2
قطب مينار ڳاڙهي ۽ هلڪي پيلي رنگ جي پٿرن سان تعمير ٿيل سموري هندستان ۾ سڀ کان وڌيڪ اوچو ٽاوَر آهي. قطب مينار جي بنياد جو قطر 14.32 ميٽر ۽ چوٽيءَ جو قطر2.75 يعني اٽڪل 9 فوٽ آهي. هن مينار جي اوچائي 72.5 ميٽر يعني 238 فوٽ آهي.
سلطان قطب الدين ايبڪ دهليءَ جو شھر فتح ڪري پنھنجي حڪومت قائم ڪرڻ جي يادگار طور سن 1199ع ۾ هِن مينار جو بُنياد رکيو. تعمير جي تڪميل بعد مؤزن هن مينار تي چڙهي ٻانگ ڏيڻ لڳا. هن مينار ۾ ڪل چار ماڙ ٺھيل آهن. مٿيان ٽي ماڙ بادشاهه جي ناٺيءَ ۽ ولي عھد، سلطان شمس الدين التمش تعمير ڪرايا هئا. مينار جا سمورا ماڙ چوڌاريءَ هڪ ڪٽھڙي سان گهيريل آهن. جنھن اندر ماڻھو آسانيءَ سان گهمي ڦِري سگهي ٿو. پھرين ماڙ وارو ڪٽھڙو ڄاريءَ جي سھڻي اُڪر سان آراسته آهي. مينار ۾ جُدا جُدا هنڌن تي عربي ۽ ناگري رَسمُ الخط ۾ ڪنده لکڻين ۾ سلطان قطب الدين ايبڪ جي تاريخي ڪارڪردگيءَ کي اُجاگر ڪيو ويو آهي. زمين جي سطح واري ماڙ ۾ موجود لکڻين ۾ ڄاڻايل آهي ته بادشاهه فيروز تغلق ۽ بادشاهه سڪندر لوڌيءَ قطب مينار جي مرمت ڪرائي هئي.
سن 1829ع ۾ ميجر آر. اسمٿ پڻ مينار جي مرمت ڪرائي هئي. قطب مينار سان ڪافي تعداد ۾ عمارتون متصل آهن. اُنھن ۾ مسجد قوت السلام مينار جي اُتر اوڀر طرف تي ٺھيل آهي. هي مسجد سلطان قطب الدين مينار جي تعمير کان اڳ سن 1198ع ۾ جوڙائي هئي. اها دهليءَ جي ڪنھن سلطان طرفان اڏايل اولين مسجد آهي. هن مسجد جو سحن اٺ ڪُنڊو آهي، جيڪو هجرن سان گهيريل آهي. اُهي هُجرا ڪالمن ۽ اُنھن ٿنڀن تي کڙا ڪيل آهن جن مان 27 ٿنڀا هِتي اڏيل هندو مندرن جا اصلي ٿنڀا آهن. اُهي ٿنڀا مندرن کي مسمار ڪندي هُجرن جي تعمير لاءِ بچايا ويا هئا. بعد ۾ سلطان التمش ۽ علاؤالدين لوڌيءَ هن مسجد ۾ هڪڙو محرابي اسڪرين پڻ تعمير ڪرايو هو ۽ مسجد ۾ وسعت آندي.
مسجد جي صحن ۾ هڪڙو لوهي ٿنڀو موجود آهي، جنھن تي چوٿين صديءَ عيسوي واري سنسڪرت ۽براهمي رسم الخط ۾ عبارت موجود آهي. انھيءَ موجب چندرا نالي هڪڙي تونگر بادشاهه جي يادگار لاءِ اهو لوهي ٿنڀو وشنو پد نالي ٽڪريءَ تي مھاديو ڀڳوان وشنوءِ جو جهنڊو يا بينر تصور ڪندي نصب ڪيو ويو هو. انھيءَ ٿنڀي جي چوٽيءَ تي هڪڙي نھايت سھڻي ساڪيٽ ٺھيل آهي. شايد انھيءَ ۾ ڪنھن ديوتا يادگروءَ جي مورتي آويزان هوندي.
سلطان التمش جو مقبرو قطب مينار جي ڀرسان اڏيل آهي. جيڪو سن 1235ع ۾ جوڙايو ويو هو. اُهو مقبرو ڳاڙهي وارياسي پٿر جو ٺھيل آهي. مقبري اندر ديوارن ۽ دروازن تي جاميٽريڪل عربي ۽ شامي طرز تحرير جي نھايت سھڻي خطاطي اڪريل آهي. ڦيٿن. ڌاڳن ۽ ٽونئرن تي مشتمل هندو مصوريءَ جا اهڃاڻ به هن مقبري ۾ موجود آهن.
