽ ـــ ڇاڇرو ـــ مٺي ۽ ننگر پارڪر ۽ حيدرآباد چوڙين جي حوالي سان ڏاڍا مشهور آهن.
عام طور چيو ويندو آهي ته: ”سهڻي صورت کان سهڻي سيرت ڀلي آهي“ جنهن جو مطلب آهي ته سيرت کانسواءِ صورت ڪنهن به ڪم جي ڪونهي ـــ صورت ته صرف ظاهري ڏيک آهي تنهن ڪري ظاهري ڏيک ڪا به اهميت نه ٿو رکي ـــ چوندا آهن ته: ”سهڻا ٽوهه پٽن ٿي پڌرا ”ٽوهه ٻاهران ڏسڻ ۾ ته نهايت ئي خوبصورت نظر اچي ٿو پر اندران ڪڙو وِههُ جهڙو هوندو آهي ـــ ان ڪري ڪو به کيس نه غور سان ڏسي ٿو ۽ نه وري چکي ٿو ـــ انسان جو به ساڳيو حال آهي جيڪڏهن ان جي صورت چڱي هوندي ۽ سيرت سٺي نه هوندي ته اهو ماڻهو به ان ٽوهه مثل آهي ـــ تنهن ڪري اسان کي پنهنجي صورت سان گڏ سيرت به سنوارڻ کپي، جيئن هر ڪو ماڻهو اسان جي ڪردار جي واکاڻ ڪري.
مشتاق بخاري پنهنجي هڪ غزل ۾ چوي ٿو ته:
وڏا ماڻهو وڏيون ڳالهيون
غريبن جو اَلههُ واهي
اکيون جن جون سدا آليون
غريبن جو الَههُ واهي
ها سائين! چوندا آهن ته غريبن جو الله سائينءَ کان سواءِ ٻيو ڪو به ناهي اگر اهڙي ئي ڪنهن غريب جي وري ڪٿي دل اٽڪي وڃي ٿي ته ويچارو هر طرف کان مجبور ۽ لاچار ٿي پوي ٿو ـــ غريب ماڻهن جي دل ۽ احساس به غريب ٿيندا آهن ـــ اهڙا ماڻهو پنهنجا پيار به ايلاضن ــ منٿن ۽ پارتن سان حاصل ڪري وٺندا آهن ـــ اهڙن ماڻهن جي محبتن، چاهتن ۽ پارتن ۾ به تمام گهڻي عاجزي، انڪساري، نماڻائپ ۽ سچائي هوندي آهي.
سڄڻ سائين مٺا ماڻهو
هن دنيا ۾ جيڪو ڪجهه به ٿيو آهي جيڪي ڪجهه به ٿئي پيو اهو ڪنهن نه ڪنهن سبب ۽ ڪارڻ ڪري ئي ٿيندو آهي ـــ ڪو به عمل بنا مقصد جي ڪونه پيو ٿئي ـــ اهڙيءَ طرح هر ماڻهوءَ جو کلڻ روئڻ يا ماٺ ڪري ويهڻ به ڪنهن سبب يا مقصد کان خالي ناهي هوندو ـــ کلڻ يا ماٺ ڪري ويهڻ جو به هڪ يا ٻه سبب ٿي سگهن ٿا پر روئڻ جا ڪيترائي سبب ٿي سگهن ٿا ـــ خاص ڪري هر ان ماڻهوءَ جو وڇوڙو، جنهن سان دل، روح يا رت جو رشتو هجي يا انهن پاران ڪاوڙ، رنج يا دوري وغيره سبب ٿي سگهن ٿا. پر سائين ڪڏهن ڪڏهن ماڻهو ان لاءِ به روئي ويهندو آهي جو ڪنهن سان پيار ته ڪري ويهندو آهي پر اظهار ڪري نه سگهندو آهي، جڏهن اظهار جا سڀ رَستا بند نظر ايندا اٿس تڏهن اکين مان لڙڪن جا رستا کلي پوندا آهن.
