6
اسان شام ڌاري دهليءَ پنهنجي هوٽل تي پهتاسين. اسان ڪجهه دير هت آرام ڪري، پوءِ دهليءَ ۾ لڳل هڪ وڏي نمائش ڏسڻ وياسين، جت هندستان جي سڀني تهذيبن جا ڪپڙا، ڪاٺ جو سامان، هٿ سان ٺهيل سامان ۽ ڀرت جا ڪنئين نمونا ۽ ٻيو گهڻو ڪجهه هت وڪري لاءِ رکيل هو، هر پورشن ۾ کاڌي جو سامان به صرف پنهنجي پنهنجي علائقي جو رکيل هو، هت ڪافي رش ۽ گهما گهمي هئي. اسان سڄي نمائش مان چڪر لڳائي پوءِ اچي راجستان واري نمائش جي سيڪشن مان خريداري ڪئي هي حصو نمائش جو سنڌ جي ٿر جي ڪلچر سان ملندڙ جلندڙ هو، تنهنڪري اسان هت ڪافي وقت هر شي ءَ کي ڏٺو، مِنا ۽ ڊاڪٽر پارس هتان چنري جي ڀرت واراڪپڙا ۽ ڪافي ساڙهيون خريد ڪيون، اسان رات جي ماني به راجستاني قسم جي کاڌي ۽ پوءِ اسان واپس پنهنجي هوٽل تي پهچي، سنڌ ۾ ٻارن سان ڳالهه ٻولهه ڪئي، جيڪو اسان جو روز جو دستور هوندو هو.
سنڌي اڪيڊمي وارن اسانجي ٽن راتين جي هوٽل جي مسواڙ خود ڀري ۽ اسان کي ڇهه هزار رپيا هرهڪ کي روڪ رقم ڏنا، ٻيو هڪ رپيو به هنن اسان تي خرچ ڪونه ڪيو. ٽن ڏينهن جي ڪانفرنس کانپوءِ به اسان ٻه ڏينهن آگري ۾، چار ڏينهن دهليءَ ۾ رهياسين، جيڪو سڄو خرچ اسان پنهنجو پاڻ برداشت ڪيو، الانا صاحب به بمبئي کان هت دهليءَ ڪانفرنس ۾ هنن جي دعوت تي آيو هو انهيءَ منهنجي ڪتاب واقعات عالم جي پيش لفظ ۾ لکيو آهي ته سنڌ مان جيڪي به احباب انهيءَ ڪانفرنس ۾ شريڪ هئا، انهن سان ڪانفرنس ڪوٺائڻ وارن جو رويو ڪيئن هو، پرڪانفرنس جي منتظمين مون سان جيڪا تعدي ڪئي ان کي اڄ به آئون وساري نه سگهيو آهيان ۽ منهنجو دوست ڊاڪٽر ڄيٺلي ڊاڪٽر روي ٽيڪچنداڻي جي منهنجو سهارو نه بڻجن ها ۽ جنهن هوٽل ۾ مون کي رهايو هئائون ان جو بل آئون پنهنجي کيسي مان نه ڀريان ها ته هوٽل جو مالڪ شايد مونکي پوليس جي حوالي ڪري ڇڏي ها.
اسان هوٽل تان تيار ٿي صبح سوير چاندني چوڪ بازار گهمڻ وياسين، هيءَ بازار دهليءَ جي تمام پراڻي بازار آهي ۽ تمام وڏي بازار آهي، پر اڄڪلهه وڏا وڏا مال ٺهڻ ڪري اهڙيون بازاورن وڃن ختم ٿينديون.
جيئن اڄڪلهه حيدرآباد جي شاهي بازار جا حال آهن، پر اڄ ڪلهه سڄي رش فتح مل اڳيان بلوارڊ مال تي آهي، هت هر شيءَ هڪ هنڌ ملي مثال، سئنيما، ٻارن جي راندين لاءِ عليحده ڪارنر، ڪپڙي جا دڪان، ڪتابن جا دڪان، ريزڪي سامان، جُتا ڪتاب، پرفيوم گهر جي استعمال جو سڀ سامان ۽ ٻيو گهڻو ڪجهه توهان کي هڪ هنڌ ملي، اسان کي هت خريداريءَ کان وڌيڪ دهليءَ جي هن قديم بازار کي ڏسڻ جوشوق هو، هت وڏي تعداد ۾ مسلمانن جا دڪان به هئا، پر پراڻي طرز تعمير ڪري هنن ۾ ڪنهن به قسم جي جاذبيت ڪانه هئي.
