8
جڏهن راڻا رنجيت سنگهه پنجاب جو بادشاهه هو، ته هن شالامار باغ مان سنگمرمر جا پٿر لھرائي، امرتسر جي محلن ۾ ۽ امرتسر جي رام باغ ۾ لڳايا هئا، اسان هت ٻه ڪلاڪ کن گهمي ڦري پوءِ هتان کان نورجھان جو مقبرو ڏسڻ وياسين، جيڪو هن خود پنھنجي لاءِ پنھنجي جيئري ئي ٺھرائي ڇڏيو هو، هي نورجھان جو مقبرو ۽ سندس گهر واري جھانگهير جو مقبرو به سنگمرمر جو ئي ٺھيل آهي، هن مقبري تان به راڻا رنجيت سنگهه سڀ سنگمرمر لھرائي امرتسر جي محلن ۾ لڳايو. نورجھان جي هن مقبري تان سنگمرمر لھڻ ڪري پوءِ هي مقبرو پھرين جهڙي سونھن برقرار رکي نه سگهيو نور جھان سان گڏ جيڪا ٻي قبر آهي سا سندس ڌيءَ، لاڏلي بيگم جي آهي، نورجھان جو اصل نالو مھرالنساءِ هو جھانگهير بادشاهه جنھن جي پاڻ زال هئي، سوکيس نور محل ڪري سڏيندو هو، ۽ ٻي دنيا کيس نورجھان ڪري سڏيندي هئي، نورجھان جو پھريون مڙس هڪ بھادر ترڪ جرنل علي قلي بيگ هو، جيڪو پوءِ شير افگن جي نالي سان مشھور ٿيو، پوءِ جڏهن جهانگير هندستان جو بادشاهه ٿيو ته هن شير افگن کي مارائي پوءِ پاڻ نورجھان سان شادي ڪئي، جيڪا پوءِ ڄڻ ته سڄي هندستان جي بادشاهه ئي پاڻ هئي، نورجهان پنھنجي حسن سان گڏ تمام گهڻين صلاحتين جي مالڪ به هئي.
نورجھان جو پيءُ پوءِ حڪومت جو وزير اعظم ٿيو، ۽ سندس ڀاءُ شائسته خان کي بينگال جو گورنر مقرر ڪيو ويو،سندس ٻئي، ڀاءُ مرزا ابوالحسن آصف جو درجو وڌائي ”نوهزاري “ ڪيو ويو، اهڙي طرح نورجهان سڄي حڪومت تي حاوي ٿي وئي. جهانگهير جڏهن تخت تي ويھي حڪومت ڪندو هو، ته هوءَ به هُن سان گڏ تخت جي پٺيان ويھندي هئي، ۽ جھانگهير ملڪي ڪاروبار جي هر مسئلي تي هن کان راءِ وٺندو هو، نورجھان کي ڪو به جهانگهير مان اولاد ڪو نه ٿيو، اڳوڻي مڙس مان هن کي هڪ ڌيءَ هئي، جيڪا ساڻس دفن آهي، جھانگهير کانپوءِ ملڪي سياست مان هن جو اثر رسوخ بلڪل ختم ٿي ويو، پاڻ 1638ع ۾ ٻاهتر سالن جي عمر ۾ وفات ڪيائين، پاڻ فارسيءَ ۾ ڪجهه شاعري به ڪئي اسان نورجھان جي مقبري کان ٿي پوءِ مال روڊ تي شيزان هوٽل تي ماني کاڌي پوءِ اسان کي مِنا چيو ته انارڪلي بازار هلو ته آئون ڪجهه خريداري ڪريان، سڀاڻي ڪراچيءَ وڃڻ لاءِ اسان مال روڊ تي ئيP.I.A جي آفيس مان ٽي ٽڪيٽون هوائي جھاز جون خريد ڪيون.
