1
وچ يورپ جي ملڪ جرمنيءَ ۾ اٽڪل ساڍا ڇھه لَکَ ڪلو ميٽر مفاصلي تي مشتمل پڪا رستا ٺهيل آهن، انهن رستن جو ٻه لک، ايڪٽيهه هزار ڪلوميٽرن جو مفاصلو غير مقامي رستن تي مشتمل آهي جرمنيءَ ۾ ريل گاڏين ۽ هوائي جھازن ۾ سفر جي ڀيٽ ۾ تمام گھڻو سفر سفر پڪن رستن جي ذريعي ٿئي ٿو. ملڪ ۾ لکين ڪلو ميٽرن جي ڊيگھه تي مشتمل پڪن رستن جي ٺھيل ڳوڙهي ڄار تي سن 2005ع دوران هلندڙ سمورين ننڍين وڏين گاڏين مجموعي طور ٻه ٽرليئن يعني ٻه هزار ارب ڪلوميٽر سفر طئي ڪيو ۽ هوائي جهازن ملڪ ۾ انھيءَ سڄي سال ۾ فقط پنجٽيهه ارب ڪلوميٽرن جي برابر اڏامون ڪيون. جرمنيءَ جي پڪن رستن جي وفاقي نظام جو نالو Auto Bahan آٽو باهن رکيو ويو آهي. شاهراهن جي انهيءَ نظام لاءِ سرڪاري ڇيد يا نالو بُنڊس آٽو باهن Bundes Auto bahn مقرر ڪيل آهي. جنهن کي انگريزي ٻوليءَ ۾ Federal Motor way يعني وفاقي شاهراهه سڏجي ٿو. جن رستن تي مقرر رفتار لکيل ڪانهي، انهن رستن تي 130 ڪلوميٽر في ڪلاڪ مقرر ٿيل آهي. شاهي رستن جي انهيءَ وفاقي نظام جي ڊيگھه 2016ع ۾ ٻارهن هزار نَوَ سئو ڇانوي ڪلوميٽر هئي. اسان هنيئر جنهن موٽروي يا شاهراه تان وڃي رهيا آهيون، اهو شاهراهن جو وفاقي نظام دنيا جي تمام ڊگهن شاهي رستن جي نظامن مان هڪڙو آهي. شاهراهن جي انهيءَ نظام سان وابسته پڪن شاهي رستن تي نصب ڪيل نشانيون ۽ نمبر بِلو يعني نيري رنگ سان ٺهيل آهن. انھن سڀني رستن تي وڏي اي-بي-سي جو پھريون اکر ”A“. لکيل هوندو آهي، ۽ ان سان گڏ رستي جو نمبر به لکيل هوندو آهي، مثال طور : A 2 A -9 سڄي ملڪ ۾ ٺھيل انھن مخصوص وفاقي شاهي رستن تي نمبر هڪ انگ وارو لکيل هوندو آهي، مثلا 3-5-يا 9 .ريجِنل يعنيٰ علاقائي شاهي رستن تي لکيل نمبر ٻن انگن تي مشتمل هوندو آهي، مثلا A-24 شاهراهه برلن شھر کان هيمبرگ شھر ڏانھن ويندڙ آهي، وڏين ۽ بار کڻندڙ گاڏين لاءِ ننڍي مفاصلي وارن مخصوص طور وڌيڪ مضبوط تعمير ٿيل رستن تي لکيل نمبر ٽن انگن تي مشتمل هوندو آهي، جھڙوڪ رنگ روڊ يا A -555 روڊ، جيڪو ڪولن شھر کي بون شھر سان ملائي ٿو، ٽن انگن ۾ پھريون انگ ريجن يا مخصوص علائقي جو نمبر هوندو آهي. اوڀر کان اولھه ويندڙ رستن تي اڪي انگ لکيل هوندا آهن، هنن رستن تي هلندڙ ننڍين گاڏين کان ٽول ٽيڪس ڪو نه وٺندا آهن تنهن ڪري اسان به جرمنيءَ داخلا جو ٽول ٽيڪس ڪو نه ڀريو، اڳم هت سڀني گاڏين کان ٽول ٽيڪس وٺبو هو، پر هاڻ ڪو نه وٺن.
پھرين جنوري 2005ع ۾ وڏين ٽرڪن تي ٽول ٽيڪس لڳايو ويو آهي.
جرمنيءَ ۾ وفاقي شاهراهن کانسواءِ هڪڙي ٻي ڪيٽيگري وارا رستا، قومي شاهي رستا ڪوٺجن ٿا، انھن، رستن تي لڳل ٽريفڪ جي نشانن واريون لوهي پليٽون پيلي رنگ جون آهن جيڪي اسان ڪٿ ڪٿ ڏٺيون انھن جي بارڊر ۽ انھن تي لکيل انگ ڪاري رنگ جا آهن، اهي ٽريفڪ جي نشانن واريون هيڊيون پليٽون مستطيل هونديون آهن، انھن رستن تي انگريزي اکر B لکيل هوندو آهي، ۽ نمبر وارو انگ ان B اکر سان گڏ لکيل هوندو آهي، مثال طور B 1 B2 وغيره.
مٿي ڄاڻايل ٻن قسمن کانسواءِ ٽِئي ڪيٽيگري وارا رستا رياستن جي ماتحت رستا سڏجن ٿا، انھن رستن تي انگريزي اکر L-ايل S ايس ۽ St لکيل هوندو آهي، وڏن ۽ ننڍن شھرن جا رستا گهٽيون ۽ ڳوٺن جا رستا ۽ گهٽيون ضلعي انتظاميه ياميونسپالٽين جي انتظامه هيٺ آهن، انھن رستن تي انگريزي اکر K لکيل هوندو آهي، جرمنيءَ جو ريلوي نظام دنيا جي بهترين ريل نظامن مان هڪ آهي، پَرَاسان کي پنهنجي گاڏي هئڻ ڪري ان ۾ چڙهڻ جو اتفاق ڪو نه ٿيو.