سڄي دنيا ۾ بازارن جو رواج مذهبي ۽ سماجي تقريبن ۽ ماڻهن جو مختلف شئين جي هڪ هنڌ گڏ ٿيڻ ڪري پيو، پراڻي زماني ۾ دهليءَ ۾ بيشمار بازارون هونديون هيون جنهن ۾:
1- بازار گنج احسن خان
2- ڪابلي بازار
3- قنڌار بازار
4- لاهوري بازار
5- قصاخاني بازار
6- چوڪ سعدالله خان بازار
7- شاهي قلعه بازار
8- مير خان بازار
9- فيض بازار
انهيءَ کانسواءِ قلعي ۾ عورتن لاءِ مينا بازار به لڳندي هئي. جنهن ۾ دهلي جي امراءَ اميرن جون عورتون اينديون هيون، ۽ هن بازار ۾ دڪان هلائڻ واريون به سڀ عورتون هونديون هيون، انهيءَ زماني ۾ لکنوءَ دهلي ۽ لاهور جون بازار حسن به تمام مشهور هيون، جن ۾ نواب مهاراجه ۽ امير وڏي شوق سان ويندا هئا.مون پهرين عرض ڪيو ته اسان جو مقصد هت گهمڻ هو نه ڪي خريداري ڪرڻ جو، پر جت عورت هجي ۽ ڪجهه خريد نه ڪري سو ناممڪن آهي، مِنا هت ڪپڙو ساڙهيون ۽ چوڙيون خريد ڪيون، اسان هتان واندا ٿي سڌاهوٽل تي آياسين ۽ هوٽل تي ئي ماني کائي ٿورو آرام ڪر ي پوءِ لوڌي گارڊن ۾ هڪ ڪلب ۾ وياسين، جت سنڌ ۽ هنڌ جي اديبن هڪ مشاعري جو بندوبست ڪيو هو، جنهن جي صدارت مخدوم امين فهيم ڪئي ٿي، هن مشاعري ۾ سنڌ ۽ هنڌ جي سڀني شاعرن، اديبن حصو ورتو ۽ سڀني شاعرن پنهنجا شعر ٻڌائي خوب داد حاصل ڪيو، مخدوم امين فهيم هن مشاعري ۾ شعر پڙهڻ کان اڳ ٻڌايو ته ننڍي هوندي مون کي شعرو شاعريءَ جو ڏاڍو شوق هوندو هو، ڪافي شعر لکيم ۽ بزم طالب الموليٰ ۾ وڃي پنهنجا شعر پڙهندو هوس، پر پوءِ هر هنڌ اها ڳالهه ٻڌڻ ۾ آئي ته اهي شعر مون کي بابا مخدوم محمد زمان طالب الموليٰ لکيو ٿو ڏي، انهيءَ ٻڌڻ کان پوءِ منهنجي دل شاعري تان بلڪل کٽي ٿي وئي انهيءَ وقت ماڻهو مخدوم طالب الموليٰ لاءِ به چوندا هئا ته مخدوم صاحب وڏي کي به سائين غلام محمد گرامي شعرو شاعري لکي ٿو ڏي ايڪڙ ٻيڪڙ ته ماڻهو ڪنهن کي لکي ڏئي سگهي ٿو، پر سڄي زندگي ڪو ٻيو ماڻهو لکي ڏي اهو ناممڪن آهي. ماڻهو پاڻ لکي پوءِ درستگيءَ لاءِ ڪنهن ٻئي ماڻهوءَ کي پنهنجون ڪاوشون ڏيکاري سگهي ٿو، ته هن کي درست ڪري ڏي، ته اهو ڏسي به ڪي پنهنجا ويجها ماڻهو اهو سمجهندا هوندا ته اهو سڄو مواد هن کي درست ڪري لکي پيو ڏي، پر منهنجي نظر ۾ گهڻو مواد لکڻ وارو ماڻهو جيڪو مسلسل لکندو رهي ٿو اهو ناممڪن آهي ته اهو سڀ ڪنهن ٻئي جو لکيل هجي.
