2
سامعين! عورت جي عظمت کان ڪو ذي هوش ماڻهو ئي انڪاري ٿي سگهي ٿو، ورنا هر باشعور فرد کي عوت جي سماجي حيثيت ۽ اهميت جي ڀليءَ ڀت ڄاڻ آهي. هِن سماج ۾، هِن معاشري ۾ عورت جي اوچي مقام ۽ مان مُرتبي جو ادراڪ اوس آهي. اهِا ٻي ڳالهه آهي ته پاڻ واري سنڌي سماج ۾ عورت کي سندس جائز مقام جنهن جي هُوءَ واقعي حقدار آهي، کان به محروم رکيو ويو آهي، ڇاڪاڻ جو پاڻ ماڻهن عورت کي گهر جي چوديواري تائين محدود ڪري ڇڏيو آهي، اهِو ڄاڻندي به ته عورت ۽ مرد زندگيءَ جي گاڏيءَ جا ٻه اهڙا ڦيٿا آهن، جن مان جيڪڏهن ڪو هڪ به پنچر ٿي پيو ته پوءِ حياتيءَ جي گاڏيءَ کي هلائڻ ناممڪن نه ته به مُشڪل ضرور ٿي پوندو آهي. بهرحال عورت جو مانُ، مَرتبو مرد کان تمام گهڻو مٿانهون آهي، ڇو جو عورت جڏهن ماءُ جو روپ ڌاري ٿي ته جنت سندس پيرن هيٺيان ملي ٿي. جڏهن زال بڻجي ٿي ته لوئي جي لڄَ ٿي پوي ٿي. جڏهن ڀيڻ بڻجي ٿي ته ڀَرم ٿي پوي ٿي ۽ جڏهن ڌيءَ جو روپ ڌاري ٿي ته عزت جو اُهڃاڻ ٿي پَوندي آهي، عورت جا ڪيترائي روپ آهن ۽ هر روپ ۾ هُوءَ عظيم هُوندي آهي، ڇو ته هُوءَ ئي تخليقڪار آهي ۽ هُن جي بَدولت ئي هِن ڪائنات جو حُسن آهي ۽ جي اهِا عورت نه هُجي ها ته هي ڪائنات ئي ڪو نه هُجي ها، پر افسوس جو اُنهي عظيم عورت کي اسان ماڻهو ٻار ڄڻڻ جي مشين ۽ بورچياڻيءَ کان مٿي ڪا به اهميت ۽ عزت ڏيڻ لئه قطعي تيار ڪونه آهيون، نه رُڳو مٿس غير ضروري پابنديون مڙهي، ساڻس غير انساني سُلوڪ روا رکڻ، کيس تعليم جهڙي زيور کان محروم رکڻ، بَدي يا چٽيءَ ۾ سَنگ طور ڏيڻ ۽ ڏوڪڙن عيوض سندس مرضيءَ خلاف هيڻي ۽ ڪمزور سمجهي ڪنهن پوڙهي سان پرڻائڻ جهڙيون حرڪتون ڪيون ٿا، بلڪِ هِن ماڊرن دؤر۾ به سندس خواهش، جذبن ۽ احساسن جو ڪو به خيال يا قدر ڪرڻ پاڻ تي واجب نٿا سمجهون. سندس حقن کي پُٺي ڏيڻ ئي مڙسي ٿا سمجهون، جيڪا قطعي غير اخلاقي ۽ غير انساني حرڪت آهي. ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته عورت کي به هڪ اِنسان جي حيثيت سان اُن جا سمورا حق مِلڻ گهُرجن، سندس عزت ۽ احترام ڪيو وڃي ۽ سندس خواهش جو خيال رکيو وڃي.
