6
سائين هي ٻن اکرن تي مشتمل هڪ ننڍڙو لفظ ”دل“ به عجيب شيءِ آهي. انسان جي دل اگر اداس آهي ته چؤطرف گونجندڙ شرنايون به ان کي پاڻ طرف متوجهه نه ٿيون ڪري سگهن. دل ميڻ وانگر به هوندي آهي ته پٿر وانگر به ـــ دل پوري جسم مٿان حڪمران ٿي ڪري، جيڪڏهن دل هڪ لمحي لاءِ ڌڙڪڻ ڇڏي ڏئي ته ماڻهو جيئري مان مئل بڻجي ٿو وڃي. دل جذبن ـــ خواهشن، آسن، اميدن، امنگن ۽ تمنائن جو مرڪز ۽ محور هوندي آهي. اها ننڍڙي دل ڪائنات جيتري وسيع هوندي آهي. نفرتون، محبتون، خواهشون به ان دل مان جنم وٺنديون آهن. دل انسان کي گدڙ به بنائي ڇڏيندي آهي ته شينهن به ـــ پر سامعين! اهو ڪڏهن سوچيو اٿوَ ته ان دل کي وڌ ۾ وڌ سڪون ڪڏهن ملندو آهي؟ ـــ صرف الله پاڪ جو ذڪر ڪرڻ وقت.
الاهُو الاهُو.....
او مٺي!
منهنجي وئي کانپوءِ
مون کي تلاش ڪجانءِ
ڪڪرن جي اوٽ ۾
برسات جي بوندن ۾
چانڊوڪي راتين ۾
ويران اڱڻ تي.
ديوار جي اوٽن ۾
مون کي تلاش ڪجانءِ
ڊائريءَ ۾، رکيل سُڪل پنکڙين ۾
آئيني جي عڪس ۽ اولڙن ۾
هٿ جي ريکائُن ۾
مينديءَ جي مهڪ ۾
جھڙالي موسم ۾
اتر جي ٿڌڙيءَ هير ۾
مونکي محسوس ڪجانءِ
شامَ جي لهندڙ سج ۾
شفق جي پيلي رنگ ۾
آڪاش جي جھرمر تارن ۾
ساگر جي ڪنارن ۾
ڪوئل جي لاتين ۾
سهلين جي باتين ۾
ڊسمبر جي سرد ۽ ڊگهين راتين ۾
اي پرين!
اگر مان ڪٿي نه ملان
مونکي پنهنجي دل ۾ تلاش ڪجانءِ
مونکي محسوس ڪجانءِ.
مونکي يادِ ڪجانءِ.
ڪڪر ڪڻ ڪڻ ڪري.....
سامعين!
زال بابت جئه پرڪاش ساگر جي مون هڪ مزاحيه شاعري پڙهي، دل چوي ٿي اوهان کي به ٻُڌايان.
زال ڪيو آ ويل او يارو
گهر ٿيو آ جيل او يارو
پاڻ هڻي ٿي فيئر لولي
مونکي ڏئي ٿي تيل او يارو
سارو ڏينهن ٿا رَتُ پيئن
سالن ڪئي آ ڀيل او يارو
صبح سانجھي پادر کاوان
ڪهڙو هلي پيو کيل او يارو
ساگر کان ٿي ٿانوَ ڌوئاري
ساڙي ڇڏيا ٿئين سيل او يارو
خير اها ته زال بابت هڪ مزاحيه شاعري هئي پر حقيقت ۾ هڪ فرمانبردار ۽ سگھڙ زال الله سائينءَ طرفان هڪ وڏي نعمت هوندي آهي ـــ مڙس ۽ زال گاڏيءَ جي ٻن ڦيٿن مثل هوندا آهن ـــ زال گهر جي رونق، مڙس جي پريشانين جو سهارو ۽ ازالو هوندي آهي. هڪ پڙهيل لکيل ۽ سلجھيل ماءُ هڪ نرسريءَ مثل هوندي آهي ـــ اوهان پنهنجي خيالن ۾ پنهنجي گهر واريءَ جي خامين ۽ خوبين جو جائزو به وٺو ۽ هي ڪلام به ٻڌو.