هي مشاعرو ٻه ڪلاڪ کن هليو. مشاعري کان پوءِ چانهه پارٽي هئي، تنهنکانپوءِ ٻاهر لان ۾ سڀني جو گروپ فوٽو ڪڍيو ويو، جنهن ۾ هندستان جي ڪنهن صوبي جي هاءِ ڪورٽ جو سنڌي جج به هو.اسان مشاعري کانپوءِ ٻاهر هوٽل تان ماني پيڪ ڪرائي اچي پنهنجي ڪمري تي کاڌي اسان جلد سمهي رهياسين ڇو ته ٻي ڏيهاڙي ٽوئر وارن سان اسان جو سڄي ڏينهن جو ٽوئر پروگرام هو، اسان صبح سوير اٿي هوٽل رسيپشن تي آياسين. اسان کي رسيپشن واري ٻڌايو ته ٽوئر وارا پوري ٽائيم تي ننڍين گاڏين ۾ چڙهي هنن جي مين آفيس توهان کي پهچائيندا پوءِ اتان توهان کي وڏي ايئرڪنڊيشن بس ۾ چاڙهي جيڪي جيڪي توهان کي ٽوئر ۾ شامل جڳهيون آهن، اهي گهمائيندا ۽ پوءِ وري توهان کي هِتِ پهچائي ويندا، اسان هت هوٽل ۾ پهريون دفعو ناشتو ڪيو ناشتي مان واندا ٿياسين، ته ٽوئر وارن جي گاڏي به اچي وئي، ۽ اسان انهيءَ ۾ چڙهياسين هنن ٻين ٽوئرن وارن کي به پنهنجي پنهنجي هوٽلن تان کڻي اچي سندن مين آفيس پهچايو ۽ اسان کي سڌو هنن بس ۾ کڻي ويهاريو ۽ اسان جي بس دهليءَ جي روڊن تي روان دوان ٿي هلڻ لڳي، بس بلڪل اهڙي هئي جهڙيون بسون يورپ ۽ آمريڪا يا فارايسٽ ۾ ٽوئر ڪمپنين جون هونديون آهن. بس ۾ گهڻو ڪري غير ملڪي ماڻهو هئا. بس ۾ اسان جي ٽوئر جي گائيڊ پهريائين اسان کي پنهنجو تعارف ڪرايو، پوءِ هر انهيءَ جڳهه جي باري ۾ تمام مختصر نموني سان معلومات فراهم ڪئي هنن پهرئين اسان کي جامع مسجد دهليءَ اچي گهمائي اسان جي گائيڊ اسان کي هر ڳالهه انگريزي ۾ ٿي ٻڌائي. جامع مسجد دهليءَ 1650ع ۾ شاهجهان بادشاهه ٺهرائي، جيڪا ڏهن سالن ۾ روزانه پنج هزار مزدورن ٺاهي تيار ڪئي، يعنيءَ هيءَ مسجد 1660ع ۾ تيار ٿي، هيِءَ مسجد انهيءَ مغل بادشاهه شاهجهان ٺهرائي جنهن آگري ۾ تاج محل ٺهرايو هو، هي مسجد هندستان ۾ وڏي ۾ وڏي جامع مسجد آهي، هيء اسلامي فن تعمير ۽ مغل فن تمعير جو هڪ شاهڪار آهي. زمين کان مسجد تائين رسڻ ۾توهان کي ٽيهه ڏاڪا مٿي چڙهڻا آهن، هن جي چؤطرف باغ باغيچا پاڻيءَ جا تلاءَ يا گهڻي خوبصورتي ڪانهي، جيڪا توهان کي قرطبه لاهور استنبول ۽ ٺٽي جي جامع مسجد ۾ ڏسڻ لاءِ ملندي.
هي مسجد لال قلعي جي صفا ويجهو آهي، هي جامع مسجد ڳاڙهي پٿر ۽ سنگمرمر سان ٺهيل آهي، هت عيد نماز ۽ جمعي جي نماز به پڙهائبي آهي، هن مسجد تي ٻه دفعا هندو انتها پسندن حملا ڪيا آهن، هڪڙو دفعو 2006ع ۾ جنهن ۾ تيرهن ماڻهو شديد زخمي ٿيا، مسجد اندر ۽ ٻيو دفعو مسجد کان ٻاهر هڪ گن مين فائر ڪري ٻن ماڻهن کي زخمي ڪيو، اهو هندستان ۾ عام آهي، ته مسجدن، امام بارگاهن ۽ مسلمانن جي گهرن تي حملا ڪيا وڃن. هن مسجد کي ٺاهيندڙ انجنيئر استاد خليل هو، هن مسجد کي هينئر دهلي وقف بورڊ هلائيندڙ آهي، هي مسجد شهر جي وچ ۾ هئڻ ڪري ريلوي اسٽيشن ۽ دهليءَ ۾ هلندڙ ميٽرو بس اسٽينڊ جي بلڪل ويجهو آهي، هن مسجد جي افتتاح لاءِ بخارا مان ان وقت جي وڏي عالم سيد عبدلغفورشاهه بخاريءَ کي خصوصي دعوت ڏئي گهرايو ويو هو، پوءِ هن کي هن مسجد جو امام ۽ مُلڪ جي امام اعظم جو لقب ڏئي مقرر ڪيو ويو.
