1
صبح شام ٽريويلر ايجنٽ جي آفيس ۽ سفارت خانن جي آفيس ۾ وچ ۾ هلي هلي ڪار جا ٽائر گسي ويا. آمريڪا ۽ انگلينڊ وارن ته جهڙي سفارت خاني ۾ نوڪري ٿي ڏني. صبح جو فارم ملندو،شام جو فارم وٺبو، لائين ۾ بيهبو، صبح جي لائين اوڀر کان شروع ٿيندي ۽ شام جي لائين اولهه کان شروع ٿيندي، پاسپورٽ صبح جو ڇهين بجي ڏجو. انٽرويو به هر هڪ جو ضرور ٿيندو. ٿيندو به انگريزي ۾ ڀلي انگريزي ڄاڻي يا نه. انٽرويو ٿيندو به روبرو، پر ٿيندو به فون تي. وچ ۾ شيشو هوندو. انٽرويو وٺڻ وارو فون رکي ڇڏي ته سڀ ڪجهه ختم. سڄو ڏينهن ڳالهائي پر رزلٽ ٻڙي. دوستن کان مشورا به ڏاڍا ورتم. پر چيائون ته فضول آهي، آمريڪا ۽ انگلينڊ وارا ڪڏهن ته درياءَ ٽپي وڃن ڪڏهن ته ڪسيءَ تي به گوهي ڪن. خلاف توقع آمريڪا جي ويزا ڏاڍي آساني سان ملي. نه صرف آسانيءَ سان ملي پر اسسٽنٽ سيڪريٽري شايد مس جوليءَ وٽ آئون جڏهن ڪاغذ کڻي وڃڻ لڳس ته احترامن اٿي بيهي رهي ۽ مونکي منهنجي سفر لاءِ دعا پڻ ڪيائين. ٿيو ائين ته مونکي منهنجي دوست ڪيلا جيڪو آمريڪا مان P.H.D پي ايڇ ڊي ڪري آيو هو، تنهن صلاح ڏني ته انٽرويو وقت ڪاغذ پٽ جام کڻي وڃج. سو آئون اڳوڻا پاسپورٽ، عشر ۽ آبياني جون رسيدون، بئنڪ شيٽس، پاس بوڪ، شگرمل بلس، ڪمپيوٽر شيٽس، سٺي آبادگار طور مليل شيلڊ، ڇپيل ڪتاب ۽ ان تي مليل ايوارڊ ۽ شيلڊ سڀ سامان وڃي رکيومانس، شيشي کي ورائي سڀئي سامان اندر ڪري شيشِ کي بند ڪري ڇڏيائين. سڀ کان پهرين ڪتاب ڏٺائين. مون فون تي چيس ته اهي سڀئي ڇپيل ڪتاب منهنجا لکيل آهن. ۽ انهن ۾ چار سفرناما ۽ هڪ ڪتاب يعني ديس بديس تي مونکي ادبي ايوارڊ پڻ مليل آهي ۽ هاڻ جڏهن آمريڪا گهمي واپس موٽندس ته آمريڪا تي پڻ ڪتاب لکندس. اهو ٻڌي ته آئون ليکڪ آهيان سندس ڳالهائڻ جو ٽون بدلجي ويو ۽ احترام سان کلي ڳالهائڻ لڳي. وڌيڪ ڪاغذ ڏسڻ ۽ سوال ڪرڻ کانسواءِ چيائين ته شام جو ويزا لڳل پاسپورٽ کڻي وڃجو. ۽ آمريڪا جڏهن گهمي ايندا ۽ اتي جو سفرنامو ڇپرائيندا ته هڪ ڪاپي سفارتخاني کي ضرور موڪلجو. ٻيون ويزائون پڻ آساني سان ملي ويون. صرف انگلينڊ وارن انٽرويو دوران ٿورو رين رين ڪئي. سا انگريزن جي پراڻي عادت آهي ۽ اسين برصغير جا ماڻهو انهيءَ تي هريا پيا آهيون منهنجو ٽريويلر ايجنٽ مسٽر خوبچند هو. جنهن ويچاري سڄي ٽوئر کي سٺي نموني سيٽ ڪيو، منهنجي ائيرلائين لنڊن