هڪ ڳالهه ته ٻڌ......
سامعين!
الله تعاليٰ جون اسان تي تمام گهڻيون، اتم ۽ اعليٰ نعتمون ۽ احسان آهن پر ماءُ ۽ ان جي پيار جهڙي نعمت جو ڪو متبادل آهي ئي ڪونه. ماءُ اهڙي ته بخشڻهار، مهربان ۽ پاڻ صدقو ڪندڙ آهي، جو اولاد واسطي هوءَ جيڪي تڪليفون سهي ٿي تن جي بيان ڪرڻ کان قلم به عاجز آهي ته زبان به بيوس آهي. قلم ۽ زبان کي ڪهڙي طاقت جو هو ماءُ جي ٿورن جي بيان کي مڪمل ڪري سگهن. جڏهن اسان اڃان ٻار هئاسين، اڃان پنهنجو پاڻ سنڀالڻ ۾ هئاسين تڏهن جيجل ڪيئن نه پيار ۽ لاڏ ڪوڏ سان اسان کي پاليو ۽ هنج ۾ کڻي گهمايو. بي آراميءَ ۽ بيماريءَ واري حالت ۾ سڄيون سڄيون راتيون جاڳي اسان جي آرام لاءِ دعائون ۽ جتن ڪندي رهي.
دوستو ـــ سمنڊ جي تري جا ماڻڪ ۽ موتي به اهڙا قيمتي ناهن جيترا ماءُ جي پگهر جا ڦڙا ـــ پيار جو ماءُ نه کٽڻ جو ۽ نه مٽجڻ جو ــ ماءُ پنهنجي اولاد جي خوشيءَ ۾ خوش رهي ٿي. ماءُ ٿڪلن لاءِ ڇانوَ ۽ ڳڻتيءَ ڳاريل اولاد لاءِ سهارو ۽ دم دلاسو آهي. ماءُ جي پيرن هيٺان جنت آهي، ماءُ محبت جو مجسمو، ماءُ انسان جو پهريون گهر ۽ پهريون استاد آهي.
توهان وٽ ماءُ آهي ته سڀ ڪجهه آهي ۽ اگر ماءُ ناهي ته سمجھجو ڪجهه به ڪونهي ــ ياد رکو پنهنجي جيجل ماءُ کي ڀلجي به ڪڏهن ڏک نه پهچايو ڇو ته.
رشتا ٻيا به گهڻا....
سامعين!
ڪا به خوشي يا مسرت حاصل ڪرڻ لاءِ امير يا غريب هئڻ ضروري ناهي هوندو ـــ اهو ته اسان جي سوچ، جذبن ۽ احساسن تي مدار ٿو رکي ـــ هڪڙا ماڻهو اعليٰ قسم جا طعام کائي به خوش ڪونهن جڏهن ته ڪي ماڻهو رُکي سُکي کائي به شُڪر ڪندا آهن ـــ ڪن وڏن ۽ امير ماڻهن کي ننڊ جي گوريءَ کانسواءِ ننڊ ناهي ايندي پر پورهيت ۽ غريب ماڻهو پنهنجي ڪنڌ هيٺان ٻانهن سيراندي ڪندي ئي ننڊ جي واديءَ ۾ گم ٿي ويندو آهي. هڪ ماڻهوءَ کي ان ڳالهه جو فڪر هوندو آهي ته وٽس گذريل سال جي ماڊل واري گاڏي ڇو آهي پر ڪي معذور ماڻهو ان ڳالهه لاءِ سڪي رهيا هوندا آهن ته قدرت وارو کين پيرين پيادو هلڻ جي توفيق ۽ سگهه عطا فرمائي. ڪي سخت سرديءَ ۾ بند ڪمرن ۾ هيٽرن آڏو ويهي زندگيءَ جو لطف حاصل ڪندا آهن ته سڪون کان وانجھيل انسان فوٽ پاٿ تي پراڻين رلهين ۾ ويڙهجي بس رات گذارڻ جو انتظار ڪندا آهن ـــ مطلب ته اسان جنهن حال ۾ به آهيون اسان کي پنهنجي پالڻهار جو شڪر ادا ڪرڻ گهرجي.
