رانديڪو
نواز جي گهر جي ڪشادي آڳر تي مختلف جڳھن تي پلال کنڊريل هو.هڪ پاسي ڏانھن مال لاءِ پترن جو ٺھيل واڙو، جتي مينھون ۽ ڏاند ڪونرن ۾ منھن وجهي چارو کائي رهيا هئا. ٻئي پاسي ڏانھن هڪ وڏو ۽ ويڪرو مٽيءَ جو ليپو ڏنل ڪمرو ۽ وچ ۾ هڪ ڪوٺي. گگهہ اونداهي ڪوٺي. چوڌاري پکڙيل ٻاٽ ۾ ڪجهہ بہ نظر نہ ٿي آيو. آهستي آهستي رات جي سانت ۾ اضافو ايندو ويو. ڪوٺيءَ جي ٻاهران بند ٿيل دروازي جو ڪڙو کلڻ جو کڙڪو ٿيو. در جا ٻئي تاڪ کلي ويا. روشنيءَ جو هڪ ڊگهو سنھو پٽو ڪمري ۾ گهڙي آيو. هاڻي ڪوٺيءَ ۾ ڪنھن جي هجڻ جو احساس ٿي رهيو هو. ها! ڪوٺي جي هڪ ڪنڊ ۾ هوءَ ويٺي هئي. هوءَ جيڪا شادي کان اڳ ڏاڍي سھڻي هئي. پر هاڻي سندس مُکَ مان رونق ئي رسي وئي آهي. هن جي اکين جي هيٺان پيل ڪارا دائرا ڏينھون ڏينھن چِٽا ٿي رهيا آهن. خشڪ وارن مان مٽي ڇڻي رهي هيس جيڪي سندس منھن ۾ پئجي رهيا هئا. ڇو تہ هن کي پائڻ لاءِ رئو بہ ڪو نہ هو. جسم تي پيل ڪپڙا ائين ميرا جيئن زمين. چولو پاسن وٽان اڊڙيل ۽ مختلف هنڌن تان ڳريل، نيڻن مان نيرن جا نار وهي ڇڙيا هئس تڏهن ئي تہ هن جون اکيون سڄي ڳاڙهيون ٿي ويون هيون ۽ ڇپر بہ ڇڙڻ ٿي لڳس. سندس چپ ڪلراٺي زمين وانگر اڇا ۽ سڪي ٺوٺ ٿي ويا هئا. ها هن جي ڪوٺيءَ ۾ پاڻي جو دلو بہ ڪونہ هو.
روشنيءَ جو پٽو سڌو وڃي هن جي مٿان پيو. چوڏهين جي چنڊ جي روشني پاڻي وانگر جتان ڳٿو مليس گهڙي ٿي پئي، هن پنھنجون ٻانھون سوجهري کان بچڻ لاءِ اکين تي ڏئي ڇڏيون. شايد کيس گگهہ اوندھہ ۾ اجالو محسوس ٿي رهيو هو.
نوازُ، در مان اندر گهڙي آيو. سندس ٻوٿ سڄل هو. مڇون ۽ مٿو اڇو، جيئن ڪپھہ جون پوڻيون. ڏاڙهي چٽ. هن جو مرونءَ جھڙو منھن جيڪڏهن ٻارن کي رات جو خواب ۾ اچي تہ ڇرڪ ڀري اٿن. اُٺَ جيڏو قد، بڀ نڪتل، نڪ ٿلھو، چپ بي ڊولا، ڏند ٻاهر، ڀرئون ڇڪيل ۽ وڏا ڳاڙها دوڏا هن جي بدشڪلي ۾ اضافو ڪري رهيا هئا. در کان ٻہ ٽي قدم اڳتي اچي هن جي ڀرسان بيھي کيس تيز نظرن سان تڪڻ لڳو. هوءَ سندس قدمن جو آواز ٻڌي ڊنل اکين سان هن ڏي ڏسڻ لڳي ۽ هرڻي جيان هيسجي وئي. ڇرڪي هٿ زمين تي کوڙي ٿورو پوئتي سُري وئي. سندس سڄي جسم مان هڪ سيسراٽي اُڀري ۽ بدن جا وار اڀا ٿي ويس. شايد کيس صبح واري مار ياد اچي وئي. اڄ نواز کيس واھہ جي ڪُٽَ ڪڍي هئي. اصل سَنڌُ سَنڌُ سَٽيو هئائينس. ڄنڊن کان وٺي ڌو زمين تي، وري ڀت ۾، وارن جون چڳون پٽي ڇڏيون هئائينس. لتن، چنبن ۽ مڪن جا ڌڌڪا. هڪ گار لاهي ٻي چاڙهي. کيس رتو ڇاڻ ڪري ڇڏيائين پوءِ بہ هن ويچاريءَ ٻڙڪ ٻاهر نہ ڪڍي. جيئن وات ۾ مڱ هجنس. ڳالھہ هجي نہ هجي سندس پوڙهي ڏائڻ جھڙي ساهيڙي پڻ اچي وٺندس. ٻُھاري هٿ آيس تہ ڇا. سونٽي هٿ لڳس تہ ڇا، سَٽي ڪنديس سوڙهو.
