سنڌ تي عرب ڪاھه جا ڪي ڪردار
وليد بن عبدالمالڪ بادشاھ ھو ۽ وراثت ڪري بادشاھ ٿيو ھو. اسلام ۾ بادشاھت ڪانھي. اسلام جمهوريت جو علمبردار آھي. ان ڪري وليد بن عبدالمالڪ ”مسلمان بادشاھ، نه پر ”عرب بادشاھ“ ھو. ان ڪري ھن جي سنڌ تي حملو ڪرڻ جي اجازت ڏيڻ، عرب حيثيث ۾ ھئي ۽ نه مسلمان جي حيثيث ۾.
تاريخن موجب، محمد بن قاسم ۽ حجاج، خليفي وليد کي سنڌ مان ڦر مار جو تيرنھن ڪروڙ رپين (ان وقت جو ملھه) جو مال ۽ سون موڪليو. ان کانسواءِ ٽيھه ھزار غلام ۽ ٻانھيون موڪليون.
ھن مان ظاھر آھي ته سنڌ تي خليفي جي ڪاھ اسلام خاطر نه ھئي، پر دولت ھٿ ڪرڻ لاءِ، ماڻھن کي غلام بنائڻ لاءِ ۽ عياشيءَ لاءِ عورتون ھٿ ڪرڻ واسطي.
ھاڻي ٻين جي مال ملڪيت تي ڌاڙو ھڻڻ ۽ اھا ڦٻائڻ، انسانن کي غلام ڪرڻ ۽ غير عورتن کي پنھنجي عياشيءَ لاءِ استعمال ڪرڻ ڇا اسلام آھي؟ ڪنھن کي به ان جو جواب”ھا“ ۾ ڏيڻ جي ھمت نه ٿيندي. پوءِ پڌرو آھي ته سنڌ تي اھا ڪاھ ”اسلامي ڪاھ“ نه پر ”عربي ڪاھ“ ھئي. يعني سنڌ تي عربن جي ڪاھ جو ڪارڻ اسلام مذھب جي خدمت نه، پر دولت حاصل ڪرڻ ۽ سياسي طاقت وڌائڻ ھو.
جھازن ڦرجڻ وارو واقعو، جدا جدا تاريخن (خاص ڪر تاريخ معصومي) جي بيانن ۽ عقل جي روشنيءَ ۾، ۽ ان وقت جي عرب حاڪمن جي ڪردار (عياش طبيعت ۽ سامراجي ذھنيت) کي ڌيان ۾ رکي، سمجھجي ٿو ته اھو واقعو ڪجھه ھن ريت ٿيو ھوندو:
عرب خليفي، سنڌ جي عورتن جي سونھن جي ھاڪ ٻڌي. ھن پنھنجا دلال موڪليا ته وڃي لنڪا ۽ سنڌ مان ٻانھين جي صورت ۾ سھڻيون ڇوڪريون ڳنھي اچن. دلالن پھرين اچي لنڪا مان ٽڪن تي ڇوڪريون خريد ڪيون، پوءِ اچي سنڌ مان خريد ڪيائون. ڪن سنڌين کي اھا سُڌ پئجي وئي، ۽ غيرت ۾ اچي، ديول بندر تي، ھنن عربن جي جھازن تي حملو ڪري، پنھنجي ديس جون ڇوڪريون ڇڏرايائون. ان تي انھن دلالن پنھنجي حاڪمن کي وڃي دانھن ڏني ته سنڌي ڦورن اسان جو جھاز ڦريو آھي.
ھن واقعي جي سلسلي ۾ چيو ويو آھي ته ان جھاز ۾ عرب عورتون ھيون، جن مان ھڪڙي حجاج کي پڪاري چيو، ” اغٿني يا حجاج!“
ھڪ ته ان وقت لنڪا ۽ سنڌ ۾ ايترا مسلمان ھئا ڪونه، جو ايتري وڏي تعداد ۾ جھاز ۾ چڙھيا ھجن. ٻيو ته ھڪ مسلمان عورت کي جيڪڏھن پڪارڻو ھو ته خدا يا رسول کي پڪاري ھا، يا وقت جي خليفي کي پڪاري ھا. ھوءَ حجاج ڪي ڪيئن پڪاريندي، جو فقط گورنر ھو!