روح جي تڙپ، تانگهه ۽ بي قراري دلبر کانسواءِ ڪو به دُور ڪري نه ٿو سگهي، روح کي تسڪين صرف دلبر جا پيار ۽ ديدار ئي ڏئي سگهن ٿا ــ محبوب جي شديد اوسيئڙي ۽ انتظار کانپوـءِ به اگر محبوب پهچڻ ۾ دير ڪري ۽ هيڏانهن چاهيندڙ زندگيءَ ۽ موت جي سرحد تي موت سان جنگ لڙندي لڙندي پرينءَ جي نه هجڻ ڪري موت کان هارَ کائي دلشڪستو ٿي پنهنجي زندگيءَ کي هٿن مان ويندي محسوس ڪري ٿو تڏهن پنهنجي آخري وصيت هن طرح ڪيون وڃي ٿو.
ترسائجو جنازو
سائين!
هي جيڪا محبت آهي اها به عجيب جذبو آهي. هي جيڪو پيار آهي سو بظاهر ته چئن اکرن جو هڪ لفظ آهي پر اهو فقط هڪ لفظ ناهي پر هڪ احساس جو نالو آهي، هڪ جذبي جو نالو آهي ـــ پيار ارپنا جو نالو آهي پيار ڇا آهي، اهو لفطن ۾ بيان ڪري ناهي سگهبو پر پيار محسوس ڪرڻ جي شيءِ آهي ـــ محبوب جي سڪ، محبوب جي ڇڪ، محبوب جي تانگهه، طلب اڪثر انتظار ـــ آسرو ۽ اميد رڳو جيئري ئي نه هوندي آهي پر سچي سڪ ته مرڻ مهل به منتطر هوندي آهي. ڇاجي منتظر؟؛ اهو راشد مورائيءَ جي هن ڪلام ۾ غلام حسين زرداريءَ کان ٿا ٻڌون.
ترسائجو جنازو
رشتا رت جا به هوندا آهن پر رشتا احساسن جا به هوندا آهن ـــ جيڪڏهن احساس آهي ته ڌاريا به پنهنجا پر احساس ناهي ته پنهجا به پراوا ٿي ويندا آهن.
ڪو به انسان هيڪلو نه هوندو آهي ـــ انسان جي ذهن۾ پرورش وٺندڙ وهم ۽ وسوسا، خوف ۽ فڪر سندس وجود سان ڄؤر وانگر چُهٽل هوندا آهن ۽ سندس رت ست چوسيندا رهندا آهن.
وڇوڙو لمحن جو به ٿيندو آهي. وڇوڙو ڪلاڪن جو به ٿيندو آهي ۽ وڇوڙو ڏينهن هفتن مهينن، سالن به ٿيندو آهي ـــ سالن جو وڇوڙو شل ڪڏهن به ڪن ٻن دلين جو مقدر نه بڻجي. باقي لمحن ۽ مهينن جي وڇوڙي کي مضبوط ۽ بيچين دليون ڪنهن طرح برداشت ڪري وينديون، سو به پيار جي حاصلات ۽ وصال جي آس ۽ اميد تي.
هونئن به جيڪي وڇوڙا لمحن، مهينن ۽ سالن جا ٿيندا آهن اهڙن وڇوڙن جي موسم ۾ ٻن دلين جي ڪائنات ۾ پيار پلبا رهبا آهن، پيار وارا رشتا مضبوط ٿيندا آهن ـــ پيار ۾ مستقل مزاجي ايندي آهي پوءِ پيار ڪڏهن به جذباتي ۽ اٻهرائپ جي ور نه چڙهندو آهي ـــ اهڙن وڇوڙن ۾ پيار جون پاڙون ۽ ديوارون مضبوط ٿينديون آهن ۽ ها ان وڇوڙي جو مطلب ۽ مقصد جدائي هرگز نه هوندو آهي.
جڏهن پرينءَ جي دل ۾ پيار جا اولڙا، عڪس ۽ احساس محسوس نه ٿيندا آهن تڏهن دل ۾ اهڙيون سوچون ۽ خيال جنم وٺندا آهن ته جنهن پرينءَ جي جوـءِ ۾ پيار جي خاطر پکڙا اڏي، سالن کان سيني ۾ سڪ ۽ سُور سانڍي جئون پيا ـــ ان پرينءَ جي دل پيار کان خالي ٿي وڇي ته پوءِ ان جوءِ ۾ جيئڻ ۽ رهڻ جو مقصد ڪهڙو؟
پوءِ به دل تي پٿر رکي کلي موڪلائي پوءِ لڏڻ وارو عمل به سٺو آهي ـــ اهڙو عمل به هڪ صاف سٿري ذهن ۽ ڪشاده دليءَ جي علامت آهي.
