11
آڻ مڃين ها عيش ڪرين ها،
هيئن جوانيءَ ۾ نه مرين ها.
جواب: تون ڇا به چوين مان مرڻو ناهيان
ويس بدل سان ورڻو آهيان
تنهنجي منهنجي جنگ ازل کان
جاري آهي جاري رهندي.
۽ واقعي ڀٽي جي شهادت کي اڄ اٺاويهه سال ٿيا آهن پر جيئي ڀٽو جو نعرو اڄ به سڄي پاڪستان ۾ ائين گونجي ٿو جيئن سندس حياتيءَ ۾ گونجندو هو. پاڻ ويس بدل سان ٻئي روپ ۾ به انهن طاقتن جي خلاف وڙهي رهيو آهي. جيڪي هن ملڪ تي حڪومت جو اڪيلو حق جتائين ٿيون. جنهن نسل نه ڀٽي کي ڏٺو نه ٻڌو، اهو نسل به اڄ جيئي ڀٽو جو نعرو هڻي ٿو. ان جو ڪو ٻيو سبب ڪونهي سواءِ ان جي ته نئون نسل به ان حقيقت کان واقف آهي ته عام غريب ماڻهوءَ جي زبان ذوالفقار علي ڀٽو جي وات ۾ هئي. پاڻ سپريم ڪورٽ ۾ پنهنجي بيان جي آخر ۾ چيو هئائين ته:
اب آ پ مجھے بڑےشوق سے پھانسی پر چڑھا سکتے ہیں۔
۽ جنهن تي فيض چيو ته:
لاو تہ قتل نامہ میرا میں بھی دیکھوں
کس کس کی مہر ہے سر محظر لگی ہوئی
دنيا جي تاريخ ۾ اهڙين قربانين جا گهٽ مثال ملن ٿا، جنهن ۾ پاڻ شهيد ٿئي ۽ سندس ٻه پٽ پنهنجي جوانيءَ ۾ شهيد ٿين، هڪ نياڻيءَ کي طويل جلاوطني کان پوءِ ڏاڍي بيدردي سان قتل ڪيو وڃي ۽ جيڪا جلاوطن هجي صرف ان ڏوهه ۾ ته خدارا عوام ۽ عوام جي سچن پچن نمائندن کي اقتدار ڏنو وڃي. الله ڪري شل ته ڀٽي خاندان سميت ٻين سڀني شهيدن جون قربانيون رنگ لائين ۽ خلق خدا جو راڄ اچي.
شہیدوں کے مزاروں پہ لگیں گے ہر برس میلے
وطن پہ مٹنے والوں کا یہی انجام ہوتا ہے
جنرل ضياءَ ڀٽي جي حڪومت کي ختم ڪري کيس گرفتار ڪري مٿس خون جو ڪيس هلايو. پهرين پاڻ لاهور جي ڪوٽ لکپت جيل ۾ هو پوءِ کيس راولپنڊيءَ جي سينٽرل جيل ۾ سپريم ڪورٽ ۾ ڪيس هلائڻ لاءِ آندو ويو. جتي ڪرنل رفيع الدين ڀٽي مٿان ملٽري سيڪيورٽي آفيسر مقرر هو جنهن ضياءُ جي موت کان پوءِ انهيءَ سڄي احوال تي مشتمل هڪ ڪتاب ۾ ”ڀٽو جا آخري 323 ڏينهن“ نالي ڪتاب لکيو. جنهن ۾ هُن ڪنئين دلچسپ واقعا بيان ڪيا آهن، جيڪي پڙهڻ گهرجن. ڪتاب لکڻ دوران ڪرنل رفيع ڪرنلي ته وساري ڇڏي پر پنهنجي پنجابي ذهنيت ڪانه وساري آهي. ڀٽو شهيد جڏهن سنڌ جي ڳالهه ڪندو هو ته کيس ڪانه وڻندي هئي. بهرحال پاڻ ڪتاب ۾ ڪنئين دلچسپ ۽ دردناڪ ڳالهيون لکيون آهن، جن ۾ ڀٽي جي پسند جا کاڌا، ڪپڙا ۽ پرفيوم سان گڏ اهو به لکيائين ته ڀٽي کي ڦاسي چاڙهڻ وارن آخري ڏينهن ۾ جڏهن سندس استعمال ۾ اچڻ وارو سڀ سامان کسي ورتائون، وٽس صرف هڪ وڳو ڪپڙن جو هو، جيڪو ٽوال ٻڌي پاڻ ڌوئارئين پي جيڪو سندس اردليءَ کيس ڌوئي ڏنو. اردليءَ کيس ٻڌايو ته حفيظ پيرزادو ساڻس ملڻ آيو آهي پوءِ پاڻ تڙ تڪڙ ۾ اڌ سُڪل ڪپڙا استري ڪرائي وڃي پيرزادي سان مليو. ڦاسيءَ کان ڏهه ڏينهن اڳ پاڻ بک هڙتال تي هو ۽ پاڻ ڪجهه به ڪونه کاڌو هئائين. پر ڦاسيءَ جو آرڊر جيل سپرنٽينڊنٽ کان ٻڌڻ کان پوءِ پاڻ ڏاڍي اطمينان سان سمهي پيو ۽ جيل اسٽاف کي اچي ڊپ لڳو ته هي ڇا ٿي ويو. سو سُتي ٽي دفعا سندس بلڊپريشر ۽ نبض چيڪ ڪيائون. جيڪي بلڪل معمول مطابق هئا ۽ ائين موهن جي دڙي جي مٽيءَ مان جنم وٺندڙ انسان پنجاب ۾ ڦاسي گهاٽ اندر اسان سڀني سنڌين جو ڳاٽ اوچو ڪري ڇڏيو.
ڪرنل رفيع پنهنجي ڪتاب ۾ لکي ٿو ته مون کي مٿان اهو به حڪم مليو هو ته ڀٽي خلاف شاهدي ڏيندڙ شاهدن کي اهو دلاسو ڏيندا رهو ته توهان ڀٽي خلاف ٺوڪي شاهدي ڏيو. توهان کي آخر ۾ آزاد ڪيو ويندو ۽ پاڻ آخر ۾ اهو به لکيو آهي ته اسان کي فوجي حڪمرانن کان حڪم مليو هو ته جي سپريم ڪورٽ به ڀٽي کي آزاد ڪري ڇڏي پر توهان کي کيس آزاد ڪرڻو نه آهي.
ڪرنل رفيع پنهنجي سؤ صفحن جي هن ننڍڙي ڪتاب جي آخر ۾ ڏاڍو دلچسپ انڪشاف ڪيو ته اسان کي ضياءُالحق جو حڪم مليو ته ڦاسيءَ کان پوءِ ڀٽي جي مرداني عضوي جا فوٽا ۽ فلمون ڪڍي مون کي موڪليو ڇو ته سندس مرداڻو عضوو ڏسڻ چاهي ٿو. (صفحو 93 سٽ نمبر ست)
”ولادت سے شہادت تک“ ڪتاب جو ليکڪ سجاد بخاري پنهنجي ڪتاب ۾ لکي ٿو ته اهو ڪرنل رفيع ئي هو جنهن خالي پنن تي صحيح ڪرائڻ لاءِ شهيد ڀٽي تي تشدد ڪيو هو جنهن سبب سندس وفات ٿي هئي.
بينظير پنهنجي ڪتاب (Daughter of The East) ۾ لکي ٿي ته، ”بابا کي اهو يقين هو ته گرفتاري وقت تر برابر به ملٽريءَ کي موقعو ڏنو ته هو شيخ مجيب الرحمان وانگر پاڻ سڀني کي قتل ڪري ڇڏيندا، تنهن ڪري هنن کي اهڙو ڪوبه موقعو نه ڏنو وڃي.“ بينظير ان ڪتاب ۾ ٻي هنڌ لکيو آهي ته هڪ دفعو مون کي ڪئپٽن افتخار چماٽ هڻڻ جي ڪوشش ڪئي، ٻيو ڀيرو مون کي فرش تان گهلي گاڏيءَ ۾ چاڙهيو ويو، جنهن ڪري منهنجا ڪپڙا ڦاٽي پيا ۽ ٽنگن تي رهنڊون پئجي ويون.
