2
مون، مِنا ۽ نور محمد هي لوسرن جو شھر اڳ به ٻه ٽي دفعا ڏٺو آهي. اسان لوسرن شھر جي سڃاڻپ جيڪا هڪ نديءَ تي ڪاٺ جي پل ٺھيل آهي، اوڏاانھن ٿي وڃڻ چاهيو پر اسان مُنجهي پياسين سو هڪ هنڌ بيھي رستي ويندڙ عورت کان ان جو پڇيو، ته اُن اسان کي وٺي اچي انھيءَ پُل ڀيڙو ڪيو، ۽ پاڻ ٻڌائين ته آئون فرانس جي فرينچ آهيان، هِت بزنس ڪَندي آهيان ۽ آرتوار جو ڏينھن هو، سو آئون ڪنھن سُپر اسٽور تان کير وٺڻ آئي آهيان. هُوءَ مونکان به عمر ۾ وڏي ٿي لڳي. اسان انھيءَ قديم پل تي پھچي هت کوڙ سارا فوٽا ڪڍيا ۽ پوءِ هت نھرڪناري ننڍن دُڪانن تان ڪجهه سوئيز ثقافت جون ننڍيون ننڍيون شيون خريد ڪيون، پوءِ اچي هڪ هوٽل تي ماني کاڌي، مِنا ماني ڪانه کاڌي فقط تازو آرينج جوس پيتو. مون ۽ بوبيءَ به هلڪو ڦلڪو کاڌو کاڌو آئون توهان کي هن شھر جي باري ۾ ڪجهه ٻڌائڻ بهتر ٿوسمجهان.
لوسرن شھر سوئيزرلينڊ ملڪ جي وچ واري انھيءَ علائقي ۾ اڏيل آهي، جتي جرمنيءَ ٻوليءَ جو مقامي لھجو، ڳالهائيندڙ ماڻھو رهن ٿا. لُوسرن شھر ساڳئي نالي سان قائم ڪينٽونِ ۽ ضلعي جو هيڊ ڪوارٽر پڻ آهي. سن 2013ع ۾ ٿيل آدمشماريءَ موجب شھر ۾ 181057 انسان آباد هئا. مرڪزي سوئيزرلينڊ ۾ موجود لُوسرن شھر، انھيءَ وچئين علائقي جي معشيت ثقافت آمد رفت يعني سفر جي ذريعي ۽ ذراع ابلاغ جو پڻ مرڪز آهي.
لوسرن شھر جو بنياد سن 840ع ۾ پيو ۽ سينٽ ليوڊيگار اَيبِي يعني ڪليسا يا ديول جي چوڌاريءَ پکڙجڻ ۽ ترقي ڪرڻ لڳو. لوسرن شھر جي آباديءَ جي واضع اڪثريت اڄ تائين رومَن ڪيٿولڪ فرقي وارن عيمسائي مذهب اختيار ڪندڙ ماڻھن تي مشتمل آهي، سن 1850ع ۾ شھر جا 96 ڏهائي نَوَ سيڪڙو باشندا رومن ڪيٿولڪ فرقي وارا هئا، پر پوءِ انھن جو في سيڪڙو تعداد گهٽجڻ لڳو، تنھن جو مکيه سبب مختلف فرقن ۽ مذهبن سان واڳيل ٻاهريئن ماڻھن جو شھر ۾ اچي رهڻ آهي مثال طو ر سن 1900ع ۾ رومن ڪيٿوولڪ فرقي وارن جو تعداد گهٽجي 81 ڏهائي نَوَ سيڪڙو ٿيو، سن 1950ع ۾ گهٽجي 72 ڏهائي 3سيڪڙو ٿيو، سن 2000ع ۾ ٿيل آدمشماريءَ موجب لوسرن شھر ۾ 35682 ماڻهو يعني 60 سيڪڙو رومن ڪيٿولڪ فرقي وارا عيسائي، 9227 ماڻھو، 15 ڏهائي 5 سيڪڙو پروٽيسٽنٽ فرقي جا عيسائي، 1979 ماڻهو، 3 ڏهائي 3 سيڪڙو اڃا هڪڙي ٽئين فرقي جا عيسائي، 1824 ماڻهو يعني 3 ڏهائي ٻُڙي 7 سيڪڙو مسلمان 196 ماڻھو يعني ٻڙي ڏهائي ٽي ٽي سيڪڙو يھودي، 1073 ماڻھو يعنيٰ هڪ ڏهائي 8سيڪڙو اڃا ٻين مذهبن سان واڳيل، 6310 ماڻھو يعني 5 ڏهائي ڇھه هڪ سيڪڙو ماڻهو لادين هئا، ۽ 3205 ماڻهو، يعني 5 ڏهائي 3 نَوَ سيڪڙو ماڻهن مذهب جي خاني ۾ جواب ڪو نه لکيو، يعنيٰ اُهي لادين هئا.
لُوسرن شھر ۾ سوئيزرلينڊ جون مکيه تجارتي ڪمپنيون، جهڙوڪ اسڪنڊِلر گروپ، ڪرونو سوئيزرلينڊ، ايمي، اي ايف ايجوڪيشن فرسٽ اينڊ لُوزرنو ڪينٽونل بينڪ ۽ سوئيزلينڊ جي قديم ايڪسيڊنٽ انشو ئرنس ڪمپنين مان هڪڙي سوواڪپمني وغيره قائم آهن. شھر لُوسرن ۾ يونيورسٽي آف لوُسرن قائم ڪيل آهي، جيڪا سوئيزرلينڊ جي روايتي اعليٰ درسگاهن مان هڪ آهي.
لوُسرن شھر جي انتظاميه ڪينٽون سطخ تي سڄي سوئيزرلينڊ ملڪ ۾ گهٽ ۾ گهٽ ڪارپوريٽ ٽيڪس اوڳاڙڻ سبب سندس ڪينٽون کي سڄي ملڪ ۾ سڀني کان وڌيڪ تجارت دوست ڪينٽون بنائي ڇڏيو آهي، هتي انڪم ٽيڪس به ٻين شھرن جي ڀيٽ ۾ گهٽ اگهه وارو ٿو اوڳاڙيو وڃي، باسل اڪنا مڪس ٽيڪسيشن انڊيڪس 2012ع جي اڀياس مان معلوم ٿئي ٿو، ته ٽيڪس ۾ اٽڪل 2 سيڪڙو واڌارو ٿيو آهي.
