11. يارهون حصو
1920ع ۾ ئي سامراجيت جا هڙئي حملا ناڪام بنايا ويا هئا ۽ روس جي سرزمين پرڏيهي حملي آورن کان خالي ٿي چڪي هئي. پر ملڪي معيشيت تي ان جي پيل خراب اثرن جو اندازو لڳائڻ ڏکيو هو. جيڪا نه اڳ ۾ ئي پٺتي پيل هئي، پر ان جي پيداوار جنگ کان اڳ جي ڀيٽ ۾ فقط ستون حصو وڃي رهي هئي. خاص طور تي جن علائقن تي دشمن قابض رهيو هو، اُتي جون هڙئي اقتصادي سرگرميون ختم ٿي ويون هيون. ريلوي ٽرانسپورٽ صفا بيهي رهي هئي. تنهنڪري ريلوي ڊرائيور بکون ڪاٽي رهيا هئا. انهن حالتن ۾ نئين معاشي پاليسي جو تيار ڪرڻ بي حد ضروري هو، تنهن ڪري لينن هڪ پاليسي تيار ڪئي، اُن پاليسيءَ جو خاڪو 1918ع ۾ لکيل هڪ پمفليٽ “سويت حڪومت جو فوري ڪم” ۾ موجود هو. “قومي تعمير نو” جي شروعات زراعت سان ٿيڻ گهرجي، ڇو ته صنعتي ترقي ان وقت ٿي سگهي ٿي، جڏهن ڪارخانن جي مزدورن کي پيٽ ڀري ماني کائڻ جي لاءِ ملندي رهي. ملڪ ۾ ننڍن هارين جو وڏو تعداد، ٿوري ملڪيت تي ويٺو هو، مزدورن طبقي جي ڪرڻ جو ڪم اهو هو ته هو ان طبقي سان گڏ رهن، کين تعليم ڏين ۽ سوشلسٽ اڏاوت ۾ کيس شريڪ ڪن. ان جي بدلي ۾ هارين جي واڌو پيداوار شهرن ۾ پهچي، اهو وڌيڪ بهتر نظر آيو ته پيداوار تي اهڙو ٽئڪس هنيو وڃي، جنهن جي ادائيگي جنس ۾ ٿئي ۽ اناج جي عام خريد و فروخت جي به موڪل هجي. تنهنڪري هڪ پاسي ته واپار جي بحالي ۽ ٻي پاسي امداد باهمي جي ادارن جي نئين سر اڏاوت فوري ضرورت قرار ڏني وئي. لينن ڪميونسٽن کي ٻڌايو ته کين واپارين مزدورن ۽ هارين کي سستن اگهن تي ضرورت جون شيون مهيا ڪرڻ سکڻ کپي، ته جيئن هو انهيءَ ڪم کي سرمائيدارن کان سٺي طريقي سان سرانجام ڏيئي سگهن، بظاهر ته اها نئين اقتصادي پاليسي انفرادي واپار کي بقا ڏيندي پي نظر آئي، پر انهن حالتن ۾ اهڙي ئي پاليسي جي گهرج هئي، جيڪا سرمائيدارن جي وقتي بحالي اهڙي صورت ۾ جڏهن اقتدار پورهيتن وٽ هجي، وڌيڪ تشويش جو سبب بنجي نٿي سگهي. خاص ڪري اهڙي صورت ۾ جڏهن مواصلات جي ذريعن جهڙوڪ؛ ريلوي، جهاز راني وغيره تي حڪومت جو اثرائتو ڪنٽرول هو. پارٽي جي ڏهين ڪانگريس 1920ع جي پڇاڙيءَ ۾ ٿي. اها ڪانگريس وڏي تاريخي اهميت ٿي رکي. ملڪ کي جن مسئلن ۽ تڪليفن کي منهن ڏيڻو پئي پيو، انهن جو پارٽيءَ تي منفي اثر ٿيو هو. پارٽي جي پنج لکن ميمبرن مان اڌ مزدور هئا، چوٿون حصو هاري ۽ باقي دفتري ڪارڪن، دانشور، ڪجهه اڳوڻا منشويڪ ۽ انقلابي سوشلسٽ پارٽيءَ جا ماڻهو به ماٺ مٺيءَ ۾ پارٽي ۾ گهڙي آيا هئا. لينن بروقت خطري کي تاڙي ورتو ، هن پارٽي جي اتحاد