پوءِ ان ساڳئي بينظير بابت آمريڪي صدر بل ڪلنٽن جي زال هيلري ڪلنٽن پنهنجي آتم ڪٿا ۾ انڪشاف ڪيو آهي ته جڏهن آئون ۽ چيلسي لنڊن م هيونسين ته لنڊن جي انٽر هوٽل جي اڳيان ماڻهن جون قطارون لڳيون پيون هيون. مون کي خبر پئي ته پاڪستان جي وزيراعظم بينظير ڀٽو انهيءَ هوٽل ۾ رهيل آهي ۽ ماڻهو ان جي هڪ جهلڪ ڏسڻ لاءِ اتي اچي گڏ ٿيا آهن ۽ آئون به ان کي ڏسڻ لاءِ لائين ۾ بيهي رهيس. پوءِ ٿوريءَ دير ۾ بينظير ان هوٽل مان نڪتي ته مون به لائين ۾ بيهي انتظار ڪري کيس ڏٺو ۽ دنيا جي هيءَ واحد ليڊر هئي جنهن کي مون لائين ۾ بيهي سندس ديدار ڪيو مون ۽ منهنجيءَ ڌيءَ چيلسيءَ کيس تمام ويجهڙائي کان ڏٺو، جڏهن هوءَ ليموزين ڪار مان لٿي تڏهن هوءَ ڏاڍي پروقار ۽ شان سان قدم کڻندي هوٽل لابي ۾ پهتي بينظِر کي ان وقت هيڊي رنگ جا ڪپڙا پهريل هئا جن ۾ هوءَ ڏاڍي سمارٽ لڳي رهي هئي. (زنده تاريخ- هيلري ڪلنٽن صفحو 122)
مسلم ليگ نواز جي رهنما جاويد هاشميءَ پنهنجي ڪتاب ”ہاں میں باغی ہوں“ ۾ انڪشاف ڪيو آهي ته آئون مڪي شريف ۾ هوس ۽ دل ۾ اها تمنا هُيَم ته ڪعبي شريف کي اندران ڏسان پر مون دل ۾ سوچيو ته اهو ناممڪن آهي. ايتري ۾ وزير مذهبي امور نواب افتخار انصاريءَ مون کي هوٽل تي فون ڪري چيو ته جلدي حرم شريف پهچ ڪعبي شريف جو دروازو کلڻ وارو آهي ۽ آئون جلدي جلدي ڪعبي شريف پهتس، مون سان گڏ منهنجو سؤٽ ارشاد علي ۽ روزانا وفاق جو ايڊيٽر مصطفيٰ صادق به گڏ هئا. اسان جڏهن ڪعبة الله اندر داخل ٿياسين ته مصطفيٰ صادق مون کي هڪ جڳهه ڏانهن اشارو ڪندي ٻڌايو ته حضور ﷺ جن هن جڳهه تي نماز پڙهندا هئا. مصطفيٰ صادق ٻڌايو ڀٽو شهيد لاءِ جڏهن ڪعبي شريف جا دروازا کوليا ۽ کيس ٻڌايو ويو ته حضور صه جن هت نماز پڙهندا هئا ته پاڻ يڪدم جواب ڏنائين ته جت نبي ڪريم صه جن جا پير مبارڪ لڳا هوندا انهيءَ جڳهه تي منهنجي ڇا مجال آهي جو پير رکان. جاويد هاشمي چوي ٿو ته جڏهن مون اهو ٻڌو ته پوءِ منهنجي دل ۾ ڀٽو لاءِ جيڪو بغض هو اهو مون هميشه لاءِ دل مان ڌوئي ڇڏيو.