ٻيو ته ھن واقعي کي بھانو بڻائي، عربن جو سنڌ تي حملو ڪرڻ به اعتبار جوڳي ڳالھه ڪانھي. اھي ئي عرب، ھن واقعي کان اڳ ۾ 14 ڀيرا سنڌ تي چڙھائي ڪري چڪا ھئا. ان وقت سنڌين ڪھڙو جھاز ڦريو ھو ؟
تاريخ ”طبقات ناصري“ جي صفحي 189 تي ھن خليفي وليد بن عبدالمالڪ جي باري ۾ لکيل آھي: ھو بدزبان، بدنظر ۽ خيث عملن وارو شخص ھو. ھن جي ڏينھن ۾ فتح ڪيل لڙاين ۾ اسلام وارن کي جو ڪجھه مليو ان ۾ رڳو ٻانھيون ۽ غلام ھڪ لک ھئا.
سنڌ تي ڪاھ جو مکيه ڪردار گورنر حجاج بن يوسف ھو. ھن لاءِ تاريخن ۾ جيڪي لکيل آھي، ان مان ڪي ڳالھيون ھيٺ درج ڪجن ٿيون:
حضرت عمر بن عبدالعزيز چيو ته سڄي دنيا جا خبيث ھڪ طرف ۽ حجاج ٻئي طرف، تڏھن به ھو خبيثائيءَ ۾ دنيا جي مڙني خبيثن جي گڏيل خبيثائيءَ جي مقابلي ۾ گوءِ کڻي ويندو.
ھن ھڪ لک اسي ھزار انسانن کي عدالتي فيصلي کانسواءِ، بيگناھ قتل ڪرايو. ھن جي موت وقت، ھن جي قيدخانن ۾ اسي ھزار بي قصور مسلمان قيدن ۾ سڙي مري رھيا ھئا. ھن حضرت عبدالله بن زبير کي ھروڀرو ڦاھيءَ تي چاڙھيو ۽ حضرت عبدالله بن عمر کي مارايو.
ھو مديني کي تباھ ڪرڻ لاءِ اسھيو. اتي ھن ظالم، مسلمان عورتن ۽ ٻارن جو عام ڪوس ڪرايو، اتي جي ماڻھن کي سخت سزائون ڏنائئن. صحابين جي ھٿن تي، شيھو گرم ڪرائي، داغ ڏيندو ھو ته جئن تاريخ ۾ ھن جو نالو باقي رھي ۽ ايندڙ نسل ياد رکي ته ھنن جو ھڪ نسل ايترو ته ڪميڻو ۽ ذليل ھو، جنھن حجاج کي پيدا ڪيو، ۽ ان کي برداشت ڪيو. ٻن مھينن ۾ عرب جي ھن ڪميڻي، گھڻين مدني عورتن کي بيعزت ڪيو، انھن کي گاريون ڏنائين، انھن جا لباس ڦاري ڇڏيائين ۽ انھن جي منھن تي ٿڪون اڇلائيندو ھو.
حجاج سوين حافظن ۽ صحابين کي ماريو، وڏن وڏن متقين ۽ پرھيزگارن تي پنھنجو عتاب نازل ڪيو، ھنن کي وارن مان جھلي لوڏا ڏيندو ھو. ھو خوفناڪ جلاد ھو. انسان جي رت سان ھولي کيڏندو ھو، انھيءَ سان ھٿ ڌوئندو ھو، انساني رت جي تلاءَ ۾ پير وجھي تماشو ڏسندو ھو.
ھاڻي ھھڙو خبيث، ظالم، عياش، رھزن ۽ ڪميڻو انسان، مسلمان يا مسلمان حاڪم ٿي سگھي ٿو؟ ان ڪري ھن جو سنڌ تي ڪاھ جو حڪم، اسلام خاطر نه ھو، پر ھن جي ظلم، وحشانيت ۾ ڦرلٽ جو کليل ثبوت ھو.
چيو وڃي ٿو ته حجاج سنڌ تي ڪاھ ان ڪري ڪرائي جو سنڌين، عربن جو جھاز ڦريو ھو. ھي به ھڪڙو سفيد ڪوڙ ۽ منافقاڻو بھانو آھي. ڇو ته عرب ان کان اڳ چوڏنھن ڀيرا سنڌ تي ڪاھ ڪري چڪا ھئا. ھنن پھرين ڪاھ سن 15 ھجريءَ ۾ ڪئي ھئي ۽ جھاز جي ڦرجڻ وارو واقعو سن 86 ھجريءَ ۾ چون ٿا ۽ محمد بن قاسم سن 91 ھجريءَ ۾ سنڌ تي ڪاھ ڪئي.