مٿس هڪڙي لکت موجب مسجد قوت السلام جو ڏاکڻيون دروازو سلطان علاؤالدين خلجي سن 710 هجري يعني 1311ع ۾ جوڙايو هو. مسجد جي اڏاوت ۾ خالص اسلامي طرز تعمير، توڙي آرائش اختيار ڪئي وئي ۽ علاؤالدين خلجي، قطب مينار جي اتر طرف ”اعليٰ مينار“ جي نالي، سان هڪڙي نئين ۽ قطب مينار کان ٻيڻي اوچائي واري مينار جي تعمير شروع ڪرائي، پر هو انھيءَ مينار جو فقط پھريون ماڙُ مَس تعمير ڪرائي سگھيو جيڪو 25 ميٽر اوچو اڃا تائين موجود آهي.
قطب مينار جي چوڌاريءَ موجود عمارتن ۾ مسجد، مقبرا، مرقد ۽ مدرسو شامل آهن اسان سَڄي دهليءَ جو چڪر لڳايو. هندستان جون اخبارون پاڪستان جي اخبارن کان سستيون ۽ وڏيون ٿين. هندستان ملڪ نه پر هڪ کنڊ لڳي ٿو. جنھن ڪري يورپ ۽ آمريڪا جون وڏيون ڪمپنيون هت وڏي سيڙپ ڪن ۽ انھيءَ ڪري هندستان کي اهميت به گھڻي ڏين. رهائش جون هوٽلون، کاڌي پيتي جو سامان، پئٽرول ڊيزل ڀاڙا گھڻو ڪري هندستان ۾ پاڪستان جيترا آهن. ڪپڙو مردانو، عورتاڻو، جُتا ۽ کاڌا پاڪستان کان معيار ۾ تمام گھٽ آهن.
سنڌي هندو جيڪي تازو هتان لڏي ويا آهن، اُهي ڪپڙو گھڻو ڪري هينئَر به پاڪستان مان گھرائيندا آهن. ۽ هتان جيڪي تازا هندو لڏي ويا آهن، انھن ۾ اسان سنڌ ۽ سنڌين لاءِ سِڪَ سرس ڏٺي باقي ورهاڱي وقت جيڪي هندو هتان ويا، تن سنڌ، سنڌين ۽ سنڌيءَ کي خدا حافظ چئي ڇڏيو آهي. اهي سئو سيڪڙو گھرن ۾ هندي ڳالھائين ۽ انھن سنڌين جي اولاد کي اها به خبر ڪانھي ته اسان سنڌ مان ڪٿان لڏي اچي هت آباد ٿيا آهيون.
انھيءَ جي مقابلي ۾ پاڪستان واري پنجاب مان جيڪي پنجابي لڏي ويا آهن. انهن جي نئين نَسل کي سڄي خبر آهي ته اسان ڪٿان لڏي آيا آهيون. ۽ هو گھرن ۾ ۽ روڊ رستن تي هڪ ٻئي سان پنجابي ۾ ڳالھائين ان جو وڏو سبب اهو به آهي ته ورهاڱي ۾ اڌ پنجاب ته هندستان کي مليو. اسان دهليءَ ۽ آگري ۾ سنڌي هندن جي دڪانن تان خريداري ڪئي ته انھن سنڌ جون خبرون چارون ڪونه پڇيون يا سودي ۾ ڪابه رعايت ڪانه ٿي ڪئي. پر اسان هت مسلمانن جي دڪانن تان خريداري ٿي ڪئي ته انھن اسان کان حال احوال ورتا ٿي، ته توهان پاڪستان کان آيا، آهيو ۽ اسان کي چانهه به پيارئون ٿي ۽ گهر هلڻ لاءِ چئون ٿي ۽ ماني جي صلاح به هنئون ٿي. اسان سان سندن رويو محبت وارو هو ۽ اسان کي ٻڌائون ٿي ته توهان کي ڪھڙيون ڪھڙيون شيون ڪٿان ڪٿان سستيون ملنديون ۽ ڪٿي مھانگيون ملنديون.