سن 2014ع جي سرڪاري پڌرائي ، موجب، جرمنيءَ ۾ ٽيتاليھه هزار، چار سئو اٺھٺ ڪلوميٽر ريلوي جون پٽڙيون وڇايل آهن، جن ۾ اٽڪل 19973 ڪلو ميٽر پٽڙيون بجليء تي هلندڙ گاڏين لاءِ خصوصي طور ٺاهي وڇايل آهن، جيڪو ڊيوٽسڪي باهن Deutsehe bahn نالي سان سڏجندڙ جرمنيءَ جو مکيه ريلوي نظام آهي. اهو جرمن ريلوي نظام هڪ خانگي ڪمپنيءَ جي نالي سان سڏجي ٿو، پر انھيءَ ريلوي ڪمپنيءَ جا سمورا مالياتي ڀاڱا Shares جرمن سرڪار جا خريد ڪيل آهن، تنھنڪري اهو نجي ريلوي نظام هلائيندڙ ڪمپني سرڪاري ملڪيت ليکي سگهجي ٿي، سن 1994ع ۾ خانگي ملڪِيت واري قانون تحت ٿيندڙ اصلاح کانپوءِ، ڊيوٽسڪي باهن ڪمپني پنهنجي ريلوي واري ملڪيت جا انگ اکر شايع يا پڌرا ڪرڻ ڇڏي ڏنو، تنھن کانسواءِ ڊي بي اي جي سِسٽَم ۾ شامل اٽڪل 280 ننڍيون خانگي ريلوي ڪمپنيون ملڪ ۾ موجود آهن، جن وٽ ٽن کان چار هزار ڪلو ميٽر ريلوي لائينون سندن ذاتي ملڪيت آهن، ۽ اهي ڪمپنيون سندن ريل گاڏيون، ڊيوٽسڪي باهن ريلوي واري ريلوي لائين تي به هلائينديون آهن، اسان هاڻ جرمنيءَ جو موٽر وي ڇڏي سوئيزرلينڊ جي موٽر وي تي سوئيزرلينڊ جي شھر زيورڪ ڏانھن وڃي رهيا آهيون، جيڪو شھر اسان جي سوئيزرلينڊ ۾ پھرين منزل هوندو. اسان يورپ جي ستن ملڪن يعنيٰ هنگري، پراگ، سلوويڪيا، جرمني، سوئيزرلينڊ، اٽلي ۽ آسٽريا ۾ پنھنجي رهائش لاءِ ڪن ملڪن ۾ هوٽلون ته ڪِن ۾ فليٽ، ته ڪٿِ ٻن بيڊرومن وارا گهر ٻه چار مهينا اڳواٽ بُڪ ڪرائي ڇڏيا هئا، تنھنڪري اهو مسئلو اسان لاءِ ڪو نه هو ته ڪٿ وڃي رهجي سو، اسان کي صرف انھيءَ جڳهه تي پھچڻ جي دير هئي، جت فليٽ يا گهر هو ته اُتي اسان کي هڪ ڏينھن فون تي اڳ ٻڌائڻو هو، ته انھيءَ جڳهه تي اسان لاءِ عورت اسان کان اڳ اُت پھتي ٿي، ۽ هوٽلن کانسواءِ ڪٿ ڪٿ انھن فليٽن يا گهر ۾ اسان کي ناشتو به ڪرائون ٿي، ته اُت به ڪنھن عورت ڪچن ۾ اسان کي ناشتو تيار ڪري اسانجي ڊائننگ ٽيبل تي ٿي لڳايو، يورپ جي سڀني مُلڪن کان سوئيزرلينڊ ۾ وڌيڪ ڍنڍون آهن ۽ وڌيڪ سر سبز ملڪ آهي، تنھن ڪري سڄي دنيا جا سياه سوئيزرلينڍ اچن، پر جِينئن ته سوئيزرلينڊ هاڻ دنيا ۾ مھانگي ۾ مھانگو ملڪ ٿي ويو آهي، تنھنڪري سوئيزرلينڊ ۾ سياح اڳ جي مقابلي ۾ هاڻ گهٽ اچن، اسان سوئيزرلينڊ جي شھر زيورڪ پھچي پنھنجي رهائش جي هوٽل ڀيڙا ٿياسين، دستور مطابق اسان لائونج ۾ ويھندا هئاسين، ۽ نور محمد هوٽل رسپشن تي پاسپورٽن جون داخلائون ڪرائي ۽ ٻيون فارملٽيز پوريون ڪري جڏهن چاٻيون وٺي ايندو هو ته پوءِ اسان ڪمري ۾ ويندا هئاسين. اسان ڪمري تي پھچي سفر جو ٿڪ لاهي، پوءِ چانھه يا ڪافي پي پوءِ ٻاهر شھر گهمڻ ويندا هئاسين ۽ رات جي ماني ٻاهر کائي پوءِ واپس ڪمري تي ايندا هئاسين. سو اسان رات جي ماني کائڻ ۽ شھر گهمڻ لاءِ ٻاهر روانا ٿياسين، اسان پھرئين هڪ ترڪ هوٽل تي اچي ماني کاڌي اسان ٻاهر گهڻو ڪري ترڪ هوٽلن تي ماني کائيندا آهيون، اهي ئي هوٽلون گهڻو ڪري مسلمانن جون هونديون آهن، ۽ ٻيو ته ترڪي ۽ لبناني کاڌا اسان کي ڏاڍا وڻندا آهن، جن ۾ ڪي کاڌا پاڪستاني کاڌن سان ملندا جُلَندا آهن. اسان ماني کائي پوءِ مئنجر کان پڇيو ته زيورڪ شھر کي ويجھو سوئيزرلينڊ جون ٻيون ڪھڙيون سياحتي ۽ خوبصورت جڳهيون گهمڻ جهڙيون آهن ؟ اسان کي هن ٻڌايو ته زيورڪ شھر ۾ به ڪافي گهمڻ جهڙيون جڳهيون آهن، پر هتان کان ٻٽن ڪلاڪن جي پنڌ تي ليوزين جو خوبصورت شھر ۽ انھيءَ کان اڳيان انٽرلاڪن نالي هڪ لاجواب گهمڻ جي ٽوئرسٽ پوائنٽ آهي، اها ضرور ڏسجو. اسان مانيءَ جو بل ڏيئي واپس پنھنجي هوٽل تي اچي آرامي ٿياسين، ۽ صبح سوير ناشتو ڪري پھرين زيورڪ شھر گهمڻ لا روانا ٿياسين.