ڀينر مُنهنجا هجُن حياتي ..................... امينا
سامعين! اڄ پُوري دُنيا ۾ سگريٽ نوشيءَ خلاف عالمي ڏينهن ملهايو پيو وڃي. يعني سگريٽن جي نفعي ۽ نقصان کان سڄي دُنيا جي عوام کي آگهي ڏني پئي وڃي. اوهان جيڪڏهن سموڪر آهيو يعني سوليءَ سنڌي ۾ سگريٽ يا ٻيڙيون ڇڪيندڙ آهيو ته اوهان ڪنهن سگريٽ جي ڏٻي تي اِهو لکيل ضرور پڙهيو يا ڏٺو هوندو ته سگريٹ نوشي صحت کے لیئے مُضحر ہے۔ وزارتِ صحت حکومتِ پاکستان ۽ ان سان گڏ اڄڪلهه ڪئنسر جي متاثر ڪنهن سموڪر جي زبان تي لڳل زخم به ڏٺا هوندا. وزارتِ صحت جي وارننگ پڙهي ڊپ به ٿئي ٿو پر پوءِ حيرت به ٿئي ٿي ته جيڪڏهن سگريٽ صحت لئه هاڃيڪار آهن ته پوءِ اُنهن جي وڪري جي اجازت ئي ڇو ٿي ڏني وڃي؟ هڻي ڇڏيو بندش، نڪو هوندي بانس نڪو وڄندي بانسري! پر ڇا ڪجي جو پاڻ وٽ جنهن به شيءَ تي بندش ٿي لڳي اُها وري چور بازاريءَ ذريعي رات جي پيٽ ۾ پوري مُلڪ ۾ ايئن ڦهلجي ٿي وڃي جئين اڄڪلهه موبائيل فون ذريعي ڪوڙا افواهه ڦهلجن ٿا. بهرحال حڪومت به ڏسي ٿي ته رهندا ته عادتي ماڻهو هونئن به ڪونه تنهنڪري اجازت سان گڏ آگهي به ڏجي پوءِ هر ڪو مرضيءَ جو مالڪ آهي، وڻيس ته پنهنجي پگهر ۽ پورهيي جا پئسا ڏيئي پنهنجو اندر ساڙي اڱارا ڪري، وڻيس ته وزارتِ صحت جي وارننگ تي عمل ڪري وقت کان اڳ بي مؤت نه مري. پر پاڻ ماڻهو ڪٿي ٿا مُڙون! حڪومت طرفان ته اِهو قلم به لاڳو آهي ته ڪن کُليل عوامي جڳهن، بسن، اسڪولن، اسپتالن، ريلوي پليٽ فارمن ۽ ٻين اهڙن هنڌن تي سگريٽ ڇڪڻ منع آهي، جتي عام ماڻهن، عورتن، ٻارن ۽ مريضن جي گهڻي اچ وڃ ٿئي ٿي، پر سچ پچ ٻُڌايو اسان مان ڪيترا اهڙا ماڻهو آهن، جيڪي مُلڪي قانون جو احترام ڪري اُن تي عمل ڪن ٿا؟ اسان قانون شڪني به خود ٿا ڪريون وري دانهون به پاڻ ٿا ڪريون. ٻيو ته ڇڏيو پنهنجي زندگيءَ جي نفعي نقصان بابت ڪو اسان کي ڪيترا به سبق سُڻائي، ڪيتريون به پٽيون پڙهائي پر پاڻ هڙئي ڳالهيون هڪ ڪن مان ٻُڌي ٻي ڪن مان ڪڍي ٿا ڇڏيون.