سن 2009ع کان وٺي ريل گاڏيءَ وسيلي لُوسرن شھر کان زيورڪ شھر واري هوائي اڏي تي فقط هڪ ڪلاڪ ۽ ٻن منٽن اندر پھچي سگهجي ٿو، لوسرن مان هر ڪلاڪ ۾ ريل گاڏيون زيورڪ هوائي اڏي ڏانھن وينديون رهنديون آهن، اهي ريل گاڏيون هوائي اڏي کان ڪجهه وڇوٽيءَ تي اڌڪلاڪ کن بيھنديون آهن. جيڪڏهن گهڻي آمذرفتِ وارو وقت ڪونھي ته انهيءَ دوران لُوسرن کان زيورڪ هوائي اڏي تي موٽرڪار ۾ سفر ڪندي ماڻھو فقط چاليھن منٽن ۾ پهچيو وڃي. لُوسرن شھر ريئوس درياءِ جي ٻنھي ڪپرن تي پکڙيل آهي. ريئوس ندي تي شھر واري ڀاڱي ۾ ڪافي تعداد ۾ پُلُون ٺهيل آهن. انهن ۾ سڀني کان وڌيڪ هاڪاري پُل جو نالو ”چيپل برج“ آهي، اها پُل 204 ميٽر يعنيٰ 669 فٽ ڊگهي ۽ ڪاٺ جي تختن سان ڍڪيل آهي. اها پول ڪاٺ جي تختن سان ڍڪيل سڄي يورپ ۾ سڀني کان پراڻي پُل آهي، اها اصل ۾ سن 1333ع ۾ ، جڙي راس ٿي هئي، چَوڻ ۾ اچي ٿو، ته 18 آگسٽ 1993ع ۾، ڪنھن جي اُڇلائيل سگريٽ جي ٽوٽي مان، انھيءَ پل کي باهه لڳڻ سبب، انھيءَ جو گهڻو حصو سڙي چٽ ٿي ويو، تنھن ڪري انھيءَ سڙيل وڏي ڀاڱي کي نئين سر شاندار انداز سان تعمير ڪيو ويو، درياءَ جي هڪڙي ڪناري تي مورچه بند اٺڪنڊو آبي ٽاور ٺھيل آهي، ۽ پل انھيءَ آبي ٽاور منجهان گذري ٿي، اهو ٽاور درياءَ جي ڪناري تي هن پُل کان اڳئي، تيرهن عيسوي صديءَ ۾ تعمير ڪيو ويو هو. پُل ۽ ٽاور جي اندرئين ڀاڱي ۾ لُوسرن شھر جي تاريخ متعلق سترهين صدي عيسوي کانپوءِ وارن مکيه واقعن کي پينٽنگس ۾ ڏيکاريو ويو آهي، هيءَ چيپل پُل ۽ اُتي تعمير ٿيل اَٺڪُنڊو ٽاور وڌيڪ شُھرت يافته ياد گار تعميرات آهن. لُوسرن شھر جو ٻيو اهم يادگار سينٽ لِيوڊ گار واري چرچ جا ٺھيل ٽِوِن نِيڊل ٽاور آهن اهو سينٽ ليوڊ گار چرچ شھر واري ڍنڍ جي ڪناري هڪڙي سهڻي ۽ ننڍڙي جابلو بُٺيءَ تي اڏيل آهي. انھيءَ چرچ تي اهو نالو شھر جي هڪ سرپرست درويش سنيٽ ليوڊ گار جي نالي سان قائم ڪيو ويو، اهو چرچ اصل ۾ سن 735ع ۾ اڏيو ويو هو، تنھن کي سن 1633ع ۾ ليٽ رينائيسينس اسٽائل موجب نئين سر سڌاريو ۽ سَنواريو ويو. چرچ جا ٽاوَر اصلي اڏاوتي طِرز سان قائم آهن. چرچ اندر ٿيل گهاٽي سجاوت واقع نھايت خوبصورت انداز ۾ ڪئي وئي آهي. انھيءَ چرچ کي مقامي ماڻھو جن جي ٻولي جرمن آهن. اهي Hof kirehe هوفڪرڪي سڏيندا آهن ۽ جن جي ٻولي سئيز جرمن يعنيٰ پنجابي ۽ سنڌي ٻولين جي گڏيل صورت سرائيڪي وانگر آهي، اهي ماڻھو انھيءَ چرچ کي Hof chile هو فڪائيل سڏيندا آهن، لوئن پلازا جي ڀر ۾ ٺھيل پارڪ ۾ هڪڙي مئل شينهن جو مجسمو سجائي رکيل آهي، جنھن کي سوئيزرلينڊ جي انهن شھيدسوين محافظن جي ياد گار طور اتي سجايو ويو آهي، جيڪي سن 1792ع ۾ فرانس ۾ برپا ٿيل انقلاب دؤران ، فرينچ انقلابين طرفان پئرس ۾ شاهي محل تي ڪيل حملي دؤران اتي ماريا ويا هئا. سوئيز ميوزم آف ٽرانسپورٽ به هن شھر لُوسرن ۾ قائم آهي، جنھن ۾ سفر جي سمورن وسيلن ۾ ڪم ايندڙ لوڪو مو ٽِوِزِ ريل گاڏيون، جيپون، موٽر ڪارون، بحري ٻيڙا، ٻيڙيون، آگبوٽ وغيره ۽ مختلمف قسمن جا هوائي جھاز نمائش لاءِ سنواري ۽ سينگاري رکيل آهن. ميوزيم آف ٽرانسپورت شھر جي اتر اوڀر ڀاڱي ۾ موجود ڍنڍ جي ڀرسان ٺھيل آهي، لُوسرن شھر وارو ڪلچر اينڊ ڪنوينشن سينٽر شھر جي وچ ۾ موجود ڍنڍ جي ڀر ۾ ئي اڏيل آهي. انھيءَ جي اڏاوت جو نقشو هڪڙي انجنيئر نالي جين نووَل تيار ڪيو هو. هن ثقافتي مرڪز ۾ ٺھيل ڪنسرٽ هال دنيا جي انھن وڏن ڪنسرٽ هالن مان هڪڙو آهي، جنھن ۾ ٻُڌَندڙَن لاءِ اسپيڪرن کانسواءِ هڪ عجيب ۽ نھايت نرالو سٽم ٺاهيو ويو آهي، تنھن کي انگريزي ٻوليءَ ۾ Acoustics اَڪُوسِ ٽِڪِس چئجي ٿو، انھيءَ هال ۾ موجود ٻڌڻ جو اهو نظام مشھور انجنيئر رُسل جانِسَن ٺاهيو هو، اسان دنيا جو هي حَسين تَرين شھر ڏسڻ بعد, سوئيزرلينڊ جي ٻي هڪ جنت جهڙي شھر انٽرليڪن ڏانھن روانا ٿي وياسين. مون پنھنجي زندگيءَ ۾ هن جهڙو خوبصورت شھر ٻيو ڪو نه ڏٺوآهي، انٽرليڪن لُوسرن کان گهڻو پري ڪونھي.