زيورڪ شھر سوئيزرلينڊ ملڪ ۾ سڀني شھرن کان وڏو شھر آهي، ۽ پاڪستان ۾ ضلعي يا ڪمشنري يا ڊويزن وانگر ، سوئيزرلينڊ جي هڪ انتظامي علائقي جنھن کي ”ڪَينٽونِ“ سڏين ٿا، ”زيورڪ“ نالي هڪ ڪينٽون جي هي گاديءَ جو هنڌ آهي، زيورڪ شھر سوئيزرلينڊ جي اترئين ڀاڱي جي وچ تي موجود زيورڪ ڍنڍ جي اتر- اولھه ڪنڊ تي اڏيل آهي، شھر جي ميونسپالٽي واري علائقي ۾ اٽڪل چار لک، ٽِيهه هزار ماڻھو رهن ٿا شھر جي اربَن ايريا ۾ تيرهن لک پندرهن هزار ماڻھو ۽ شھر جي ميٽرو پوليٽن ايراضيءَ ۾ ارڙهن لک ٽي هزار انسان آباد آهن، زيورڪ شھر ۾ ريل گاڏين جي پٽڙين، پڪن رستن ۽ هوائي جهازن ۽ ريل گاڏين جي اچ وڃ تمام گهڻي هُئَڻ ڪري مسافرن جي تمام گهڻي رش هوندي آهي، زيورڪ شهر ٻن هزارن سالن کان به وڌيڪ عرصو اڳ اٽڪل سن 15 ق- م ڌاري رومي قابض حاڪمن اڏايو هو ۽ ان جو نالو انھيءَ دؤر ۾ ٽيوريڪم (Turicam) رکيو ويو ۽ سڏيو ويندو هو، هن شھر واري علائقي ۾ ڇهه هزار چار سئو سالن جا انساني آباديءَ جي موجودگيءَ جا آثار لڌاويا آهن، پر اتي ڪنهن شھر جا پراڻا آثار ڏسڻ ۾ ڪو نه آيا آهن. يورپ کنڊ جي تاريخي طور تي سڏجندڙ وچئين دؤر ۾ زيورڪ شھر، هڪ آزاد ۽ مراعات يافته ۽ شاهي خاندان جي رهائش واري شھر جي حيثيت حاصل ڪئي ۽ سن 1519ع ۾ اهو شھر عيسائي مذهب جي هڪڙي فرقي جو بنيادي مرڪز ٿي پيو، انھيءَ فرقي عيسائي مذهب ۾ موجود بي جا ۽ فرسوده رسمن ۽ رواجن کي خارج ڪري، سُڌارڻ لاءِ احتجاجي تحريڪ هلائي هئي، تنھنڪري تاريخ ۾ انھيءَ فرقي کي ”سڌارڻ لاءِ احتجاج ڪندڙ فرقو“ ڪو ٺيو ويو، انھيءَ وقت انھيءَ فرقي جو اڳواڻ هُلڊرڪ زُونگلي هو، زيورڪ شھر ۾ سرڪاري زبان، جرمن زبان مقرر ٿيل آهي ۽ شهر ۾ انهيءَ جرمن زبان جو مقامي لَهجو ڳالھايو وڃي ٿو، انھيءَ مقامي لھجي کي زيورڪ شھر وارو جرمن ٻوليءَ جو لھجو سڏيو وڃي ٿو، ڪُنسٽهائوس نالي سوئيز رلينڊ نيشنل ميوزم سميت شھر ۾ ڪيترائي عجائب گهر ۽ آرٽ گيلريون موجود آهن، هڪڙو جديد ناٽڪ گهر ”ٿيٽر اِليوَن“ اوئرليڪِن علائقي ۾ قائم آهي. زيورڪ شھر ۾ موجود اسڪائوس پيلهائوس زيورڪ نالي ناٽڪ گهر، يورپ ۾ جرمن ٻولي ڳالھائڻ وارن علائقن ۾ موجود تمام اهم ٿيٽرن ۾ هڪڙو اهم ٿيٽر آهي. جيتوڻيڪ دنيا جي گهڻن شھرن کان گهٽ آدمشماري رکندڙ شھر هئڻ جي باوجود زيورڪ دنيا جي تمام وڏن مالياتي مرڪزن مان هڪ ۽ عالمي حيثيت جو حامل شھر آهي. هتي ڪيترن ئي مالياتي ادارن ۽ بينڪن جا مکيه دفتر قائم آهن. عظيم زيورڪ نالي شھر واري علائقي ۾ سوئيزرلينڊ جا تحقيق ۽ ترقيءَ لاءِ قائم ڪيل ادارا موجود آهن. سرڪاري ٽيڪس جي گهٽ اگهه ۽ زيورڪ ڪينٽون طرفان ملندڙ مالي مدد، پرڏيھي مالياتي ادارن کي زيورڪ شھر ۾ سندن مالياتي مکيه دفتر قائم ڪرڻ لاءِ آماده ڪن ٿا. زندگيءَ جي معيار جو جائزو وٺندڙ هڪ يورپي تحقيقي اداري، ”مونوڪل سن 2012ع ۾ سندس پڌري ڪيل رپورٽ ۾ ڄاڻايو آهي، ته دنيا ۾ زندگيء جي بھترين معيار جي حامل 25 شھرن ۾ به زيورڪ شھر پھرئين نمبر تي هو، هڪڙي ٻئي تحقيقي اداري ”مرسر“ طرفان سن 2019ع ۾ شايع ٿيل دنيا جي فقط ڏهن شھرن کي سڀني کان وڌيڪ سٺو رهڻ جي لائق شھر قرار ڏنو. انھن ۾ سوئيزرلينڊ جا ٽي شھر جَنِيوا، باسل ۽ زيورڪ شامل آهن، اسان به هن شھر ۾ ٻه ڏينھن هئاسين واقعي زيورڪ دنيا جي اهم ۽ حسين شھرن مان هڪ آهي.
