پنهنجي پاران: زندگيءَ جو ثبوت ڏيو...
ضروري ناهي ڳايو، نچيو، لُڇي ڇڏيو.
اُستاد بُخاري جي غزل جي هِن بند جِي تشريح آئون هيئن ٿو سمجهان ته هر ماڻھوءَ کي پنھنجي پنھنجي حِصي جو ٿورو يا گهڻو ڪم ڪري وڃڻ گُهرجي، ڪم به اُهو جنھن سان هِن جو نالو تاريخ ۾ ڳڻجي، اُهو به سُٺي حوالي سان.
منھنجي شاعريءَ جي ڪِتاب ”پيار جي پنڌ ۾“ جي مُھاڳ ۾ پروفيسر عبدالله ملاح حوالو ڏيندي لکي ٿو ته:
”ميڪسم گورڪي جي وطن روس جي عوامي شاعر، رسول حمزه توف پنھنجي ڪتاب ”ميرا داغستان“ ۾ لکيو آهي ته اسان جي مُلڪ ۾ ماڻھو پنھنجي ٻارن جون سالگراهون تڏهن ملھائيندا آهن. جڏهن هو ڪو اهڙو ڪارنامو سرانجام ڏيندا آهن، جنھن ڪارنامي جي وسيلي دُنيا سندن وجود جي چڱائيءَ کي قبول ڪري ۽ سندس ڪارنامي ۽ ڪم جي روشني پَٽن ۾ پکڙي. هو چوي ٿو ته منھنجو جنم تڏهن ٿيو جڏهن مون پھريون نظم لکيو.
سندس خيال آهي ته جيستائين مون ڪو به نظم نه لکيو هو ۽ ٻيا دُنيا جھان جا غير اهم، عام رواجي ۽ معمولي ڪم پئي ڪيا، ايستائين ڄڻ آئون هِن زمين تي پيدا نه ٿيو هئس.
سندس ان تصور ۽ خيال مان اِها مُراد ناهي ته هِن دُنيا ۾ پيدا ئي اُهي ٿيا آهن جيڪي شاعري ٿا ڪن، جن شاعري نه ڪئي، اُهي ڄڻ پيدا ئي نه ٿيا آهن. پر سندس اِن ڳالھه لِکڻ مان اِها مُراد آهي ته هِن دُنيا ۾ هِن زندگيءِ جي پنڌ ۾ جيستائين ڪو به ماڻھو ڪا اهڙي وِک نٿو کڻي، جنھن وِک سان ماڻھو کي اُن وِک جي تجلي، روشني ۽ مھڪ جي حوالي سان ڄاڻي، سڃاڻي جيءُ ۾ جايون نه ڏي، قبول نه ڪري، ايستائين ڄڻ اِهو ماڻھوءَ پيدا ئي نه ٿيو آهي.
ڄمڻ ۽ پيدا ٿيڻ ۾ فرق آهي، ڄمن روز هزارين ۽ لکين انسان ٿا، پر اُنھن ڄاوَل انسانن مان پيدا ڪير ڪير ٿو ٿئي“.
مٿين مثال کي ڪوٽ ڪري هِتي رکڻ جو مقصد اِهو قطئي به ناهي ته مون ڪو هِي ڪِتاب لِکي وڏو ڪارنامو ڪيو آهي، پر مون هِن ڪِتاب لِکڻ کان وٺي اوهانجي هٿن تائين پھچائڻ دوران جيڪو ڀوڳيو آهي، اِهو منھنجو مَن ئي ڄاڻي ٿو. ڪھڙا صحرا ۽ دريا، جهرجهنگ ۽ جبل جهاڳيا اٿم، اُهو منھنجي پيرن کان ڪو پُڇي، راتين جا اوجاڳا ڪري ڪيئن لِکيو اٿم اِهو منھنجي نيڻن کان ڪو پُڇي.