اسان پنھنجي گاڏيءَ ۾ هلندا وڃي رهيا آهيون. ٿورِي ٿوري برسات به وسي رهي آهي! اسان هڪ هنڌ گاڏي روڪي گاڏيءَ ۾ پئٽرول وجھايو ۽ هڪ هوٽل ۾ چانھه به پيتي ۽ ڪجهه دير آرام ڪري، پوءِ هلندا هلندا وڃي انٽرليڪِن پهتاسين سُوئيزرلينڊ جو هي ننڍڙو شھر نھايت دلڪش ۽ قدرتي نظارن جي حسن سان بيحد مالامال آهي، جنھن کي ٻن طرفن کان شفاق پاڻيءَ سان ڀريل قدرتي ڍنڍون هڪڙي ٿن Thun ۽ ٻي برِينز Brienz موجود آهن،
جيڪي بيحد خوبصورت پھاڙي ٽڪرين سان گهيريل آهن. انھن ٽڪرين جي سلسلي مان برساتي پاڻي وهندو، انھن ڍنڍن ۾ آبشارن جي صورت ۾ داخل پيو ٿئي، اسان هت ڪافي فوٽو ۽ فلم ڀري، ڏاڍو دلڪش نظارو آهي! انھن ڍنڍن جي چوڌاريءَ توڙي پر ڀرو ڪيتريون ئي تفريحِي پھاڙي چوٽيون موجود آهن. هتي عام سياحن کانسواءِ ڪيترائي عالمي اديب شاعر ۽ مصور خُصُوصي طور اچي رهندا آهن، ۽ قدرتي سونھن مان لطف اندوز ٿيندا ۽ سڪون حاصل ڪندا آهن، انٽرليڪن شھر ۾ سياري توڙي اونھاري ۾ سڪون، تفريح ۽ لطف اَندوزيءَ لاءِ سدائين ماحول سازگار هوندو آهي. اونھاري ۾ هتي جي جابلو ٽڪرين ۽ چوٽين جو سلسلو ڪوهه پيمائن ۽ مھم جو ماڻھن لاءِ بيحد پرڪشش ٿي پوندو آهي، ته سياري ۾ وري برف تي ترڪڻ واري راند کيڏندڙ نوجوانن لاءِ لُطفُ اندوزِ ماحول موجود هوندو آهي، اسان انھيءَ بھاري وارن نظارن کي ڏسندي ئي شايد پُورا ٿي وڃون! حاصل ڪلام، انٽرليڪن شھر سڄو سال سياحن ۽ سيلانين سان ڀريل رهندو آهي، ڇو ته هتان کان ٻين ويجھن شھرن، جهڙوڪ لُوسرن، برن ۽ ٿُن وغيره ڏانھن هر وقت گهمڻ ڦرڻ وڃي سگهجي ٿو، انھن سڀني شھرن جي وچم سيلاني سدائين پيا، ايندا ۽ ويندا آهن شھر جي واپاري مرڪز ۽ شھر جي اڀرندي ڇيڙهي يا ڀاڱي کي ملائيندڙ هڪڙو چھل قدميءَ، گهمڻ ڦرڻ ۽ وڙڪڻ لاءِ خصوصي طور تعمير ڪيل رستو آهي، جتي سيلاني سدائين پنڌ ۾ هوندا آهن، ته ڪٿي ويھي ٿڪ ڀڃندا ۽ ڪجهه کائيندا پيئندا آهن پسار ڪرڻ واري هن سڙڪ تان پري پري تائين پهاڙي وادين جا نظارا بيحد دلڪش ڏسڻ ۾ اچي رهيا آهن. هن شھر ۾ واچن يا گهڙين جو واپار وڏي پئماني تي ٿئي ٿو.
انٽرليڪن شھر سُوئيزَرلينڊ جي مرڪز ي علائقي نالي برينز آبرلينڊ Brienz Oberland۾ واقع آهي، ۽ سمنڊ جي سطح، کان 568 ميٽر يعنيٰ 1863 فٽ مٿي آهي، جڏهن ته اسان وٽ به دادو ضلعي ۾ ڪُتي جي قبر واري پَهاڙي ڇھه هزار فٽن کان به مٿي آهي، پر رستو نه هئڻ ڪري اهو جهڙوڪر آهي ئي ڪو نه! هن شھر جي ڀر ۾ انٽرنسين Unter seen شھر ۽ Boenigen بوئينجن نالي هڪڙو ڳوٺ به موجود آهي، سوئيزرلينڊ اندر اولھه اُتر يا ڏکڻ طرفن کان Loetschi berg tunnal لوئيٽيڪ برگ ٽيونل وسيلي 6 اي شاهي رستي تي سفر ڪندي اسپيز Spiez شھر ڏانھن اڳتي اچي توهان ٽيونل مان انٽرليڪن شھر جي الھندي پاسي وٽ ٻاهر نڪري ايندا ۽ جيڪڏهن شھر ڏانھن اڀرندي طرف کان ايندا ته توهان 8 اي هائي وي تي سفر ڪندا Bhunig برونگ، Sustan سسٽَن ۽ Girmsil گِرِمسِل پھاڙي لڪن مان لنگهي اچي انٽرليڪن شھر ۾ اڀرندي پاسي کان داخل ٿيندا.