زيورڪ شھر جي لميٽ Limmet واري علائقي جي چوڌاري رهائشي تعميرات صنعتي اڏاوتون ۽ تجارتي مرڪزن تي مشتمل نهايت ترقي يافته ۽ بيحد خوشحال شھري ڀاڱو قائم آهي. مٿي ڄاڻايل رهائشي علائقو ننڍين جابلو ٽڪرين يعنيٰ ڪيترين ئِي بُٺين تي مشتمل پھاڙي علائقي ۾ اڏيل آهي، جتي عموماً سٺي فزائي ڪفيت هوندي آهي، ۽ سج جي اُس جو تڙڪو به ميسر هوندو آهي، انھيءَ رهائشي جابلو علائقي وٽان سڄو زيورڪ شھر ۽ آسپاس ۾ موجود وستيون جھڙوڪ وائڊبرگ، زيورڪ برگ، ۽ ٽڪرين کان هيٺ زمين جي سطع تي به ڳتيل عمارت سازي ٿيل آهي، زيورڪ شھر کي چوڌاري قدرتي ٻيلا موجود آهن، جن کي شھر جا ساهه کڻڻ وارا عضوا يعنيٰ گرين لنگس Green Lumngs سڏيندا آهن، انهن ۾ ايڊلس برگ، زيورڪ برگ، ڪافر برگ، هونگر برگ ۽ يوئيٽلي برگ ٻيلا شامل آهن. زيورڪ ڍنڊ جي ڪنارن تي زبردست شاهي پارڪ پوکيل آهن، پر سڄو زيورڪ شھر ننڍڙن باغيچن سان ته اصل ڳتيو پيو آهي. شھر جي نزديڪ افولٽرن ۽ سياچ علائقن ساڻ زرعي زمينون آباد آهن. سڄي يورپ ۾ زرعي جنسون پنھنجي ملڪ جهڙيون هونديون آهن، مثلاً مڪئي ۽ ٻيو مال جو چارو پر يورپ جاوڻ بلڪل پنھنجي ملڪ کان مختلق هوندا آهن، پر ميوا هڪ ٻن جنسن کانسواءِ بلڪل پنھنجي ملڪ جهڙا هوندا آهن، يورپ جي ملڪن ۾ زراعت کان انڊسٽريءَ کي وڌيڪ اهميت ڏيندا آهن، زيورڪ شھر جي ڍنڍ کانسواءِ سموري ايراضيءَ جي 45.5 سيڪڙو حصي تي رهائشي ضعتي ۽ واپاري مرڪزن جي والار آهي، 15.5 سيڪڙو ايراضيءَ تي رستا ۽ ريل جي پٽڙي وِڇائيل آهي، 5. 26 سيڪڙو ايراضيءَ تي ٻيلا پوکيل آهن، 11 سيڪڙو ايراضي پاڻي هيٺ آهي، زيورڪ شھر ۾ پڪن رستن، ريل گاڏين جي پٽڙين ۽ هوائي جھازن جي اڏامن جو هڪ ڄار واڇايل آهي زيورڪ هائوپٽ باهن هوف نالي سان مشھور ريلوي اسٽيشن سوئيزرلينڊ ملڪ ۾ سڀني کان وڏي ۽ وڌيڪ مشغول ريلوي اسٽيشن آهي، زيورڪ شھر ۾ موجود انھيءَ ريلوي اسٽيشن کي يورپ جي مکيه ريلوي اسٽيشنِنِ ۾ ڳڻيو وڃي ٿو، زيورڪ شھر جي هن ريلوي نظام تحت روزانه ساڍن ٽن لکن کان پنج لک مسافرن جو تعداد سندن دفترن، آفيسن ڪارخانن، واپاري مرڪزن، زرعي زمين، ٻيلن ۽ ٻين ڪم وارن هندن ڏانھن وڃي ۽ پنھنجي گهرن ڏانهن موٽي اچي ٿو، سوئيزرلينڊ توڙي يورپ جي ٻين ملڪن کان زيُورِڪ شھر جي هن ريلوي اسٽيشن تي روزانه ايندڙ ريل گاڏين جو تعداد 2915 آهي، پر پنھنجي ڪار هئڻ ڪري اسان هڪ ڏينھن به سوئيزرلينڊ ۾ ريل يا انڊر گرائونڊ ريل ۾ نه چڙهياسين. شھر جي حدن اندر مختلف ماڳن تي 26 ريلوي اسٽاپ آهن تنھن کانسواءِ شھر کان ٻاهر به پنج ٻيون به وڏيون اسٽيشون موجود آهن، ملڪ جو ريلوي نظام سوئيز فيڊرل ريلويز نالي ريلوي جي وفاقي نظام تحت عمل پيرا آهي، تنھنکانسواءِ زيورڪ شھر ۾ فرانس جرمني آسٽريا ۽ ٻين يورپي ملڪن جون مسافر ريل گاڏيون به اينديون ۽ واپس وينديون آهن. زيورڪ شھر جو هوائي اڏو شھر کان ٻاهر شھر کان اتر اوڀر ڪنڊ تي ڏهن ڪلو ميٽرن کان ٿورو گهٽ مفاصلي تي ”ڪلوٽن“ ماڳ تي اڏيل آهي، هن هوائي اڏي وٽ هڪڙي زير زمين ريلوي اسٽيشن تعمير ٿيل آهي، جيڪا سوئيزرلينڊ ملڪ جي سڀني مکيه شھرن سان سڌي طرح ڳڍيل آهي، زيورڪ هوائي اڏي تي دنيا جي مختلف ملڪن مان مسافرن کي کڻندڙ سٺ کان وڏيڪ هوائي ڪمپنين جا جھاز لھندا ۽ اتان اڏامندا آهن، هن هوائي اڏي تي هڪڙي بار ڍوهيندڙ هوائي ڪمپنيءَ جا جھاز به ايندا ۽ ويندا آهن. زيورڪ شهر وارو هوائي اڏو سوئيزرلينڊ ملڪ جو مکيه هوائي اڏو آهي. هن هوائي اڏي جي ويجهو ڊيوبن ڊورف نالي ماڳ تي به هڪڙو هوائي اڏو ٺھيل آهي مون ڏٺو آهي ته يورپ جي شھرن ۾ جام ائيرپورٽ آهن.