زندگيءَ جا پَل جي مون گهاريا پنڌ ۾، هي منھنجو سفر صرف هِن ٻِن سئو صفحن جي ڪِتاب تي دنگ نٿو ڪري، پر هي سفر جاري آهي، سموري سنڌ کي پنھنجي پنبڻين سان چمڻ/ ڏِسڻ ٿو چاهيان، ۽ اِهو منھنجي زندگيءَ جو سفر ٻه هزار ڇھه کان جاري آهي، هِن ڪِتاب ۾ شامل نوَن سفرن مان ٻيو نمبر سفر ’مارئي جي ديس ملير ۾‘ اُن وقت عبرت مئگزين ۾ ڇَپيو هو، اُن کانپوءِ جيڪي به سفر ڪيم، اُهي صرف نوٽس وٺي لِکي رکي ڇڏيم، هاڻي جڏهن فيبروري ويھه سئو ويھه آيل وبا ’ڪورونا‘ جي ڪلورن سبب ساري دُنيا گهرن جي اندر بند ٿي رهجي وئي هُئي، تڏهن گهرن ۾ ويھي نِنڊون ڪرڻ يا وقت کي اجايو وڃائڻ بجاءِ مون پنھنجي رهيل اڌورن ڪِتابن کي مڪمل ڪرڻ جو سوچيو، جنھن مان پھريون ڪِتاب سنڌ جي سفر وارو هو، جيڪو هِنئر اوهانجي هٿن ۾ آهي، هي ڪِتاب لِکندي لِکندي پنج سئو صفحن کان اڳتي اُڪري ويو، جيڪو منھنجي لاءِ ڇپائڻ جھڙوڪر ناممڪِن هو، پوءِ سوچيم ته هِن سموري سفر کي حِصن ۾ ورهايان، جنھن کانپوءِ پھريون ڀاڱو جيڪو ٻِن سئو صفحن تي مشتمل آهي، اُن کان پوءِ ايندڙ سڀئي ڀاڱا ٻِن ٻِن سئو صفحن تائين رکڻ ٿو چاهيان، ۽ رهي حياتي ته ٻن ٻن سئو صفحن جا پنج ڀاڱا سنڌ جي سفر جا لِکڻ جو ايرادو رکان ٿو.
ضروري وضاحت: هي سنڌ جو سفر منھنجو سفر ئي آهي ڪا تاريخ ناهي، پوءِ به جڏهن مون اکين سان ڏِٺل شين کي تاريخ ۾ ڏِسڻ چاهيو ته مونکي کوڙ سارا ڪِتاب پڙهڻا پيا، ۽ کوڙ ساريون نيون شيون به سمجهه ۾ آيون ته ڪِتابن ۾ به سڀ ڪجهه صحيح لِکيل ناهي، کوڙ ڪِتابن ۾ ساڳين شئي جي ڄاڻ ۾ ڪجهه فرق نظر اچي ٿو، سو مون هِن سفرنامي ۾ ڪِتابن جا حوالا ڏيڻ ضروري نه سمجها. گهڻين شين جي باري ۾ ڪِتابن مان ڪجهه به نه مِليو، پوءِ روبرو ماڻھن سان مِلي اُنھن جي واتان جيڪي ڏندڪٿائون يا روايتون مِليون، اُهي به لِکيون اٿم. لِکيل ڄاڻ ۾ ڪِٿي به ڪا ڪمي محسوس ڪريو ته منھنجي رهنمائي ضرور ڪجو.
سھڻي سنڌڙي منھنجي جندڙيءَ جي هِن سفر ۾ مون سان گڏ سفر جا سمورا ساٿي، جيڪي سفر ۾ هم سفر رهيا، اُنھن کي پنھنجا هي سمورا پنڌ ارپيان ٿو. اُنھن مان سڀ کان پھرين پروفيسر ڊاڪٽر عبدالجبار قاسم نظاماڻي آهي ۽ منھنجو ڀاءُ منظور احمد جوڻيجو، جِن کي هي پھريون ڀاڱو مون ارپن ڪيو آهي، اُهي پھرين سفر کان آخري سفر تائين گڏ گڏ رهيا آهن ۽ انشاءَالله آئنده به گڏ ئي هوندا. اِنھن ٻنھي ڀائرن/دوستن جا اڻ ڳڻيا قرب. اُن کانپوءِ يوسف سنڌيءَ جا به ٿورا جنھن هِن سفرنامي کي اهميت ڏيندي ڪجهه صفحا پيش لفظ طور لِکي ڏِنا، ۽ بيحد ٿورائتو آهيان مئڊيم شگفته شاهه جو جنھن هِن ڪِتاب جو بيڪ ٽائٽل لِکي ڏِنو.
آخر ۾ وري به سڀني سڄڻ کي اِهو عرض ته: مون ڪو تاريخ ناهي لِکي نه ئي ڌرتيءَ يا قوم تي ڪو ٿورو ڪيو آهي، نه ئي وري ڪو ادب جي دُنيا ۾ وڏا ڪي کيپ کٽيا اٿم، بس بُخاري جي نصيحت ته: ’ضروري ناهي ڳايو نچيو، لُڇي ڇڏيو‘، سو نه ڳايو اٿم، نه ئي نچيو آهيان، ها پر سمجهان ٿو لُڇيو ضرور آهيان، شال پڙهندڙن کي منھنجو هي لُڇڻ/لِکڻ قبول پوَي. اوهان جي راءِ جو منتظر رهندس.
اوهانجو پنھنجو
مور ساگر
03332634650
03002634650