بهرحال نشو ڪو به هُجي اِهو اِنساني زندگيءَ مٿان منڌيئڙو ڦيرائيندو آهي ۽ عُمر جا قيمتي سال ڪُئن جيئن ڪُتريندو رهي ٿو. سو جيڪي به همراهه سگريٽ نوشي ڪن ٿا اُنهن کي سگريٽ ڇڪڻ سان جتي تمام گهڻا نقصان ٿين ٿا، اُتي ڪُجهه فائدا به ٿين ٿا. جهڙوڪ سگريٽ ڇڪيندڙ همراهه جي گهر ۾ هڪ ته چور اچي ڪونه سگهندو، سگريٽ ڇڪيندڙ کي ڪُتو ڪو نه ڏاڙهيندو ۽ سگريٽ ڇڪيندڙ ماڻهو پوڙهو ڪڏهن به ٿي ڪو نه سگهندو. حيران ۽ پريشان ٿيڻ جي ڳالهه ناهي هِن ڪلام کانپوءِ اسان اوهان کي اهي سمورا فائدا ٻُڌائينداسين.
سامعين! هِن گاني کان اڳ ۾ ڳالهه هَلي پي سگريٽ ڇَڪڻ جي نفعي ۽ نقصان بابت، سو نُقصان جي ته اوهان مان جيڪي نشو ڪندڙ آهن، اُنهن کي ڀليءَ ڀِت خبر هُوندي، باقي رهيا فائدا اُهي اسان ٿا ٻُڌايون اوهان کي.
سگريٽ ڇڪيندڙ جي گهر ۾ چور اِن ڪري به نٿو اچي سگهي جو جيڪو همراهه سڄي ڄمار ٻيڙيون پئيندو اُن کي کنگهه ته اوَسِ ٿيندي نه! تنهنڪري اُهو سڄي رات پيو کنگهندو ۽ اُن جي کنگهه مان فائدو اِهو ٿيندو جو چور ڀائيندو ته هِن گهر جا ڌڻي سُجاڳ آهن ۽ اڃان جاڳن پيا سو ويچارو موٽي ويندو.
اڇا سگريٽ پيئندڙ کي ڪو به ڪُتو ويجهو اِن ڪري ڪو نه ايندو جو، جنهن همراهه سڄي عُمر ڇڪيا هُوندا. سگريٽ تنهن جا ڦڦڙ هُوندا ڪمزور ۽ منجهس ڌر هُوندي ڪا نه جو چُري سگهي، سو اُٿندو ته به پيو ڌُٻندو، تنهنڪري وٽس هڪ وڏو بانٺو اوَس هُوندو جنهن جي ٽيڪ تي ئي هُو هلي سگهندو. ظاهر آهي ايڏي وڏي لٺ ڏسي ڪُتو به ويندو وَنئون. رهي ڳالهه سگريٽ پيئندڙ جي پوڙهي نه ٿيڻ جي، ته ڳالهه صفا پڌري پئي آهي. همراهه ڄائي ڄَم کان ڇڪيا هُوندا سگريٽ ۽ بجر ڀُونگريون، سو سندس اندر کاڄي چُڪو هُوندو، ڦڦڙ ڪم ڇڏي ڏيندا، ڪچڙيءَ وهيءَ ۾ ئي کيس ٽي-بي ٿي ويندي. ٽي-بيءَ جو ڊگهي پراسز وارو علاج سندس وس کان ويندو چڙهي ۽ گهڻو ڪري ٽي بي جي مريض وٽ گهر ۾ به هُوندو هَيو. سو اهڙي قسم جو همراهه وڌ ۾ وڌ چالهيارو سال عمر ماڻي الله کي پيارو ٿي ويندو. ظاهر آهي ته بچندو ئي ڪو نه بلڪ جَوانيءَ ۾ ئي مَري ويندو ته پوءِ پوڙهو وري ڪيئن ٿيندو؟ آهين نه، بي مثال فائدا سگريٽ ڇَڪڻ مان، نقصان اوهان به ڄاڻو ٿا، نفعا اسان بيان ڪيا آهن، هاڻ مرضيءَ جا مالڪ آهيو. جيڪڏهن چورن کان بچڻ چاهيو ٿا، ڪُتن کان بچڻ گهرو ٿا ۽ پوڙهي ٿيڻ کان بچڻ گهرو ٿا ته پوءِ ڀلي ڇڪيو سگريٽن کي، ٻيڙين کي، بجر کي پر پوءِ اسان کي هي ميار هرگز نه ڏجو.
