12. ٻارهون حصو

هڪ پاسي ڪم جي گهڻائي ۽ ٻي پاسي زهريلن ڪارتوسن جي ڌڪ سبب، هن جو جسم ٿڪجندو پي ويو، 1921ع جي سياري جي مند ۾ ڊاڪٽرن ڪيترائي ڀيرا کيس ڪم ڪرڻ کان جهليو، پر هو ڪجهه ڏيهاڙا آرام ڪرڻ کانپوءِ وري ڪم ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيندو هو، 1922ع ۾ هن جي صحت خراب ٿيڻ شروع ٿي، پر صحت جي ڪري روزبروز جا ڪم نه رڪيا. مارچ جي مهيني ۾ هن پارٽي جي ڪانگريس کي خطاب ڪيو ۽ قومي معاشي پروگرام جي سڄي سال جي ڪارڪردگيءَ جو جائزو ورتو، ان جائزي موجب معيشيت جي هر ميدان ۾ خاطريءَ جوڳي ڪاميابي حاصل ٿي هئي، جيڪا مزدور طبقي ۽ هاري طبقي جي گڏيل ڪوشش ۽ باهمي اتحاد ۽ يڪجهتي جو عملي اظهار هو، پر انهيءَ سان گڏ ان رپورٽ ۾ پارٽي ۽ حڪومت جي ڪم تي لينن جي خود تنقيد به هئي. ائين مارڪسي نظام ۾ “خود تنقيد” جي ذريعي ڪارڪردگي بلند ڪرڻ جو پهريون مثال قائم ٿيو، آخر ۾ لينن سوشلسٽ سماج جي اڏاوت ۾ پارٽي جي ڪردار جو به ذڪر ڪيو، ۽ هي تاريخي لفظ چيا: “دنيا جي ڪا به طاقت آڪٽومبر انقلاب جي نتيجن جي نفي نٿي ڪري سگهي، ڇو ته اهو دنيا جي تاريخ جو اڻٽٽ حصو بنجي چڪو آهي.” اها آخري ڪانگريس هئي، جنهن ۾ لينن شرڪت ڪئي، ڇو ته مئي ۾ سندس طبيعت ايتري ته خراب ٿي وئي،، جو کيس ماسڪو جي ويجهو “گورڪي” جي هنڌ تي وڃي رهڻو پيو، هتي به هاري ۽ مزدورن سندس خيريت پڇڻ لاءِ هزارين محبت ڀريا پيغام موڪليا، جن ۾ مڪمل طور تي شفايابي جي خواهش جو اظهار هوندو هو. جولاءِ جي وچ ڌاري جڏهن سندس طبيعت ڪجهه سڌري ته هن ٻيهر روزمره جون ذميداريون سنڀالڻ شروع ڪري ڇڏيون ۽ آڪٽومبر تائين هو هڪ ڀيرو ٻيهر پوري ڌيان سان پنهنجي حڪومت ۽ پارٽي سرگرمين ۾ مشغول ٿي ويو. 12نومبر 1922ع تي ڪميونسٽ بين الاقوامي تنظيم ڪومنٽرن جي اجلاس کي خطاب ڪندي لينن روسي انقلاب جي پنجين ورهين ۽ عالمي انقلاب جي امڪانن تي رپورٽ پيش ڪندي چيو ته ڪميونسٽ پارٽي ۽ عوام پنهنجي لڳاتار جدوجهد سان نين اقتصادي پاليسين کي ڪامياب بنائي ورتو آهي. معيشيت جو ڍانچو سگهارن بنيادن تي بيهي ويو آهي. هلڪيون، وچولي قسم جون صنعتون بحال ٿي چڪيون آهن ۽ ترقي ڪرڻ لڳيون آهن ۽ ڳرين صنعتن جو آئيندو سٺو پيو نظر اچي انهيءَ سان گڏوگڏ هارين ۽ مزدورن جون حالتون به بهتر ٿينديون پيون وڃن ۽ ثقافت جي ميدان ۾ به اڳتي وک وڌي رهي آهي، اهو سڀ ڪجهه ڪميونسٽ پارٽي ۽ سوويت رياست جي پاليسي جي درستيءَ جو وڏو دليل آهي. پر هن وفدن تي زور ڀريو ته بالشويڪ پارٽيءَ جو تجربو ۽ روسي انقلاب جي سيکاريل سبق بابت هنن جورويو سدائين تخليقي هئڻ کپي، لڪير جي فقير وارو نه! 20 نومبر تي ماسڪو جي مقامي سويت جي شروعاتي اجلاس کي خطاب ڪندي هن سفيد گارڊن جي شڪست