لاهور جو شھر پراڻي ۽ نئين طرز تعمير ۾ پنهنجو مثال پاڻ آهي، ۽ پڻ لاهور قديم زماني کان هندو، مسلمانن، سک ۽ قادياني مذهبن ۽ ثقافتن جو مرڪز رهيو آهي، لاهور پيار ۽ محبت جي هڪ نه وسرندڙ ڪردار، انارڪليءَ جو به شھر آهي، جهانگهير جي محبت ۽ پياري راڻي، جو مقبرو به هن ئي شھر ۾ آهي، مغل بادشاهه جهانگهير به هڪ لاجواب مقبري ۾ هت ئي دفن آهي، ته مغل اعظم اڪبر بادشاهه به سڄا سارا ٻارهن سال هن شھر ۾ ويھي سڄي هندستان تي حڪومت ڪئي ۽ پڻ شاهجهان جنھن تاج محل سان گڏ سڄي هندستان ۾ بي مثال محل محلاتون ٺھرايون، سو به هن شھر لاهور ۾ پيدا ٿيو. تنھن کانسواءِ سکن جو حاڪم راڻا رنجيت سنگهه پڻ لاهور ۾ دفن آهي، انھيءَ کانپوءِ جڏهن انگريز پنجاب ۽ لاهور تي حڪومت ڪرڻ لڳا ته هنن پڻ لاهور ۾ ڪنئِين تعليمي ادارا قائم ڪيا جيڪي اڃان تائين قائم آهن، هاءِ ڪورٽ، اسيمبلي ۽ ٻيو پڻ ڪنيئن لاجواب عمارتون ٺھرايون جڏهن ون يونٽ هو، ته سنڌي اسيمبلي ميمبر به هتي ايندا هئا، ڇوته مغربي پاڪستان جي گاديءَ جو هنڌ لاهور هو ته تڏهن ڪيترن ئي سنڌي ميمبرن هتان ٻيون شاديون ڪيون ۽ وري ڪيترن سنڌي وڏيرن هتي اچي سنڌي اردو فلمون ٺاهيون. ڪي هتان گهوٽ ٿي نڪتا ته ڪي ناڪام فلمون ٺاهڻ ڪري هتان خُوار ٿي واپس هليا ويا، جينئَن هينئَر سنڌي امير سنڌي چئنل پيا کولين، تئين اُن وقت اُتي هنن فلمون ٺاهيون. لاهور ۾ لغڙ اڏائڻ جو رواج يا شوق هت صدين لان هلندڙ آهي، جنھن کي لاهور وارا چون ”بسنت تھوار“ معنيٰ بهار يعني جشن بهار هي ڏيھاڙو هت صدين کان ملھايو پيو وڃي مھا راجا رنجيت سنگهه جڏهن پنجاب جو راجا هو، تڏهن هُو ۽ سندس وزير ۽ جرنل نوان ڪپڙا پائي اچي هن تھوار ۾ شامل ٿيندا هئا، ۽ رنجيت سِنگهه هڪ خاص جڳهه، جنھن کي خانقاه چئبو هو اُت ويھندو هو، پاڻ ان ڏينھن يارهن سئو روپيا نقد ۽ ٻه هيڊي رنگ جون شالون انعام طور ورهائيندو هو، اُن ڏينھن تي اڄ به سڄي پاڪستان جا ماڻھو انھيءَ ڏيھاڙي ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ لاهور وڃن ۽ اُنھن ڏينھن ۾ توهان کي لاهور لاءِ هوائي جھاز جي ٽڪيٽ ۽ هوٽلن ۾ ڪمرا به ڪونه مِلندا. اڄ به لاهور پنجاب صوبي جو هيڊ ڪوارٽر ۽ پاڪستان جي مين پاور ۽ گن پاوَر جو مرڪز آهي. مغلن کان وٺي نواز شريف تائين هر حاڪم لاهور کي سينگارڻ سنوارڻ ۾ ڪا به گهٽتائي ڪانه ڪئي آهي، نواز شريف لاهور کان اسلام آباد تائين موٽروي