4. ظاهري علومن جو اڀياس ۽ طريقت:
ويقول الشيخ محمد : لما کان الاخ في الله محمد الزمان سلک في سلک الاراده و صحب مع المسکين صحبہ کثيره اجزتہ بتعليم الطريقہ و شرط الاجزه الاستقامہ علي الشريعہ والطريقہ . والسلام
(شيخ محمد ٿو چوي ته: جيئن ته خدائي راهه ۾ ڀاءُ محمد محمد زمان مريدي جي لڙهه ۾ شامل ٿيو ۽ هن مسڪين جي صحبت ۾ گهڻو وقت گهاريائين، کيس طريقت جي تعليم جو اجازو ڏنم. انهيءَ شرط سان ته شريعت ۽ طريقت تي قائم رهندو. والسلام)
پوءِ ته پنهنجي دستار مبارڪ لاهي خواجه محمد زمان جي سر تي رکيائين ۽ کيس پنهنجي مسند تي وهاري پنهنجي مريدن کي حڪم ڏنائين ته هٿ هٿ ۾ ڏيئي خواجه صاحب جي بيعت ڪريو ۽ چيائين ته جيڪو سندس بيعت نه ڪندو سو منهنجو مريد ناهي. خواجه محمد زمان فرمايو ته قديم مشائخن مان ڪنهن به اڄ تائين اهڙي قسم جو اجازو نه ڏنو آهي.جو پنهنجي جيئري هڪ مريد کي مسند تي ويهاري پنهنجي سڀني مريدن کي ان سان بيعت جو اَمر ڪري. مطلب ته هن کانپوءِ جيڪو مريد کانئن توجه جي طلب ڪندو هو ته اُن کي خواجه صاحب ڏي رجوع ڪندا هوا.
ڳچ مدت کانپوءِ خواجه ابوالمساڪين حرمين شريف جي زيارت جو خيال ڪيو ۽ خواجه محمد زمان کي پنهنجي خانقاه تي وهاري راهي ٿيا. حج تان موٽڻ بعد وري ٺٽي آيا. خواجه محمد زمان سان ڳجهه ڳرهي چيائون ته اسين فقط انهن ڳالهين لاءِ واپس آيا آهيون، ڇاڪاڻ ته اهي سخن لکڻ کان ٻاهر هوا. اڌ مهيني بعد پنهنجي ساري ڪٽنب سان ڀلي پار روانا ٿيا. جڏهن لاهري بندر تي پهتا، تڏهن هڪ قاصد خواجه محمد زمان جي ڪڍ ڀڄايائون. پر خواجه صاحب جن قاصد جي پهچڻ کان اڳيئي بندر ڏي رخ رکيو هو ۽ اچي پنهنجي مرشد جي ڀيڙا ٿيا. شيخ محمد کي سندن ذوق شوق ڏسي ڏاڍي سرهائي ٿي. پوءِ انهي راز جون ڳالهيون ڪرڻ لڳا، جئن شاعر چيو آهي ته
چيست ازين خوبتر درهمه آفاق کار
دوست رسد نزد دوست يار نزديک يار
خواجه گل محمد فرمائي ٿو خبر ناهي ته الاجي ڪهڙا راز پاڻ ۾ اوريائون. اسان جي سمجهه کان ٻاهر آهن، اهي ضرور الله تعاليٰ جي قروبيت بابت هوندا. والله اعلم (1)
مرشد جي اُسهڻ بعد خواجه محمد زمان ڪجهه وقت خانقاه تي رهيا ۽ گهڻن کي پنهنجي فيض مان سيراب ڪيائون، پر ظاهري عالمن جي خصومت، خصوصا مخدوم محمد هاشم جي حسد ۽ کونئس کان کٽا ٿي پيا ۽ آخر ٺٽي کي خيرباد چئي، اچي اصلي پنهنجي وطن لواري ۾ رهڻ لڳا.
..................................................................................................................................................
نقشبندي طريقي جو باني مباني بهاءُ الدين محمد بن محمد البخاري (717 ،791 هه 1317, 1389=) هو.کيس نقشبند انهي ڪري چوندا آهن جو هو “ الله” لفظ جي صورت ڪڍي. اڻ پڙهيل مريدن جي اکين اڳيان رکندو هو. ۽ جيڪي لکي پڙهي ڄاڻندا هوا تن کي فرمائيندو هو ته “ هٿ سان الله جو نالو نقش ڪريو. اک سان ان نقش ڏي نهاريو ۽ دل ۾ الله پاڪ جو ڌيان ڌريو”. هندستان ۾ نقشبندي طريقي جي شروعات شيخ احمد سرهندي (970، 1034هه ،1562ع ، 1625ع) جي هٿان ٿي. هي وڏو ڪامل متشرع عالم ٿي گذريو آهي. کيس امام رباني مجدد الف ثاني ڪري چوندا آهن. سندس فرزند به وڏي پايي جا بزرگ ٿي گذريا اهن.(1) خواجه محمد صادق (1000، 1024هه) جنهن امام رباني صاحب جي جيئري ئي وفات ڪئي. (2) خازن الرحمہ خواجه محمد سعيد (1005، 1071هه) جنهن کي پنهنجي آخري عمر ۾ گهر جو وارث ڪيائون ۽ (3) خواجه عروة الوثقيٰ محمد معصوم (1007،1089هه) جنهن کي پنهنجو روحاني خليفو مقرر ڪري خلق جو ارشاد سونپيائون. خواجه محمد معصوم جي وفات کانپوءِ خواجه محمد سعيد جو فرزند خواجه عبدالاهد مصلي ڌڻي ٿيو.
واضح هجي ته نقشبندي طريقو ٻين سڀني طريقن کان وڌيڪ شريعت ڏي مائل آهي.
(2) انهيءَ شايد مراد آهي ته سارو قرآن ياد ڪيائون.(؟)
(1) شيخ محمد بن شيخ محمد اشرف بن مخدوم آدم، اوائل ۾ پنهنجي والد جي وفات کانپوءِ شيخ ابوالقاسم جي آغوش تربيت ۾ آيو ۽ وٽس ظاهري توڙي باطني علم حاصل ڪيائين. جڏهن شيخ ابوالقاسم وفات ٿي ڪئي تڏهن سندس مريدن جي مرضي هئي ته پنهنجي فرزند شيخ ابراهيم کي امانت ڏئي.پر شيخ ابوالقاسم انهيءَ کي لائق نه سمجهيو ۽ خواجه ابوالمساڪين جي بار بار پڇا پئي ڪيائون جو ان وقت ڪنهن سانگي ٻاهر ويل هو. وفات وقت شيخ ابوالقاسم پنهنجي مريدن کي چيو ته جڏهن خواجه ابوالمساڪين موٽي ته هڪدم منهنجي قبر تي اچي. خواجه صاحب مراجعت بعد، پنهنجي مرشد جي مزار تي ويو. جنهن مماتيءَ ۾ روحاني امانت سندس حوالي ڪئي. خواجه ابوالمساڪين تهان پوءِ 3 سال سرهند ۾ وڃي خواجه مح۾د ذڪي الله بن خواجه محمد حنيف بن خواجه عبدالاحد بن خازن الرحمه خواجه محمد سعيد بن امام رباني رح کان تلقين ورتي.
(1) هي سارو احوال “ الورد المحمدي” تان ورتو ويو آهي.