هندستان ۾ راجستان واري علائقي ۾ ڪافي سنڌي مسلمان رهندا آهن جن ۾ وڏا اديب ۽ آرٽسٽ آهن جن ۾ سانوڻ مڱڻھار انڊيا جي ڪوڪ اسٽوڊيو ۾ سنڌي گانا ڳايا آهن. ۽ هن هڪ اٽلين ڳائڻي سان گڏ سنڌي بيت شاهه عبداللطيف ۽ احمد ملاح جا ڳايا آهن. جيڪي هند سنڌ ۾ ڏاڍا مشھور آهن. پر انڊيا جا سنڌي هندو انھن سنڌي اديبن ۽ ڳائڻن کي پنهنجي فنڪشن ۾ ڪونه گھرائين سنڌي اڪيڊميءَ کي لکين روپيا حڪومت کان ملن جيڪي هو هر سال پاڻ ۾ ورهائي کائيندا آهن.
اسان سڄو ڏينھن دهلي گھمي، ڪجهه خريداري ڪري رات جو اسانجي رهائش جي هوٽل ٻاهران تڪا. ڪباب ماني ۽ انب خريد ڪيا. انڊيا ۾ انب پاڻ کان ٻه مهينا اڳ تيار ٿين. سو سڄي هندستان ۾ انبن مان مارڪيٽون ڀريون پيون هيون اسان ماني وٺي اچي هوٽل تي کاڌي ۽ جلد سمھي پياسين. صبح سوير تيار ٿي ناشتو ڪري اسان جي ڪانفرنس واري جڳھه ڏانھن روانا ٿياسين. ڪانفرنس ۾ مندُوبينن کانسواءِ دهلي حڪومت جي ڪلچر جي سيڪريٽري جيڪا عورت هئي اها به شريڪ ٿي. مومل ۽ ڊاڪٽر پارس کي ذريءَ جا ڪپڙا پيل هئا، اهي انھيءَ کي ڏاڍا وڻيا. جن جي پاڻ ٻه ٽي دفعا تعريف ڪئي. ڪانفرنس ۾ هند سنڌ جي ڪافي چوٽيءَ جي اديبن شرڪت ڪئي. سنڌي اڪيڊمي جو چيئرمين ڪو اديب نه پر هڪ هندو واپاري هو. هڪ اديب کي ته هن تقرير ڪرڻ به ڪانه ڏني هن ڪانفرنس ۾ اديبن کانسواءِ ڪجھه صحافي پڻ هئا. هندستاني اديبن پاڪستان جي اديبن کي گھڻي اهميت ڪانه ٿي ڏني. پر اهي اديب وري جڏهن سنڌ ۾ دوري تي آيا ته انھن جي استقبال لاءِ ڄڻ سنڌ اٿلي پئي ۽ انھن جو سنڌ اندر ايڏو ته استقبال ۽ دعوتون ٿيون جنھن جو ڪو مثال ڪونه ٿو ملي. انھن اديبن سنڌ ۽ سنڌين لاءِ اهڙو ڪھڙو ڪارنامو ڪيو هو. جو سنڌين انھن جو ايڏو استقبال ڪيو.؟
اڄ رات دهليءَ جي وزير اعليٰ شيلا ڊڪشٽ ماني جي دعوت ڪئي. پاڪستان مان ٻه آيل پارليامينٽرين، مخدوم امين فھيم ۽ يوسف ٽالپر ۽ نفيس صديقي به هن دعوت ۾ شريڪ هئا. يوسف ٽالپر چيو ته عبدالحئي سالن کان پوءِ وري ڪٿي اچي مليا آهيون.!
سالن کان هندستان ۾ رهندڙ هڪ پاڪستاني سنڌي مسلمان اسلم پيرزادو به مليو جيڪو سنڌ مان انگلينڊ پڙهڻ ويو، جت هڪ انگريز ڇوڪريءَ سان شادي ڪئي، جنھن کي اقوام متحده ۾ نوڪري دهليءَ ۾ ملي. اسلم پيرزادو به سندس زال سان گڏ هندستان هليو آيو ۽ سالن جا سال اُت رهيو. انھيءَ پنھنجي سالن جي تجربي بابت ٻڌايو ته ڪم ڪار ته پري پر هتي سنڌي هندو گھڻو ڪري اسان سان ڳالھائڻ به پسند ڪونه ڪندا آهن. سخت تعصبي ۽ مطلبي آهن.
شيلا ڊڪشٽ اسان کي هڪ ڪتاب به تحفي ۾ ڏنو ۽ ڏاڍي شانائتي نموني اسان سان ملي اسان رات دير سان ماني کائي پنھنجي هوٽل تي اچي آرامي ٿيا سين.