دبئي عرب ايمرائٽ هئي. لنڊن هوسٽن- هوسٽن لاس اينجلز لاءِ ڪانٽينٽل هئي. لنِڊن کان سواءِ سڄي يورپ لاءِ ڪاسموس وارن جي ڪراچي ايجنٽ يعني اجني Ajnee ٽوئر وارن جي معرفت ٽوئر بوڪ ڪرايم. اڪيلي هئڻ جي ڪري. نه ته سڄي ٽوئر ۾ تڪليف ٿئي ها ۽ ڪٿي هوٽل ملي نه ملي، ڪٿي ٽيڪسي جي تڪليف، ته ڪٿي ڪا ڪنهن پروگرام لاءِ ٽڪيٽ هجي يا نه، سو سڄي يورپ جو ٽوئر پروگرام ڪاسمورس وارن معرفت تيار ڪيم. جن سڄي پروگرام جي بڪنگ شيٽ ۽ ڪيترا ڪتاب هٿ ۾ ڏيئي کڻي خدا حافظ چيو. ۽ چئون ته لنڊن ۾ اسان جي آفيس وارا مقرر تاريخ تي تنهنجي لاءِ لنڊن ۾ هي گانو پنهنجي آفيس ۾ چاڙهيو ويٺا هوندا ته ”اڱڻ ٻهاريان تنهنجون واٽون نهاريان.“ بس صرف تنهنجي لنڊن ۾ اسانجي آفيس ۾ پهچڻ جي دير آهي. جيئن ته آئون سڄي ٽوئر ۾ اڪيلو سندرو ٻڌي نڪتو هوس. سو باقي دبئي، لنڊن ۽ آمريڪا ۾ يارن ۽ واقفڪارن جي لسٽ تيار ڪرڻ شروع ڪيم. جيئن اتي اڪيلائي نه محسوس ڪريان ۽ سندن ساٿ سان سٺي نموني گهمي ڦري سگهان ۽ پڻ سندن گڏ ڪيل ڊالرن ۾ ڪجهه گهٽتائي آڻي سگهان. دبئي ۾ منهنجي پياري ڀاءُ مرحوم غلام رسول جي سالي محمود، لنڊن ۾ ڊاڪٽر خشڪ ۽ گل سهتي، آمريڪا ۾ نظام الدين جتوئيءَ جون ائڊريسون ۽ فون نمبر هٿ ڪيم. ڪن کي فون ڪيم، ڪن کي خط لکڻ شروع ڪيم. نظام الدين جتوئي کي آمريڪا ۾ ايترا خط ۽ فون ڪيم جو مجبورن ويچاري فون تي چيو ته پليجا صاحب هروڀرو فونن تي ايترا پئسا خرچ ڪرڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي. توهان رڳو آمريڪا پهچو آئون ايئرپورٽ تي حاضر هوندس. سڄي ٽوئر ۾ توهان سان گڏ هوندس ته جيئن توهان واپس وارري جهاز ۾ نه وڃي ويهو. ٿيو به ائين جو واپسي ۾ همراهه ڇڏي ئي نه. چئي سائين ٽن هفتن ۾ آمريڪا جا گهميا آخر ۾ ته پاسپورٽ لڪائڻ جي ڌمڪي ڏنائين چيائين ته مهمان ايندو پنهنجي مرضي سان آهي ۽ ويندو ميزبان جي مرضي سان آهي. خير اهي احوال اڳتي وڃڻ واري رات ڊاڪٽر اقبال ميمڻ وٽ ترسيس. صبح جو سامان کڻي پهريائين خوبچند جي ٽريولر ايجنسيءَ پهتس. جتي خوبچند پاسپورٽ ٽڪيٽون ۽ ڪرنسي لاءِ ايئرپورٽ بئنڪ لاءِ ليٽر ۽ ٻيا ڪاغذ پٽ ڏنا. آئون سڌو ايئرپورٽ پهتس. ايئرپورٽ تي منهنجو دوست حمزو پليجو M.N.A ارباب وزير ميمڻ، ڊپٽي ڪمشنر شوڪت پنهور، ڪنزرويٽر ڪيلا صاحب، منهنجو ڀاءُ مير نصير، محمد صابر ۽ عبدالعليم ميمڻ ۽ ٻيا به ڪيترا سارا دوست ائيرپورٽ آيا هئا.