سوئيزرلينڊ جا ٽي مکيه پڪا رستا، اي ون، اي ٿري ۽ اي فور شاهي رستا زيورڪ شھر وٽان لنگهن ٿا. اي ون رستو زيورڪ شھر جي اولھه طرف برن ۽ جنيوا شهرڏانهن وڃي ٿو ۽ اهو رستو زيورڪ جي اوڀر طرف سينٽ گالن شهر ڏانهن وڃي ٿو. اي فور شاهراھ زيورڪ شھر جي اتر طرف اسڪاف هائوسن ڏانھن ۽ ڏکڻ طرف الٽنڊورف شھر ڏانھن وڃي ٿو جتي اي ٽو شاهراھ سان ملي ٿو، جيڪو اڳيان چياسو شھر ڏانهن وڃي ٿو، اي ٿِري شاهي رستو زيورڪ شھر جي اتر. اولھه ڏکڻ اوڀر ڪنڊ تي زيورڪ ڍنڍ ۽والن ڍنڍ وٽان اڳتي وڌندو سارگانس شھر ڏانھن وڃي ٿو.
زيورڪ شھر ۾ سائيڪل جي سواري جي سھولت پيدا ڪرڻ لاءِ شھر جي ڪائونسل سن 2012ع ۾ هڪ منصوبو مرتب ڪيو. تنهن کي ”ماسٽر پلان. ويلو“ نالو ڏنو ويو. انهيءَ ڏس ۾ ٿيل تحقيق ۾ ڄاڻايو ويو آهي، ته زيورڪ شھر ۾ سائيڪلن تي سفر ڪرڻ واري عمل ۾ سڌارو آڻڻ لاءِ شھر ۾ گھربل بھتر رستن جي تعمير تمام ضروري آهي ۽ انھن سان گڏ شھر ۾ سائيڪلون هلائڻ لاءِ سماجي بنياد تي مثبت ماحول پڻ نهايت اهم عنصر آهي. انھيءَ مکه مقصد جي حصول خاطر، شھر ۾ سائيڪلون هلائڻ لاءِ مخصوص قسم جي رستن ٺاهڻ جو پروگرام جوڙيو ويو، جنهن تحت ڪم جي شروعات ڪئي وئي آهي. بيلجم ۽ هاليڊ ۾ به ماڻھو وڏي تعداد ۾ سائيڪلن تي چڙهن. ڪنھن دؤر ۾ پاڪستان ۾ به سائيڪلن تي ماڻهو وڏي تعداد ۾ سواري ڪندا هئا. زيورڪ شھر ۾ ڳالھائي ويندڙ ٻولي زيورڪ شھر واري لھجي ۾ ڳالھائي ويندڙ جرمن ٻولي آهي. اها زيورڪ لھجي واري جرمن ٻولي سمورن تعليمي ادارن. عدالتن، اخبارن، ڪتابن ۽ ٻي لکپڙهه توڙي فلمن ۽ ناٽڪن ۾ استعمال ٿيندڙ آهي ۽ انھيءَ کي شھر جي سرڪاري ٻولي جو به اعزاز حاصل آهي. سوئيزرلينڊ ۾ جرمن ٻوليءَ جا ڪيترائي لھجا ڳالھايا وڃن ٿا. اهي سمورا لھجا هن زيورڪ شھر جا باشندا ڳالھائيندا آهن. ڊسمبر 2010ع ۾ ٿيل آدمشماري موجب شھر جي آبادي جو.03. 69 سيڪڙو ماڻهو مقامي لھجي واري جرمن ٻولي ڳالھائين ٿا. مون ڏٺو آهي ته جڏهن کان انگلينڊ يورپي يونين جو ميمبر ٿيو آهي، تڏهن کان لنڊن ۾ به ماڻھو ڪَنئين ٻوليون ڳالھائين. يورپي يونين ۾ شريڪ ٿيڻ کان اڳ مون ائين ڪونه محسوس ڪيو، پر هاڻ ته انگلينڊ يورپي يونين کان جدا ٿي ويو آهي. 22.07 سيڪڙو ماڻھو معياري جرمن ٻولي ڳالھائين ٿا. مجموعي طور تي زيورڪ شھر جا 20 سيڪڙو ماڻھو ٻه يا اڃان وڌيڪ ٻوليون ڳالھائين ٿا.