اڄ به دنياءِ اسلام ۾ دهليءَ مسجد جي پيش امام جي وڏي عزت ۽ وقار آهي. هينئر هن مسجد کي رپيئر جي به سخت ضرورت آهي، اسان هت نفل پڙهي پوءِ اسان جي ٻي منزل گانڌي جي سماڌي جنهن کي هت چون راج گهاٽ، ڏانهن بس ۾ چڙهي روانا ٿي وياسين، جيڪا گانڌي روڊ تي آهي، اسان جي بس راج گهاٽ پهتي، ته اسان بس مان لهي گانڌي جي سماڌي وٽ بيٺاسين. سماڌي مٿان ڏينهن جو به فانوس ٻري رهيا هئا، هت اسان سان گڏ سڀني ٽوئر وارن فوٽا ڪڍيا. هيءَ سماڌي ڪاري ماربل سان ٺهيل آهي. هت چؤطرف ڇٻر لڳل هئي اسان کي هتان کان پوءِ اندرا گانڌي ميموريل وڃڻو هو، اسان ٽوئرسٽ بس ۾ چڙهي دهلي شهر جي رستن تان گهمندا ڦرندا اچي اندرا گانڌي ميموريل تي پهتاسين ۽ سڀئي پنهنجون پنهنجون ڪئميرائون ڪڍي هٿ ۾ جهلي اندر داخل ٿياسين.
هي اندرا گانڌي يا وزيراعظم هندستان جي سرڪاري رهائش گاهه هئي، جت هن جي سک محافظن 31 آڪٽوبر 1984ع، اربع جي ڏينهن هن کي گوليون هڻي ماريو.
اندرا گانڌي جواهر لال نهروءَ جي ڌيءَ هئي ۽ هندستان جي پهرئين عورت وزيراعظم هئي هت اندرا گانڌيءَ کي گولين لڳڻ ڪري جيڪو رت وهيو انهيءَ رت جي نشان کي به مٿان شيشو هڻي محفوظ ڪيو ويو آهي، هت لئبريري اندر ۽ اندرا گانڌيءَ جي بيڊروم کي به اهڙي نموني محفوظ ڪيو ويو آهي، جيئن هو اڳ هئا، هت هڪ وڏي ڪمري ۾ اندرا گانڌيءَ جا سوين فوٽا ننڍپڻ کان مرڻ تائين لڳل آهن، جن کي ڏسڻ لاءِ سياحن جي هن ڪمري ۾ وڏي رش هئي. اندرا گانڌي ميموريل نوين بجي صبح کان پنجين بجي تائين کليل هوندو آهي، ۽ سومار تي هي ميموريل بند هوندو آهي.