سائين!
جتي خوشيون هونديون آهن، اتي غم به اچي پناهه وٺندا آهن. خوشيون ۽ ڏک ٻئي انسان جي مقدر جي ڪتاب جا ورق هوندا آهن. ڪو به انسان اهڙو ناهي جيڪو خوشين سان ته پنهنجا جھول ڀري پر غمن جي ڪنڊن کان مڪمل طور پاند بچائيندو رهي ائين ڪونهي ۽ ائين به آهي ته خوشين جي لمحن ۾ هر ڪو پنهنجو بنجڻ جي ڪوشش ڪندو آهي پر غم، تڪليف، غربت، مجبوري ۽ بيوسيءَ ۾ پراوا ته پراوا پر پنهنجا به پري ڀڄڻ ۾ پورا هوندا آهن ـــ اهڙين حالتن ۾ دلداري ڏيندڙ دوست به دل آزاري ڪرڻ لڳندا آهن.
دوست ڪياسي دلداريءَ لئه .....
سامعين!
ڪنهن ڏاهي جو چوڻ آهي ته ڪتابن جي وچ ۾ ويهي مونکي ائين لڳندو آهي ڄڻ آءٌ دوستن جي وچ ۾ موجود هجان ـــ واقعي ليکڪ پنهنجي پڙهندڙن سان ڪتاب ذريعي ڳالهائيندو آهي ـــ هونئن به ڪتاب اڪيلائيءَ جو سهارو ـــ ڪتاب معلومات جو ڀنڊار ـــ ڪتاب تاريخ جون اکيون ۽ وات هوندا آهن ـــ ڪتابن سان دوستي رکو ـــ ڪتاب اوهان کان وٺندو ڪجهه به ڪونهي پر ڏيندو تمام گهڻو ڪجهه آهي.
سائين!
انسان صدين کان سونهن جو متلاشي رهيو آهي، سونهن قابليت بناوت ۽ صلاحيت تي به منحصر هوندي آهي پر ماڻهن جو خيال آهي ته سونهن انسان جي اکين ۾ موجود هوندي آهي. اهو ئي سبب آهي جو هڪ ماڻهوءَ کي جيڪا شيءِ سونهن ڀري محسوس ٿيندي آهي ٻئي جي نظر ۾ اُنَ ۾ سونهن جو ڪو به عنصر موجود نه هوندو آهي ـــ ڪانوَ کان پڇيو ويو ته ڪائنات جي سونهن ڪٿي آهي هُو اُڏامندو پنهنجي سڪل آکيري ۾ موجود ٻچن ڏي اشارو ڪري چوڻ لڳو سڄي سونهن اِتي ئي ته آهي. جسماني طور انسان ڀلي ڪيترو به سونهن وارو ٿيڻ چاهي پر هو ماڻهن جي دلين ۾ ان وقت ئي گهر ڪري سگهي ٿو جڏهن هن جي ڪردار ۾ سونهن موجود هوندي ـــ ڪي ماڻهو رفتار ۾ته ڪي وري گفتار ۾ سونهن سان ڀريل هوندا آهن جيڪا شيءِ ماڻهن کي متاثر ڪري اُها ئي ته سونهن آهي، وقتي سونهن وقتي اهميت رکندي آهي ۽ دائمي سونهن دائمي اثر رکندي آهي، ميڪ اپ سان سونهن وڌائي ته سگهجي ٿي پر اُها دائمي بڻجي دليون نه ٿي کٽي سگهي.
سونهن وڃايم سومرا ميرو منهن ٿيوم
وڃڻ تت پيوم جتي هلڻ ناهي حُسن ري
سائين!