تازو ڀٽي ڪيس ۾ ڀٽي کي سزا ڏيڻ واري هڪ جج نسيم حسين شاهه هڪ ٽيليويزن پروگرام ۾ کلي عام چيو ته ڀٽي تي ڪيس هلائڻ مهل مون سميت اسان سڀني ججن ضياءُ جي سخت دٻاءَ هيٺ اهو فيصلو ڏنو هو. اهو هو ضياءَ جي مرڻ کانپوءِ انهيءَ بينچ جي هڪ جج جو تاثر.
ڀٽي جي شهادت وقت هيٺين پنهنجو پنهنجو رول ادا ڪيو.
1- آءِ جي جيل چوڌري نظير اختر
2- جيل سپرنٽينڊنٽ چوڌري يار محمد
3- آرمي سيڪيورٽي سپرنٽنڊنٽ ڪرنل رفيع الدين
4- جيل جو ڊاڪٽر ڊاڪٽر اصغر علي شاهه
5- اسسٽنٽ جيل سپرنٽنڊنٽ مجيد قريشي
6- مئجسٽريٽ بشير احمد خان
7- جلاد تارا مسيح هئا.
شهادت کان پوءِ کيس تڙ اتي جيل ۾ ئي مولوي محمد حيات نالي هڪ شخص ڏنو. ان وقت کيس بلو رنگ جا ڪپڙا پاتل هئا. مولوي محمد حيات چئي ٿو ته ڀٽو جو تابوب جيل جي مين گيٽ مان نه پر پُٺئين ڀت ڀڃي ان مان ٻاهر ڪڍيو ويو هو. بي بي سيءَ جي نمائندي مارڪ ٽيليءَ جي چوڻ موجب سندس وات مان نڪتل آخري لفظ هي هئا.
”ياالله منهنجي مدد ڪر، آئون بيگناهه آهيان“
شهيد ڀٽي جي دفنائڻ جو سڄو ڪم سندن خانداني ڪمدار نظر محمد ڪيو. بينظير پنهنجي ڪتاب (”Daughter of The East“ جي صفحي 35 ۾ لائين نمبر نوَ کان سترهن) تي هڪ عجيب انڪشاف ڪندي لکيو آهي ته چاچا ممتاز ڀٽي مون سان سهالا ريسٽ هائوس مان فون تي تعزيت ڪندي چيو ته توهان ڀٽي شهيد جو لاش قبر مان ڪڍائي ان جو پوسٽ مارٽم ڪرايو ان سان پاڻ کي تمام گهڻو سياسي فائدو رسندو، سياسي فائدو؟
ان سان شهيد جيئرو ته ڪونه ٿي پوندو. هن کي شهادت کان اڳ به موت جي ڪوٺڙي ۾ آرام ڪرڻ ڪونه ڏنو ويو هو هاڻ کيس آرام ڪرڻ ڏيو. مون کيس جواب ڏنو. ڀٽو پاڪستان جو اهو واحد سياسي ليڊر هو، جنهن تي پاڪستان ۽ سڄي دنيا ۾ ڪتاب ۽ مضمون لکيا ويا جن ۾ مکيه ڪتاب هي آهن.