ڪيترائي پراڻا ساٿي گڏيا، هڪ سينيٽر، ٻيو M.N.A هئڻ ڪري اسان به V.I.P ٿي وياسين. يعني V.I.P لونج جي سهوليت ۽ ايئرپورٽ کان جهاز تائين وڏي V.I.P ڪار ۾ وياسين. اسان Emirates جي جهاز ۾ دبئي لاءِ روانا ٿي وياسين. ٻن ڪلاڪن جي سفر ۾ دبئي جي انٽرنيشنل ايئرپورٽ تي پهچي وياسين. اسان لنڊن پهچون، انهي کان اڳ اسانجي ايئرلائين وارن اسان کي مفت ۾ دبئي ترسايو. جنهن ۾ فائيو اسٽار هوٽل ۾ رهائش ۽ کاڌو، جهاز کان هوٽل، هوٽل کان جهاز تي پهچائڻ جو ڪم پڻ ائيرڪمپنيءَ وارن ڪيو. دبئي جي انٽرنيشنل ائيرپورٽ تي جڏهن پهتاسين ته اسانجو پاسپورٽ اسان کان واپس وٺي پاڻ وٽ رکيئون ۽ ان جي عيوض اسان کي هڪ رسيد ڏنئون ۽ اهو پڻ سمجهايائون ته توهان جڏهن واپس لنڊن ويندا ۽ دبئي ايئرپورٽ تي هيءَ رسيد ڏيکاري پنهنجو پاسپورٽ ۽ ٽڪيٽ واپس وٺي سگهو ٿا. توهان ڀلي دبئي ابوداڀي ۽ شارجه گهمو ڦرو. موج ڪريو (United Arab Emirates) يا متحده عرب امارات 1971ع ۾ ستن ننڍڙين رياستن يا (Shaikh Doms) کي ملائي ٺاهي ويئي هئي. جنهن ۾ ابو داڀي ، دبئي ، شارجه ، اجمان، ام، ال، قيوم ۽ راسل جبال اچي وڃن ٿيون. هنن جا بارڊر سعودي عرب قطر ۽ عمان سان ملن ٿا.هن جو عارضي تخت گاهه ابو داڀي ٺاهيو ويو. پر اهو صرف پنجن سالن لاءِ باقي پوءِ نئون تخت گاهه ابو داڀي ۽ دبئيءَ جي وچ ۾ ٺاهيو ويندو. ان وقت سڄو ملڪ واريءَ جو رڻ پٽ هيو. پر 1971ع کان هيستائين هن منهنجي ملڪ کي خاص ڪري سمنڊ ڪناري کي سرسبز ڪري ڇڏيو آهي. هت جبل تمام اوچا آهن. جن جي ڪٿي ڪٿي اوچائي 10.000 ڏهه هزار فوٽ به آهي. هتي جي سامونڊي بندرن، ۽ هوائي اڏن جي اهميت سڄي مڊل ايسٽ ۾ آهي.
دبئي 1971ع کان 1998ع تائين بي پناهه ترقي ڪئي آهي. دبئي جي هوائي ڪمپني گذريل ڇهن سالن ۾ مسلسل سڄي دنيا جي هوائي ڪمپنين ۾ پهريون نمبر اچي رهي آهي. واقعي تمام آرام ده هوائي سروس اٿس. ايئرهوسٽس کانسواءِ ٻيو عملو گهڻو ڪري سڀ يورپين آهي.باقي ايئرهوسٽس گهڻوڪري عرب پاڪستاني ۽ ٿائي اٿس. جيڪي پڻ سٺي سروس ڪن ٿيون، فلائيٽ اسٽاف سان گڏ گرائونڊ اسٽاف پڻ ڏاڍو سٺو، سهڻو چاڪ چوبند، برجستو ۽ ڪو آپريٽيو آهي. مون دنيا جي گهڻو ڪري ڪيترن ئي ايئر لائين ۾ سفر ڪيو آهي. پر اڄڪلهه Emirates واقعي نمبر ون آهي. ۽ دنيا ۾ گندي ۾ گندي ايئرلائين ايئرانڊيا آهي.