انھيءَ وچ ۾ ئي عربن ھروڀرو ھڪڙو نه ٻيو بھانو بنائي 14 ڀيرا سنڌ تي ڪاھون ڪيون ۽ چوڏنھن ئي ڀيرا سنڌين ھٿان ذليل شڪستون کاڌائون، جئن اوائلي تاريخون عربن يا سندن دلالن ۽ چاپلوسن لکيون آھن، تنھنڪري ھنن محمد بن قاسم واري لڙائيءَ کي نمايان نموني تاريخن ۾ لکيو آھي. باقي چوڏنھن لڙاين، جن ۾ عربن شڪستون کاڌيون، تن جو يا ته احوال ئي ڪونه ڏنو آھي يا رڳو اڻ چٽي طرح ٻه چار لفظ چيا آھن. ھاڻي اھو سنڌي مورخن جو فرض آھي ته تحقيق ۽ کوجنا ڪري، انھن لڙاين جو تفصيل سنڌين ۽ دنيا سامھون آڻين.
سنڌ تي ڪاھ جو ٽيون مکيه ڪردار آھن محمد بن قاسم: محمد بن قاسم جي حقيقت ڇا آھي؟
پھرين ته ھو حجاج جھڙي ظالم، ذليل، خبيث ۽ خونيءَ جو دلال بنجي اچي سنڌ ۾ وڙھيو. ھن کي خبر ھئي ته سنڌين سان سامھون ميدان تي وڙھڻ ۾ ھو پڄي ڪين سگھندو، جئن ھن کان اڳ وارين جنگين ۾ عرب سپھه سالار سنڌين کان ھار کائي ويا ھئا. ان ڪري ھن حرفت،چالبازي ۽ منافقت سان سنڌ جي ڪن نجومين، ننڍن راجائن ۽ ٻُڌ حاڪمن کي رشوت ڏئي، ڳجھي طرح پنھنجي طرف ڪيو. انھن غدار سنڌين جي مدد سان ئي لڙائي کٽيائين.
محمد بن قاسم کي اھا به ڄاڻ ھئي ته عربن کي سنڌ تي چڙھائي ڪرڻ جو ڪو سبب ڪونھي ۽ فقط دولت جي ھوس جي ڪري ئي اھا ڪاھ ڪئي ٿي وڃي. تڏھن به ھن انسانن جي قتل ۾ حصو ورتو.
ھن سنڌ ۾ حد کان وڌيڪ لٽ مار ڪئي، قتل ڪيا، ماڻھن کي غلام بنايو، عورتن کي ڦاسايو، ڪتب خانا ۽ لئبرريون ساڙايون.
ھاڻي اھڙو ظالمن جو ٻانھن ٻيلي، بي ضمير، حرفتبار، چالباز، ڦرلٽ ڪندڙ، ڪتاب ساڙيندڙ، علم جو دشمن ۽ پرامن سنڌ تي حملو ڪندڙ، مسلمان ٿي سگھي ٿو؟
انڪري ھن جي سنڌ جي فتح، اسلامي ڪارنامو نه، پر عربي ڪارنامو ھو.
ھزارن ميلن تان اچي، ڪنھن قوم کي غلام بنائڻ ۽ ان جي اقتصادي پرماريت ڪرڻ، جيئن عربن سنڌ سان ڪيو، ان کي اڄڪلھه جي اصطلاح ۾ سامراجيت چئجي ٿو. عربن جي فتح عربي سامراجيت ھئي ۽ نه اسلامي جھاد.
ٻيا سامراجي ته اقتصادي پرماريت ڪندا آھن ۽ سياسي غلام بڻائيندا آھن، پر عربن اسان کي مذھب جي نالي ۾ ذھني غلام ۽ روحاني ٻانھو پڻ بڻائي ڇڏيو. اھا ذھني غلامي به اھڙي، جو 13 صديون گذرڻ کان پوءِ به اسين ان غلامي مان جند ڇڏائي نه سگھيا آھيون. اڄ به غير سنڌي مسلمان،ان مذھب جي نالي ۾ ئي اسان سنڌين جي پرماريت ڪن پيا ۽ اسان کي اڃا تائين آزاديءَ جو ساھ کڻڻ نه ڏنو اٿائون.