سن 2018ع جي ڊسمبر مھيني ۾ ٿيل آدمشماريء موجب شھر ۾ 5610 ماڻھو رهندڙ هئا، سن 2010ع ۾ شھر ۾ رهندڙ 26 ڏهائي 4 سيڪڙو پرڏيھي ماڻھو به رهندڙ هئا، سن 2000ع کان 2010ع تائين ڏهن سالن دوران آدمشماريءَ ۾ 5 ڏهائي 3 سيڪڙو تبديلي آئي، 8 ڏهائي 2 سيڪڙو ماڻھو هتان لڏي ويا ۽ ڄمڻ ۽ مرڻ جو سيڪڙو هڪ ڏهائي نَوَ هو، سَن 2003ع ۾ انٽرليڪن شھر ۾ سراسري طور هڪ فِليٽ جي ماهوار مسواڙ 1013 ڏهائي 98 سُوئيز سڪو فرانڪ هئي، جيڪا انھيءَ وقت 810 آمريڪي ڊالرن، 460 برطانوي پائونڊن ۽ 650 يورپيئن سِڪي ”يورو“ جي برابر هئي. هڪ ڪمري واري فليٽ جي ماهوار مسواڙ 642 ڏهائي 58 فراڪ 510 آمريڪي ڊالر، فليٽ جي ماهوار مسواڙ 741 ڏهائي 20 فِرانِڪ 590 آمريڪي ڊالر، 330 برطانوي پائونڊ ۽ 470 يورو هئي، ٽن ڪمرن واري فليٽ جي مسواڙ 945 ڏهائي 28 سُوئيز فِرانَڪ، 760 آمريڪي ڊالر، 430 برطانوي پائونڊ، 600 يورو هئي، سن 2015ع ۾ اِنٽر ليڪن جي هوٽلن ۾ 710116 ماڻھو ترسيا هئا، انھن ۾ پرڏيھي مسافرن جو تعداد 82 ڏهائي 2 سيڪڙو هو، سن 2017ع ۾ 27 بين الاقوامي معيار جون هوٽلون ٺھيل هيون، جن ۾ ڪُل 1599 ڪمرا موجود هئا. سن 2000ع ۾ ڄاڻائيل انٽرليڪن شھر جي آباديءَ ۾ 1139 ماڻھو يعني ڪُل آباديءَ جو 22 ڏهائي 3 سيڪڙو ماڻھو رو من ڪيٿولڪ عيسائي مذهب جي فرقي ۾ شامل هئا، جڏهن ته 2873 ماڻھو عيسائي مذهب جي سُؤئِيزِ رفارمڊ چرچ واري فرقي ۾ شامل هئا، شھر جا 83 باشندا عيسائي مذهب جي آرٿو ڊاڪِس چرچ واري فُرقي ۾ شامل هئا، اتي رهندڙ چار ڄڻا اهڙا به هئا، جن جو واسطو عيسائي مذهب جي اڃا هڪ مُختلفِ ڪرسچَن ڪيٿولڪ چرچ فرقي سان هو، شھر جي 374 ماڻھن جو واسطو مٿي ڄاڻايل عيسائي فرقي سان هو، انٽرليڪن شھر ۾ ٽي ماڻھو يھودي مذهب جا پيروڪار آهن. هتي رهندڙ ماڻھن ۾ 170 باشدا مسلمان آهن، 29 ٻڌمت جا پيروڪار،43 هندو، 342 ماڻھن جو ڪنھن به مذهب سان واسطو ڪونه هو. پر شھر ۾ رهندڙ 235 ماڻھن مذهب بابت سوال جو جواب ئي ڪونه ڏنو ۽ مذهب جو پُڇين ته چُپ ٿي ويندا آهن.
انٽرليڪن شھر، ان جي آسپاس موجود ڪيترن ئي ننڍن وڏن شھرن ۽ تفريحي وادين ۾ سير ۽ تفريح کي آسان بنائيندڙ بنياد يا مرڪز واري حيثيت جو حامل شھر آهي. جھڙوڪ جُنگفرائُو ريجن ۾ موجود حسين پهاڙي واديون ۽ چوٽيون موجود آهي. جُنگفرائُو ٽڪري 13642 فوٽ اوچي آهي. مونڪ ٽڪري 13474 فوٽ اوچي آهي ۽ ايگر نالي خوبصورت پھاڙي 13015 فوٽ اوچي آهي. هنن پھاڙي چوٽين تي فقط ڪوهه پيما نوجوان وڃي سگهن ٿا. البت عام سَياحَن کي سير ڪرائڻ لاءِ، جُنگِفرائُو ۽ مونڪ چوٽين جي آسان ماڳن تائين ريل گاڏيءَ جي پٽڙي وڇائي وئي آهي. اها ريل گاڏي سمنڊ جي سطح کان 11332 فوٽ اوچائي تي يعني سڄي يورپ ۾ سڀني کان مٿي سير ڪرائيندڙ ريل آهي. اسان به خيال ڪيو ته ان ۾ چڙهون، پر مِنا جواب ڏنو پوءِ اسان ب چُپ ٿي وياسين. ريل صفا سڌي مٿي ٿي وئي، ماڻھو کي ڏسندي ئي حيرت ٿي ٿي انٽرليڪن شھر جي اتر طرف هارڊر ڪُلم Harder kulm پھاڙي چوٽِين جو سلسلو 4334 فوٽ اوچائي جو حامل ۽ شھر جي ڏکڻ ۾ موجود اسڪائي نائيگ پلاٽي Schynige platte پهاڙيون 6453 فوٽ اُچيُون آهن. انهن ٽڪرين ۾ پڻ ريلوي لائين وڇايل آهي ۽ ريل