هت برسات تمام گهٽ پوندي آهي، گرمي به تمام گهڻي ٿيندي آهي، يعني پاڪستان کان گهڻي پر هت ان جو گهٽ اثر آهي. هتي هر هوٽل، ڪار، سپر مارڪيٽ ۽ مسجد مطلب ته هر جڳهه ايئرڪنڊيشنڊ آهي. هتي جي قومي ٻولي عربي آهي. هتي جا اصل رهاڪو عرب آهن. پر ٻين ملڪن کان نوڪرين ۾ ڌاريا ايترا ته اچي ويا آهن جو شهر ۾ خاص ڪري دبئي ابو داڀي ۽ شارجه ۾ توهان کي عرب گهٽ ۽ ٻين ملڪن کان آيل ماڻهو گهڻا نظر ايندا. تيل جي طاقت سڄي دنيا جي ماڻهن کي اچي هت حاضر ڪيو آهي. هتي 1985 ع ۾ پهريون دفعو تيل مليو، جنهن کي انگريزن ۽ فرينچن دريافت ڪيو. هاڻ ته سڄو ملڪ خاص ڪري ابو داڀي جو سمنڊ جي ڪناري وارو علائقو ته سڄو تيل جا کوهه ٿيو پيو آهي. جنهن ۾ وري (Umm Shaif) اوم شيف وارو علائقو ، هاڻ ته سڄي تيل جي دولت تي آمريڪا جو قبضو آهي. ٻيا سڀ سندس پيٽي ٺيڪدار آهن، (Ajman and Fujairah) اجمان ۽ فوجيراه ۾ ٿوري زراعت پڻ ٿيندي آهي.
حڪومت جو سڄو نظام سپريم ڪائونسل هلائيندي آهي. جنهن ۾ سڀ رياستون ميمبر آهن. نائب صدر، وزير اعظم ۽ وزير پڻ سپريم ڪائونسل مقرر ڪندي آهي. اسان کي پاسپورٽ ۽ ٽڪيٽ عيوض رسيد هٿ ۾ ڏيئي. هڪ گرائونڊ هوسٽس ساڻ ڏيئي. ڪوچ ۾ روانو ڪري ڇڏيائون. جنهن اسان کي اچي اسانجي هوٽل ۾ لاٿو. شايد هوٽل جو نالو، هوٽل ايئرپورٽ (Hotel Airport) هو. دبئي سڄو فري پورٽ آهي. جنهن ڪر ي ولايتي شيون اصل ملڪن کان به سستيون ملن ۽ سپر مارڪيٽن ۽ (Seaport and Airport) تي ڊيوٽي فري هئڻ ڪري تمام گهڻي رش هوندي آهي. مون تڙ ڪري چانهه پي پوءِ پروگرام ٺاهيو ته اڄ اڌ ڏينهن ۽ سڄي رات جيترو گهمجي اوترو ٿورو. صبح ڏهين بجي اڳتي لنڊن وڃڻو هو. ٻاهر اچي ٽئڪسي ڪري دبئي شارجه ۽ ابو داڀيءَ جي چڪر لاءِ نڪري پيس. سلطان جو محل، پاڪستاني اسڪول، هاليڊي ان هوٽل، شاهد بازار، ورلڊ ٽريڊ سينٽر، مخدوم روڊ، پارڪ، بيچ ۽ مشهور شارجه ڪرڪيٽ اسٽيڊيم جنهن ۾ هر سال، ساليانو ڪرڪيٽ مئچون ٿين. جنهن ۾ سڄي دنيا جون ڪرڪيٽ ٽيمون حصو وٺن. شارجه ڪپ ٽورنامينٽ پاڪستان ۾ پڻ وڏي چاهه سان ڏٺي ويندي آهي. مونکي اهو ٻڌي ڏاڍو تعجب لڳو ته اهو اسٽيڊيم هڪ خانگي ماڻهو جو آهي. جيڪو ڪمائڻ يا پنهنجي شوق لاءِ اهڙيون ٽورنامينٽ ڪرائي ٿو. ۽ سڄي دنيا جا ماڻهو ۽ فلم اسٽار پڻ اها ٽورنامينٽ شوق سان ڏسڻ اچن ٿا.