کانپوءِ ملڪ جي عام صورتحال تي روشني وڌي. ماڻهن کي مستقل جي ذميدارين کان واقف ڪيو ۽ معيشيت جي تنظيم ۾ ڪفايت شعاري تي عمل ڪرڻ جي تلقين ڪئي. هن سوشلسٽ سماج جي اڏاوت ۾ پارٽيءَ جي ڪردار جو ذڪر ڪندي پنهنجي ان يقين جو اظهار ڪيو ته نئين اقتصادي پاليسيءَ جي تڪميل تي اڄ جو روس هڪ سوشلسٽ روس بنجي ويندو، اها تقرير لينن جي زندگيءَ جي آخري تقرير هئي. مختلف قومن جي وچ ۾ دوستي ۽ سهڪار لينن جي خاص دلچسپي جا مسئلا هئا. قومن تي ٿيندڙ ظلم، ناانصافي ۽ اڻ برابري جو هو سدائين دشمن رهيو هو، تنهنڪري انقلاب کانپوءِ قومي جمهوريتن جي ترقي تي هن خاص ڌيان ڏنو، ڇاڪاڻ ته انهن قومي جمهوريتن جي باهمي دوستي ئي سويت رياست جو بنياد هئي. تنهنڪري هن مختلف قومي جمهوريتن جي هڪ وفاقي رياست جي شڪل ۾ ٻڌيءَ جي رٿ پيش ڪئي. پر اهو اتحاد ڪيئن ۽ ڪهڙي بنياد تي وجود ۾ آندو وڃي؟ انهيءَ سوال جو جواب لينن “پولٽ بيورو” جي نالي پنهنجي خط “يو ايس آر جو قيام” ۽ قوميتن جو مسئلو يا “خود اختياري” ۾ ڏنو، هن چيو ته هڪ سوشلسٽ رياستن جي يونين قائم ڪرڻ جي ضرورت آهي، جنهن ۾ برابري جي بنياد تي آزاد رياستون رضاڪارانه طور تي شامل هجن. ائين تاريخ ۾ پهريون ڀيرو قومن جي وچ ۾ دوستي جي بنياد تي هڪ گهڻ قومي رياست جو تصور سامهون آيو. لينن جي اُن تصور جي بنياد تي، سڀني سوويتن جي گڏيل ڪانگريس ڊسمبر 1922ع ۾ ڪوٺائي ويئي. جنهن ۾ “سوشلسٽ سوويت جمهوريتن جي يونين” جو قيام عمل ۾ آيو ۽ لينن کي ان يونين جي عوامي ڪيمسار جو چيئرمن چونڊيو ويو، ان وڏي ڪم جي تڪميل کان هڪدم پوءِ لينن هڪ ڀيرو ٻيهر بيماري جي بستري تي ڪري پيو، 1923ع جي جنوري ۽ فيبروري تائين ڪجهه ٺيڪ ٿيو ته هن پنهنجي زندگي جون آخري لکڻيون لکيون، جن ۾ “ڪانگريس جي نالي خط” “هڪ ڊائري جا ورق” ۽ “اسانجو انقلاب” جهڙيون اهم لکڻيون به شامل آهن، اهي لکڻيون لينن جي سياسي وصيت جو درجو رکن ٿيون. لينن جي پڇاڙڪن ڏينهن جي اها تصوير هن جي اٽل ارادي، استقلال ۽ جرئت سان گڏوگڏ سويت ريپبلڪ ۽ ڪميونسٽ پارٽيءَ جي ترقي جي لاءِ هن جي مرڻ گهڙيءَ تائين خواهش جو اظهار آهي، ان خواهش جي شدت بار بار جي بيماري جي باوجود کيس ڪم ڪرڻ جي طاقت ۽ استقامت بخشيندي رهي. ڇهن هفتن جي عرصي ۾ هن اهي شاندار لکڻيون لکي ڇڏيون، جيڪي ايندڙ وقت ۾ گهڻو عرصو رهنمائيءَ جون ڪم ڏينديون رهيون. آخري عمر جون لکڻيون خيال جي هڪ ئي سلسلي جون ڪڙيون آهن انهن لکڻين ۾ هن انهيءَ بحث کي سهيڙي ورتو آهي، جيڪو سندس سڄي زندگيءَ جي تقريرن ۽ خطن ۾ وکريل ملي ٿو. انهن ۾ سوشلسٽ سماج جي اڏاوت جو جامع پروگرام ۽ سڄي دنيا ۾ آزاديءَ جي تحريڪ جو عملي منصوبو ملي ٿو.
*

شخصيتون ۽ خاڪا

لينن : جنهن تقديرون مٽايون