انگريزن جي سامراجيت ۾ مذھب شامل نه ھو، ان ڪري، انھن جي غلاميءَ مان سؤ سالن اندر ئي ڇوٽڪارو پاتوسين. پر مذھب جي ڪري تيرنھن سؤ سالن کان اسين عربن جا غلام آھيون، گھٽ ۾ گھٽ ذھني غلام. ھنن جي عربي ٻوليءَ کي به سنڌي زبان کان وڌيڪ اھميت ڏني وڃي ٿي، ڇو ته اھا سڳوري ٻولي سمجھي وڃي ٿي. ان ڪري ڪانفرنسن ۽ ريڊئي ذريعي ۽ حڪومت طرفان جيترو عربي زبان لاءِ ڪم ڪيو وڃي ٿو، اوترو سنڌي زبان لاءِ نه. ڪا به ٻولي جا ھن ڌرتيءَ تي ڌاري آھي ۽ سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَجي ميدان ۾ اسان جي مددگار نه ٿي ٿئي، ان جو پڙھڻ ۽ پڙھائڻ وقت، پيسي ۽ ذھن جو زيان آھي. ان ھوندي به عربيءَ کي ايتري اھميت ڏيڻ يا منافقت آھي يا ذھني غلامي ۽ روحاني ٻانھپ جو اھڃاڻ.
ھر سامراجي طاقت وانگر، عرب سامراجي به رڳو سنڌ جي پرماريت ڪندا رھيا، ان ڪري سنڌ جو اڳيون اوج آھستي آھستي گھٽجندو رھيو.
حقيقت ھيءَ آھي ته عربن جي فتح کان اڳ سنڌ وڏي اوج تي ھئي. سنڌ جي سڀيتا ۽ معاشرت ملڪان ملڪ مشھور ھئي. سنڌ سڄي دنيا لاءِ علم جو مرڪز ھئي. يونان ۾ به سنڌ جو علم ۽ فن پھتو.
پر عربن جي قبضي کان پوءِ سنڌ جي ترقيءَ جون راھون بند ٿي ويون، ۽ جيئن پوءِ تيئن پستيءَ جي پاتارن ۾ پھچي ويئي ۽ ھڪ نه ٻي قوم جي غلام بنجندي رھي.
ھونءَ به اھا حقيقت آھي ته عربن، مذھب جي نالي ۾ جيڪي ملڪ ۽ ديس فتح ڪيا، سي اڀري نه سگھيا. اڄ ايشيا ۽ آفريڪا ۾ سڀ کان پٺتي پيل ملڪ اھي ئي آھن، جتي عربن پير پاتو. يورپ ۾ اڄ ترڪي ۽ اسپين ٻين يورپي ملڪن کان گھٽ ترقي يافته آھن. ان کنڊ ۾ اھي ئي ٻه ملڪ ھئا، جتي عربن جو غلبو ٿيو. تنھن مان به اسپين مان ته خير سان ھنن جو نالو نشان ئي مٽجي ويو آھي.
عربن جو سنڌ تي ڪاھ جو اصل مقصد اقتصادي فائدا حاصل ڪرڻ ھو. ھنن جو پنھنجو ملڪ ويران، وارياسو ۽ غير آباد ھو، ھو بکيا ھئا.
ھاڻي عربن وٽ تيل ڪري دولت جا درياھ وھڻ لڳا آھن. صدين کان وٺي مذھب جي نالي ۾ اسان کي کي عربن جو ذھني ۽ نظرياتي طور غلام بنايو ويو آھي. ھاڻي عربن جي امداد سان ھتي ڪارخانا، اسپتالون ۽ ٻيون رٿائون وجود ۾ اچي رھيون آھن. ڪيترن ئي رٿائن ۾ عرب پيسي جي سيڙپ ٿي رھي آھي.
سنڌ جو جھونيون تاريخون عربن يا سندن ڇاڙتن يا چاپلوسن جون لکيل آھن. ان ۾ ڪيترا من گھڙت قصا لکيا ويا آھن. خود محمد بن قاسم جي موت جي باري ۾ به ڪوڙو قصو درج ڪيو ويو آھي. اھڙي ريت عربن جي ڪاھ جو سبب جھاز کي ڦرڻ وارو واقعو بنائڻ به ھٿ ٺوڪيو آھي، ساڳي طرح راجا ڏاھر جي ڀيڻ سان شاديءَ واري ڳالھه به انھن تاريخ نويسن جو ھٿ ٺوڪيل ڪوڙ آھي، راجا ڏاھر تي بھتان آھي.
جڏھن سنڌي، سنڌ جي تاريخ ۾ عربي سامراجيت کي نندين ٿا، تڏھن، ھتي جا پناھگير سنڌين کي يھودين جا ايجنٽ سڏين ٿا.
حقيقت ۾ اھو سندن مجرم ضمير جو لڪل آواز آھي، ڇو ته ھنن پناھگيرن جو عمل ۽ ڪردار، اسرائيل جي يھودين جھڙو پئي رھيو آھي.
