10
ھڪ رات ار پنھنجا ماڻھو ھڪ ئي وقت سڀني کولين تي حملو ڪرڻ لاءِ موڪليا. ھو ھٿن ۾ رٻڙ جون نليون کڻي ڪاھي پيا.
”اُٿ ....“ منھنجي کوليءَ جو دروازو زور سان کليو ۽ ڪنھن ڳٿڙ کان جھلي مون کي مُڪ ھنئي ۽ اٿڻ لاءِ چيو.
آءٌ اٿي کڙو ٿيس، پر ورانڊي مان لنگھندي ار مون کي ڇڏي ڏيڻ لاءِ چيو. ھنن مون کي اندر ڌڪو ڏيئي ٻاھران دروازو بند ڪري ڇڏيو ۽ آءٌ ٻيھر اچي تڏي تي ليٽيس. ان دوران سڄي عمارت رڙين، ڊوڙن، گارين ۽ مارڪٽ جي آوازن سان ٻُري اٿي.
روزانو صبح يا شام جو جڏھن اڌ دروازو کولي مونکي منھنجو کاڌو ڏنو ٿي ويو يا جڏھن آءٌ وھنجڻ لاءِ ورانڊي مان لنگھندو ھئس، جيڪي ھڙئي پنھنجي کولين ڏانھن پيا ويندا ھئا انھن مان ڪي مون کي اخبار جي تنظيم جي جلسن ۾ ڏسڻ جي ڪري سڃاڻندا ھئا باقي فقط منھنجي نالي کان واقف ھئا. آءٌ سدائين چيلھ تائين اگھاڙو ھوندو ھئس. منھنجي بدن تي مارڪُٽ جا وڏا نشان موجود ھئا. ڇاتيءَ ۽ ھٿن تي پٽيون ٻڌل ھيون. ھو مون کي سڏ ڪندا ھئا، کين خبر ھئي، ته مون کي سندن جيان ايذاءُ ڏنو ويو ھو.
(7)
اھڙي طرح اتي ھڪ مھينو رھيس ۽ موت ھر گھڙي منھنجي سامھون ھو. موت اڄ شام جو به اچي سگھي ٿو ته سڀاڻي صبح جو به. منھنجي ننڊ اڃا به ڀوائتن خوابن ۽ اعصابي صدمن سان ڀريل ھئي، جنھن ڇرڪ ڀري مون کي جاڳائي ٿي ڇڏيو.
جڏھن ھڪ رات جو اوچتو چا منھنجي کوليءَ ۾ آيو ته مون کي ڪابه حيرت ڪانه ٿي. ان وقت ڏھه ٿيا ھئا ۽ آئون دريءَ وٽ بيٺو بوليوارڊ ڪليمنڪو طرف ڏسي رھيو ھئس، جتان ڪجھ موٽرون اڃا به لنگھي رھيون ھيون. ھن مون کي فقط ايترو چيو:
”تيار ٿي وٺ اسين پري نه پيا وڃون.“
مون پنھنجي ڦاٽل ۽ ميري گنجي پاتي. کيس ورانڊي ۾ چوندي ٻڌم ”آئون ۽ جارج کي به وٺي اچو پر کين ڌار ڌار وٺي وينداسين.“ اھو ٻڌي مون گھٽ ۾ گھٽ ڏھه ڀيرا پاڻ کي زندگيءَ جا آخري پساھه کڻڻ لاءِ تيار ڪيو، جنھن کي منھنجي خيال موجب ڇڏڻ وارو آھيان. مون ھڪ ڀيرو وري گلبرٽيءَ بابت سوچيو، انھن سڀني بابت سوچيو، جن سان مون کي محبت ھئي ۽ انھن جي دردناڪ صدمي بابت سوچيو. پر انھيءَ ذھني ڇڪتاڻ منھنجو ڪنڌ مٿي کنيو جو آءٌ ڪابه ھيڻائي ڏيکارڻ کان سواءِ لنگھي ويو ھئس ۽ ان خيال مون کي ڏڍ ڏنو ته آءٌ عقيدن ۽ جنگ ۾ پنھنجي سنگتين سان گڏ اھڙو با وفا موت مرندس جنھن جي مون کي سدائين خواھش ھئي.