اسان سان ڪچهريون................................ حيدر علي
سامعين! ڪُجهه ئي ڏهاڙا اڳ ۾ اوهان سڀني ٻُڌو هُوندو ته ڇاڇري ۾ گاڏين جي ٽائيم ٽيبل تان ٿيل جهيڙي جي نتيجي ۾ هڪ انساني حياتي گولين جو کاڄ ٿي ويئي. ذاتي انا، ضد ۽ ڪروڌ جي ڪري پنهنجي حيواني صفت رکندڙ اندر کي تسڪين پهچائڻ خاطر ڪنهن معصوم انسان جي جان وٺڻ پوري انسانيت کي لڄائڻ جي برابر آهي. ٻرنديءَ تي تيل وري اُنهن وِڌ وجن ردِعمل طور مسڪين ماڻهن جي گهرن ۽ دُڪانن کي باهيون ڏنيون. هي سڀ ڪجهه ڇا آهي؟ ۽ ڇو ٿي رهيو آهي؟ هِي قتلام ۽ موٽ ۾ انتقام جي باهه اهو سڀ ڪُجهه اسان جو ته وڙ نه هُئڻ گُهرجي. اسان ڪنهن جي اُميدن ڀري چمن کي هٿن سان تيلي ڪيئن ٿا ڏيئي سگهون ۽ رد عمل جي آڙ ۾ خانه جنگيءَ جي باهه ڀڙڪائڻ اسان جي تهذيب قطعي ڪونهي، اوهان ڪڏهن سوچيو آهي ته هي جيڪي هر روز ٻنيءَ ٻاري تان، ڀيل ڀراڙ تان ۽ لوڙهي جي ٽاريءَ تان يا گاڏيءَ جي واري تان اسان جا هٿ هڪ ٻئي جي گريبان ۾ هُوندا آهن، اُنهي جو ڪارڻ ڪهڙو آهي؟ ڳالهه صفا ساڌي ۽ سَولي اِها آهي ته هڪ ته اسان وٽ اُهو ٺڪر ڪونهي جنهن ۾ اسان پنهنجي جذبات جو جر جهلي سگهون، ۽ ٻيو اِهو ته جنهن سماج ۾ پاڻ رهون ٿا اُن سماج تِر جيترو به پاڻکي تبديل ناهي ڪيو. دنيا اک ڇنڀ ۾ الائي ڇا، ڇا ڪري ڏيکاري ٿي ۽ اسان ٻنيءَ جي هڪ ٻاوڙيءَ تان يا وري لاريءَ جي واري تان پنهنجن جا ئي مٿا مُڃ ڪندي دير ئي نٿا ڪريون. ماڻهن آسمان جو ڳُجهه ڳولي لڌو ۽ سمنڊن جو سينو چيري هيرا لعل هٿ ڪيا ۽ اسان جو اُهو ئي ساڳيو گن ڪُهاڙي ۾، يعني پنهنجن جي ئي ڏاڙهيءَ ۾ هٿ، ڳالهه ۾ ڀل ته ڪو دم نه هُجي، پر اسان جي انا، ضد ۽ اجائي آڪڙ اُنهي معمولي مسئلي کي به نوڙيءَ مان نانگ بڻائي ڇڏيندي، ۽ نتيجو نيٺ اِهو ئي نڪرندو جو اسان وڃي تُرم ياترا ڪنداسين پوءِ ڀل ته پويان جُهڳو ئي جهڻ ٿي وڃي. مطلب ته معمولي مسئلي تان ويڙهه واري اِن عمل ۾ اسان کي پنهنجي قيمتي وقت جان ۽ پئسي جي ذيان جي ٻي ڪا به هڙ حاصل ڪونهي ٿيندي پر پوءِ به ڏيک اهڙا ڏينداسين ڄڻ سڄي دنيا فتح ڪري آيا هُجون. انهن اجاين جهيڙن جهٽن جي ڪري گهر ۾ ڀل ته سڄي دانگي به نه بچي پر جڏهن ٻاهر ڪنهن ٻاڪڙا هوٽل تي ويهي ٻٽاڪ هڻندا آهيون تڏهن ائين لڳندو