زيورڪ شھر ۾ رهندڙ ماڻھن جو 30 سيڪڙو رومن ڪيٿولڪ فرقي وارا عيسائي آهن، 26 سيڪڙو سوئيزر لينڊ واري فرقي وارا عيسائي آهن. 5 سيڪڙو مسلمان آهن. ۽ هڪ سيڪڙو يهودي آهن ۽ 39 سيڪڙو باشندا ڪنهن مخصوص مذهب سان وابسته ڪونه آهن. زيورڪ شھر ۾ اڏيل ”محمود مسجد“ سوئيزر لينڊ ملڪ ۾ اڏيل پھرين مسجد آهي. هتي يھودين جو به هڪ عبادت گاهه اڏيل آهي. 2 سيڪڙو آبادي هندن ۽ ٻُڌن تي مشمتل آهي. سڄي يورپ جي ملڪن ۾ ڏاڍيون سُٺيون مسجدون ٺھيل مون ڏٺيون، پاڪستان کان وڌيڪ سھڻيون ۽ پروقار! زيورڪ شھر ڪيترن ئي بين الاقوامي مالياتي ادارن جو مرڪز ۽ هڪ عالمي شھر آهي. سن 2017ع ۾ شايع ٿيل گلوبل فائنينشل انڊيڪس موجب دنيا ۾ مالياتي چٽاڀيٽيءَ واري ڊوڙ ۾ زيورڪ شھر يارهون نمبر شھر آهي. ۽ يورپ ۾ ٻيو نمبر، يورپ اندر انھيءَ چٽاڀيٽيءَ واري ڊوڙ ۾ لنڊن پھرئين نمبر تي آهي.
زيورڪ شھر جي اقتصادي سرگرمين ۾ مکيه ڪردار خدمتن واري شعبي جو آهي، جيڪو شھر ۾ موجود سمورن پيداواري ادارن ۾ ڪاريگرن ۽ مزدورن جو تقريباً اسي سيڪڙو مھيا ڪري ٿو. ان کانسواءِ شھر جي اقتصادي عمل ۾ ننڍين صنعتن وارو شعبو، ڪپڙو ٺاهڻ وارن ۽ ٻين ننڍن ڪارخانن تي مشتمل شعبو ۽ سياحت وارو شعبو پڻ اهم ڪردار جا حامل شعبا آهن. سوئيزرليند ۾ گھڻين بينڪن توڙي پرڏيھي بينڪن جون مکيه آفيسون به زيورڪ شھر ۾ قائم ڪيون ويون آهن. سوئيزر لينڊ جي اسٽاڪ ايڪسچينج جو دفتر پڻ زيورڪ شھر ۾ 1877ع ۾ قائم ڪيو ويو هو. اهو اڄڪلھه سڄي دنيا ۾ چوٿون نمبر اسٽاڪ ايڪسچينج طور مشھور آهي. هي شھر ئي دنيا ۾ سون جي واپار جو سڀني کان وڏو مرڪز آهي. سوئيزر لينڊ جي پنجاهه وڏين مالياتي ڪمپنين ۾ وڌيڪ اهميت جون حامل، اي بي بي، يوبي ايس ڪريڊٽ سوئيز، سوئيزري ۽ زيورڪ فائِنَينشَل ڪريڊٽ مالياتي ڪمپنيون آهن. زيورڪ شھر، سوئيزر لينڊ ملڪ جي انھن بيحد مشھور شھرن مان هڪڙو آهي. جنھن کي عالمي سطح تي هڪ پرڪشش ۽ خوبصورت شھر طور پذيرائي حاصل آهي. جيتوڻيڪ اهو عالمي شھرن جي ڀيٽ ۾ پکيڙ ۽ آدم شماري جي حوالي سان ننڍو آهي. پراڪثر وڏن شھرن جي ڀيٽ ۾ اهو وڌيڪ پرڪشش، وڌيڪ موزون قدرتي ماحول ۽ پرڪيف فزا جو حامل خوبصورت شھر آهي. زيورڪ سلووينيا جي شھر لُجِبلجانا ۽ رومانيا جي بخارسٽ شھر سان گھڻي مشابت رکندڙ شھر آهي. مون کي يورپ جا ملڪ شھر ۽ ماڻھو هڪ جھڙا لڳندا آهن. پر کاڌا مختلف هوندا آهن.
حاصل مقصد ته سوئيزرلينڊ ۾ جيڪڏهن ڪنھن حقيقي جنت جي ديدار جي تمنا رکو ٿا ته پوءِ زيورڪ شھر ضرور وڃي گهمو. اسان به زيورڪ شھر خوب گھميو. جڏهن ته هيءَ به هڪڙي حقيقت آهي ته سوئيزرلينڊ دنيا جي سڀني ملڪن کان وڌيڪ مھانگائي وارن ملڪن ۾ شمار ٿئي ٿو. سمورن پاڙيسري ملڪن جي ڀيٽ ۾ خصوصي طور تي سوئيزرلينڊ ۾ رهائشي جاين جي مسواڙ ۽ مسافر گاڏين جا ڪرايا / ڀاڙا تمام ڳرا آهن، جيڪو مون اڳ به ذڪر ڪيو آهي. شھر جي سپر مارڪيٽن ۾ جرمنيءَ جي سپر مارڪيٽن کان ٻيڻ ته ڇا ٽيڻ تي مھانگائي آهي، البت لِڊي نالي سپر مارڪيٽ جيڪا زيورڪ شھر جي سٽي سينٽر ۾ قائم آهي، تنهن ۾ ٻين مارڪيٽن جي ڀيٽ ۾ شين جون ڪجهه قيمتون ڪجهه گھٽ آهن، جيڪڏهن ڪجهه بچت ڪرڻ گهرو ٿا ته توهان لِڊِي مارڪيٽ مان خريداري ڪريو، ڇو ته زيورڪ شھر ۾ سستيون مارڪيٽون فقط اهي آهن، اسان هت ڪابه شاپنگ ڪا نه ڪئي، نه ڪو ڪرڻ جو ارادو آهي.