1- ‘Zulfi Bhutto of Pakistan’ By: Stanely wolpert
2- ‘Bhutto Trial and Fxcution’ By: Victoria
3- ‘Zulfi my Friend’ By: Peelu Modi
4- ديده ور کوثر نيازی
5- ذوالفقار علی بھٹو بچپن سے تخت دار تک سلمان تاثير
6- بھٹو کی سیاسی پیش گوئیاں حامد مير
7- مرده بھٹو زنده بھٹو ستار طاهر
8- پرائم منسٹر ہائوس میں بھٹو کی آخری رات ادیب جادوانی
9- بھٹو کے آخری 323 دن کرنل رفيع الدین
10- بھٹو صاحب ضياء ساجد
11- ميرا لہو فرخ سہیل گوئندی
12- کال کوٹھڑی سے بھٹو کی آخری تحریر رشيد بھٹ
13- جدوجہد کے پچیس سال منير احمد
ان کان سواءِ ٻيا ڪئين ننڍا وڏا ڪتاب شهيد جي زندگيءَ تي لکيا ويا، ڀٽي پاڻ به ست ڪتاب لکيا هئا:
1- مٿ آف انڊپينڊس
2- پوليٽيڪل سچوئيشن اِن پاڪستان
3- دي گريٽ ٽريجدي
4- تیسری دنیا اتحاد کا تقاضا
5- اگر مجھے قتل کیا گیا
6- بينظير ڏانهن سندس لکيل خط
شهيد ڀٽي تي ٺهندڙ مقبرو آئون سمجهان ٿو ته جڏهن ٺهي تيار ٿيندو ته پاڪستان ۾ مزار قائداعظم کان پوءِ وڏي ۾ وڏو مقبرو هوندو.
بئنڪ جي افتتاح وقت ڀٽي روايتي قسم جي تقرير به ڪئي پر سندس انداز ۽ انگريزي ڏاڍا وڻندڙ هئا. آخر ته پاڻ هارورڊ ۽ آڪسفورڊ جو پڙهيل هو، هي فنڪشن ڏسي آئون پنهنجا ٻه پيرڊ مِس ڪري اسڪول بجاءِ سڌو هاسٽل ڏانهن هليو ويس.
هينئر مئٽرڪ تائين ڪُل ڏهه ڪلاس آهن، پر انهيءَ دؤر ۾ ست سنڌي پوءِ فائنل جو امتحان، فائنل پاس کي ماستري تپيداري ۽ اهڙي قسم جون ٻيون هيٺين گريڊ جون نوڪريون ملي وينديون هيون. ماڻهو ڳوٺ جو ڳوٺ ۾ پڙهي سرڪاري نوڪريءَ سان لڳي ويندا هئا ۽ جن کي ستين سنڌيءَ کان پوءِ وڌيڪ انگريزي پڙهڻ جو شوق هوندو هو يا جيڪي شهرن جي پڙهائي جو خرچ برداشت ڪري سگهندا هئا اهي ٻار وڌيڪ پڙهائي لاءِ وڏن شهرن ڏانهن هليا ويندا هئا. ڇو ته ان زماني ۾ فقط وڏن شهرن ۾ ئي هاءِ اسڪول هوندا هئا. ڪن ڳوٺن ۾ ستن سنڌي درجن سان گڏ ٽي درجا انگريزيءَ جا به پڙهايا ويندا هئا ۽ پوءِ چوٿين انگريزي درجي ۾ وڃي هاءِ اسڪول ۾ داخلا وٺبي هئي ۽ وري انگريزيءَ جا به ست درجا هوندا هئا. هاءِ اسڪول ۾چوٿون، پنجون، ڇهون ۽ ستون انگريزي درجا پڙهي پوءِ ڪاليج ۾ داخلا وٺبي هئي. يعني اڄ مئٽرڪ تائين ڏهه سال ٿا لڳن ۽ انهيءَ وقت مئٽرڪ تائين يارهن سال لڳندا هئا.
آئون چوٿون درجو مين اسڪول ۾ پڙهيس، پنجون درجو ريشمي گليءَ واري نورمحمد هاءِ اسڪول برانچ ۾ پڙهيس وري ڇهون ۽ ستون درجو مين اسڪول ۾ پڙهيس، ڇهون درجو پاس ڪري جڏهن ستين درجي ۾ آياسين ته اسان کي ڏاڍي محنت ڪرڻي پيئي ڇو ته ان وقت ۾ اڃان سيڪنڊري بورڊ مئٽرڪ جو امتحان ڪونه وٺندو هو. پر سنڌ يونيورسٽي ئي مئٽرڪ جو امتحان وٺندي هئي. جنهن جو مئٽرڪ جو ڪورس اڃان تائين بمبئي يونيورسٽي وارو هو. سڀ سبجيڪٽ اهي هئا جيڪي بمبئي يونيورسٽي جي لاءِ مئٽرڪ ۾ مقرر ڪيل هئا. اهي سبجيڪٽ هن ريت هئا.