اسان کي هنن لال قلعو ۽ قطب مينار به گهمايو جيئن ته اسان اهي جڳهيون اڳ ئي گهمي چڪا هئاسين، تنهنڪري آئون انهن جو وري ذڪر ڪرڻ مناسب نه ٿو سمجهان، اسان هتان کان پوءِ پنهنجي ٻي منزل لاءِ روانا ٿياسين، پر انهيءَ دوران اسان کي ٻنپهرن جي ماني لاءِ هڪ هنڌ اچي لاٿئون، جت اڳ ئي ڪيتريون ٽوئرسٽ بسون بيٺيون هيون. اسان به هت هڪ هوٽل ۾ ويهي ماني کاڌي هوٽلن ۾ سياحن جي وڏي رش هئي، هڪڙا ٿي آيا ته ٻيا ٿي اُتان اُٿيا. اسان هت ماني کائي ٻاهر ٿوري پاسار ڪئي پوءِ اسان جي بس دهليءَ جي رستي تي هلڻ لڳي. هاڻ اسان جي ٻي منزل برلا مندر يا لڇمي نارائڻ مندر هو، جيڪو دهليءَ جو وڏي ۾ وڏو مندر پڻ آهي.هي مندر 1933ع ۾ هندستان جي هڪ وڏي سرمائيدار جگال ڪرشن برلا ٺهرايو، جنهن جو افتتاح مهاتما گانڌي 1939ع ۾ ڪيو. اسان هن مندر جي باغ اندر بيھي ڪيترا فوٽا ڪڍيا هت ڪيئي ڦوهارا به لڳل هئا. هي ڪافي وڏو مندر آهي، هندن جون وڏيون تقريبون به هر سال هن مندر ۾ ٿينديون آهن. هاڻ هي مندر سان گڏ سياحن جي اچڻ لاءِ هڪ پرڪشش جڳهه پڻ ٿي وئي آهي. هن مندر کي ناگرا اسٽائيل اڏاوت به چيو ويندو آهي، هن مندر جو ٻاهريون ڏيک به ڏاڍو وڻندڙ آهي، ۽ هن کي لڳندڙ رنگ به ڏاڍا جاذب ٿي لڳا، اسان هت ڪافي دير گهمي ڦري پوءِ پنھنجي ٻي منزل يعنيٰ لوٽس ٽيمپل يا بهائي هائوس ڏانهن روانا ٿياسين اسان جڏهن هت پھتاسين ته ڪافي رش هئي، هت سياح ۽ بهائي مذهبي فرقي وارا تمام وڏي تعداد ۾ اچن تنھنڪري هت هميشه رش هوندي آهي. هن جي اڏاوت به آسٽريليا جي هڪ سڃاڻپ جي جڳهه وانگر آهي، جيڪا پري کان ڏسڻ ۾ ٻين جڳهين کان تمام مختلف لڳندي آهي. هن جو ٻاهريون ڏيک سڄو اڇي سنگمرمر سان ٺھيل آهي، هن جو نقشو ايران جي هڪ مشھور ماهر تعميرات فريبورز صاحب ٺاهيو آهي، جيڪو دنيا اندر عمارتن جي نقشن ڪري ڪيترا ايوارڊ حاصل ڪري چڪو آهي، هي انسائيڪلوپيڊيا ۽ گنيز بُڪ آف رڪارڊس وارن کان به ڪافي انعام کٽي چڪو آهي. هي ٽيمپل 1986ع ۾ ٺھي تيار ٿيو. هن ٽيمپل کي وڏا دروازا آهن. هن جي هڪ وڏي هال ۾ هڪ ئي وقت پنجويھه سئو ماڻھو عبادت ڪري سگھن ٿا، هن ۾ استعمال ٿيندڙ سڀ ماربل يونان جي مشھور پينٿالي جبل مان آندو ويو آهي، هت ٻيا به ڪيترا بهائي فرقي وارن جا ٽيمپل، هن ئي پٿر سان ٺھيل آهن، هي ٽيمپل ڇويھن ايڪڙن تي ٺھيل آهي. هن جي اڳيان ڏاڍا سٺا باغ باغيچا به آهن جيڪي واقعي ڏاڍا خوب صورت ۽ ڏسڻ وٽان آهن، جنھن ڪري هن ٽيمپل کي ڏسڻ لاءِ هر روز ڏهه هزار ماڻھو ايندا آهن، ۽ سال ۾ چاليھه لک ماڻھو ڏسڻ ايندا آهن، هن جو ٻاهريون ۽ اندريون ڏيک ڏاڍو دلچسپ آهي. اسان هتان کانپوءِ پنھنجي آخري ٽوئر جي منزل ڏانھن روانا ٿي وياسين. هنن اسان کي پارليامنيٽ هائوس ۽ وائسراءَ هائوس جي وچ تي لاهي پوءِ اسان کي چئون ته هت فوٽا ڪڍو ۽ گهمو ڦرو