گاڏي عام سياحن کي گھمائڻ لاءِ موجود آهي. تُن ۽ بِرينز ٻئي ڍنڍون شھر سان ڳنڍيل آهن ۽ Aare آري درياه شھر منجھان ئي وهندڙ آهي. اُن جو وهڪرو اوڀر کان اولهه طرف جاري آهي ۽ ڍَنڍُن ۽ درياه ۾ ٻيڙين ذريعي سير ڪرڻ سياحن جو وتِيرو آهي. برينزڍنڍ جي ڪناري تي سير واري ريل گاڏيءَ لاءِ ٺھيل Brienz Rothorn Railway برينز روٿورن ريلوي ٺھيل آهي، جنھن تي هلندڙ ريل گاڏيءَ کي ڇڪيندڙ ٻاڦ تي هلندڙ ريلوي انجڻ استعمال پئي ٿئي. شھر جي ڏکڻ طرف جُنگفرائو پارڪ، عاليشان تقريحي ماڳ آهي، جيڪو اصل ۾ مشھور اديب Erich Von Daniken ايرڪ وون ڊينيڪن جي ملڪيت هو. تنهن اهو تعمير ڪرائي ان تي مِسٽري پارڪ Mystery نالو رکيو هو. مالي مشڪلات سبب هن پارڪ کي سن 2006ع ۾ عوام لاءِ بند ڪيو ويو هو. پر موجود شڪل ۾ اهو سن 2009ع ۾ وري عوام لاءِ کوليو ويو. انٽر ليڪن شھر ۾ سياحن کي وندرائڻ، گھمائڻ ۽ ڦيرائڻ لاءِ ڪيتريون ئي ڪمپنيون موجود آهن، جيڪي اسڪائي ڊائونگ، ڪينيننگ، هينگ گلائيڊ نگ ۽ جي پيزاگلائيڊنگ يعني برفاني وادين ۾ ٿيندڙ مختلف راندين کيڏڻ ۾ سياحن جي رهبري ڪنديون آهن. اسان هت هوٽل تي ماني کاڌي، جيڪا سوئيز روايتي کاڌو هو. کاڌو تمام لذيذ هو، پر مهانگو به ڏاڍو هو. سوئيزرلينڊ، سينگاپور، هانگ ڪانگ ۽ ٽوڪيو اڄڪلھه دنيا جا مهانگا ترين شهر آهن. تنهن ڪري اڄڪلهه دنيا جا وڏي تعداد ۾ سياح باڪو، استنبول، بئنڪاڪ ۽ دبئي وڃن، پر دبئي ۽ استنبول به هاڻ ڪافي مھانگا ٿي ويا آهن. اسان جي رهائش جيئن ته زيورڪ شھر ۾ هئي، تنهن ڪري شام جو واپس زيورڪ روانا ٿي وياسين. يورپ جي ملڪن ۾ ڏينهن ننڍا ۽ راتيون وڏيون ٿين. تنھنڪري ڪڏهن پنجين بجي رات ٿيو وڃي، ته ڪڏهن رات جو صفا روشني پئي محسوس ٿئي، يورپ جي ملڪن پنھنجي روڊ رستن ۽ شھرن کي به انھن روشنين سان اهڙي ته سھڻي نموني سينگاري سنواري ڇڏيو آهي. جو هڪ ئي ڌرتيءَ تي غريب ملڪن ۽ امير ملڪن کي ڏسيو ماڻھو دنگ رهجيو وڃي.!
اڄ جي سوئيزرلينڊ، جيڪا سڄي دنيا جي سياحن جو مرڪز ٿي پئي آهي، ان جي ابتدا پھريائين سوئيزرلينڊ برطانوي ڪوهه پيمائن، بِرنيز اَيلپِس جبلن جون مکيه چوٽيون اوڻھين عيسوي صديءَ جي اوائل ۾ سَر ڪرڻ ساڻ ڪئي هئي. پھرين جنگفرائو نالي بَرطانِوي ڪوه پيما، سن 1811ع ۾ ۽ پوءِ فنسٽ يراهارن سن 1812ع ۾ ايلپِس جبلن جي بِرينز وارين برفاني ٽڪرين کي سَرڪَيو هو. سن 1857ع ۾ ”الپائين“ ڪلب نالي لنڊن شھر ۾ ڪوه پيمائن جي هڪ منڊليءَ جو قيام عمل ۾ آيو اوڻيھين عيسوي صديء جي پڇاڙي ۽ ويھين صديءَ جي شروعات ۾ اَيلپِس جبلن جي سُوئيزرلينڊ وارين بِرينز ِ پھاڙي وادين ۾ ٻن نھايت صحت افزا ماڳن اڍيوش ۽ گرائو بُنڊن تي صحت جي بحالي خاطر هوا بدلائڻ لاءِ بيحد پُرسِڪُونِ ۽ روح افزا رِسرٽ/ ريسٽ هائوس تيار ڪيا ويا. برطانيه جي ڪوهه پيمائن ۾ سوئيوزلينڊ جي برينزايلپس واديءَ جي هاڪ سبب برينز آبرلينڊ وارو علائقو خصوصي طرح عاليشان سياحتي / تفريحي علائقي طور مشھوري ماڻڻ لڳو. ميرنجن وارن ريچنباخ آبشارن يورپ جي ادبي حلقن ۾ تڏهن شھرت ماڻي، جڏهن سر ارٿر ڪونن ڊائيل سندس 1893ع ۾ لکيل ناول ۾ ڄاڻيو ته ناول جي هيرو شرلاڪ هومز جو موت انھن آبشارن وٽ ٿيو هو.