آهي، ڄڻ مڙس لک تي مٿو ڌوئي آيو هُجي. خدارا! اِهي سڀئي ڳالهيون پنهنجي پير تي پاڻ ئي ڪهاڙو هڻڻ جي برابر آهن، ۽ پنهنجي وڍيءَ جو ڪو به ويج يا طبيب ناهي هوندو، پنهنجي ئي هٿن سان پنهنجيءَ تباهيءَ جو سامان گڏ ڪرڻ برابر آهن. اَهِي ڳالهيون ۽ هُو چوندا نه آهن ته تِر جي گٿي سَؤ چوٽون کائي. اسان پنهنجا پاڻ ۾ آهيون، اسان هڪ ئي مِٽيءَ جا ماڻهون آهيون، ۽ هڪ ئي رنگ جو رت اسان جي رڳن ۾ گردش ڪري رهيو آهي، ٿر جي پُرامن ماحول کي ائين خُوني راند وسيلي خراب ڪرڻ کان بچائڻ اوهان ۽ اسان سڀني جو فرض آهي، اوهان ته اُن مِٽيءَ جو ماڻهو آهيو جتي مسڪين جهان خان کوسي جهڙي عظيم اِنسان انساني خدمت ۾ حياتي گهاري ڇڏي، سچل جنجهي، جَاني لنجي، عُثمان ڏيپلائي، مارئي، مائي ڀاڳي، موهن ڀڳت، رائچند راٺوڙ ۽ روپلي ڪولهي جي ڌرتيءَ جا ڌڻي نئين ٿر جو نقشو ايئن اُجڙيل، ايئن پنهنجن جي ئي رت ۾ رنڱيل، ايئن ڌُنڌلو ۽ ميرانجهڙو ڪيئن ٿا ڪري سگهن؟ اوهان ته اُنهي ديس جا واسي آهيو جن لئه لطيف چيو هو ته هلو، هَلو ڪورئين، نازڪ جنين، نيهن، ڳنڍين سارو ڏينهن، ڇنڻ مُور نه سکيا. اوهين ته ڳنڍيندڙ آهيو، اوهان ته نيهن جا مينهن وسائيندڙ مارُو ماڻهو آهيو، اوهان جا اُهي هٿ جيڪي اُڻڻ، سِبڻ، اڏڻ ۽ لِکڻ جو هُنر ڄاڻن ٿا، اُنهن هٿن سان ڪنهن جي زندگيءَ جو ڏيئو ڪيئن ٿا اُجهائي سگهو؟ اوهان جي مُحب وطن ۽ مهمان نوازيءَ جا ته دنيا مثال ڏيندي آهي، اوهان جي وطن دوستيءَ جا درس دنيا جي درس گاهُن ۾ پڙهايا وڃن ٿا. پوءِ هي اوهان کي ڇا ٿي ويو آهي، هيئن اوهان جو مزاج جيڪو ڀٽائي جي هِن بيت جو عملي تفسير هو ته ”هو چَونئي تون مَ چئو واتان ورائي“ ڇو بي رُخو ۽ بي وڙو ٿي پيو آهي؟ اوهان ته ڪنهن پکيءَ کي به ٻاجهر جي سنگ تان اُڏائڻ لاءِ هُر چوندا آهيو پر هٿ ناهيو کڻندا، سو اچو ته پنهنجي عاليشان تهذيب جا امين بڻجي زماني سان گڏ پاڻ کي تبديل ڪرڻ جي ڪوشش ڪريون، هِي جهيڙا جهٽا اسان جا ترا ڪڍي ڇڏيندا، اسان کي نه رُڳو هڪ ٻئي کي مُنهن ڏيکارڻ ۽ هٿ ڏيڻ جي لائق نه ڇڏيندا پر اسان کي ڪنگال به ڪري ڇڏيندا، ڳالهيون هر مسئلي جو حل آهن، تنهنڪري اُنهن وسيلي، پنهنجا مسئلا نبيريون، ۽ هيءَ زندگي جيڪا حسين آهي اُن ۾ محبتن جا رنگ ڀريو.