دبئي ۾ پارڪ ۽ ٻين تفريح جي جڳهين تي توهان کي عربن کان وڌيڪ هندستاني، پاڪستاني، فلپينو، ٽائي ۽ سلوئي نظر ايندا. شام جي وقت پارڪن ۾ ڏاڍو عجيب منظر ڏسڻ ۾ ايندو. دنيا ۾ شايد ئي ڪٿي اهڙو منظر ڏسڻ ۾ اچي. آئون عربستان ٻارن سان به ويو آهيان، پر اهڙو منظر ڏسڻ ۾ ڪونه آيو. مثال توهان ڪنهن پارڪ، سئنيما يا نائيٽ ڪلب ۾ وڃو، ته توهان کي عجب لڳندو. پارڪ جي هڪ ڪنڊ ۾ عربي ڳالهائڻ هوندو ته ٻي ڪنڊ ۾ سنڌيءَ ۾ پيا ڳالهائيندا ته ڪنڊ ۾ مرهٽيءَ ۾، ته چوٿين ڪنڊ ۾ فلپينو ته وچم هندي ۽ بنگالي ته ڪٿي سنڌيءَ ۾ هڪ ٻئي کي سڏ پيا ڪندا. پان، چڻا، ملڪن، ملڪن جا کاڌا ۽ آواز ٻڌي ماڻهو خوب پيو مزو وٺندا آهي. آئون جيئن ته اڪيلو هوس ۽ سفر کي اڪيلائي ۾ هر طرح ڀي انجوائي ڪرڻ چاهيم، تنهن ڪري اهڙين جڳهين تي وڃڻ پي چاهيم، جو اڪيلائي جو احساس نه ٿئي ۽ ڪجهه ڏيسان ۽ پرايان. ۽ پرهڻ وارن کي به ان ۾ شامل ڪريان ۽ اڪيلائي محسوس نه ڪريان. ننڍي هوندي کان وٺي سفر شروع ڪيو اٿم، ڪيترائي ملڪ ۽ ماڳ ڏٺم. دنيا جي هڪ ڪنڊ يعني ڪراچي ۽ ٻي ڪنڊ يعني جپان، ۽ ٽئين ڪنڊ يعني آمريڪا جي اولهه ۾ پئسفڪ سمنڊ واري ويسٽ ڪوسٽ تائين وڃي دنگ ڪيم، نه رڳو پاڻ پر پنهنجي گهر واريءَ ٻارن کي پڻ انهن گهمڻ ڦرڻ جي شوق ۾ شامل ڪيم. دنيا جي ڪيترن ملڪن سان گڏ ڪيترا ماڻهو ۽ ڪيتريون قومون ۽ انهن جون ثقافتون اکين سان ڏسڻ جو موقعلو مليو. ان نتيجي تي پهتس ته دنيا ۾ آمريڪي قوم مقدر جي سڪندر ۽ ڀاڳ ڌڻي آهي ۽ اهڙي ڌرتي جتي ڪڏهن به جنگ نه ٿي ۽ خدا به ايڏو مهربان جو هاڻ دنيا جو واحد سپر پاور، جنهن وٽ ايڏو سهڻو رڇ آهي. جو جتي به اڇلائي ته سڀ مڇيون اچي سندس رڇ ۾ پون. ۽ وري جنهن کي چاهي ته تخت مان تختو ڪريو ڇڏيس. جنهن جو مثال لبنان ۽ ان جي گاديءَ وارو شهر بيروت آهي. ستر جي اڳ (Early Seventies) واري ڏهاڪي ۾ بيروت، مشرق کان ڇا پر يورپ جي شهرن کان پڻ سونهن سوڀيا ۾ سرس هو. ڇا ته شهر هو.