گل، پوپٽ، چنڊ ۽ ستارا وغيره سونهن جون علامتون آهن پر وقت گذرڻ سان گل ڪومائجي ٿا وڃن، پوپٽ جا رنگ ڇهاءَ سان بي رونق، چنڊ اُماس واريءَ رات پنهنجي جوت وڃائي ٿو ويهي، صبح ويل ساون پنن تي پيل ماڪ جا ڦُڙا ڪيڏا نه دل ڇهندڙ هوندا آهن اُنهن جي سونهن اکين کي سڪون ڏيندي آهي، پر سج جي نڪرندي ئي جڏهن ماڪ گم ٿي ويندي آهي ته ان جي سونهن جو اثر به جھڪو ٿي ويندو آهي. جيڪڏهن ڪافي گهرائيءَ سان ڪائنات جي هر شيءِ کي ڏسجي ته اُها سونهن کان خالي ناهي ـــ سج جي اڀرڻ واري مهل جي سونهن، ڪنهن هاريءَ جي چهري تي پگهر جي ڦڙن جي سونهن، چوڏهينءَ رات چانڊوڪيءَ جي چادر ڍڪيل چؤڏسا جي سونهن، ننڍڙي ٻار جي اوچتو مرڪڻ جي سونهن، موسيقيءَ جي سُرن جي سونهن، ٻار جي خرچيءَ ملڻ کانپوءِ چهري تي آيل مرڪ جي سونهن، ماءُ جي ممتا جي سونهن، رنگبرنگي مڇين سان ڀريل سمنڊ جي يا سمنڊ جي ڇولين جي انوکي سونهن، مطلب ته ڏسڻ واري اک ۽ سوچڻ واري دماغ ۽ محسوس ڪرڻ واري دل جيڪڏهن سونهن کان خالي آهي ته پوءِ اِهي سڀ شيون اڻوڻندڙ نظر اينديون آهن.
سائين!
هي جيڪي صبح شام اسان پنهنجي روز مرهه جي ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۾ پهاڪا ۽ چوڻيون ـــ اصطلاح ۽ تشبيهون ڏيندا آهيون انهن جو به ڪو خاص پس منظر هوندو آهي ـــ مثلاً اسان چوندا آهيون.
”دودهه ڪا دودهه پاني ڪا پاني“ آهي ته اردوءَ ۾ اها چوڻي پر پاڻ سنڌيءَ ۾ به استعمال ڪندا رهندا آهيون.
چوندا آهن ته هڪ حلوائي هميشه کير ۾ پاڻي ملائي مٺائي ٺاهيندو هو ظاهر آهي اها مٺائي خالص ڪونه هوندي هئي، ائين ملاوت ڪندي ڪندي هن ڪافي پيسو ڪمائي ورتو ـــ هڪ دفعي هن جي پيسن واري ڳوٿري باندر کڻي وڃي وڻ تي ويٺو سو به واهه جي ڪپ تي. باندر ان ڳوٿريءَ مان پيسه ڪڍندو، هُڪ پيسو پاڻيءَ ۾ ۽ هڪ پيسو رستي تي اڇلائيندو پئي ويو.حلوائي هيٺان بيهي بيوسيءَ جي عالمَ ۾ رڙيون ڪندو رهيو ته ظالم! اهو ڇا ٿو ڪرين؟ ڀر ۾ بيٺل همراهه وراڻيس ڀائو حلوائي! باندر کير ۽ پاڻيءَ واري ڪمائي کي الڳ الڳ ڪري رهيو آهي. جڏهن به اسان نا انصافي ڪندا آهيون ـــ سچ ۽ ڪوڙ کي پاڻ ۾ ملائڻ جي ڪوشش ڪندا آهيون ۽ پوءِ نتيجو سامهون ايندو آهي ته ائين ئي چيو ويندو آهي ته ـــ دودهه ڪا دودهه ـــ پاني ڪا پاني.
سامعين!
