8.وصال:
اوڏِڻ اوڏي آءُ، توکي لاکي ڪوٺِئو،
لهي تو مَٿاءُ، سندو مِٽي مامرو.
يار ڪيتريون منٿون ڪندا هون ته دوا ڦڪي ڪريو، پر پاڻ نه مڃيندا هوا ۽ چوندا هوا ته “ حضرت خواجه (ابوالمساڪين) قدس سره مون کي اسباب ترڪ ڪرڻ جو امر ڪيو آهي. هيل تائين ساري عمر بي اسبابيءَ ۾ گذاري اٿم. هن وقت پڻ اسباب سان هٿ آلو نه ڪندس. جيڪي به حق تعاليٰ ڪندو اُن تي راضي آهيان” ۽ هيءُ بيت فرمائيندا هوا:
قراري کرده ام بامي فروشان،
کہ روز غم بجز ساغر نگيرم.
(ڪلاڙن سان قول ڪيو اٿم ته ڏک جي ڏينهن سواءِ پيالي جي ٻهو ڪجهه نه وٺندس)
شوال مهيني ۾ مرض هيڪاري وڌي ويو ۽ ڪمزوريءَ وڃي ڪمال ڪيو. يارن وري به وينتي ڪئي ته “قبلا! رخصت ڏيو ته ڪو ويڄ طبيب آڻي حاضر ڪريون.” ديوان حافظ ڀرسان رکيل هو، تنهن ڏي نهاري اشارو ڪيائون ته،“ ڀلا ديوان حافظ مان کڻي فال وٺو.” يارن فال ورتي ته هيٺيون بيت منڍ ۾ نڪري آيو:
خوش خبر باشي اي نسيم شمال!
کہ بما مي رسد زمانِ وصال.
(اي اتر جي هير! هيءَ خوشخبري رک ته وصال جو زمانو اسان کي ويجهو اچي رهيو آهي.)
تنهن تي پاڻ مشڪي فرمايائون ته“ اجهو حافظ به هيئن چوي ٿو.”پوءِ يارن سندين مرضي مطابق حڪيم گهرائڻ جو خيال دل تان لاهي ڇڏيو. هاڻ ته ويتر ويا هيڻا پوندا. تان جو چوٿين تاريخ ذوالقعد جي ڇنڇر ڏينهن ، نيرن وقت، جڏهن سندس مريد ۽فقير سندن حڪم موجب ماني کائي فارغ ٿيا هوا. وصال ڪيائون(1) ان وقت سندين عمر 62 سال هئي. ڪيترن محبن ۽ زماني جي فاضلن ۽ شاعرن سندن شان ۾ مرثيا ۽ وصال جي تاريخ جا قصيدا، قطعا ۽ رباعيون چيون آهن. جن مان هيٺيون قطعه سيد غلام مهدي جو چيل ڏجي ٿو:
شہ محمد زمان حبيب خدا،
مرشد است و مجدد ثاني،
بود مظهر ز نور ذات الله،
آمده در لباس انساني،
باز خواهش ز اصل خويش نمود،
زانکہ او بود نور سبحاني،
ماه ذيقعده را چهارم بود،
خواست نزع لباس جسماني،
آمده هاتفي ز غيب يديد،
گفت اي شاهه جان جاناني،
هر دو عالم شده است عرض بتو،
کن قبول از يکي کہ بہ داني،
گفت اورا جواب و هم تاريخ،
بہ ز هذا وصال عرياني
1188هه
مهدي سائل است بردر تو،
از وصول مقام عرفاني.
.................................................................................................................................
(1) وفات جي تاريخ پڻ قرآني آيت “ و رضي لہ قولا ” (۽ راضي ٿيو الله ساڻس قول جي ڪري) مان نڪري ٿي، جا سندن حال ۽ قال جي موافق آهي.