بيروت جون رونقون لنڊن، پئرس ۽ روم کان به اڳتي هيون. پر آمريڪا اسرائيل معرفت هن ملڪ ۽ شهر کي کنڊرات جا ڍير ڪري ڇڏيو. اڄ نئين نسل کي انهيءَ دور جي خبر ئي ڪانهي ته هي شهر ڪهڙي اوج تي هو. ان کانپوءِ انگريز قوم ڏاهپ ۽ دورانديشي ۾ دنيا ۾ هڪ مثال آهي. ۽ وري جرمن ۽ جپان جهڙي محنتي قوم دنيا ۾ نه آهي. جنهن ٻي مهاڀاري لڙائي ۾ جيڪا شڪست کاڌي، خاص ڪري انهيءَ ۾ به جپان، جنهن پرل هاربر ۾ آمريڪي بندر تي حملو ڪري آمريڪا کي ڇتو ڪري ڇڏيو. نه ته جنگ جو مک ڪردار جرمن هو. پر آمريڪا صرف پرل هاربر جي بدلي وٺڻ جي ارادي سان جپان تي ائٽم بم سان حملو ڪري، دنيا کي اهو محسوس ڪرائڻ ٿي چاهيو ته اسان تي حملي ڪرڻ جي اها سزا آهي ۽ ائين جپان تباهه ۽ برباد ٿي ويو. پوءِ ان قوم ثابت ڪري ڏيکاريو ته محنت ۽ صبر جو ڦل ڪيڏو نه مٺو آهي. اڄ جپان دنيا جي پهرئين نمبر جي امير ترين ملڪن ۾ شامل ٿئي ٿو. عرب سڳورا جهڙا هزار سال اڳ هئا. تهڙائي اڄ آهن. دنيا جي.....قوم پنجابي. دنيا جي سادي قوم سنڌيءَ جهڙي ڪٿي به ڪونه ڏسندا.
شيخ اياز هي شعر شايد سنڌين لاءِ چيو آهي ته ”ماڻهو چنڊ ٽپي ويو آهي، تون ته اتي ئي بيٺو آهين.“ جيڪا جٺ سنڌي قوم سان پنهنجي سرزمين تي ٿي آهي، دنيا جي تاريخ ۾ اهڙي جٺ ڪٿي به ٻي قوم سان نظر نٿي اچي.
بندر جاڀئي، ته سکاڻيا م سمهو،
ڪپر ٿو ڪن ڪري، جيئن ماٽيءَ منجهه مهي،
ايڏا سور سهي، ننڊ نه ڪجي ناگئا.
(شاهه)
منهنجي ٽئڪسيءَ وارو مسقط جو بلوچ هو، جيڪو ڪراچي به ڪيترا دفعا ڏسي چڪو هو، ۽ سندس مائٽ پاڪستان جي بندر واري شهر گوادر ۾ رهندا هئا. جنهن ڪري اردو بهترين ٿي ڳالهايائين. منهنجي ٽئڪسي وارو ڊرائيور گهٽ پر گائيڊ وڌيڪ ثابت ٿيو. ڪيترن سالن کان وٺي ٽئڪسي هلائيندو آهي. ڏاڍو مزيدار ماڻهو هو. ساڻس گڏ گهمندي ڏاڍو مزو ڀي آيو. پاڻ ڪوشش ڪري سٺيون سٺيون جڳهيون ڏيکارڻ جي ڪوشش ڀي ڪيائين. گهمندي گهمندي رات ٿي وئي. پاڻ چيائين ته سائين هتي جي نائيٽ لائيف به ڏاڍي سحر انگيز اهي.