مون اڱڻ ۾ ھڪ موٽر جي چالو ٿيڻ ۽ پوءِ ان جي لنگھڻ جو آواز ٻُڌو. گھڙي کن کان پوءِ ”ولاڊي اوليور“ ڏانھن مشين گنن جي ھڪ ڊگھي ڪڙڪ ٻڌم. مون دل ۾ سوچيو. ”آئون ......“
جيتري دير به ٿي سگھيو آءٌ درين جي سامھون رات جي ھوا ساہ ۾ سموئڻ ۽ شھر جون روشنيون ڏسڻ لاءِ بيٺو رھيس.
ڪلاڪَ لنگھي ويا، پر چا يا ٻيو ڪو مون کي وٺڻ نه آيو.
(8)
منھنجو داستان ختم ٿي چڪو آھي، مون ڪڏھن به اھڙي ڏکي شيءِ نه لکي آھي. شايد ان واسطي ته اھي ھڙئي واقعا اڃا منھنجي ذھن ۾ تازا آھن. شايد ان ڪري ته، منھنجي خيال ۾ آءٌ جنھن ڊيڄاريندڙ خواب کي پويان ڇڏي آيو آھيان، ٻيا اڃا به ان ۾ رھن پيا، جنھن سان ان ڀوائتي جنگ جو جاري رھڻ يقيني ٿيو وڃي. پر منھنجو اھو فرض آھي ۽ مون کي ھر اھا شيءِ چئي ڇڏڻ کپي، جنھن جي مون کي خبر آھي.
ھي سِٽون مون پارا کي ڇڏڻ کان چار مھينا پوءِ ”الجير جي سول جيل“ جي 72 نمبر کوليءَ ۾ لکيون ھيون.
اڃا ڪجھ ڏھاڙا اڳ جيل جي اڱڻ ۾ الجزائر جي ٽن سپوتن جو رت الجير جي فرننڊ ۽ ويٽون جي لھوءَ سان ملي ويو، جڏھن جلاد انھن سزا کاڌلن کي وٺڻ ويو ته انھيءَ بي پناھه رڙ ۾ جيڪا ان گھڙيءَ سڀني قيدين مان اڀري ۽ ان مڪمل ۽ گنڀير سانت ۾، جيڪا ان کان پوءِ پکڙي، الجزائر جو روح ڦڙڪيو. ھن جا لڙڪ اوندہ ۾ چمڪندا منھنجي کوليءَ جي سيخن تي اچي ڪريا. محافظن ھڙئي در بند ڪري ڇڏيا، پر اسين ھڙئي وات بند ٿيڻ کان پھرين ھڪ سزا کاڌل جو اھو نعرو ٻڌي سگھياسين:
”الجزائر زندہ باد ....... الجزائر زندہ باد.“
۽ ان گھڙيءَ جڏھن ٽنھي سورمن مان پھريون ڦاسيءَ تي چڙھيو ته عورتن جي ھڪ حصي مان آزاد الجزائر جو ترانو ھڪ ئي آواز ۾ گونجيو:
”اسان جي جدوجھد سان،
آزاد مَردن جا آواز اڀرن ٿا.“
مون کي اھو سڀ ڪجھ انھن فرانسيسين جي لاءِ چوڻو آھي جيڪي منھنجو ڪتاب پڙھندا. آءٌ چاھيان ٿو ته ھو سمجھن ته، الجزائر جا ماڻھو کين پنھنجي اذيت ڏيندڙن کي فرانس جي عظيم ماڻھن سان نٿا گڏين ۽ جن جي دوستي کين پياري آھي.
پر کين اھو به معلوم ھئڻ گھرجي ته اھو سڀ ڪجھ سندن ئي نالي تي پيو ٿئي.
دڙو
8- ڊسمبر 1989ع
**************