معنيٰ ۽ سمجهاڻي
سهد : سهند : سينڌ : سُنهند : ڏيٺ، واقفيت، دوستي
سهدا : سهندا : سينڌا ، واقف، دوست، سڀني تو سهدا: سڀ تنهنجا دوست آهن يا “ سهدا” مستقبل آهي هڪ غير مروج مصدر جو : سڀ توکي ڀائيندا يا توسان ناتو رکندا.
2
جنڪ (جونڪ، ذونق) : ذوق
سهاءِ: سهائي ، وڻي
7
قالب : بدن، جسم.
ڪثيف: ٿلهو، گندو.
مڙي : ملي
لطيف : صاف، پاڪ
8
جاڳرتا : سيلها يا رسا جي جوڳي مٿي تي ٻڌندا آهن
ڪينا : ڪينَ يا عدم کان، يعني نفس جي فنا کان.
9
ڏيهه : يعني دنيا
ساڻہ : ساڻيهه : يعني اصلوڪو وطن، آخرت
10
مهت : مسجد
11
اوڏا ٿيا ان کي الخ: شيطان جي چئي تي هرکجي آدم ۽ حوا وڻ جي ويجها ٿيا ۽ ان جو ميوو کاڌائون.
ڇال : شال!
12
اڌري : اٻهري، هلڪڙي.
کان : ساڙ
ويتر: واڌ، زيادتي، وياج
15
وهلور : حيراني
18
ڏکا : ڏکا، ڊپ، خوف
ڪپايا: ڪپايئي
21
ڪٽاريا: ڪٽاريان، ڪٽاري کان.
ڪِئا: ڪهڙي ڪم جو.
28
پارسين : پارسن کي، اهي پارس جي پٿرائين، دل جي ٽامي کي سون ڪري ڇڏين.
30
لوءِ: ماڳ، مڪان
31
ڇپر : جبل
ڇاڙڪي: هٿ يا گز جي چوٿين پتي
هم: اوسيڙو، ڳڻتي
هور :ڊپ (عربي : هول)
32
سوارو : سويرو
سونهون : رهبر، اڳواڻ
34
ڪين ڪهاءِ: چون چرا، يعني اتي چون چرا جي جاءِ ناهي.
36
ڪَيف : ڪيئن، فلسفه جي ڏهن مقولات مان هڪ مقولو يعني خدا ڪيئن آهي؟
آين : ڪِٿي، ڏهن مقولات هڪ مقوله
عَين: جند، جوهر، حقيقت.
غين : غير يا غيريت
37
ممڪنا : ممڪن کان، يعني عالم امڪان يا دنيا کان
اوطان : (جمع آهي وطن جو) : ماڳن
38
جبل : نفس جو جبل
قراري : جايائتو، ٿانيڪو
ڪين : عدم، فنا
39
اڙئا : روڪيا، اٽڪي بيهي رهيا.
40
ٻجرا : شايد “ ٻجهڻا” يعني ٻجهڻ کان، خدا جي طرف سير کي ڪا نهايت ناهي ڪوئي ان جي انت کي پهچي نه سگهندو. شيخ سعدي بوستان ۾ چيو آهي ته
کہ پيدا نہ شد اي برکنا (انهيءَ ڪن ۾ هزارين ٻيڙيون غرق ٿي ويون جو هڪ تختو به ڪنڌيءَ تي ظاهر نه ٿيو)
42
مڙوئي تن معبود : حاشيه ۾ مڙوئي کي “ مڙيوئي” : مليو ئي سمجهيو ويو آهي پر مڙوئي جي معنيٰ سڀ به وٺي سگهجي ٿي. يعني سڀ انهن لاءِ عبادت جي لائق آهي. يعني سڀ ۾ ڌڻيءَ جو واسو ڏسن ٿا. والله اعلم بالصواب
قريي: قرين ۾ ، قريه : ڳوٺ، شهر
ڪين : عدم، فنا
43
اسر (مصدر: اسرڻ) : روانو ٿي
جزو (عربي: جز) : ڀاڱو
ڪل : سڄو
44
جوهر : اها خاصيت جي ٻي شيءِ جي وجود تي مدار رکي.
هيڪا: هڪڙي آهي
45
نقل : يعني منقول، اهي علم جي روايت تي ٻڌل آهن، جيئن فقه، حديث، تاريخ وغيره
ڪلام: يعني علم ڪلام، ڪنهن به مسئلي کي عقلي حجتن سان ثابت ڪرڻ
فڪر : تفڪر
مام : راز، ڳجهه
46
وسہ : ويسه ڪر، اعتبار ڪر
پَسڻين: پسڻندڙن کي، انهن جن پنهنجي اکين سان ڏٺو ۽ آزمودو ڪيو آهي.
کاڻ : جاءِ، مڪان
47
خوي خيال : عالم خيال جي عادت
ملڪ مثال : عالممثال
سهدو : سهندو، واقف
صريح : ظاهر، پڌرو يعني الله تعاليٰ
48
ويڙهه : ويڙهه، ويڙهو پاڙو
اقصيٰ : يعني مسجد اقصي : بيت المقدس
سرحد : اشارو آهي قرآن مجيد جي ٻن آيتن ڏي 1. وهو بالافق الاعليٰ : انهي وقت جو هو يعني خدا تعاليٰ يا پيغمبر پاڪ مٿانهين مان مٿاهين افق تي هو 2.والقدر آه بالفلق المبين ۽ تحقيق ڏٺائين ( يعني پيغمبر پاڪ) ان کي (يعني خدا تعاليٰ کي ) چٽي افق ڌاري.