اڄ کلي موڪلايون.....
ـــ فريڊريڪس ٿو چوي ته: ”جنهن گهر ۾ پڙهيل لکيل ۽ نيڪ ماءُ هوندي آهي اهو گهر ادب جي يونيورسٽي هوندو آهي“.
ـــ هونگ ٿو چوي مونکي ناز آهي ته منهنجي اڻ پڙهيل ماءُ مونکي پڙهيل لکيل ۽ مهذب بڻايو.
ـــ پينگ پنهنجي ماءُ کي خراج هنن لفظن ۾ پيش ڪري ٿو: ”امڙ منهنجي پياري امڙ ـــ آءُ تنهنجي مٿي جي اڇن وارن جي نور جو احترام ڪيان ٿو ـــ تنهنجي پيشانيءَ جي گهنجن کي چمان ٿو ـــ پورهيو ڪندڙ تنهنجي آڱرين کي اکين سان لايان ٿو ـــ تو تي هر گهڙي خدا پاڪ جي رحمت هجي ۽ تنهنجي حياتي وڏي، ٿئي منهنجي امڙ.
ـــ ملر ٿو چوي ته: ”دنيا جون جيڪي به عظيم جنگيون لڙيون ويون آهن اهي جنگيون دنيا جي بهادر مائرن لڙيون آهن.
ـــ ايڊمر ٿو چوي: ”آءُ جيڪي ڪجهه آهيان ان جو ڪارڻ منهنجي ماءُ آهي.
الا هُو الا هُو ڪري ڏني لولي امڙ.....
ـــ وٽ مين ٿو چوي ته: منهنجي عمر 42 سال آهي پر اڄ تائين ائين ڪڏهن نه ٿيو جو گهر واپس اچڻ کان اڳ منهنجي امڙ سمهي رهي هجي.“
ـــ جان ٽراويلر جو وري قول ٻڌو: ”دنيا جي بهترين موسيقي ماءُ جي لولي جو آواز آهي.
ـــ منشي پريمچند لکي ٿو ته: ”ڇوڪرو پنهنجي مرحوم ماءُ کي ياد ڪري روئي ٿو ۽ چوي ٿو ”آءٌ اهو وڻ آهيان جنهن کي ڪير به پاڻي نه ٿو ڏئي“
ـــ ملٽن ٿو چوي: آسمان جي بهترين ۽ قيمتي سوکڙي ماءُ آهي.
ـــ ڪلپنگ ٿو چوي: ”جيڪڏهن مونکي سڀ کان مٿانهين جبل تي ڦاسي ڏني وڃي ته مونکي خبر آهي ته اوسيتائين ڪنهن جي محبت چرين وانگر منهنجي پويان ايندي ۽ اها محبت هوندي منهنجي مٺڙي امڙ جي.
ـــ شيلي ٿو چوي دنيا جي لاڳاپن ۾ ڪو به لاڳاپو ۽ رشتو ماءُ کان وڌيڪَ گھاٽو ـــ سچو، پيارو ۽ سهڻو ڪونهي.
ـــ چارلس بڪنز جو قول آهي ته: ”دنيا جي ڪنهن محبت ۽ ميوي ۾ ايترو مٺاڻ ڪونهي جيترو ماءُ جي محبت ۾ آهي.
ـــ فلر جو وري عجيب قول آهي: حقيقي معنيٰ ۾ جيڪا ماءُ آهي ان کي ڪڏهن به واندڪائي ڪونه ٿي ملي.
ـــ نادر شاهه جو قول آهي ته:
مونکي گل ۽ ماءُ ۾ ڪو فرق ڏسڻ ۾ ڪونه ٿو اچي.
ـــ ويلس جو چوڻ آهي ته:
اهو هٿ جيڪو پينگھو لوڏي ٿو سڄي دنيا تي حڪمراني ڪري ٿو.