سٺا، بهترين ۽ پر خلوص دوست رب پاڪ طرفان هڪ نعمت کان گهٽ ناهن هوندا. دوستي بابت ڪيترن ڏاهن پنهنجي خيال آرائي ڪئي آهي ـــ جان آيولن چوي ٿو ته دوستي اهو سونو سڳو آهي جيڪو نه رڳو ٻن دوستن پر سڄيءَ دنيا جي دلين کي پاڻ ۾ جوڙي ٿو. گولڊ سمٿ چوي ٿو ته: ”دوستي ٻن جي وچ ۾ بنا غرض واري ڏيتي ليتيءَ جو نالو آهي.“ خليل جبران چيو ته: ”توهان جو دوست توهان جي ضرورتن جي پورائي جو نالو آهي.“ ڪنهن اهو به چيو آهي ته: ”دوست اوهان کي ايذائي پوءِ به صحيح آهي پر جڏهن دشمن توهان کي ٻانهن ورائي ڀاڪر پائي ته به ان کان هوشيار رهندا ڪيو. پر وري ائين به هوندو آهي جيئن والـٽيئر چيو هو ته: ”مونکي منهنجن دوستن کان بچايو ـــ دشمنن سان مان پاڻ پُڄي پوندس.“ ـــ دوستو! دوستن جي معاملي ۾ هر ڪنهن جو پنهنجو پنهنجو نظريو ـــ پنهنجو خيال ۽ پنهنجو پنهنجو تجربو هوندو آهي ـــ اصل ڳالهه اها آهي ته انسان پهريان پاڻ سٺو ٿئي، پوءِ ئي ٻين ماڻهن ۽ رشتن مان سٺائيءَ ۽ چڱائيءَ جي اميد رکي ائين آهي نه دوستو!.
سامعين !
هڪ سگريٽ ٺاهيندڙ اداري سگريٽ جو نئون برانڊ مارڪيٽ ۾ متعارف ڪرائڻ وقت اشتهار ڏنو ته هن سگريٽ ڇڪڻ سان چوريءَ جي وارداتن جو امڪان ناهي رهندو ۽ ٻيو هي ته هن کي ڇڪيندڙ ڪڏهن به پوڙهو ڪينَ ٿيندو ـــ ان اشتهار کي ڪوڙ تي ٻڌل ۽ گمراهه ڪُن قرار ڏيندي هڪ شخص ان اداري مٿان ڪيس داخل ڪري ڇڏيو ـــ عدالت اشتهار ڏيندڙ اداري کي صفائي پيش ڪرڻ جو موقعو ڏنو ۽ عدالت ۾ گهرايو. اداري جي نمائندي پنهنجي صفائي پيش ڪندي چيو ته سگريٽ جي ان اشتهار ۾ ڪا به غلط بياني ڪونهي ٿيل ۽ سڀ وعدا درست آهن. اصل ۾ سگريٽ پئندڙ سڄي رات کنگهندو رهندو آهي، کنگهڻ ڪري جاڳندو به رهندو آهي چور جيڪو چوريءَ جي ارادي سان ايندو اهو کنگهڻ ٻڌي ڀڄي ويندو ـــ ڀلا سگريٽ پيئڻ وارو پوڙهو ڪيئن نه ٿيندو؟ جناب سگريٽ پيئڻ وارو جوانيءَ ۾ ئي مري ويندو ته پوءِ پوڙهو ڪيئن ٿيندو ـــ ڪمپنيءَ جي وڪيلَ سادگيءَ سان جواب ڏنو.
سامعين اها هئي ته لطيفي واري انداز ۾ ڳالهه پر سگريٽ مان هڪ نه ـــ ٻه نه ـــ پنج نه پر سوين نقصان آهن ـــ ان ڪري تماڪ ڇڪڻ کان پاڻ کي به بچايو پنهنجي اولاد ۽ گهر وارن کي به
سامعين!
خليل جبران ڪٿي لکيو آهي ته ـــ مون زندگيءَ ۾ ست ڀيرا پنهنجي نفس کي حقير سمجھيو ۽ ان کي بُرو سمجھيم. سڀ کان پهريان ان وقت جڏهن مون امارات ۽ رياست جو لباس پاتو ۽ مجبور ۽ بيوس ماڻهن جي لاچاري ۽ بيوسيءَ مان فائدو کڻڻ جي ڪوشش ڪئي.