Compulsory
group compulsory Alternati
group Optional Subject
English Sindhi or Urdu Arithmetic B
Algebra Geometry physics and chamistry A
Persian or Arabic History Geography
يعني آرٽس گروپ ۾ به ارٿ ميٽڪ ڪمپلسري سبجيڪٽ هو ۽ حسابن سان منهنجي پئي ئي ڪانه. ان وقت نه ڪاپي ٿيندي هئي نه ئي وري بورڊ ۾ ڏنو پٽ ڇٽو وارو حساب هلندو هو. مئٽرڪ جو امتحان ٿيو سڀني سبجيڪٽن ۾ پاس ٿيس سواءِ ارٿميٽڪ جي. بابا کي خبر هئي ته آئون ارٿميٽڪ ۾ ڪمزور آهيان پر اها خبر ڪانه هئس ته حسابن ۾ ڪو آئون اهڙو جڏو آهيان، جو امتحان به پاس ڪري ڪونه سگهندس.
سو منهنجي فيل ٿيڻ ڪري ڏاڍو ناراض ٿيو ۽ مون کي به فيل ٿيڻ تي ندامت ۽ افسوس ٿيو. هيستائين آئون ڪڏهن به ڪنهن به سبجيڪٽ ۾ فيل ڪونه ٿيو هوس نه وري ڪڏهن اڳتي به ڪنهن امتحان ۾ فيل ٿيو آهيان. پوءِ سڄو سال فقط حسابن جي سبجيڪٽ ۾ محنت ڪيم ۽ ٻئي سال ارٿميٽڪ جي سبجيڪٽ ۾ ٽيٽيهه مارڪون کڻي مئٽرڪ جي امتحان ۾ پاس ٿي مسلم ڪاليج ۾ فرسٽ ائير ۾ داخلا وٺي اسڪول اسٽوڊنٽ مان ڦري ڪاليج اسٽوڊنٽ ٿي ويس. مسلم ڪاليج ساڳوڻي مسلم ايڊيوڪيشن سوسائٽي جو ڪاليج هو ۽ نورمحمد هاءِ اسڪول جي چوديواري اندر ئي سندس بلڊنگ هئي ۽ هاسٽل به ساڳئي هئي پر اسان اسڪول ونگ کان شفٽ ٿي ڪاليج ونگ هليا وياسين جتي هاڻ اسان تي هاسٽل جون سڀ پابنديون ختم ٿي ويون. پنهنجي مرضيءَ جا مالڪ، هاسٽل ۾ جيڏي مهل کپي تيڏي مهل اچون ۽ وڃون ڪوبه پڇڻ وارو ڪونه هو. ڪاليج شاگردن جي ميس به اسڪول شاگردن کان عليحده هئي ۽ اسڪول شاگردن کي فقط ٽائيم تي ماني ملندي هئي پر ڪاليج شاگردن کي ٽائيم کان پوءِ جي ماني هوندي هئي ته ملندي هئي پر جي ماني ختم ٿي وئي ته پوءِ ٺهيو ۽ ڊريس جي به پابندي ختم ٿي وئي. اهڙي طرح سان ڪاليج ۾ به وچ ۾ پيرڊ خالي هوندو هو ته ٻاهران گهمي ڦري پوءِ اچي پيرڊ اٽينڊ ڪبو هو. مطلب ته اسڪول لائيف ۽ ڪاليج لائيف ۾ وڏو فرق آهي. ڪاليج جو پرنسپال ساڳيو اسڪول وارو نظاماڻي صاحب هو. مرحوم کي الله جنت ۾ جايون ڏي ڏاڍو شريف انسان هوندو هو. ڪاليج ۾ آرٽس سان گڏ سائنس ۽ ڪامرس ڊپارٽمينٽ پڻ هوندا هئا. اسان ڪاليج ۾ آفيس سپرنٽنڊنٽ مسٽر محراب خان ڀٽي کي ڪاغذ ۽ في ڏئي رسيد وٺي وڃي ڪاليج ۾ فرسٽ ايئر جي ڪلاس روم ۾ ويٺاسين. ڪاليج ۾ ڪافي ڇوڪرا پڙهندا هئا پر مون کي هينئر فقط هنن ڇوڪرن جا نالا ياد آهن.