جڏهن توهان رهائش لاءِ بڪنگ ڪرايو، ته ڪنهن هو ٽل جي بدران ڪنھن فليٽ يا هاسٽل ۾ بڪنگ ڪرايو، جتي بورچي خانو هجي ۽ هوٽلن تي مھانگو کاڌيو کائڻ بدران پنھنجو کاڌو مرضيءَ موجب تيار ڪري کائو. پر اهو تڏهن جڏهن توهان ٻه هفتا کن يا ان کان وڌيڪ رهو، سو اسان ته هتي صرف ٻن ڏينھن جا مهمان هئاسين، تنهن ڪري اسان هت هوٽل کي ترجيح ڏني اهو تمام گهڻو سستو پوندو ، فاسٽ فوڊ به ڏهن ٻارهن پائونڊن کان گهٽ ڪو نه ٿيندو ۽ جيڪو هوندو به گهٽ معيار وارو آهي. هاالبت لِڊِي سپر مارڪيٽ ۾ هڪڙي سٺي بيڪري موجود آهي، جتان گرم گرم پيزا بريڊ ڪروئسِنٽ ۽ انھن جهڙا ٻيا به تازا کاڌا ملن ٿا. زيورڪ شھر ۾ ڪنھن دوا خريد ڪرڻ جي ضرورت ٿئي ته سوير ئي سرهي، ڏينھن بيٺي ئي گهريل دوا درمل خريد ڪري وٺجي، ڇو ته سڄي سوئيزرليڊ ملڪ ۾ موجود سپرمارڪيٽن جو تمام گهڻو تعداد شام جو ڇهين بجي بلڪل بند ٿي وڃي ٿو، ۽ هر آچر جي ڏينھن اهي مڪمل طور بند ٿي وينديون آهن، موڪل وارن ڏينھن دوران فقط شھر جي مرڪزي ريلوي اسٽيشن واري مارڪيٽ مان گهربل شيون خريد ڪري سگهجن ٿيون. انھيءَ ريلوي اسٽيشن وٽ سٺو کاڌو تيار ڪندڙ ريٽورينٽ چگي تعداد ۾ موجود آهن، جتي ترت ماني کائي سگهجي ٿي، نيڪ نيت سان چئجي ته شھر جو پراڻو ڀاڱو واقعي ڏسڻ وٽان آهي، انھيءَ ڀاڱي ۾ نھايت خوبصورت ٺھيل جھونيون جايون جڳهيون ۽ ننڍڙيون صاف شفاف گهٽيون ٺھيل آهن تنھنکانسواءِ زيورڪ شھر جي انھيءَ پراڻي علائقي ۾ فيفا ورلڊ ميوزم به اڏيل آهي.
شھر جي هن پراڻي هن ڀاڱي ۾ اڏيل عمارتن جي طرز تعمير، گهڻي ڀاڱي جرمنيءَ جي اختيار ڪيل آهي، تنھن ڪري انھيءَ هنڌ ماڻھو ڀانئي ٿو، ته هي ڪو جرمن شھر آهي، ڀاڱي ۾ ڪجهه عمارتن جي طرز تعمير اٽليءَ ۽ فرانس واري به ڏسڻ ۾ اچي ٿي، سوئيزرلينڊ ٽن مختفلف ثقافتن جي سنگم جو حامل هئڻ ڪري، گهڻن رنگن واري گوناگون تھذيب ۽ ثقافت جو مزيدار ملڪ آهي. تنھنڪري فقط هڪڙو شھر زيورڪ ڏسڻ جي بجاءِ هن سڄي سهڻي ملڪ جو سير ڪرڻ گهرجي مون گهڻو ڪري سڄو سوئيزرلينڊ گهميو آهي. زيورڪ شھر ۾ عيسائي مذهب جي عبادت گاهن جن کي يورپ جي تقريبا سڀني ٻولين ۾ چرچ چوندا آهن، انھن کانسواءِ شھر جي مرڪزي ريلوي اسٽيشن، قومي A عجائب گهر شھر جو پراڻو علائقو، پيراڊائيس، پيلس ۽ شھر کي نالو ڏيندڙ زيورڪ ڍنڍ، حسين سياحتي ماڳ آهن، شھر جو سير مکيه ريلوي اسٽيشن وٽان سولائيءَ سان شروع ڪري سگهجي ٿو. ريلوي اسٽيشن جي عمارت تمام وڏي ۽ نھايت ڪشادي ۽ معياري ٺھيل آهي، تقريبا گهڻا ماڻھو هن اسٽيشن جي عمارت اندر به سگريٽ پئيندا رهندا آهن، سا ڳالھه عجب ۾ وجهندڙ آهي، ڇو ته عموماً سڄي يورپ ۾ ريلوي اسٽيشن اندر ٻيڙي پيئڻ ممنوع آهي،اسان به ڪافي منع ڪيل جڳهين تي چند ماڻھن کي سگريٽ پيئندي ڏنو هو.