49
جاءِ : يعني زمين
ماء : ماءُ يعني پاڻي
صاحب سيد خلقئو . الخ ، رب تعاليٰ پيغمبر پاڪ کي حقيقت ۾ تڏهن خلقيو جڏهن اڃا نه ڌرتي هئي ۽ نه پاڻي هو. يعني ساري خلقت کان اڳي.
سنديس : يعني پنهنجي
ظاهر ڏٺائين الخ: ابن العربيءَ چيو آهي ته جڏهن تو پنهنجي صورت ذات جي آرسيءَ ۾ ڏٺي تڏهن گويا تون اهڙيءَ غايت تي پهتين جهن بعد ٻي ڪا غايت ناهي. هر ڪنهن واصل جي غايت آهي ته پنهنجي حقيقت کي ڏسي ورتو نه ته ذات جو دروازو بنديل آهي (شارح)
المومن الخ : پهريون “ مومن” خدا جي نالن مان هڪڙو آهي تنهنڪري معنيٰ ٿيندي ته الله آهي مومن جي آرسي.
50
وجوب : واجب الوجوب يعني الله پاڪ
ولايت : وليءَ جو درجو
ڪل شيءِ في ڪل شيءِ : پهرين ڪل شيءِ : ذات باري تعاليٰ يعني الله تعاليٰ سڀ شيءِ ۾ آهي.
51
هئڻ : وجود، هستي
حجاب : پردو
داب : (عرب : دابُ) نمونو، ريت
جسمي دوزخ الخ : جسماني دوزخ جو اهو نمونو آهي جو اندروني کل کانئي (ساڙي) ڇڏيندو آهي.اشارو آهي قرآن مجيد جي هيٺين ٻڻ آيتن ڏي :
ان الذين کفروا باياتنا سوف نصليهم نارا. کلما نضجت جلود هم بدلنا هم جلودا غير ها ليذوقوا العذاب. تحقيق اهي جن ڪفر ڪيو اسان جي جن آيتن جو تن کي آخر باهه ۾ ٻارينداسين. جڏهن ڪڏهن سندين چمڙيون. پچي رهنديون، تڏهن کين انهن جي عيوض ٻيون چمڙيون ڏينداسين. انهيءَ لاءِ ته ڀل عذاب چکين.
يصب من فوق رووسهم الحميم يصهر بہ ما في بطونهم والجلود انهن جي مٿن مٿان ٽهڪندڙ پاڻي اوتيو ويندو جنهن سان جيڪي سندن اندر ۾ آهي ۽ سندين چمڙيون پگهاريون وينديون.
52
ور : مڙس، ڀُتار
آر: (جمع آريون) : ناز
پاڻہ ور : اي پنهوار! ڀتار پاڻ تنهنجي اندر ۾ آهي. تنهنڪري ظاهرا عمر جون آريونسهه (يا ڌ)
54
دار : گهر
جار : پاڙيسري، يار
54
جڏه ڪين لڌو : جڏهن عدم جي درجي تي پهتين
نفي : الا چوڻ
اثبات : الا الله چوڻ
55
هوندئا : هوند يا وجود کان
اڻ هوند : عدم
لا : نه يعني دنيوي ديوتائن يا خدائن جو انڪار ڪرڻ، ڪلمي شريف جو پهريون حرف، جنهن سان سڀني دنيا ئي ديوتائن جو انڪار ڪجي. ٻي “ لا” جي معنيٰ آهي “ عدم”
57
لوڏئا : لوڏن کان
ايهين : ڇٽين، ڇوٽڪارو پائين
58
مٿي : برخلاف(عربي معنيٰ ۾ )
تو هن ڪ هُن ۾: تون انهيءَ طبقي ۾ داخل آهين جنهن جي رهبري لاءِ قرآن مجيد لٿو. ۽ انهن جي ٽولي ۾ جنهن جي لاءِ زحمت ثابت ٿيو.
59
مِٺل : مُشابهت، تَمثيل، ڀيٽ
60
جامع : ملائيندڙ
61
دَام : ڦاسي
موسم : وقت، مهل مُند
62
ڪٽي: ڪٽي
آهري: آرسي، آئينو
مرندهم : مرنديئي
ڪفارت: گناهن جو بدلو
64
ماهيت : حال،خير
قلزم : وڏو درياء
جالار: گهڻو پاڻي، دريا سمنڊ
65
پُرگندر: گوندرن سان ڀريل
ماکيا: ماکيان، ماکي کان
66
واهپو: واسطو، تعلق
68
تفرقو : جدائي، وڇوڙو
69
نير: زنجير
سينہ: شينهن
70
نامرادي: ڪابه مراد يا غرض دل ۾ نه رکڻ
سمرو: سمر، سفر جو سامان
71
ڪنز، قدوري : فقه جا ڪتاب
مڏ : مڏي، گتو
72
سري : ڦٻي، حاصل ٿي
75
مارهو : ماريو
ترڪيب : بدن جو مرڪب آهي عناصرن ۽ طبعن جو، ڪثرت
76
صنم : بُت
رهائي: روڪي
77
اڳرو : سرس (قيمت ۾ )
اُتاهان: مٿي، اعليٰ
ويتر: زياده وڌ، افضل
78
جر مر : جلڻ ۽ مرڻ يعني محبوب حقيقي لاءِ.
79
حباب: جر ڦوٽو
80
واچولو:واچوڙو
کونرا کائڻ: جوش کائڻ، ٻڙڪڻ
81
ارو، اڙو (ڦيڻي جو) درجو
اڀين : روڪجي بيهن
83
پرو : پتو، ڏس
84
سحاب: ڪڪر
سببي سک : اهو سک جو دنيوي اسبابن سان ملي ٿو سو ڪڪر وانگر بي بقا آهي.
بر: پٽ، ميدان
مدام: هميشه