شادي کي ٽي چار مھينا گذريا هئس تہ اميد سان ٿي هئي. ڪُٽي ڪُٽي ٻار ضايع ڪيائونس، پوءِ بہ چُپِ. نہ ڇڏيائونس ڪو سَنڌُ. پيٽ واريون لتون هيائونس تہ ٻيو ٻار بہ ڪري پيس. ويھي رت ڳوڙها ڳاڙيائين پر ڪجهہ بہ نہ ڪڇيائين. جي ڪڏهن وات مان حق جو اکر ڪڍي تہ سندس ساهيڙي ڀون ڀون ڪري وٺي وڃيس. چئہ"اڙي نواز توکي ڀڄائي ڪو نہ کڻي آيو آهي. ٽڪا ڏئي آيو آهي پڻھين کي ٽڪا. گهڻي زبان هلائيندينءَ تہ وات ڀڃي رکندي سانءِ، سو اها ٽر ٽر ڇڏ ۽ پنھنجي ڪم سان ڪم رک."
هن جي ساهيڙي گهر جي ڏاڏڙي بڻي سڄو ڏينھن ڄنگهہ ڄنگهہ تي چاڙهي کٽ تي ويٺي هجي. مڙس تي بہ دڙڪو دهمان رکيو اچي. ٿانون ٻُھاري، سانجهڻ، لٽا ڪپڙا ڌوئڻ کان مال جا ڇيڻا کڻي ٿڦڻ تائين گهر جو سڄو ڪم هن نڌڻڪيءَ جي مٿي ۾. سنجهي کانپوءِ ڪم لھي تہ کيس ڪوٺي ۾ واڙن. جيئن ڪا جنم جنم جي قيدياڻي هجي. ماني ٽِڪي بہ بس جيئڻ جيتري مليس. تڏهن تہ ڏينھون ڏينھن ڏٻري پئي ٿيندي وئي.
"ڀاڳي اٿي کٽ اندر ڪر!" نواز مٿان بيھي رکي نموني چيس. نواز سان لائون لھڻ کانپوءِ هوءَ ڀاڳ ڀري مان ڀاڳي بڻجي چڪي هئي. جڏهن ڄائي هئي تہ پڻھنس خوشي مان ڪُڏي پيو هو. ڳُڙَ جا ٻہ ڪلا وٺي سڄي ڳوٺ ۾ ورهايا هئائين. ٽي ٻار مري وڃڻ کان پوءِ پير سائين تي چلو ڪٽيو هئائين. خواب ۾ آيو هئس تہ هاڻي تنھنجو جيڪو ٻار ڄمندو، سو رب جي حڪم سان نہ مرندو. سو تڏهن ئي نالو ڀاڳ ڀري رکيو هئائينس. پر کيس ڪھڙي خبر تہ ڀاڳ ڀريءَ جا ڀاڳ، اڀاڳ ۾ تبديل ٿي ويندا. اوئان، اوئان ڪرڻ کانپوءِ بانبڙا پائڻ لڳي. ڦت ڦت ڪري پيرڙو پنڌڙو سکي. ٻاتڙن ٻولن ٻولڻ تي سندس پيءُ ماءُ گهور ويندا هئا. آهستي آهستي وڏڙي ٿيڻ لڳي. پوءِ ٺپي، بال پٿر، نوڙي ٽپڻ، ڦري ڦري سانٽيو. اک ٻوٽ ۽ گڏي گڏيءَ واريون رانديون کيڏڻ شروع ڪيائين. سامائي تہ ننڍي کان بہ سھڻي ٿي پئي. ڀوري تہ هونءَ ئي هئي، ويتر اڃا بہ رنگ کُلي پيس تہ منھن گلابي ٿي پيس. هرڻي جهڙين وڏين ۽ سھڻين اکين ۾ ڪجل پائيندي هئي تہ ڳوٺ جي