سڄي دبئي سهڻن نائيٽ ڪلبن سان ڀري پئي آهي. ديس ديس جون ناريون سڄي رات پنهنجي فن جو مظاهرو ڪندي صبح ڪري ڇڏينديون آهن، مون چيومانس ته يار سڄي رات ته نه پر هڪ بجي تائين اسين به جاڳي سگهون ٿا. باقي اسين ڳوٺاڻا ماڻهو سوير سمهڻ وارا سڄي رات جاڳي سگهون. مون اهو پڻ چيومانس ته هڪ نه پر ٻن، چئن نائيٽ ڪلبن ۾ هلبو. جيئن دبئي جي نائيٽ لائيف جي گهڻي آئيڊيا وٺي سگهجي. بسم الله ڪري هڪ نائيٽ ڪلب ۾ وياسين ته اسان کي اهو ڏسي حيرت ٿي ته نائيٽ ڪلب ۾ ڊانس ۽ ڳائڻ واريون پاڪستاني ڳائڻيون مجري جي انداز ۾ نچي ۽ ڳائي رهيون هيون. گانا پڻ انڊين فلمن جا ڳائي رهيون هيون. فقط هت نه پر سڀني ڪلبن ۾ هندستاني، پاڪستاني ڊانسرس مجري جي انداز ۾ نچي ۽ ڳائي رهيون هيون. ماڻهو پئسا به ائين ڳائڻين تان گهوري رهيا هئا. ڄڻ ته سنڌ ۾ ڪنهن سنڌي وڏيري جي شاديءَ ۾ پئسن جي ورکا ٿي رهي هئي. نائيٽ ڪلبن ۾ داخلا جي ڪابه ٽڪيٽ يا في وغيره نه ٿئي. پر ڊرنڪ ضرور ڪرڻو پوي. گهڻي دير تائين نائٽ ڪلبن جا چڪر هڻي اچي هنڌ ڀيڙا ٿياسين. صبح ڪجهه دير سان جاڳ ٿي. آئون گلنار جي ٻانهن هيٺان سرڪي اٿي، باٿ روم مان تيار ٿي ٻاهر آيس ته پاڻ ائين بيڊ تي ستي پئي هئي. سندس هيٺين ڌڙ تي سفيد چادر پئي هئي. پر سندس مٿئين ڌڙ تي ڀر واري A.C جي تيز هوا ڪري چادر لهي ويئي هئي. سندس اڇي بدن تي برسيز پائڻ ڪري برسيز جا نشان چمڙي تي صاف ظاهر نظر اچي رهيا هئا. باقي پٺيءَ تي تمام سنها ڀورا وار بلب جي روشنيءَ ۾ صاف نظر اچي رهيا هئا. پاڻ سڄي رات جي اوجاڳي ڪري ڏت ننڊ ۾ ستي پئي هئي. آئون انهيءَ پوزيشن ۾ پنهنجي پروفيشنل محبوبا کي ڇڏي پنهنجي بئگ کڻي ٻاهر منهنجي انتظار ۾ بيٺل ايئرپورٽ شٽل تي اچي ويٺس. جنهن اسانکي دبئي ايئرپورٽ تي اچي لاٿو. اتي ڪلهه واري بندري عرب گرائونڊ هوسٽس اسانجو کلي استقبال ڪيو ۽ اسانجا پاسپورٽ ۽ ايئرٽڪيٽ اسانجي حوالي ڪيا. اسان (Emirates) جي آرامده فلائيٽ ۾ اٽڪل ساڍن ستن ڪلاڪن جي نان اسٽاپ فلائيٽ کان پوءِ لنڊن جي گيٽ واٽ ايئرپورٽ مٿان اڏامي رهيا هئاسين. آئون اڪيلو هئس ۽ لنڊن پهريون دفعو آيو هوس. ڪنهن به دوست کي فون ڪونه ڪيم. لنڊن ايئرپورٽ جي باري ۾ ڏاڍو ٻڌو هوم. ته ايئرپورٽ تي ڏاڍي سختي آهي. جهاز مان لهي اميگريشن ڪائونٽر تي آياسين. يورپين ۽ آمريڪن لاءِ جدا لائين هئي. پاڪستانين لاءِ جدا لائين هئي، انهيءَ کانسواءِ ٻين، ملڪن جي شهرين لاءِ جدا لائين هئي. دنياجي ٻين ايئرپورٽن تي اميگريشن جو ڪافي وقت کان ڪمپيوٽرائيزڊ سسٽم آهي. پر (England) جهڙي ترقي يافتا ملڪ جي جڳ مشهور شهر ۾ اميگريشن جو پراڻو نظام ڏسي تعجب ٿيو. سو پنهنجي واري اچڻ تي اميگريشن آفيسر کان اٿندي شرط اهو سوال ڪيم ته پاڻ مونکان پڇيائين ته تون اميگريشن ۾ آهين ڇا؟ مون کيس چيو ته آهيان نه پر هوس. کلي وڌيڪ ڪجهه به پڇڻ کان سواءِ اسٽئمپ هڻي پاسپورٽ موٽائي ڏنائين.