سڀ کان پھرين باقاعدي منظم انداز ۾ سوئيزرلينڊ جي سير ۽ تفريح لاءِ بندوبست ۽ شروعات اوڻيھين صدي دوران 1- ٿامس ڪُڪ ۽ 2 – لُن Lunn نالي ٽريول ايجنسين ڪئي هئي. ٿامس ڪُڪ ڪمپني هاڻ دنيا اندر سياحت جو وڏو نالو ٿي وئي آهي. سوئيزرلينڊ وارن اوچن جبلن جي سير ۽ تفريح لاءِ وڇايل جُنگفرائو ريل جي پٽڙي، پھاڙي سير جو مکيه وسيلو آهي. انھيءَ ريلوي لائين تي تعمير ڪيل جنگفرائو جوڪ Jungfraujoch نالي ريلوي اسٽيشن سڄي يورپ ۾ سڀني کان وڌيڪ اوچائي 11332 فوٽن تي اڏيل آهي. هن پھاڙي تفريحي علائقي ۾ ايندڙ سياحن جو سراسري تعداد، جرمن سياح 16 ڏهائي 5 سيڪڙو، برطانوي سياح 6 ڏهائي 3 سيڪڙو ، آمريڪي سياح 4 ڏهائي 8 سيڪڙو، فرينچ سياح 3 ڏهائي 6 سيڪڙو ۽ اٽليءَ جا سياح 3 سيڪڙو ايندا آهن ۽ اسان جھڙا سياح ڪو ايڪڙ ٻيڪڙ نظر ايندو آهي. سوئيزرلينڊ جي قومي آمدني ۾ سياحت جي شعبي طرفان شامل ڪيل ناڻو اٽڪل 15 ارب سوئيز فرانَڪن جي برابر آهي. جيڪو سن 2010ع جي شماريات موجب قومي آمدنيءَ جو 2 ڏهائي 9 سيڪڙو هو. سوئيزرلينڊ گهمڻ اينِدڙ گهڻي ۾ گهڻا سياح Rhine Falls رهائن آبشار جو سير ڪن ٿا. انھن کان ٿوري گھٽ تعداد ۾ Burne Bear Exhibit برني بِيئرنمائشن جو سير ڪندا آهن. هنن ٻنھي ماڳن جي سير لاءِ ڪابه ٽڪيٽ يا مخصوص محصول مقرر ڪونھي سوئيزرلينڊ جي معشيت دنيا جي سڀ کان وڌيڪ ترقي يافته ۽ فري مارڪيٽ تي مشتمل معاشي نظامن مان هڪڙو معاشي نظام آهي. ملڪ جي خدمتن واري شعبي ۾ مکه ڪردار جا حامل، ملڪ ۾ رائج بينڪاري نظام ۽ سياحت وارو شعبو آهي سن 2015ع جي گِلوبَل انوويشن انڊيڪس موجب سن 2017 واري گلوبل ڪامپٽيٽونيس رپورٽ موجب سوئيزرلينڊ جي معاشيات دنيا جي پھرين رينڪ يا درجي جي حامل آهي. ۽ هي ملڪ سنڌ کان به ايراضي ۽ آدمشماري ۾ ننڍو آهي. سن 2016ع واري اقوامتحده جي ڊيٽا موجب ليچٽينسٽين Liechtenstein ۽ بگسمبرگ کانپوءِ سوئيزرلينڊ دنيا ۾ ٽيون نمبر شاهوڪار ملڪ آهي جيڪو ڌرتيءَ تي خشڪيءَ سان گھريل ملڪ آهي. يعني Land Locked ملڪ آهي جيئن پاڻ وٽ افغانستان ۽ نيپال آهن. لگسمبرگ، ناروي ۽ سوئيزرلينڊ ٽي اهڙا ملڪ آهن جن جي في ڪس سالياني آمدني ستر هزار آمريڪي ڊالرن کان مٿي آهي. ۽ اهي نڪي ٻيٽن تي مشتمل رياستون آهن. ۽ نه ئي ڪي اڌڙوٽ رياستون آهن. سوئيزرلينڊ هڪ وفاقي رياست طور سن 1848ع ۾ قائم ڪيو ويو. انهيءَ کان اڳ سوئيزرلينڊ جا ٻه شھر 1-زيورڪ ۽ 2-باسل صنعتي ۽ تجارتي بنيادن تي معاشي طور ترقي ڪرڻ لڳا. سوئيزرلينڊ جي ٻھراڙيءَ وارا علائقا غُربَتَ جو شڪار ۽ معاشي طور پٺتي پيل رهيا. اوائلي جديد دؤر ۾ سوئيزرلينڊ ۾ ورڪشاپ سسٽم عمل ۾ آندو ويو. ۽ سينٽ گالن شھر ۾ مختلف قسم جي هلڪي ۽ ڇوٽي مشينري سن 1801ع ۾ ٺھڻ لڳي ۽ گُهربَلَ وڏي مشينري برطانيه مان گھرائي وئي. مناسب مقدار ۾ جلائو ڪوئلي جي موجودگيءَ نه هجڻ سبب انھيءَ دؤر ۾ سوئيزرلينڊ ۾ ٻاڦ تي هلندڙ انجڻين جو استعمال ڪونه ٿيندو هو. ڪارخانن ۾ ٻين هنڌن تي استعمال ٿيندڙ مشنيون ۽ انجڻيون پاڻي جي وهڪري واري توانائي تي هلايون وينديون هيون، جيئن پاڻ وٽ ڊيمن ذريعي توانائي حاصل ڪجي ٿي. سن 1814ع ڌاري هٿ سان ڪپڙو اُڻڻ وارا آڏاڻا گھڻو ڪري هٿرادي توانائي سان هلڻ ۽ اُڻڻ لڳا. تقريباً ساڳئي دؤر ۾ سياحت ۽ بينڪاري نظام باقاعده معاشياتي عناصر طور معروضي طور ترقي ڪرڻ لڳا. انھيءَ وقت تائين سوئيزرلينڊ ملڪ بنيادي طور تي گھڻو ڪري ٻھراِڙيءَ ۾ رهندڙ آباديءَ وارو ملڪ هو، جنھن ۾ ڪي وڏا شھر ته هُئائي ڪونه اوڻيھيئن عيسوي صديءَ جي آخري ڀاڱي دؤران ڪجھه ننڍن شھرن ۾ صنعتون قائم