ـــ هيمسن جو چوڻ آهي ته: هن مطلب ۽ ٻاجهه کان خالي دنيا ۾ ڪو به چشمو ايڏو مٺو ۽ مستقل ڪونهي جيترو ماءُ جو پيار.
ـــ مارٽر ٿو چوي: امڙ جون دعائون اولاد لاءِ ڍال مثل آهن.
ـــ بي ڪنگ چوي. منهنجي امڙ جو فاني جسم بلاشڪ مٽيءَ جي مڻن هيٺان هليو ويندو . پر سندس ممتا زندهه آهي، اها ڪڏهن به مري ڪونه ٿي.
رشتا ٻيا به گهڻا پر.....
مانائِتا ٻڌندڙو!
سائنس جي هر ايجاد، چاهي اها ننڍي هجي يا وڏي ـــ پنهنجي جاءِ تي انسان جي سوچ ۽ عقل جو مظهر هوندي آهي ۽ ايجاد ڪيل اها ڪيتري به بظاهر ننڍي شيءِ هُجي پر اها اسان لاءِ نهايت ڪارگر ۽ پنهنجيءَ جاءِ تي اهميت ڀري هوندي آهي. بلب ڪيترو ننڍڙو آهي پر پوري ڪمري يا گهر کي روشن ڪري ٿو ڇڏي. موبائيل ڏسو، ڪيتري ننڍڙي شيءِ آهي پر ڪم ڪيڏا ٿو ڏئي ـــ ان موبائيل جي اچڻ سان اصل فون سيٽ جي اهميت ۽ ضرورت گھٽجي وئي ــــ عيد ڪارڊ ۽ شادي ڪارڊ موڪلڻ جو رواج گهٽجي ويو. ان موبائيل سيـٽ ريڊيو سيٽ ۽ ٽيپ ريڪارڊر کي گهٽائي ڇڏيو ـــ ٽارچ جي ضرورت به پوري ڪري ٿو ته ڪلڪيوليٽر جي به ـــ ٻانهن ۾ پائڻ واري گهڙي به هن موبائيل جي ڪري ناپيد ٿيڻ لڳي آهي ـــ اها ٻي ڳالهه آهي ته موبائيل جا معاشري ۾ اثر سٺا پيا آهن ته بُرا به. اُهو هڪ الڳ بحث آهي. اڄ ريڊيو جو ڏينهن آهي ـــ ڏينهن جو مقصد اهو آهي ته اڄ ريڊيو جي ايجاد ٿيڻَ جو ڏينهن آهي. مارڪونيءَ جڏهن پنهنجي عقل جي زور تي هيءَ ايجاد ميدانِ عمل ۾ آندي ته مارڪوني خوشيءَ وچان موجود دوستن کي ٻکين پئجي ويو ـــ اڄ ڏينهن تائين مارڪونيءَ جو اهو ڏنل تحفو پنهنجي ٻڌندڙن لاءِ اطلاعات ـــ معلومات، تفريح ۽ تعليم جو هڪ مؤثر ذريعو بڻيل آهي. ريڊيو اوهان جي اڪيلائيءَ جي وندر، بلڪه ائين چوڻ ۾ وڌاءُ ڪونه ٿيندو ته ريڊيو اوهان جو دوست ۽ اوهان جي گهر جو ڀاتي آهي.
سائين!
هي جيڪي لوڪ گيت ۽ سهرا آهن، انهن جي تاريخ به ايتري ئي پراڻي آهي جيتري انسانن جي تاريخ پُراڻي آهي ـــ هي لوڪ ادب ۽ لوڪ گيت، لوڪ چوڻيون دنيا جي لڳ ڀڳ هر ملڪ، هر خطي ۽ هر قوم ۾ ملن ٿا ـــ انهن جي تاريخ ايتري ئي پُراڻي آهي جيتري انسان جي تهذيب جي تاريخ پُراڻي آهي ـــ جڏهن کان انسان ميل ميلاپ ـــ محبت ۽ محنت جي زندگيءَ جو آغاز ڪيو ته انسان جي حرڪتن ۽ لفظن سُرن جو روپ اختيار ڪيو ـــ لوڪ گيت عموماً جدائي ـــ غم ـــ وڇوڙي ـــ سڪ ـــ دُوريءَ، واري احساسن مان جنم وٺندا آهن، جڏهن ته سهرا خوشيءَ جي علامت آهن، ان جي عڪاسي ڪندا آهن ـــ مان اوهان کي ثمينه ڪنول جي آواز ۾ هڪ اهڙو لوڪ گيت ٿوٻُڌايان جنهن ۾ پنهنجن کان تمام پري پرڻايل هڪ نياڻيءَ جا احساس اوتيل آهن، جيڪا چاهي ٿي ته هوءَ ايندڙ عيد پنهنجي پيءُ ماءُ ۽ ڀائرن ۽ ڀينرن سان گڏجي پنهنجي اباڻن ڪکن ۾ ڪري.
ادا الله جو ٿي نالو.....
سامعين!
صفائي تمام ضروري هوندي آهي ـــ اُها ذهن ۽ دل جي صفائي هجي يا پنهنجي ڪمري، پنهنجي گهر، پنهنجي محلي ڳوٺ يا شهر جي هُجي ـــ صفائي تمام سٺي ڳالهه آهي جنهن جو نقصان ڪو به نه پر فائدا هزارين هوندا آهن. صفائي سٿرائي سان رهڻ جي ڪري، اسان ڪيترين ئي تڪليفن، مسئلن ۽ بيمارين کان پاڻ کي محفوظ ۽ سلامت رکي سگهون ٿا. صاف سٿرو معاشرو ۽ ماحول صاف سٿرن نسلن کي جنم ڏيندو آهي ـــ صاف سٿرو رکو پنهنجي پاڻ کي ـــ پنهنجي گهر ـــ محلي ۽ گليءَ کي ـــ اسان مان هر فرد جيڪڏهن صرف پنهنجو گهر ۽ ان جي سامهون وهندڙ نالي ۽ سامهون واري گهٽيءَ جي ٽڪري کي ئي صاف سٿرو رکي ته هوند اسان جو پورو پاڙو، محلو ـــ ڳوٺ ۽ شهر ڪيڏو نه جيڪر پيارو لڳي.
سائين!
اهڙا ڪيترائي ماڻهو هوندا آهن جيڪي هڪٻئي کي وڇوڙا، اکين کي وري ملڻ جا آسرا ۽ اندر ۾ ملڻ جي اميدن جا وڏا وڏا مينار اڏي، دل جي دنيا کي ويران ڪري هليا ويندا آهن ـــ انهن جي اچڻ ۽ وري ٻيهر ڏسڻ ۽ ملڻ جي آسري تي هن پهاڙ جيڏي زندگي ۽ جيون ڏاڍو ڏکيو ڪٽبو آهي ـــ جدائيءَ جو هڪ پل پهرَ جيان ـــ هڪ پهر ڏينهن جيان ـــ هڪ ڏينهن مهينن وانگر ۽ هڪ مهينو سالن وانگر طويل محسوس ٿيندو آهي ـــ پر اها آس ـــ اها اميد ـــ اهو آسرو ئي جيئڻ جو سهارو ۽ آٿت بڻبو آهي ۽ جڏهن اها لمبي جدائي ختم ٿي ويندي آهي ۽ وصال جو واءُ ورندو آهي ته دل ڪيڏي نه باغ بهار ٿي پوندي آهي. انسان جو انگ انگ نچندو ۽ ڪڏندو آهي.
تو سان جڏهن ملندو آهيان ـــ دل ۾ نچندو ڪڏندو آهيان.
سامعين!
هي اکيون، هي نظرون، سدائين مسافرن جيان سفر ۾ رهنديون آهن ـــ ڪڏهن ڪنهن سهڻيءَ شيءِ لاءِ، سهڻي منظر لاءِ ته ڪڏهن وري دل کي وڻندڙ چهرن جي تلاش ۾ سفر ۾ هونديون آهن. اکيون سونهن جون ڳولائو ۽ سدائين پيار جون پياسيون هونديون آهن. سونهن ۽ حسن اکين کي فرحت بخشين ٿا ـــ پوءِ اها سونهن گلن جي هجي ـــ ننڍڙن پتڪڙن ٻارڙن جي منهن تي سجايل مرڪ جي هجي يا وري ڪنهن حَسين ۽ معصوم چهري جي ـــ مطلب ته ڪائنات جي هر سونهن اکين کي سُرور ـــ سُڪون ۽ راحتَ بخشي ٿي.