زيورڪ جي انھيءَ مکيه ريلوي اسٽيشن جي ڀرسان ئي هڪڙي عاليشان عمارت اڏيل آهي، جنھن ۾ قومي عجائب گهر قائم ڪيو ويو آهي. اها عمارت قومي عجائب گهر گهٽ، پر هڪڙو خوبصورت محل محسوس ٿئي ٿي. عجائب گهر ۾ داخل ٿيڻ جي ڪا به ٽڪيٽ خريد نٿي ڪئي وڃي ۽ داخلا مُفت ۾ ٿئي ٿي، عجائب گهر جي ويجهو ئي هڪڙو ننڍڙو پر نھايت خوبصورت باغيچو پوکيل آهي، جتي عجائب گهر گهمڻ سان ٿيندڙ ٿڪ لاهڻ لاءِ ساهي کڻي وري به هلڻ جهڙو ٿي سگهجي ٿو. اسان به هڪ ننڍي هوٽل تان ماني وٺي ٻنپهرن جو انھيءَ باغيچي ۾ لنچ ڪئي جيتوڻيڪ مانيءَ جو وقت ته گذري چڪو هو، پر ڪجهه نه ڪجهه کاڌو ۽ ڪجهه دير هت ساهي پٽي پوءِ ڪجهه وقت سٽي سينٽر ۾ گهمي ڦري رات لاءِ کير ڌنئورو ۽ڪجهه فروٽ خريد ڪري، واپس اچي پنھنجي هوٽل تي پهتاسين. اسان سڀ صبح جو تيار ٿي پنھنجي اڄ جي ٽوئر پوائنٽ لاءِ روانا ٿياسين. اسان پنھنجي ڪار ۾ چڙهي، ۽ کاڌي پيتي جو تمام مختصر سامان به هميشه ساڻ کڻندا هئاسين زيورڪ ۽ لوسرن سوئيزرلينڊ جا مکيه شھر آهن، تنھنڪري انھن شھرن وچ ۾ هائي ويز، ريلوي ۽ هوائي سفر جو لاجواب بندوبست ٿيل آهي، ۽ اسان به سوئيزرلينڊ جي انھيءَ فاسٽ ٽريڪ روڊن تان هلندا لوسرن شھر ڏانھن وڃي رهيا آهيون. گاڏي هلندي هلندي منيٰ ڪئميرا سان ڪٿي فوٽا به ڪڍي رهي هئي، ۽ اسان ٽيپ تي سنڌي گانا پي ٻڌا. انھن سر سبز وادين ۾ يورپ سڄو سر سبز ۽ ندين، ڍنڍن، وڏن وڏن وڻن گُلن ڦلن سان سٿيو پيو آهي، پر انھيءَ ۾ به سوئيزر لينڊ بيهڪ، بيشمار سر سبز جبلن ۽ ڍنڍن ڪري هي ملڪ ڄڻ ته هڪ جنت لڳي پئي آهي، تنھن ۾ وري يورپ جي موسم جو به وڏو عمل دخل آهي. يورپ جي موسم ۾ سدائين جهِڙالو ۽ وري وقفي وقفي سان بوند به وسندي رهندي آهي. هن سال يعنيٰ ويھين صديءَ ۾، اقوام متحده پنھنجي رپورٽ ۾ دنيا جي ٻه سئو ملڪن ۾ سياحت جي لحاظ کان پاڪستان کي پھريون نمبر ڏنو آهي، اها ڳالھه به مونکي سمجهه ۾ نه آئي، پاڪستان جا اُتريان علائقا واقعي ڏاڍا سر سبز ۽ حسين آهن، پر اُت ته ڪافي علائقن ۾ رستا ۽ رهائش جو ڪوبه بندوبست ڪونھي ڪجهه سال اڳ ته اهي علائقا سيڪورٽيءَ جي لحاظ کان به تمام غير محفوظ هئا، پر هاڻ ائين ڪونھي سڄي پاڪستان جا ماڻھو هاڻ انھن علائقن ۾ وڏي تعداد ۾ پنھنجي فيملين سان گڏ وڃن، پر غير ملڪي ماڻھو به هاڻ پاڪستان ۾ اچن شروع ٿيا آهن، پر تمام ٿوري تعداد ۾ جڏهن کان پاڪستان ۾ انگلينڊ جو شھزادو ۽ سندس گهر واري ۽ هالينڊ جي راڻي آيا آهن، تنھن پڄاڻان پاڪستان ۾ غير ملڪي سياحن جو تعداد ڪي قدر وڌيو آهي. تازو انگلينڊ جي حڪومت ۽ آمريڪا جي حڪومت هڪ ليٽر جاري ڪيو آهي ۽ پنھنجي شھرين کي پاڪستان گهمڻ جي ايڊوائيزري جاري ڪئي آهي ۽ هاڻ انگلينڊ جي سرڪاري ائيرلائين جنھن ڪيترن سالن کان پاڪستان لاءِ پروازون بند ڪري ڇڏيون هيون، تنھن هاڻ لاهور ۽ اسلام آباد لاءِ پنھنجون پروازون وري هلائن شروع ڪري ڇڏيون آهن، پاڪستان کان اڳ ته مونکي خبر ڪانھي پر ففٽيز ۽ سڪسٽيز ۽ سيونٽيز ۾ ته پاڪستان سڄي دنيا جي سياحن سان ڀريو پيو هوندو هو، ۽ سڄي دنيا جون ايئر لائينز پاڪستان ۾ اينديون هيون، ۽ سڄي پاڪستان ۾ توهان کي سائيڪلن تي سڄي دنيا جا سياح پاڪستان جي هڪ ڪُنڊ کان ٻِئي ڪُنڊ تائين وڏي تعداد ۾ بلڪل سواءِ ڪنھن ڊپ خوف کان گهمندا ڦرندا نظر ايندا هئا. سڄي پاڪستان جي وڏن شھرن ۾ نائيٽ ڪلب، بارون ۽ وائين شاپ هوندا هئا، ۽ انھن نائيٽ ڪلبن جي بلڪل آخر ۾ نيڪڊڊانس به تمام مختصر ٽائيم لاءِ ڏيکاريندا هئا، اهڙا پروگرام مون به پنھنجي اکين ڏٺا ۽ پڻ لال بازارن ۾ به وڏيون رونقون هونديون هيون، ۽ ڪا به جهل پل ڪا نه هوندي هئي. ايٽيز کان پوءِ ته صورتحال ئي بدلجي وئي ۽ ضياءِ الحق جي دور ۾ پاڪستان جي سڃاڻپ هڪ دهشتگرد ملڪ جي ٿيڻ لڳي سڄي ملڪ ۾ بم ڌماڪا ۽ ٻورين ۾ لاش روز جو معمول بڻجي پيو، غير ملڪي ته ٺھيو پر سڄي ملڪ جا ماڻھو صرف گهرن تائين محدود ٿي ويا، ۽ ماڻھن جا هُليا ئي ٻيا ٿي ويا ۽ رات جو ملڪ ۾ ٽرانسپورٽ پوليس جي نگرانيءَ ۾ ڪانوائي جي شڪل ۾ هلندي هئي. سڄي سنڌ ۽ اڌ پنجاب ۾ وري ڌاڙيل فيڪٽر ۽ شھرن ۾ وري دهشتگرن جو مڪمل ڪنٽرول ٿي ويو هو. ماڻھو ماڻھوءَ کان ڊڄڻ لڳو، ٻھراڙيءَ ۾ مسجدن مان ماڻھن جو اغوا ۽ شھرن ۾ بم ڌماڪا هڪ عام ڳالھه ٿي پئي.