ٺھرايو. پر سڄي دُنيا اندر موٽروي سي پورٽ کان شروع ٿيندا آهن. پر هت ڪم ئي اونڌا، تنھن کانسواءِ لاهور رنگ روڊ، لاهور جو نئون ايئرپورٽ، جنھن تي چوَن ٿا ته بلوچستان جي بجيٽ کان به وڌيڪ خرچ ڪيو ويو آهي ۽پڻ هندستان پاڪستان بارڊر وٽ واگها جي مقام تي جهنڊي لاهڻ، چاڙهڻ واري هرروز هڪ ڏاڍي سُٺي تقريب ٿئي، جنھن کي ڏِسڻ لاءِ هندستان ۽ پاڪستان جا هزارين ماڻھو ٻنھي پاسن جي تقريب ڏسن، لاهور ۾ راءِ ونڊ وٽ هر سال هڪ وڏو مذهبي اجتماع ٿئي. جنھن ۾ سڄي پاڪستان مان لکن جي تعداد ۾ ماڻھو شريڪ ٿين. پنجاهه سٺ سال اڳ اِهو اجتماع سنڌ جي شھر ٽنڊي آدم ۾ٿيندو هو.جنھن ۾ هِڪ دفعو آئون به شريڪ ٿيو هوس. پاڪستان جي تاريخ جو انوکو ڪيس اڄ به ماڻهن کي ياد آهي، جنھن ڪيس ۾ هاءِ ڪورٽ ۽ سپريم ڪورٽ جا سڀ جج ۽ شاهد پنجابي هئا، اهو ڪيس به لاهور ۾ ئي هليو، اهو هو شھيد ڀٽو جو جڳ مشھور ڪيس، جنھن ڪيس جي هڪ جج نسيم شاهه پنھنجي آتم ڪٿا جي ڪتاب ۽ ٽي-وي انٽرويو ۾ چيو آهي، ته ”اسان ضياءِ الحق جي پريشر ۾ اچي ڀٽي کي موت جي سزا ڏني“ انھيءَ ڪيس ڪري ڀٽو صاحب لاهور جي ڪوٽ لکپت جيل ۾ پنج مھينا رهيو، هندستان جڏهن ائٽمي تجربو ڪيو تڏهن ته ڀٽي سوچيو ته جي پاڪستان به ائٽمي ملڪ نه بنيو ته هندستان پاڪستان کي هميشه بليڪ ميل ڪندو رهندو، ۽ پاڪستان هميشه هندستان اڳيان هيڻو ۽ ڪمزور رهڻ تي مجبور رهندو. سو ڀٽي صاحب سعودي عرب جي بادشاهه شاهه فيصل، جنھن جي نالي پويان ڪراچيءَ جو ”شاهراهه فيصل“ آهي ۽ لبيا جي صدر ڪرنل قذافي جنھن جي نالي پٺيان لاهور جو ڪرڪيٽ گرائونڊ قذافي اسٽيڊيم جي نالي سان ٺھيل آهي جي صلاح ۽ مدد سان ائٽم بم ٺاهڻ ٿي گهريو، چون ٿا، ته انھيءَ ائٽمي پروگرام جو سڄو خرچ قذاني ۽ شاهه فيصل ڏنو، انھيءَ بعد ڀٽو پنھنجي عقلمندي ۽ تعلقات جي بنياد تي فرانس کان ائٽمي پلانٽ وٺڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو، پرهنن وٽ اهڙو ڪو به ماڻھو ڪو نه هو جيڪو هي سڄو ڪم ڪري ۽ نه وري ڪو اهو ڪم اهڙو آسان هو جو پاڪستان جھڙو ملڪ انھيءَ لاءِ گهربل سامان بين الاقوامي مارڪيٽ مان خريد ڪري سگهي. انھيءَ مقصد لاءِ هالينڊ جي ڪنھن فرم ۾ ڪم ڪندڙ ڊاڪٽر عبدالقدير نالي هڪ سائنسدان کي هٿ ڪيو ويو، ۽ ائٽمي سامان به خفيه نموني خريد ڪجي سو ڪٿان ٽائر ته ڪٿان انج،ڻ ڪٿان باڊي ۽ ائين هر شيءَ جدا جدا خريد ڪجي، سو به پنھنجي اثر رسوخ تي اهڙن