ٻئي ڀيري ان وقت جڏهن مون پنهنجي مخلص دوستن جي سامهون بهانا گهڙي پنهنجي صفائي پيش ڪئي ۽ انهن کي پنهنجي مڪاري ۽ عياريءَ سان گمراهه ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي.
ٽئين دفعي ان وقت جڏهن آسان ۽ دشوار مان ڪنهن هڪ جي چونڊ ڪرڻ جو اختيار ڏنو ويو ته مون مشڪل جي مقابلي ۾ آسان کي ترجيح ڏني.
چوٿون ڀيرو ان وقت جڏهن مون ڪنهن گناهه جو ارتڪاب ڪيو ۽ اهو چئي پاڻ کي تسلي ڏني ته آخر ٻيا به ته اهڙيءَ طرح گناهه ڪندا آهن.
پنجين ڀيري ان وقت جڏهن مون ڪا مصيبت پنهنجي ڪمزوري ۽ خوف سبب برداشت ڪئي ۽ مون ظاهر اِهو ڪيو ته مان صبر ۽ استقامت جو مظاهرو ڪيو آهي.
ڇهون ڀيرو پنهنجي نفس کي ان وقت ملامت ڪيم جڏهن مون پنهنجا ڪپڙا گندگيءَ کان بچائڻ جي ڪوش ڪئي پر پنهنجي دل نه بچا.ئي سگهيس.
۽ ستون ڀيرو ان وقت جڏهن مان مناجاتون پڙهڻ لاءِ اٿي بيٺس ۽ ان پنهنجي مدح ۽ ثنا کي پنهنجي فضيلت سمجھيم.
سامعين!
هڪ سَسُ اهو ڄاڻڻ ٿي چاهيو ته هن جي ڄاٽن مان ڪهڙو ڄاٽو وڌيڪَ فرمانبردار ۽ ساڻس پيار ڪندڙ آهي ـــ ان ڪري هوءَ هڪ کوهه مان پاڻي ڀرڻ وئي، ڀرسان وڏو ڄاٽو بيٺو هو ـــ سَسُ کوهه ۾ ٽپو ڏئي رڙيون ڪرڻ لڳي، سندس وڏو ڄاٽو ڀڄندو ويو. کوهه ۾ ٽپو ڏئي پنهنجي سَسُ کي بچائي ورتائين ـــ هُو صبح جو اٿيو ته سندس اڱڻ تي هڪ مينهن ٻڌل بيٺي آهي، اهو سَسُ طرفان پنهنجي فرمانبردار ڄاٽي لاءِ تحفو هو. ڪجهه ڏينهن کانپوءِ وري کوهه تي وئي، سندس ٻيو نمبر ڄاٽو ڀرسان بيٺو هو ـــ مائيءَ کوهه ۾ ٽپو ڏئي وري رڙيون ڪيون ”بچايو بچايو“ سندس ٻيو نمبر ڄاٽو ڀڳو ۽ کوهه ۾ ٽپو ڏئي سَسُ جي جان بچايائين. ٻئي ڏينهن صبح جو ان جي اڱڻ تي موٽر سائيڪل بيٺي هئي، اهو سندس لاءِ سَسُ طرفان تحفو هو ـــ ڪجهه ڏينهن کانپوءِ وري سَسُ ٽئين نمبر ڄاٽي کي آزمائڻ لاءِ کوهه ۾ ٽپو ڏنو رڙيون ڪرڻ لڳي. سندس ٽيون نمبر ڄاٽو جيڪو سامهون ئي بيٺو هو ان سوچيو ته اسانجي سَسُ پهرئين ڄاٽي کي جان بچائڻ تي مينهن تحفي ۾ ڏني، ٻئي کي موٽر سائيڪل ـــ مونکي يقيناً سائيڪل ڏيندي، جيڪا مون وٽ اڳ ۾ ئي آهي ان ڪري هن سڪون سان پنهنجي سَسُ کي ٻڏڻ ڏنو ۽ هوءَ مري وئي ـــ صبح جو اهو ڄاٽو اٿيو ته پنهنجي اڱڻ تي هڪ ڪار بيٺل ڏٺائين ـــ جيڪا پوڙهيءَ جي مڙس پاران پنهنجي فيورٽ ڄاٽي لاءِ تحفو هئي.