يھودين وانگر ھي به قوميت ۽ رياست جو بنياد، مذھب ٻڌائن ٿا. جھڙي طرح يھودين ڌارين ملڪن مان اچي اسرائيل ۾ اتي جي اصل رھاڪن جي جائدادن تي قبضو ڪري انھن (فلسطينن) کي بي گھر بنايو آھي، اھڙي ريت ھي پناھگير به ھندستان مان ھتي اچي لڏي ويٺا آھن، ۽ ھتي هي اصل رھاڪن جا حق ڦٻايو ويٺا آھن.
جھڙي طرح ظلم، مڪاري ۽ منافقت سان اسرائيل ۾ يھودي، فلسطين جي ڪارخانن ۽ زمينن تي قبضو ڪري، سامراجي ۽ سرمايي دار بنجي ويٺا آھن، اھڙي طرح ھي پناھگير به ھتي جي روزگار ۾ پيدائش جي وسيلن تي قبضو ڪري سامراجي ڪردار ادا ڪري رھيا آھن ۽ ھتي جي اصل باشندن کي غلام سمجھن ٿا.
چوڻو ھي آھي ته جي عرب، اسلام جي خدمت خاطر ۽ مسلمان جي حيثيث ۾ سنڌ تي حملو ڪن ھا، ته اڄ جا سنڌي مسلمان، عقيدتمنديءَ وچان، اکيون ٻوٽي، ھنن کي حق تي سمجھن ھا. پر صاف پڌرو آھي ته ھنن عرب جي حيثيث ۾ ۽ عرب مفادخاطر ھي جنگ ڪئي. انڪري سنڌين کي ھنن جي ان عمل جي سائنسي ڇنڊڇاڻ ۽ تاريخي تحقيق ڪري، صحيح نتيجا ڪڍڻ ۾ ڪا ھٻڪ محسوس ڪرڻ نه گھرجي.
ھن سلسلي ۾ ڳچ سوال ذھن ۾ اڀرندا رھيا آھن. انھن مان ڪي سوال ھيٺ لکان ٿو:
(1). مذھب ڇا آھي؟
(2). تھذيب ڇا آھي؟
(3). مذھب ۽ تھذيب ۾ ڪھڙو فرق آھي؟
(4). ڪوبه مذھب عالمگير ٿي سگھي ٿو؟ يا مذھب جي حيثيث علائقيت کان نه وڌي آھي؟
(5). ڪا به تھذيب، عالمي تھذيب ٿي سگھي ٿي؟ يا تھذيب، صرف علائقائي تھذيب ھوندي آھي؟
(6). مذھب، تھذيب جو حصو آھي، يا تھذيب مذھب جو؟
(7). مذھب ۾ تھذيب شامل ٿي سگھي ٿو؟
(8). اسلام، جيڪو سنڌ ۾ آيو، سو رڳو مذھب ھو يا ان ۾ عربي تھذيب جي ملاوت به ھئي؟
(9). ھڪ سنڌي، جو اسلام قبول ڪري ٿو، ان لاءِ عربي تھذيب جي پوئواري ڪرڻ به لازمي آھي ڇا؟
(10). جيڪو اسلام سنڌ کي ڏنو ويو، ان ۾ ڪھڙيون ڳالھيون نج مذھب جون ھيون ۽ ڪھڙيون ڳالھيون عربي تھذيب جون؟
(11). جي تھذيب علائقائي يا ڏيھي وٿ آھي ته مذھب جي نالي ۾ ڏورانھين ڏيھه جي تھذيب ٻئي ملڪ تي مڙھڻ جو اثر ڇا ٿيندو ۽ نتيجا ڪھڙا نڪرندا؟
(12). ڪميونزم ۾ اھا لچڪ ۽ گنجائش ڇو رکي وئي آھي ته ھر ملڪ جي حالتن مطابق ان ۾ ڦير گھير ڪري سگھجي ٿي؟
(13). اسلام، مذھب مان ڦري، عربي تھذيب ته نه بنجي ويو؟
(14). قوميت ڇا آھي؟
(15). مذھب ۽ قوميت ۾ فرق؟
(16). مذھب ۽ قوميت جو ناتو؟
(17). اسلام ۽ قوميت جو لاڳاپو؟
(18). ڇا اسلام، عرب قوميت آھي؟
(19). اسلام ۽ عربي قوميت جو لاڳاپو؟
(20). اسلام، عرب قوميت جو ٻيو روپ ته نه آھي؟