ڏيئي وڃ اسان کي ............................ شفيق منگي
سامعين! ٿر جي لوڪ شاعريءَ ۾ جيڪو بي پناهه حُسن آهي، جيڪا احساسن ۽ جذبن جي شدت آهي ۽ جيڪا فطري سُونهن جي سادگي سمايل آهي، مُنهنجي خيال ۾ بيان جي اهڙي بي ساختگي، لفظن جي اهڙي لُطافت ۽ فني ڪماليت جي جمالياتي جوهر جو مثال ٻيءَ ڪنهن به ٻوليءَ ۾ شايد ئي ملي سگهي. هِي جيڪو لوڪ وِزڊَم سان ڀَرپُور لوڪ رنگ جو رچاءُ انهن گيتن ۾ اُڻيل آهي، اهو ثابت ٿو ڪري ته ٿر رُڳو رُڃ ۽ رائي جو نالو ڪونهي ڪو، بلڪِ هِتي رڻ جي رُڃ ۽ رائي ۾ به لوڪ شاعريءَ جا رابيل ٽڙِيل آهن، هِن مِٽيءَ جي لوڪ گيتن ۾ ڦوڳيءَ ۽ ڦُليءَ جو واس دل ۽ دماغ کي موتئي ۽ چنبيليءَ جي واسَ کان وڌيڪ مُعطر ڪري ڇڏي ٿو، هِن خطي جي گيتن جون ڌُر ڌڃاڻيون پئا ملڻ لئه راهُن ۾ مَروا رُوپينديون رهن ٿيون، اهڙو شاندار تخيل سڄيءَ سنڌ جي پُوريءَ لوڪ شاعريءَ ۾ اڻ لڀ آهي، هِتان جي لوڪ شاعري ۾ ماڳ، مَڪان ۽ منظر سڀئي زندگيءَ سان ڀَرپُور آهن ۽ هِتان جا هڙئي تاريخي ڪردار ٿري لوڪ گيتن ۾ ساهه کڻي رهيا آهن، هِي لهندڙ سِج جي لالاڻ، هِي وڇوڙن جون وايون، هِي ولهارَ وَسڻ جا ويس! هِي گڏجي گڏ ڪڍڻ ۽ کُوهن تان کِلي پاڻي ڀرڻ جا انداز، مورن جا ناچ، هِي اگربتيون ٻاري آکا پائڻ ۽ جَر ڏِيئا موهڻ جا منظر، هِي پرڏيهه پڌارڻ جون پچارون، هِي سارنگ جا سَجيلا ساٺ، سِٽاءُ، هِي آڙنگ جا اُهاءُ، هِي سانوڻ مَن ڀانوڻ جون مُندون، هِي آگم جا آثار ۽ ڪڪر ڪارُونڀار، سڀئي ڏورن، راسُوڙن، هَمرچن، ڪَجلين ۽ سِرامِڻ ٽيجن جي گيتن ۾ سمائجي هِن ڌرتيءَ جي فراخ سيني مان ائين ڦُٽي نڪرن ٿا جئين برسات کانپوءِ واريءَ مان کنڀيون ڦُٽي نڪرنديون آهن. مارَئي جي مُحبِ وطني، هاسي سوڍي جي سُورهيائي روپي جي ديس ڀڳتي، مهر راڻي جي مُحبت نامي ۽ سَڏونت سارنگا جي سچيءَ سِڪ سان سرشار ٿر جا لوڪ گيت انوکي اسٽائيل مُنفرد مواد ۽ موسيقيءَ سبب سڄي جڳ جهان کان جُدا، نيارا ۽ بنهه مُختلف آهن، جن ۾ ٿري تهذيب ۽ تمدن سان گڏ ٿري عورت جي مڙني اندورني ڪيفيت جي ڀَرپُور عڪاسي ٿيل آهي، پوءِ اِهو گيت سِرامڻ ٽيج جي حوالي سان چيل هُجي يا اباڻن کان اڙگي ۽ پنهنجن کان پري پَرڻيل ٿري عورت جي اوسيئڙي ۽ انتظار جي اظهار بابت هُجي. پر ٿري گيتن جو حُسن ٿر جي هڪ اهڙي لازوال ميراث آهي. جنهن ٿري زندگيءَ کي دلڪش ۽ دلرُبا بڻائي ڇڏيو آهي.