سامعين!
پيار ۽ پنهنجائپ هجي ـــ اهڙو پيار جنهن ۾ ڪو آزار نه پر ارپنائون، آٿتون ۽ سهارا هجن. جنهن ۾ ساٿ ـــ سٻنڌ اقرار ۽ وعدا وچن هُجن. انسان کي پنهنجي مختصر حياتيءَ ۾ اگر پيار جو سهارو ملي ٿو وڃي ته سندس جيون جنجالن کان آجو ۽ آزاد ٿي ٿو وڃي ـــ ڪنهن ڏاهي ڪهڙو نه سٺو چيو آهي ته: ”هيءَ زندگي محبتن لاءِ ئي بنهه ٿوري آهي، ان ۾ ماڻهو نفرتن لاءِ وقت ڪٿان ٿا ڪڍن“ الائي ڇو ماڻهو نفرتن جا ڪنڊا پوکي سماج جا پير پٿون ڪري ڇڏيندا آهن پر ڪنهن جستجو ۾ مگن، منزل جا متلاشي ۽ اڏول انسان پٿرن ۽ ڪنڊن سان وڇايل راهن تي به منزل جو سفر جاري رکندا آهن.
پيرپٿون هر پانڌيئڙي جا....
سامعين!
هڪ دفعي حضرت سلمان عه ڪِول کان پڇيو ته: ”توکي سڄي سال جي کاڌ خوراڪ لاءِ ڪيترا داڻا کپن“. ڪِول جواب ڏنو سائين! صرف هڪ داڻو ـــ حضرت سليمان عه ڪول جي ڀرسان هڪ داڻو رکي ان کي ڪنهن سوراخ ۾ بند ڪري ڇڏيو ــ سال کانپوءِ جڏهن ڏٺو ته ڪول کي ڏنل اناج جي داڻي جو فقط اڌ کاڌل هو ۽ اڌ داڻو اڃان بچيل هو ـــ جڏهن سليمان عه اڌ بچيل داڻي بابت ڪِول کان پڇيو ته: ڪِول جواب ڏنس ـــ يا نبي عه پهريان ته منهنجو ڀروسو الله تعاليٰ تي هوندو هو ـــ مان پورو داڻو کاوان يا وڌيڪَ اها پڪ هوندي هئي ته مونکي وري ٻيو داڻو ملي ويندو ـــ الله پاڪ بنا گهرڻ جي ٻيهر روزي رزق ڏيندو پر هاڻي ڇاڪاڻ ته منهنجو ڀروسو توهان تي هو ان ڪري مان کي اهو يقين ڪونه هو ۽ سوچيم متان اوهان وساري ڇڏيو ۽ مان بک مران ان ڪري اڌ داڻو بچائي رکيو اٿم.
الا هُو الا هو.....
سامعين!
دل بابت هڪ شعر آهي ته:
دل سچ، دل ڪوڙ، دل وفا، دل دوکو
ڪيڏو آهي اوکو، ماپڻ ماڻڻ پنهنجي من کي
واقعي پوريءَ زمين جي پکيڙ به معلوم ٿي سگهي ٿي ـــ سمنڊن ۽ دريائن جي اونهائي به معلوم ٿي سگهي ٿي ـــ جبلن ۽ پهاڙن جي اوچائي به ماپي سگهجي ٿي پر ڪنهن جي من کي ڪنهن جي دل کي ماپڻ وارو اڃان ماپو ايجاد ئي ناهي ٿيو.... ڪنهن ڏاڍو سٺو چيو آهي ته:
ڪاش نه دل هجي ها ـــ نه پيار ٿئي ها ـــ نه جدائي ٿئي ها ـــ نه درد ملي ها ـــ نه راهون نيڻ نهارين ها ـــ نه اکيون آليون ٿين ها ـــ نه ساهه سڏڪا ڀري ها ـــ نه روح ريهون ڪري ها نه ياد تنهنجي اچي ها نه جيءُ منهنجو جھُري ها.