جوانن کي گهائي وجهندي هئي. هن جا چپ سرخي مساڳ بنا بہ سدائين نرم ۽ گلابي هوندا هئا، سندس گهاٽا ڪارا وار جڏهن منھن آڏو اچي ويندا هئس تہ ائين لڳندو هو جيئن ڪو چنڊ نم مان جهاتيون پائيندو هجي. کل مک اهڙي جو ڳالھہ هجي نہ هجي پئي مرڪندي ۽ مرڪ سندس مُکَ کي اڃا بہ نکاري ڇڏيندي هئي. هن جا نيڻ هن جي ڀرت جي ڪاون جيان سدائين چمڪا ڏيندا هئا.
"نہ ٻڌئي ڇا رن کٽ اندر ڪرڻ لاءِ چيومانءِ." نواز پير جو ٿڏو هڻي ٻيھر ڪاوڙ ۾ چيس.
هوءَ ڊڄندي ڊڄندي پَٽَ تان اٿي. جيئن هوءَ ڪنوارپ ۾ هئي، اڄ ان کان بلڪل ئي ابتڙ ٿي لڳي. رنگ هيڊو، اکيون سڄل، ريءَ سرمي ڪجل. نرم ۽ گلابي چپن ۾ سڪي وڃڻ جي ڪري ڏار پيل. هن جا گهاٽا ڪارا وار کٿل هئا ۽ مُکَ تان مرڪ ۽ نيڻن جي چمڪ الائجي ڪيڏانھن اڏامي وئي هئي. آڳر ۾ اچي کٽ ۾ هٿ وڌائين. صبح واري سورَ جي سَٽَ اُڀريس. سوچَ ۾ پئجي وئي. من ۾ ڀڻڪڻ لڳي.
"بابا مون سان هي ظلم ڇو ڪيئي؟ مون کي هن جھنم ۾ ڇو ڦٽي ڪيئي. منھنجو ڪھڙو ڏوھہ هو. آخر منھنجو ڪھڙو ڏوھہ هو. "اکين مان ڪرندڙ گرم لڙڪ هن جي ميري چولي کي آلو ڪري رهيا هئا. وري گهڙي ۾ ڳوڙهن جي ٽپ ٽپ بند ٿي ويس. ڳوڙها نہ هئا ڄڻ سانوڻي جي برسات هئي. ها پوءِ کيس بابل جون مجبوريون آڏو اچي ويون.
ٻہ سال اڳ وڏا مينھن پيا، اهڙا مينھن اڳ ۾ ڪڏهن نہ اُٺا. اصل سمورا فصل لڙهي ويا هئا. ڳوٺ جي ڪجهہ همراهن کجين ۾ قرآن شريف ٻڌا هئا نيٺ مولا معافي ڏني ۽ مينھن بند ٿيو هو پر وري رب جو ٻيو ڏمر شروع ٿيو. مال ۾ اچي بيماري پئي. بيماري بہ اهڙي جو اصل هڻ کڻ. جهٽ نہ گذري زناور اچي ٻٽڪو ڏئي ڪري. ڊاڪٽر تائين پھچڻ کان اڳ ئي جانور چٽُ. چوڌاري ڏڪر پئجي ويو هو. هرڪو ماني ڳڀي لاءِ بہ ماندو. بابو بہ تر جي وڏيري جي آڏو ٻانھون ٻڌي بيٺو هو. پيرن تي ڪري چيو هئائينس:
"ڀوتار سائين ٻن ڏينھن کان گهر ۾ چلھہ ناهي ٻري، گندڙا خالي ٿي ويا آهن. ڪو اَنَ جو داڻو بہ ڪونھي. سائين جن جيڪڏهن اسان مسڪينن تي رحم ڪن تہ...."