ٻي ڏيھاڙي به اسان کي هوٽل مان پاجيروگاڏي ۾ کڻي آڻي ڪانفرنس واري هنڌ پھچايو ويو پاجيرو گاڏيءَ کي جپان ۾ شوگن چون. هندستان ۾ ڪوئل چون ۽ پاڻ وٽ پاجيرو چون. گاڏيون بلڪل ساڳيون ٿين. ٽنھي گاڏين ۾ ڪوبه تفاوت ڪونه ٿئي هت هندستان ۾ ڪارون جيپون پاڪستان کان اڌو اڌ سستيون ٿين. ڪافي گاڏيون مون هندستان ۾ روڊن تي اهڙيون به ڏٺيون جھڙيون پاڪستان ۾ ڪونه ٿين .
اسانجي هيءَ ڪانفرنس انٽرنيشنل سينٽر دهلي ۾ ٿيندي هئي. هن کي نھروءَ قائم ڪيو هو. دهليءَ جا امير ماڻھون گڏجي هت محفلون مچاين جيئن پاڻ وٽ ڪراچيءَ ۾ جيم خانا، سنڌ ڪلب ۽ ڪراچي ڪلب آهن. دهليءَ جي اميرن جون وڏيون تقريبون به هت ٿين.
ٻي ڏيھاڙي به هند سنڌ جي اديبن ڪانفرنس ۾ پنھنجا پنھنجا خيال پيش ڪيا ڪانفرنس ۾ لنچ بريڪ کانپوءِ به سيشن جو ٻيو حصو ٿيندو هو . ۽ شام جو به سٺا سٺا فنڪشن ٿيندا هئا. اڄ اسان چيٽي چنڊ جي ميلي تي وياسين، جيڪو هندستان جا سنڌي وڏي اهتمام سان هر سال ملھائيندا آهن. جيئَن فنڪشن جدا جدا هر پارٽيءَ وارا هت ملھاين هن ميلي جو افتتاح به دهليءَ جي وزير اعليٰ شيلا ڊڪشٽ ڪيو. هن ميلي ۾ هزارن جي تعداد ۾ سنڌين شرڪت ڪئي. هن ميلي ۾ سنڌ مان آيل سڀني مھمانن جو اسٽيج تي ويھاري تعارف ڪرايو ويو ۽ آخر ۾ راڳ رنگ جي محفل ٿي جنھن ۾ راجستان جي فنڪارن لوڪ گيت ڳايا. جن کي ڪافي اڳ مائي ماڳي جي آواز ۾ ٻڌي چڪو هوس. آخر ۾ سنڌو نديءَ جي پس منظر تي ڊزن کن عورت فنڪارائن رقص پيش ڪري سڀني مھمانن کي موهي خوب داد حاصل ڪيو. آخر ۾ سنڌ مان آيل اديبن جا انھن فنڪارن سان گڏ فوٽا ڪڍيا ويا. هي شاندار فنڪشن رات جو دير سان ختم ٿيو.
دهلي شھر ڪراچيءَ کان ننڍو آهي، پر هت گھما گھمي ۽ رش ڪراچيءَ کان به گهڻي آهي، ڇو ته سوا ارب آبادي واري ملڪ جي گاديءَ جو هنڌ آهي ٻيو ته سڄي دنيا تاج محل ڏسڻ اچي، ته پھريائين دهلي اچي، پوءِ آگري وڃي، ٽيو ته دهليءَ ۾ به سياحن جي ڏسڻ لاءِ گھڻو ڪجهه آهي. تنھنڪري دهلي ۾ بي شمار سياح اچن ٿا ۽ غير ملڪي ماڻهن جو به وڏو تعداد هت رهي. دهليءَ ۾ سياحن جي تقريح لاءِ ٽرانسپورٽ ۽ هوٽلن جو وڏو بندوبست ٿيل آهي. شھر ۾ ملڪي ايلائيٽ ڪلاس ۽ غير ملڪي سياحن لاءِ نائيٽ ڪلبن ۽ بارن جو به هت هڪ وڏو تعداد موجود آهي وسڪي ۽ عورت دنيا ۾ سستي ۾ سستي توهان کي هندستان ۾ ملندي. هندستان جي وڏن شھرن جي مڊل ڪلاس هوٽلن ۾ توهان رسيپشن وارن کي چوندا ته اهي به توهان کي ڪيڏي مھل به اهي ٻئي ائٽم مھيا ڪري ڏيندا. گھڻو ڪري سندن هوٽل جي ڪمرن ۾ ئي اهڙا سڻڀا مھمان موجود هوندا آهن. جيڪي اُتي جو اُتي توهان کي سواءِ ڪنھن ڊپ ڊاءُ جي يڪدم مھيا ڪري ڏيندا. پر انھن هوٽلن ۾ انھن مھمانن جو ڪوسٺو اسٽينڊرڊ ڪونه هوندو آهي.