هيلَ مونکي يادِ تنهنجي.....
سامعين!
زندگي خواهشن جو هڪ سمنڊ آهي، حرص ۽ هَوس جا ڏنگيل ماڻهو ان ۾ ٽٻيون کائيندي کائيندي ٻڏي ويندا آهن ـــ صرف اهي ماڻهو تري نڪرندا آهن، جن هن دنيا کي عارضي سمجيو هجي ۽ دنيا جي خواهشن کي پاڻ مٿان حاوي ٿيڻ نه ڏنو هجي ـــ ڇو ته چوندا آهن ته انسان جون ضرورتون ته پوريون ٿي سگهن ٿيون، خواهشون ڪڏهن به نه ـــ انسان مٿان خواهشون جڏهن حاوي ٿي وينديون آهن ته هو مونجھاري جي اهڙي ڪُنَ ۾ وڃي ڪرندو آهي جتان ڪڏهن به نڪري ناهي سگهندو ـــ ها ته ڳالهه پئي ڪئي سي زندگيءَ جي ـــ زندگي ڪجهه به هجي ان جي ڪهڙي به تشريح ڪجي پر ان کان ڪو به انڪار ڪري نه سگهندو ته زندگي مختصر آهي.
پيار پنهنجو پرين روشنيءَ جو سفر ـــ زندگي مختصر
سائين!
هر رشتو هڪ پکيءَ وانگر هوندو آهي، جيڪڏهن ان کي سختيءَ سان پڪڙيندؤ ته مري ويندو ـــ اگر نرميءَ سان پڪڙيندؤس ته اڏري ويندو، پر جيڪڏهن ان کي محبت ۽ پيار سان پڪڙيندؤ ته سڄي زندگي توهان وٽ ئي رهندو ـــ پيار ۾ هڪ وڏي طاقت آهي ـــ هڪ وڏي شڪتي آهي ـــ هڪ وڏي سگهه آهي ـــ هڪ وڏي ڪشش آهي ـــ پيار سان پراون کي پنهنجو بڻائي سگهجي ٿو. پيار سان پراوا انسان ته ڇا پر پکي ۽ جانور به قبضي ۾ اچي ٿا وڃن. پيار ڏيو ـــ پيار وٺو ـــ پيار ونڊيو ـــ پيار ورهايو ۽ نفرت کان نفرت ڪيو ته پوءِ ڏسو ته هي دوزخ جهڙو معاشرو ڪيئن نه جنت بڻجي ٿو پوي.
نيلسن منڊيلا کان ڪنهن انٽرويو ڪندي پڇيو هو ته مفڪر ۽ سياستدان ۾ ڪهڙو فرق آهي ته ـــ نيلسن ڏاڍو سهڻو جواب ڏنو ته ”سياستدان جي نظر سدائين ايندڙ اليڪشن تي، جڏهن ته مفڪر جي نظر ايندڙ نسلن مٿان هوندي آهي ـــ ذوالفقار علي ڀٽي بابت مختلف ماڻهن جا مختلف رايا هوندا پر ان ۾ ڪو شڪ ڪونهي ته هو سياستدان هئڻ سان گڏ هڪ مفڪر به هو ـــ اڄ سندس ورسيءَ جو ڏينهن آهي ـــ ان حوالي سان مونکي سندس هڪ تحرير جو ٽڪرو ياد ٿو اچي ـــ اوهان سان به شيئر ڪيان.
”آزاديءَ لاءِ جدوجهد ڪندڙ ماڻهو زنجير پائي به آزاد هوندا آهن، پر ظالم آجو هوندي به زندان ۾ واڙيل هوندو آهي ـــ آءٌ اهڙو معاشرو چاهيان ٿو جنهن ۾ ڪو به شهري نه غلام هجي نه بدحال ـــ آءٌ موت جون اکيون ڏسي آيو آهيان ـــ يقين ڪريو ته فقط زندگي موت کان نه ٿي ڊڄي پر موت به زندگيءَ کان ڊڄي ٿو“.
هڪ موت مئي جو.....