"اڙي جڏهن اَنُ ٿو کٽيوَ تہ ڀڳا بيٺا آهيو. مان ڪو توهان جو ٺيڪو کنيو آ." وڏيري ڏاڍو دٻايو هيس چئہ: "جي گهر ۾ چلھہ نہ ٿي ٻرئي تہ مان ڇا ڪيانءِ."
"پر سائين مان توهان وٽ اول ڪڏهن بہ نہ..."
"سنڀالي ڳالھاءِ سنڀالي ڳالھاءِ.... ڀوتار آڏو وات ٿو هڻين." ڪمدار منھن ۾ گهنج وجهي کيس اڌ ۾ روڪيندي چيو هو.
"بس ڀوتار مھرباني ڪيو ٻہ ڪڻان ان جا پنڻ آيو آهيان." بابي وري بہ منٿ ڪٿي هيس.
"ٻيا ڪھڙا پيٽ ڀريو ويٺا آهن جو رڳو تون بکيو آن."
وڏيري جي ابتن سبتن سوالن مان نااميديءَ جي بوءِ محسوس ڪندي بابو گهر ڏانھن موٽيو هو. اڃان سور سرير ۾ ئي هيس تہ گهر جو دروازو کڙڪيو هو. در کوليو هيائين تہ نواز هو. ويھي هڪ ٻئي کان حال احوال وٺڻ کانپوءِ نواز ساڻس سڀاڳيءَ جي سڱ گهرڻ جي ڳالھہ چوري هئي. بابي جا پھريان تہ تاڪ لڳي ويا ها ۽ دل ۾ آيو هيس تہ ڪھاڙي سان سندس سسي لاهي وجهي. ڀلا چوڏهن سالن جي نينگري سٺ سالن جي پوڙهي کي ڪير ڏيڻ چاهيندو. پر پوءِ هن منھنجي بدلي کيس پنجاھہ هزار ڏيڻ جي آڇ ڪئي هئي. اهو ٻڌي بابو ويتر تپي باھہ ٿي ويو هو. امڙ جي ڪَنَ تي ڳالھہ پئي هئي تہ ڏاڍو ٻاڪاريو هئائين چئہ.
"منھنجي مسڪينڙي ڌيءَ تي اهو ظلم نہ ڪر منھنجي بي زبان ٻچڙيءَ سان اها ويڌن نہ ڪر. مون کي بک مرڻ قبول آهي پر اهو نہ."
مون کي خبر پئي هئي تہ ڏندڻ پئجي ويا هئا ڏاڍو رني هيس پر ڪجهہ نہ ٿيو. جيڪو ٿيڻو هو سو ٿي ويو. نواز پرڻجي پنھنجي ڳوٺ آيو. شاديءَ جا پھريان ڪجهہ ڏينھن چڱو هليو، پر پوءِ موچڙي ۾ هٿ پيس تہ بي درديءَ سان ڪُٽڻ شروع ڪيائين. خانداني زمين کپائي مالُ ميڙيو هئائين پر بڇڙين عادتن ڪري رپيو رپيو لٽائيندو ويو. جوا تي تہ پھريائين ئي لٿل هو، مٿان ڀنگ ۽ چرس جي هير ٿيڻ تي ڪل ئي ٿڙي پيس. پوءِ تہ بس، جي نشو نہ مليس تہ بہ سٽڪو مون تي. جي جوا ۾ هارائي تڏهن بہ مون مٿان پادر.
"ڀاڳي" ڪوٺيءَ مان آيل نواز جي ڀيانڪ آواز تي هن ڇرڪ ڀري کٽ کي پٺيءَ تي کنيو. دروازي کان اندر ڪري. پٽ تي رکي هنڌ وڇايو ۽....!!
ها! هاڻي ڀاڳ ڀري نواز لاءِ فقط هڪ رانديڪو بڻجي چڪي هئي. جنھن سان هو جڏهن ۽ جنھن وقت چاهي کيڏي ۽ دل ڀرجي وڃڻ تي ٿڏي ڦٽي ڪريس.