اڌ ڪلاڪ هت گهمڻ کانپوءِ اسان توهان کي پنھنجي هوٽلن تي لاهي اينداسين، اسان هت اڳوڻي وائسراءَ هائوس ۽ هاڻ راشت پتي ڀون جي ٻاهران ڪافي فوٽا ڪڍيا. هي اڳوڻو وائسراءَ هائوس پراڻي دهليءَ جي شاهجهان آباد واري علائقي ۾ ٺھيل آهي، جيڪو ويھين صديءَ جي دنيا جي وڏن محلن مان هڪ هو. هن اندر ٽي سئو چاليھه ڪمرا ٺھيل آهن. هي 1929ع ۾ ٺھي تيار ٿيو، پر وائسراءَ هن ۾ 1931ع ۾ اچي رهيو ۽ 1947ع ۾ هندستان آزاد ٿيو، ته ان حساب سان وائسراءَ هن ۾ صرف سورهن سال رهيو هندستان جو وائسراءَ لارڊ ارون پھريون وائسراءَ هو جيڪو هن محل ۾ اچي رهيو، ۽ ائين وري هندستان جو پھريون هندستاني گورنر جنرل راج گوپال آچاريا هن ۾ اچي رهائش پذير ٿيو، گانڌي به هڪ دفعو وائسراءَ جي چانھه پيئڻ هت آيو هو، ته ڏاڍو پريشان هو، وائسراءَ اُن پريشاني جو سبب پڇيس، چيائين ته منھنجي واچ چورائجي وئي آهي، وائسراءَ پڇيس ته اها ايڏي قيمتي هئي ڇا ؟ ته پاڻ ٻڌائين ته اها صرف ويھه رپين جي هئي، وائسراءَ هائوس ۾ ٻه هزار مستقل ملازم ۽ هڪ هزار عارضي ملازم هت هر روز ڪم ڪندا هئا. هن اندر بيشمار پارڪ، جن اندر اوڻٽيھه ڦوهارا، تمام وڏيون ڪشاديون چاڙهيون، جيڪي نفيس سنگ مرمرسان ٺھيل هيون نفيس باٿ روم سڄي وائسراءَ هائوس جي دروازن جھلڻ جا هئنڊل انگلينڊ مان ٺھريا ويا هئا، اسپيشل آرڊر تي هن جون دريون دروازا خاص واڍن کان نفاست سان ٺھريا ويا هئا، ٻاهرراندين لاءِ خاص ڪري ڪرڪيٽ فوٽ بال گهوڙا ڊوڙ لاءِ وڏا وڏا ميدان ٺھرايا ويا هئا، جن لاءِ روشني جو لطف اندوز بندوبست ٿيل هو، انڊور راندين لاءِ به وڏا سھڻا هال ٺھرايا ويا هئا. وائسراءَ هائوس چئين سالن ۾ ٺھي راس ٿيو، جنھن تي ان وقت جا چار لک پائونڊ خرچ ٿيو هو، هن کي ٺھرائڻ لاءِ ڪيترن ٺيڪيدارن کي ٺيڪا ڏنا ويا هئا. انھن ٺيڪيدارن ۾ مشھور ليکڪ خوشونت سنگَهه جو پيءُ به شامل هو. هي سڀ ٺيڪيدار پبلڪ ورڪس کاتي جي سيڪريٽري Hugh keelmg هگ ڪيلنگ جي ماتحت ڪم ڪري رهيا هئا، هن ڪم جا مک ٺيڪيدار هئا، سيٺ هارون رشيد ۽ سيٺ سو ڀا سنگهه، جيڪو خوشونت سنگهه جو پيءُ هو، ۽ ان وقت هن جي عمر اٺانوي سال هئي.
وائسراءَ هائوس جي وچئين روم جي ڇت هڪ سئو اسي فوٽ اندران اندر ڊگهي آهي، وائسراءَ هائوس ٻن حصن ۾ ورهايل آهي، هڪ وائسراءَ ۽ ان جي اسٽاف جو پورشن، ته ٻيو پورشن وري گيسٽ هائوس طور ٺھيل آهي.
وائسراءَ وارو سڄو حصو اٽيليئَن سنگ مر مر جي چاڪليٽ ڪلر سان ٺھيل آهي، وائسراءَ واري پورشن ۾ ٽينس ڪورٽ، سوئمنگ پول، بليئرڊ روم، گاف ڪورس يعني راند جا ميدان ٺھيل آهن، ۽ انھيءَ پاسي اُوڻٽيھَه وڏا وڏا شمعدان لڳل آهن، انھيءَ پاسي هڪ اسپتال ۽ هڪ وڏو ٿيٽر هال پڻ ٺھيل آهي. جڏهن لارڊ ارون کي هن محل جي چاٻي ڏني وئي هئي، تڏهن هي دنيا جي وڏي ۾ وڏي ڪنھن حاڪم جي محلات هئي.