ماڻھن کي هٿ ڪري هر پرزو جدا جدا خريد ڪري ۽ سڌو پاڪستان نه پر قطر، دبئي، جده، استنبول جي پورٽن لاءِ بُڪ ڪرائي، پوءِ اُتان پاڪستان ٿي پھچايو ويو، جئين، دنيا کي شڪ به نه ٿئي، هي سڄو ڪم سڌي طرح شھيد ڀٽي جي نگرانيءَ ۾ خفيه نموني ٿيو، جيتوڻيڪ دنيا جا وڏا جا سوسي ادارا آمريڪن C.I.A رشيا جي K.G.B انڊيا جي R.W.A انگلينڊ جي M.I.S اسرائيل جي موساد هميشه وڏي پيماني تي هر طرح سان پاڪستان جي جا سوسي ڪندا رهندا آهن، پر شھيد ڀٽي جي خفيه حڪمت عمليءَ ڪري ڀٽو پاڪستان کي ائٽمي ملڪ بنائڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو، 1976ع ۾ سڄي دنيا ۾ خاص ڪري آمريڪا کي هيءَ خبر پئجي وئي ته پاڪستان جو ائٽمي پروگرام هاڻ آخري مرحلي ۾ آهي، سو آمريڪا سندس قومي سلامتيءَ جي ايڊوائيزر هينري ڪيسنجر کي ڀٽي ڏانھن سندن ائٽمي پروگرام ختم ڪرڻ لاءِ موڪليو. هينري ڪيسنجر پاڻ به يھودي آهي ۽ اڃان تائين زندهه آهي، سو پنھنجي زال سان سيپٽمبر 1976ع ۾ لاهور پھچي، ڀٽو سان ملاقات ڪئي ڀٽي هن جي گورنر هائوس لاهور ۾ ڊنر ڪئي.
جنھن ۾ محفل موسيقي جو به بندوبست ٿيل هو ۽ فريده خانم لاجواب غزل ٻُڌايا. هن دعوت ۾ صرف ٽيھن مھمانن کي دعوت هئي، جنھن ۾ صرف آمريڪا جا سفار تڪار ۽ پاڪستان جا اعليٰ عھديدار شامل هئا، ڀٽي صاحب هينري ڪيسنجرکي يقين ڏياريو، ته اسان جو ائٽمي پروگرام صرف پر امن مقصد لاءِ آهي، پر آمريڪا ڪنھن به حالت ۾ هن پروگرام کي جاري رکڻ نٿي چاهيو، دعوت ۾ به ڀٽي ۽ ڪيسنجر وچم آهستي آهستي انھيءَ موضوع تي ڳالھه ٿي رهي هئي. اوچتو ڪيسنجر وڏي آواز ۾ کلندي کلندي شھيد ڀٽي کي چيو ته Mrs. Bhutto We Will run Rail Road engine Over You جنھن جي جواب ۾ شھيد ڀٽي به کلندي هي لفظ ڳالھايا.
Mr. Kisinger When the Time Comes we will see to that also ماني کانپوءِ ڀٽي تقرير ڪئي ۽ جنھن جي جواب ۾ هينري ڪيسنجر تقرير ڪئي جنھن ۾ هن چيو ته :
Ladies and gentlemen, it is my misfortune that I have to speak after Mr: Bhutto, who is the best orator in the world today. He has not only made a speech, but he has Spoken Better English than me.
جھڙي طرح ڀٽي پاڪستان کي ائٽمي ملڪ ٺاهيو اهڙي نموني سان بينظير ڀٽو پاڪستان کي ڪوريا کان بيلاسٽڪ ميزائل ٽيڪنالا جي وٺي ڏني ۽ ٻھني جو انتقام ضياءِ الحق ۽ مشرف جي هٿان ڏاڍو دل ڏکوئيندڙ ٿيو.