سونهن ڏسندي سُرور ملندو آ.....
ٻه دوست وڃي رهيا هئا ته سامهون رڇ اچي ويو انهن مان هڪ وڻ تي چڙهي ويو ٻيو اُتي ئي سمهي پيو ۽ ڪجهه دير لاءِ ساهه کڻڻ بند ڪري ڇڏيائين، رڇ آيو ۽ ستل دوست کي سونگھي هليو ويو جڏهن رڇ هليو ويو ته وڻ تي چڙهيل دوست هيٺ لهي آيو ۽ پنهنجي دوست کان پڇڻ لڳو ته رڇ توکي ڪن ۾ ڇا چيو؟ تنهن تي ٻئي دوست چيو، رڇ چوي پيو ”اِهو تنهنجو دوست ٿي نه ٿو سگهي جيڪو ڏکئي وقت ۾ تنهنجو ساٿ ڇڏي وڃي“ ـــ هر شيءِ وقت گذرڻ سان پُراڻي ٿيندي آهي پر دوست جي دوستي ۾ وقت گذرڻ سان وڌيڪَ نِکار ايندو آهي، دشمن جو پٿر ايترو زخم ڏيندڙ نه هوندو آهي جيترو ڪاوڙ مان ڪنهن دوست جو هنيل گل زخم ڏيندو آهي، سچو دوست اوهان جي اظهارَ کان اڳ ۾ اوهان جي ڳالهه سمجھي ويندو آهي ـــ انسان جيڪڏهن محبت جو اصل روپ ڌاري ته خونخوار جانور به دوست ٿي سگهن ٿا ـــ معاف ۽ درگذر ڪرڻ سان اوهانجا دوست وڌندا ـــ جنهن جو ڪو به دوست نه هوندو آهي اُنَ جو الله دوست هوندو آهي ۽ الله جنهن کي دوست ڪندو آهي ان سان دوستي ڪڏهن نه ٽوڙيندو آهي.
هر ماڻهوءَ جي خوشيءَ جا معيار پنهنجا هوندا آهن ـــ ننڍڙو ٻار خرچي وٺي رانديڪا وٺي راند ڪندي خوش ٿيندو آهي سرڪاري ملازم پگهار جي ملڻ ۽ وڌڻ تي خوش ٿيندو آهي، ڪاروباري ماڻهوءَ کي ڪاروبار ۾ فائدو پوندو ته هُنَ کي ڏاڍي خوشي ٿيندي آهي، عاشق کي محبوب سان ملاقات جي وقت بي انتها خوشي ٿيندي آهي ڪِن کي وري ڪن جي دعا سان خوشي ٿيندي آهي، روحاني خوشي الله جي عبادت سان ٿيندي آهي، خوشيءَ جا لمحا ڏاڍا تيزيءَ سان گذري ويندا آهن ـــ هڪ ماڻهو جنهن ڪيئي سالَ غمن ۾ گذاري ڇڏيا اُنَ جي زندگيءَ ۾ ڪڏهن ڪو هڪ خوشيءَ جو لمحو اهڙو ايندو آهي جيڪو اُنهن سالن جي غمن کي هڪ لحظي ۾ ختم ڪري ڇڏيندو آهي. خوشيءَ جو اصل لطف غمن جي طوفانن گذرڻ کانپوءِ ئي شدت سان محسوس ٿيندو آهي.
لوڊشيڊنگ کانپوءِ لائيٽ اچڻ تي به خوشي ٿيندي اهي. پيٽرول يا CNG جو اگهه ڪرڻ تي ڪن کي خوشي ڪن کي ڏک ٿيندو آهي ـــ بيمار کي آٿت جو هڪ جملو ڏاڍي خوشي ڏيندو آهي. ڪو ڪنهن جي ڀلي ڪوڙي ساراهه ڇو نه ڪري خوشي ضرور ٿيندي آهي ۽ جڏهن پسند جو سُريلو آواز فضائن ۾ گونجي ته خوشي ٿيندي آ.