حيدرآباد ۽ ڪراچيءَ جي ڪن ڪن گيسٽ هائوسن ۾ به اهڙي سھوليت موجود هوندي آهي. پر انھن جا ريٽ ڏاڍا مھانگا هوندا آهن.
ڪجهه وقت اڳ B.B.C تي سيڪس ورڪرس Sex Workers نالي هڪ پروگرام ڏٺم، جيڪو ڏاڍو دلچسپ هو. پاڻ ٻڌائون ته اڳ ماڻھو سيڪس جي ڳالهه ڪرڻ کان لھرائيندا هئا، پر هاڻ يورپ آمريڪا جا ماڻھو اهڙا احوال ٻڌائيندي ڦڪا ڪونه ٿين. B.B.C وارن جو چوڻ آهي ته فيس بڪ ۽ ٻين اهڙين جديد سھولتن ڪري ماڻھن جو دنيا اندر، ڏانھن رجحان گھٽجندو وڃي هنن ٻڌايو ته دنيا اندر گھٽ ۾ گھٽ سيڪس جپان جا ماڻھو ڪن. گھڻي ۾ گھڻو سيڪس يونان جا ماڻهو ڪن.
ڪانفرنس جو اڄ ٽيون ڏينھن ۽ آخري اجلاس هو. تنھنڪري هندستان جا جيڪي اديب دهليءَ کانسواءِ ٻين شھرن مان آيل هئا انھن اسان کان کلي موڪلايو.
هندستان جي سنڌي اديبن ۾ مون لعل پشپ جا ڪتاب پڙهيا هئا. انهن ۾ هن مسلمانن لاءِ نازيبا لفظ استعمال ڪيا آهن ۽ اسان جڏهن ڪانفرنس ۾ ويندا هئاسين،
تڏهن به هو مسلمانن خلاف تعصباڻيون ڳالھيون ڪندو رهندو هو ٻي ڪنھن به هندستاني وفد جي ميمبرن مان اهڙي ڳالهه نه ڪئي، جنھن سان سنڌ مان آيل سنڌين جي دل آزاري ٿئي، پر هندستان جي عام هندؤ ۾ ته آر. ايس ايس جي ذهنيت ڪٽي ڪٽي وڌي وئي آهي. ٻي هتي هندو تعصبي پارٽي آهي جنھن جو نالو ئي آهي شِيوِ سينا يعني خدا جي فوج.
ڪجھه توهان کي R.S.S آر ايس ايس جي باري ۾ ٻڌائيندو هلان. هن تنظيم جو نالو راشٽريا سيوڪ سنگ آهي جيڪا سخت گير تعصبي هندن جي هڪ سياسي جماعت يا پارٽي آهي. هن جو بنياد 1926ع ۾ ناگپور ۾ هڪ هندو ڊاڪٽر، ڪيشو راڻو بالي رام هر وار وڌو. هي هڪ سخت گير تعصبي هندو هو. هن جو ارادو هو ته وري اشوڪ جھڙو هندو بادشاهه قائم ٿئي. جنھن هڪ ئي تلنگانا جنگ ۾ هڪ لک ماڻھو ماريا هئا.
تازو هينئر هندستان جي هڪ صوبي، هريانا جي وزير اعليٰ جيڪا هڪ ڪاليج جي پرنسپال به هئي، تنھن هندو ڇوڪرن کي مشورو ڏنو ته توهان ڏهن ڏهن جا ٽولا ٺاهي، ڪشمير وڃي مسلمان عورتن سان زوريءَ زنا ڪريو، اها خبر سڄي ملڪ جي اخبارن ۾ به شايع ٿي.
جڏهن اقوام متحده ۾، انساني حقن واري کاتي جو سربراهه رپورٽ ٻڌائيندي روئي رهيو هو، ته ڪشمير ۾ ڏهه هزار مسلمان ڪشميري عورتن سان انڊيا جي فوج زوريءَ زنا ڪئي آهي، انھيءَ وقت هندستان جي وزير اعظم مودي کي سعودي عرب ۽ دبئي جا حاڪم سندن ملڪ جي وڏي ۾ وڏي سول اعزاز سان نوازي رهيا هئا.