ٿيون. جن ۾ اڪثريت ڪپڙي جي ڪارخانن جي هئي. اهڙي طرح شھرن جي آبادي ۽ معاشي سرگرميءَ ۾ واڌارو ٿيڻ لڳو. مثلاً باسل شھر ۾ گھڻو ڪري ڪپڙو ٺاهڻ جا ڪارخانا قائم ڪيا ويا، جن مان ڪن ۾ ريشمي ڪپڙو به ٺھندو هو. سن 1888ع ۾ شھرن جي ڪارخانن ۽ گھرن ۾ڪم ڪندڙ مزدورن ۾ 44 سيڪڙو عورتون هيون. عورت مزدورن جي ڪُل تعداد جو اڌ ڪارخانن ۾ مزدوري ڪندو هو ۽ انھن جو باقي اڌ تعداد گھرن ۾ مزوري ڪندو هو . اقتصاديات جي ماهرن ڄاڻايو آهي. ته سن 1890ع ۽ 1910ع جي وچ واري عرصي دؤران عورتن جو تناسب وڌيڪ هو. سوئيزرلينڊ ۾ صنعتي ترقيءَ ۾ ريلوي نظام مکيه ڪردار ادا ڪيو. ملڪ ۾ پهھرين ريل گاڏين جي پٽڙي سن 1848ع ۾ زيورڪ ۽ بيڊن شھرن جي وچ ۾ وڇائي وئي. ريل جون پٽڙيون وڇائيندڙ خانگي ڪَمپَنِينِ ۾ چٽا ڀيٽيءَ سبب سوئيزرلينڊ ۾ سن 1860ع تائين هڪ هزار ڪلوميٽرن کان به وڌيڪ مفاصلي تي ريل جون پٽڙيون وڇايون ويون. لائسر فيئر صعنتي / تجارتي پاليسي تحت اوڻيھيئن عيسوي صديءَ ۾ سوئيزرلينڊ ۾ صنعتي شعبي ترقي ڪرڻ شروع ڪئي، ته اهو يورپ جي تمام خوشحال قومن / ملڪن مان هڪڙو ڳڻجڻ لڳو. سندس خوش حاليءَ کي معاشيات جا ماهر سوئيزرلينڊ اقتصادي ڪرشمو پڻ قرار ڏيڻ لڳا. انھيءَ کانسواءِ سوئيزرلينڊ جي خوشحاليءَ ۽ ترقيءَ ۾ عالمي لڙائين دؤران عسڪري سازو سامان جي تجارت به هڪڙو مثبت ڪردار ادا ڪيو. چون ٿا ته ٻنھي عالمي جنگين ۾ غير جانبدار ملڪ هئڻ ڪري، سڄي دنيا جي جرنلن پنھنجا پئسا اچي هن ملڪ جي بَينڪن ۾ لڪائي رکيا. ۽ انھن جي اڪثريت جنگين ۾ مري وئي ۽ انھيءَ لاوارث ملڪيت سوئيزرلينڊ جي ترقيءَ کي چار چنڊ هڻي ڇڏيا. ملڪ ۾ جيڪا توانائي جي کپت سن 1910ع جي وچ کان 1920ع جي وچ واري عرصي ۾ گھٽجي رهي هئي. انھيءَ ۾ 1920ع واري ڏهاڪي جي شروعات ۾ وڌارو چالو ٿي ويو. پر توانائيءَ جو کاپو سن 1930ع واري ڏهاڪي دؤران رڪجي ويو ۽ 1940ع واري ڏهاڪي جي شروع ۾ گھٽجڻ لڳو ۽ نيٺ سال 1940ع واري ڏهاڪي جي وچ کان وٺي ملڪ ۾ توانائي جو استعمال تيزيءَ سان وڌڻ لڳو. سن 1940ع واري ڏهاڪي جي پھرين اڌ يعني ٻي عالمي جنگ دؤران جرمني، فرانس، برطانيه، اٽلي ۽ ٻين يورپي ملڪن کي پنھنجا تيار ڪيل هٿيار وڪرو ڪري وڏو فائدو حاصل ڪري خوب ترقي ڪئي. انھيءَ جنگ دؤران سوئيزرلينڊ عملي طور جنگ ۾ شامل ڪونه هو. پر جنگ ۾ مُلوث ٻنھي مکيه ڌرين يعني اتحادين ۽ انھن سان مقابلو ڪندڙ ايڪسز پاورس سان هٿيارن جي رسد جي سلسلي ۾ وڌ ۾ وڌ تعاون ڪرڻ سبب اتحادي ڌرين طرفان سوئيزرلينڊ تي مسلسل ڇِتِي تنقيد به ٿيندي رهي ۽ جنگ جي آخري ايام ۾ مختصر وقت لاءِ کيس. عالمي طور تي سياسي تنھائي جو به شڪار ٿيڻو پيو، پر سندس صعنتي پيداوار ۾ ڪابه گھٽتائي ڪانه ٿي. تنھنڪري جنگ جي خاتمي شرط سوئيزرلينڊ جي آمدني واپار توڙي روانگي واپار ۾ مسلسل واڌارو چالو ٿي ويو. سن 1950ع واري ڏهاڪي دؤران، پيداواري صلاحيت ۾ 5 سيڪڙو واڌارو ٿيو ۽ ڪوئلي جي ڀيٽ ۾ صنعتي ادارن ۽ عام زندگيءَ ۾ ڪروڊ تيل ، صاف تيل، قدرتي ۽ صاف ٿيل ٻارڻ واري گئس جو استعمال وڌيڪ ٿيڻ لڳو. سن 1960ع واري ڏهاڪي دؤران G.D.P ۾ چار سيڪڙو اضافو ٿيو. پر صنعتي شعبي ۾ واڌاري سبب تيل واري ٻارڻ جو استعمال ٻيڻو ٿي ويو. سن 1970ع واريء ڏهاڪي دؤران G.D.P ۾ 6 ڏهائي پنج سيڪڙي کان ڪجُھه گھٽتائي ٿي، پر سن 1975ع ۽ 1976ع ۾ قومي پيداوار ۾ 7 ڏهائي 5 سيڪڙو واڌارو ٿيو. انھيءَ دؤران ٻارڻ واري تيل جي گھرج وڌي وئي، جنهن جو پورائو تيل پيدا ڪندڙ ملڪن جي تنظيم ۾ شامل ملڪن کان گھرائي ٿيڻ لڳو. سن 1973ع کان 1978ع تائين تيل جي عالمي بحران واري عرصي ۾ سوئيزرلينڊ ۾ تيل جي کوٽ رهي. انھيءَ وقت عرب ملڪن، آمريڪا ۽ يورپ کي تيل وڪڻن بند ڪري ڇڏيو هو. تنھنڪري سن 1974ع ۾ ملڪي سطح تي ٽي آچار وارا ڏينھن ڪار فري قرار ڏئي گذاريا ويا. انھن ٽن آچار جي ڏينھن دؤران، سڄي ملڪ ۾ خانگي ٽرانسپورٽ مڪمل طور ڪو نه هلائي وئي، سن 1977ع کان قومي پيداوار وري وڌڻ شروع ڪيو. آمريڪا تيل بند ڪرڻ وارن مُک ليڊرن ڀُٽي ۽ شاهه فيصل کي يا ته مارائي ڇڏيو يا سندن حڪومت ختم ڪرائي ڇڏي سن 1970ع ۾ ملڪ ۾ مزدورن جي ڪُل تعداد جو 46 سيڪڙو صنعتي مزدور هو. جڏهن ته ساڳئي ڏهاڪي دؤران خدمتن واري شعبي سان وابسته مزدور ملازم قومي اقتصاديت ۾ مکيه ڪردار ادا ڪيو. ملڪي آدمشماريءَ جو 17 ڏهائي 2 سيڪڙو مزدوري/ ملازمت ڪندڙ هو. مُلڪَ ۾ انھيءَ دؤران ورڪ فورس جو 25 سيڪڙو پرڏيھي ماڻھن تي مشتمل هو. سن 1980ع واري ڏهاڪي دؤران، قومي آمدني ۽ پيداوار ۾ گھٽتائي ۽ واڌارو لڳاتار ٿيندا رهيا ۽ 1990ع واري ڏهاڪي ۾ به سڄي اولھه يورپ ۾ پيدوار ۽ ترقيءَ جي شرح تمام گھٽ رهي، تنھنجو اثرسوئيزرلينڊ جي معشيت تي پڻ پيو. سوئيزرلينڊ جي واچن گھڙين جو واپار قومي معشيت ۾ اهم ڪردار جو حامِل آهي. دوا سازيءَ جي صنعت به قومي معشيت ۾ مثبت ڪردار ادا ڪندڙ صعنت آهي. يورپيئن يونين جا اتحادي ملڪ زرعي شعبي ۾ آبادگارن کي 35 سيڪڙو سَبسيڊِي يعني امدادي رقم ڏين ٿا، پر پاڪستان ۾ IMF ۽ ٻيا قرض ڏيڻ وارا ملڪ زراعت لاءِ سبسڊي ڏيڻ جي خلاف آهن، انھيءَ جي ڀيٽ ۾ سوئيزرلينڊ جو ملڪ سندس آبادگارن کي 70 سيڪڙو امدادي رقم ڏيندو آهي. مثال طور سن 2007ع ۾ سوئيزرلينڊ سرڪار امدادي رقم 63 مليئن سُوئيز فرانڪن مان وڌائي چوڏهن ارب سوئيز فرانڪ ڏني سوئيزرلينڊ ۾ سير تفريح ۽ وندر ورُونھن لاءِ نھايت اعليٰ قسم جو بندوبست ڪيو ويو آهي. خصوصي، طور سوئيزرلينڊ پھاڙي وادين ۾ سياحت واسطي عاليشان انفرا اسٽرڪچر جوڙيو ويوآهي، جنهن سان تفريحي ماڳن ۽ شھرن کي خوش اسلوبيءَ سان ڳنڍيو ويو آهي، تنهن ڪري سيلاني ۽ سياح پنھنجي مرضيءَ ۽ آزاديءَ سان گھمي ڦري آسانيءَ سان ڪنھن به وقت واپس پنھنجي مھمان سرا واري شھر ۾ پھچي وڃن ٿا. انھن شھرن ۾ سياحت لاءِ گھربل رهبريءَ لاءِ به خدمتگار موجود آهن. سوئيزرلينڊ جي ملڪ ۾ عالمي معيار جي هوٽلن جو ڄڻ ته ڄار وڇايو پيو آهي گريسن واري علائقي ۾ هوٽلن جو 14 سيڪڙو ويلائس ۽ اوڀر سوئيزرلينڊ ۾ ٻارهن سيڪڙو، ملڪ جي وچ واري ڀاڱي ۾ يارهن سيڪڙو ۽ بِرينز آبرلينڊ واري علائقي ۾ 9 سيڪڙو هوٽلون موجود آهن. ملڪ ۾ 56 ڏهائي 4 سيڪڙو راتيون رهندڙ پرڏيھي سيلاني ۽ سياح هئا، انُھن ۾ 16 ڏهائي 5 سيڪڙو جرمنيءَ جا باشندا، 6 ڏهائي 6 سيڪڙو فرانس جا ماڻھو ۽ ٽي سيڪڙو سيلاني اٽليءَ جا هئا.. عبدالحئي پليجو مومل پيلجو ۽نور محمد ڄڻ ته ان ڳڻپ ۾ شامل ئي ڪونه هئا. سن 2010ع جي شمارايات موجب سياحت واري شعبي اٽڪل پندرهن ارب سوئيز فرانڪ ڪمايا هئا. سياحت واري شعبي ۾ ملازمن جو تعداد 838 144 هو. سن 2010ع ۾ سوئيزرلينڊ جي G.D.P 55 ڏهائي 57 ارب سوئيز فرانڪ هو. تنھن ۾ سياحت واري شعبي جي ڪمائي 2 ڏهائي 9 سيڪڙو طور شامل هُئي آئون ڪوشش ڪندو آهيان، ته دنيا جي ملڪن جي ماڳ مڪانن ۽ تفريحي جڳھين سان گڏ انھيءَ ملڪ جي ادب جي باري ۾ به پنھنجي پڙهندڙن کي ڪجھه ٻُڌائيندو هلان. سو مون هن کان اڳ، پنهنجي ڪتاب ”لنڊن جا ڏينھن، اسڪاٽ لينِڊ جون راتيون“ ۽ اِستَنبول جي سفر نامي ۾ اسڪاٽش ادب ۽ ترڪ ادب جي باري ۾ تفصيل سان لکيو. سو هينئر به سوچيم ته توهان کي سوئيزرلينڊ جي ادب ۽ اديبن جي باري ۾ ڪجھه ڄاڻ شيئر ڪريان، جيڪو احوال ڪجھه هن ريت آهي.