سامعين! پيار آهي ته سنسار آهي ـــ پيار هڪ اهڙو جذبو آهي جنهن کي سمجھڻ لاءِ لفظن جي ضرورت ناهي هوندي، ڇو ته امر جليل پنهنجي ڪنهن گفتگو ۾ چيو هو ته پيار هڪ خوشبوءِ آهي جنهن کي محسوس ڪري سگهجي ٿو بيان نه. پيار هڪ پوتر رشتو آهي ـــ اهو روحن، دلين، ذهنن جي ميلاپ ۽ هم آهنگيءَ جو نالو آهي ـــ پيار جو پيچ ۽ پيچرو اڻانگو ضرور آهي پر سامعين پوءِ به ان جي ساعت ساعت ۾ سرور سمايل هوندو آهي ـــ پيار ڪبو ناهي ٿي ويندو آهي ۽ پيار جي بدلي پيار گهرڻ نه گهرجي. استاد بخاريءَ ڪهڙو نه سهڻو چيو ته:
پيار ڏئي پوءِ پيار گهرين ٿو حيف هجئي استاد
عاشق ناهين، شايد آهين يار وڏو واپاري
سامعين زندگيءَ ۾ پهريون پيار تمام وڏي اهميت رکندو آهي. ڪنهن ليکڪ ڪهڙو نه سٺو لکيو ته: ”ڪنهن سان پيار ڪرڻ اسان جي مجبوري هوندي آهي جنهن لاءِ اسان ڪنهن ٻئي کي مجبور نه ٿا ڪري سگهون ـــ ڪائنات جي سڄي خوبصورتي پيار ۽ محبت جي ڪري ئي ته آهي ـــ ڪنهن ڏاهي ڪيڏو نه سٺو چيو ته هيءَ زندگي پيار ڪرڻ لاءِ ئي ٿوري آهي، نه ڄاڻ ماڻهو نفرت لاءِ وقت ڪٿان ٿا ڪڍن. تنوير عباسيءَ چيو:
اوهان به پارس ناهيو سپرين ـــ اسان به پارس ناهيون
پيار ڇهي ويو اسان ٻنهي کي ـــ سونا ٿي پيا آهيون
پيار وٺو ـــ پيار ونڊيو ـــ پيار ورهايو ـــ پيار پوکيو ـــ پيار کڻو.
اسين پيار ڪرڻ وارا ماڻهو!
ڪاڇي ڪنڌيءَ جي مهڪندڙ مٽيءَ جو سدا ملوڪ شاعِرُ ـــ فقيري صفت رکندڙ انسان ـــ سائين احمد خان مدهوش ڏکن جا ڏول کڻي نيٺ سنگت جو ساٿُ ڇڏي ويو ـــ مدهوش کي اڪثر هن زماني ۽ پنهنجي يارن دوستن، سنگت ساٿ کان شڪايت رهندي هئي:
تنهن وقت منهنجو ساٿ ستارن ڇڏيو
جنهن وقت مونکي وقت جي يارن ڇڏيو
مدهوش محبت جو شاعر هو ـــ هو ڏاڍو حساس ۽ اندر جو ڪپهه جيان نرم انسان هو. هو دوست ٺاهيندو هو، وڃائيندو نه هو ـــ هو هڪ بهترين شاعر سان گڏ فرض شناس استاد ۽ سماجي ڪارڪن به هو. جوهيءَ جي مسئلن جي حل لاءِ ٿيندڙ هر احتجاج ۾ سائين اڳي وڌي حصو وٺندو ۽ آواز اٿاريندو هو ـــ سندس اولاد ٻڌائيندي آهي ته مدهوش هڪ بهترين ۽ شفيق پيءُ هوندو هو ـــ هُنَ جي ڇڏيل ميراث ۾ مال، دولت، پئسو، ملڪيت ته ڪونهي پر هو پنهنجي اولاد کي اها وصيت ڪري ويو ته:
ٻيو ته مدهوش وٽ بچيو ڪونهي
پنو پنو شعر سنڀالي رکجو
اچو ته سائين احمد خان مدهوش جي شاعري ٻڌئون، جنهن لاءِ آواز آهي ممتاز لاشاريءَ جو