دنيا اسلام جا ٻه وڏا عالم ۽ مفڪر شيخ سعدي شيرازي ۽ ابن بطوطه به سنڌ ۽ هندستان ۾ آيا ۽ ٽيون آمريڪا جو وڏو تاريخ دان ول ڊورانٽ هندستان آيو، انھن به هندوستان جي باري ۾ پنھنجا دلچسپ تاثرات لِکيا آهن، شيخ سعدي پنھنجي ڪتاب بوستان ۾ لکي ٿو ته مون هندوستان جي شھر سومنات مندر ۾ هڪ بُت ڏٺو جيڪو ڪيترن هيرن جواهرن سان سينگاريل هو، هندو اُن آڏو مٿو ٽيڪي، روئي دعائون گهري رهيا هئا. مون پوڄاريءَ کان پُڇيو ته توهان هن بي جان پٿر اڳيان ايتري آه زاري ڇو ٿا ڪريو. هن جواب ته ڪونه ڏنو، اُلٽو ٻوٿ بڇڙو ڪري وڃي وڏي پوڄاريءَ کي ٻڌائين ته سائين هي ماڻھو سومنات جي باري ۾ هينئَن ٿو چوي مون وڏي پوڄاريءَ کي چيو ته منھنجو مطلب اصل حقيقت ڄاڻڻ هو جينئن هن بُت جي عبادت ڪري وڌيڪ لذت حاصل ڪيان منھنجي جواب مان مطئن ٿيڻ بعد مونکي اُن پوڄاري چيو ته توهان ٻين بتن لاءِ برابر ائين چئي سگهو ٿا، پر هي بُت ڪو عام بُت ناهي، هي بُت صبح سوير هٿ کڻي دعا گهرندو آهي تون به صبح تائين انتظار ڪر پوءِ توکي سڀ ڪجھه سمجهه ۾ اچي ويندو.
شيخ سعدي چئي ٿو ته آئون به اچي بُت خاني ۾ ڦاٿس جئين تيئن ڪري هت رات گذارڻي هئي، پاڻ اڳتي فرمائي ٿو ته .
شبي همچو روزي قيامت دراز
مغان گرد من بي وضو در نماز
کشيشان هر گز نياررده آب
بلغان چون مردار در آفتاب
مگر ڪرده بودم گناهي عظيم
که بردم دران شب عذاب اليم
هن شعر جي معنيٰ آهي ”اها رات قيامت جيڏي ڊگهي نظر پئي آئي، پوڄاري بنا وضوءَ جي عبادت ڪري رهيا هئا، شايد هنن ڪڏهن به پاڻيءَ کي تڪليف ڪانه ڏني هئي، هنن جي بغلن مان بدبوءِ ائين پئي آئي ڄڻ ڪو مُئل ڍور اس ۾ پيل هجي شايد مونکان به ڪو ڪبيرو گناهه سرزد ٿيو هو.“
بحر حال جڏهن صبح ٿيو بتخاني ۾ هلچل مچي وئي، مون پنھنجي اکين سان ڏٺو ته انھيءَ بُت پنھنجا هٿ مٿي کنيا، ماڻھن ۾ واهه واهه ٿي وئي ۽ انھيءَ پنڊت ڦڪا ڏند ڪڍي مون ڏانھن مشڪي نھاريو في الحال ته آئون ماٺ ڪري پوڄارين سان رلي ملي ويس نيٺ هڪ ڏينھن تلاش ڪندي انھيءَ بت هيٺان تھه خاني ۾ لھي ويس ڇا ڏسان ته هڪ رسي جو ڇيڙو بُت جي ٻانھن ۾ اهڙيءَ طرح ٻڌل هو، جو رسي ڇڪڻ سان اُن جون ٻانھون خود به خود مٿي ٿي ويون، هنن جي ٺڳيءَ جو راز فاش ٿي چُڪو هو، ۽ بُت پرست اُتان وٺي ڀڳو ۽ مونکي به جان جو خطرو ٿي پيو مان به اُن جي پٺيان ڀڳس ۽ مندر اندر ئي هن کي هڪ کوهه ۾ ڌڪو ڏيئي ۽ هن مندر مان ڀڄي جان بچايم ۽ ڀڄي وڃي يمن پھتس پوءِ حجاز ويس سنڌي ترجمو صفحو 17-18).