مرحوم شبير شيخ جيڪو پوءِ ايس پي ٿيو، نظام الدين جتوئي جيڪو پوءِ سنڌ حڪومت جي ثقافت ۽ ڪلچر ڊپارٽمينٽ جو ڊائريڪٽر جنرل ٿيو. عبدالحميد شاهين جيڪو پوءِ هاءِ اسڪول هيڊماستر ٿيو. پرڪاش ۽ ربڏنو ساريجو جيڪي پوءِ ضلعي ڪائونسل جا ميمبر ٿيا اسان جا پروفيسر جن جا نالا مون کي ياد آهن. سي هيٺيان هئا:
ڪي اي اين آئير (KAN Iyer) جيڪو پوءِ ڪئناڊا هليو ويو، شفيق پراچا جيڪو پوءِ (P C S) پاس ڪري ڊپٽي ڪمشنر ۽ ڪمشنر ٿيو. منظور قريشي ۽ ٻيا ڪيترا جن جا هينئر 46 سال گذرڻ ڪري نالا به وسري ويا آهن. ڪاليج طرفان هر سال مئگزين نڪرندي هئي. هينئر به ڪاليج طرفان مئگزين نڪرڻ جو آرڊر ٿيو ۽ مرحوم عبدالحميد شاهين جيڪو منهنجو دوست هو، تنهن کي سنڌي سيڪشن جو انچارج ڪيو ويو. جنهن چيو ته عبدالحئي مئگزين لاءِ ڪجهه لکي ڏي ۽ مون کيس هڪ ننڍي ڪهاڻي لکي ڏني جيڪا مئگزين ۾ شايع ٿي ۽ ائين منهنجي لکڻين جي شروعات ٿي. ان کان اڳ پرائمري اسڪول ۽ مڊل اسڪول واري زماني ۾ آئون پندرهن روزه عبرت رسالي کي خط لکندو هوس جيڪي ڪڏهن شايع ڪندا هئا ته ڪڏهن ڪونه ڪندا هئا ۽ ائين منهنجي لکڻين جي شروعات ٿي، جيڪا اڃا تائين جاري آهي. مون کي منهنجي لکڻين جي اوائلي دؤر ۾ غلام حسين رنگريز ۽ پوءِ پرهه، شمشير ۽ قادر ڏاڍي مدد ڪئي ۽ جيڪر اهي منهنجي مدد نه ڪن ها ته شايد آئون هيترا سارا ڪتاب لکي نه سگهان ها. اها هنن جي هيلپ مون سان جاري آهي. آئون تمام تڪڙو لکندو آهيان جن کي فيئر قادر ڪندو آهي اهي منهنجا تڪڙ ۾ لکيل اکر قادر پڙهي ويندو آهي پر آئون ڪونه پڙهي سگهندو آهيان. انهيءَ دوران نظاماڻي صاحب ڪاليج ۾ ٻه وڏا فنڪشن ڪيا. هڪ شاهه لطيف جي ورسي جنهن ۾ ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ مهمان خاص هو ۽ ٻيو شهيد ڀٽي کي ڪاليج ۾ گهرائي سندس مان ۾ دعوت ڪئي وئي. انهيءَ دوران ڪاليج کان ٻاهران تلڪ چاڙهي تي اسماعيلين پرنس ڪريم جي دعوت ڪئي. جتي مون کيس ڏٺو، ڏاڍي پروقار شخصيت هيس ان کان پوءِ ائيرپورٽ تي به کيس ڪئين دفعا ڏٺم ۽ ساڻس هٿ ملايم.