کي هر شئيءَ کان مٿاهون ڪري سمجهيو، تنهنڪري هن ڏهين ڪانگريس کان گهر ڪئي ته هو سڀني پارٽي دشمن تنظيمن کي ختم ڪري ۽ انهن جي سرگرمين تي پابندي وجهڻ جي موڪل ڏي، ڳالهه صاف هئي ته اُن نازڪ دور ۾ پارٽي جو اندروني انتشار، پورهيتن ۽ هارين جي ٻڌيءَ کي خطري ۾ وجهي، سويت اقتدار جي خاتمي ۽ سرمائيداري طرف وک وڌائي رهيو هو، ڪانگريس لينن تي ڀروسو ڪندي هڪ قرارداد منظور ڪئي. جنهن ۾ پارٽي جي اندر ڪنهن به مخالف ٽولي جي وجود کي قانون جي خلاف قرار ڏنو ويو، انهن جي سرگرمين تي پابندي وجهي ڇڏي ۽ ضابطن جي ڀڃڪڙي ڪرڻ تي پارٽيءَ مان ميمبرن کي نيڪالي ڏيڻ جو فيصلو ڪيو ويو. ڪانگريس زرعي جنسن جي صورت ۾ ٽئڪس جي فيصلن کي عملي جامو پهرائڻ ۾ ڏاڍي تيزي ڏيکاري، هن زرعي پيداوار ۾ واڌاري ۽ سرڪاري فارمن جي ڪاميابي جي لاءِ پوري ڪوشش ڪئي، ڇو ته زرعي محاذ تي اهي ٻئي مقصد ئي پهرينءَ وک جي حيثيت رکندا هئا. جنس جي صورت ۾ ڍل جي ادائيگيءَ تي لينن هڪ پمفليٽ به لکيو، تنهن کانسواءِ ان نئين اقتصادي پاليسيءَ تي هن ٻيون به ڪيتريون ئي لکڻيون لکيون. ان وقت لينن جي مصروفيتن جي وشالتا ڏسڻ وٽان هئي. هڪ طرف ڪوئلو، لوهه، تيل ۽ ٻين صنعتن جي بحالي جي ڪم جي نگراني، ٻي طرف بجلي گهرن جي اڏاوت ۾ عملي دلچسپي، ٽي طرف معاشي عمل جو حساب ڪتاب، پيداوار جي رفتار جو جائزو، مزدورن کي مالي فائدي جو احساس ڏيارڻ، پيداوار جي نون ذريعن ۽ اوزارن جي دريافت وغيره، ذاتي فائدي جي احساسن جي جيڪا اهميت هئي، اها مٿن چڱي طرح چٽي هئي. پر مزدور طبقي ۾ ذميداري جو احساس پيدا ڪرڻ ۽ انهن جي شعور ۾ مرڪزي رٿابنديءَ جي اهميت جي باوجود مقامي طور تي ماڻهن ۾ پيداوار وڌائڻ جو شوق پيدا ڪرڻ گهٽ اهم هوندو هو. لينن جي نظر هر انهيءَ شيءَ تي هوندي هئي، جيڪا سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جي ميدان ۾ ڪنهن اهميت جي حامل هوندي هئي. تنهنڪري ڊوبنس جي علائقي ۾ ڪوئلو ڪڍندڙ اوزار هجن يا ڪنهن به صنعت ۾ هائڊورلڪ سگهه جو استعمال، کيس سڀني سان دلچسپي هئي ۽ رهي. ملڪ جي انتظامي مشينري جي بحالي به هڪ اهم ڪم هو، ڳاڙهي پٽي جي ڪارستانين ۽ نالائقين کان سخت ناراض ٿيندو هو ۽ زور ڀريندو هو ته هر نئون ڪم شروع ڪرڻ کان اڳ ان کي تجربي جي آڌار تي پرکيو وڃي ۽ پوءِ اهو عمل ۾ آڻڻ گهرجي. ڪميونزم سان وفاداري لينن جي انساني لاڳاپن جو بنياد هئي، ان کانپوءِ ڪم جي اهميت ٿي آئي، اصولن تي بي لچڪ ٿيڻ ۽ عام طور لچڪدار هئڻ، سندس نظر ۾ انقلابي ڪارڪنن جي ڪاميابي جي لاءِ ضروري هو.
*