آسمان سڄو جهڙالو هو،ڪا شيءَ نظر نه پئي آئي. اوچتو ڪڪرن کان نڪري جڏهن لنڊن کي ڏٺم ته ڄڻ نيڻ ٺري پيا ۽ روح کي راحت اچي ويئي. ڇا! ته ساوڪ هئي. يقين نه پئي آيو ته ائين هوندو. سڄو ملڪ ساوڪ ، حسين، دلڪش، سهڻا وڻ جن جو نه کٽندڙ سلسلو، جنهن ۾ سڀ هڪجهڙا گهر ڳاڙهين سرن سان سهڻا، نقشي ۽ سليقي سان ٺهيل، ،مزو اچي ويو. سهڻي آواز ۾ اعلان ٻڌي خوشي ٿي ته لنڊن پهچي وياسين. ايٿرو ايئرپورٽ لنڊن شهر جي وچ ۾ آهي. پر گيٽ وڪ ڪافي پري آهي. جتان پهرئين ٽرين ذريعي شهر اچبو. اتان پوءِ ٽيوب رستي پنهنجي هوٽل اچڻو هو. لنڊن جو ريل سسٽم ۽ ٽيوب سسٽم ڏاڍو مزيدار آهي. خاص ڪري ٽيوب سسٽم هن کان اڳ هانگ ڪانگ ۽ ٽوڪيو جي ٽيوب ۾ سفر ڪري چڪو آهيان. پر لنڊن ۾ هي پهريون دفعو هو. پهريان ٻاهر سڄو نقشو دماغ ۾ ويهاري پوءِ ويسٽ ڪنگسٽن جي ٽڪيٽ وٺي اچي هوٽل جي ڀرواري ٽيوب اسٽيشن تي لٿس.جتان هوٽل تمام ويجهي هئي، هوٽل ڇا هت بنگلا ڪرائي تي وٺي، ماڻهو انهن کي هوٽل ڪري هلائين. اهو رواج پاڪستان ۾ ڪراچيءَ ۾ ڪونهي پر لاهور ۽ اسلام آباد اهڙن بنگلن ۾ قائم هوٽلن سان ڀريو پيو آهي. ان کي اسلام آباد لاهور ۾ چون گيسٽ هائوس. اسلام آباد ۾ پيپلز پارٽي جي مرڪز ۾ هئڻ ڪري اسلام آباد ۾ اهڙن گيسٽ هائوسن ۾ جڳهه ئي ڪانه ملندي آهي. ڇو ته سنڌ مان پيپلز پارٽي جي حڪومت هئڻ ڪري سنڌي ماڻهو تمام گهڻي تعداد ۾ اسلام آباد وڃن. ڪم ڪار ٿئي يا نه پر بهانو ڪم جو. ٻه ٽي هفتا اسلام آباد ڪوهه مري گهميو اچن. جي هجي راءِ ونڊ ۾ اجتماع ته لاهور به ٿيو وڃن. مطلب ته پنجاب اچڻ جا سو بهانا نڪريو اچن. پر نواز شريف حڪومت سنڌي ماڻهو اسلام آباد گهٽ وڃن ۽ گيسٽ هائوسن تي ايڏي رش به ڪانه ٿئي.