بيرا مِنان ويڳو ........................................ شوڪت عمرڪوٽي
سامعين! الائي ڇو؟ اسان جي حصي ۾ اها خبر هر هر اچي ٿي ته اسان اوهان کي ڪا خوشخبري ٻُڌائڻ بجاءِ ڪا ڏُک جي خبر ٻُڌايون، ۽ اُها به ڪنهن شاعر يا فنڪار جي وڇڙڻ بابت. بيشڪ موت بر حق آهي ۽ اُهو هر انسان تي اچي ٿو پر جي اِهو انسان ساڳئي وقت ڪو ڏات ڌڻي به هُجي ته دک ويتر وسيع ٿي وڃي ٿو، ۽ دل ڄڻ ته ٻه اڌ ٿي وڃي ٿي، ڇاڪاڻ جو فنڪار اسان جو سرمايو آهن، اُنهن جي گلي ۾ اسان جي هيءَ ڌرتي ڌڙڪي ٿي ۽ اُنهن جي گلي ۾ پُوري انسانيت پاڻ پسائي ٿي. الائي ڇو؟ سندن موت جي خبر اسان کي وڌيڪ اذيت ڏئي ٿي ۽ وڌيڪ ڏُک ٿئي ٿو. ڏک ته اِهو به ٿئي جو ڪو وقت ٿيو آهي ته اسان رڳو فنڪارن ۽ شاعرن جي وڇڙڻ جي خبر نشر ڪري رهيا آهيون، هر سال، هر مهيني، هر هفتي ۽ هر ڏينهن ڪنهن نه ڪنهن ڏات ڌڻي جي موت جي خبر ٻُڌائڻ لئه دل ته نٿي چوي پر ڇا ڪجي! هيءَ دارلفنا آهي اُن ۾ انسان جي حياتي آهي ئي اک پوري اُپٽڻ جيتري. اڄ آئون ڳوٺان پروگرام ڪرڻ لاءِ مٺي اچي رهيو هئس ته مُنهنجي ڪمپيئر دوست ولي موسيپوٽي اِها دک دائيڪ خبر ٻُڌائي ته سنڌ جو ناميارو راڳي قاسم اوٺو به وفات ڪري ويو آهي.
افسوس! سنڌ جي ڪَلا ڌڻين جي مالها مان هڪڙو موتي وري به ڇڄي پيو، دل چيو وليءَ کي چوان تون مونکي ڪا خوشخبري ڇو نٿو ٻڌائين جنهن جي ٻُڌڻ لاءِ هن ڌرتيءَ جا ڄڻ ته نيڻ به پٿرائجي چُڪا آهن، رُڳو درد ۽ دک جون ڪٿائون هيءَ ڌرتي آخر ڪيستائين سُڻڻ جو ساهُس ساري ٿي سگهي؟ هاڻ ته کيس ڪا خوشخبري به ٻُڌائڻ گهُرجي. بهرحال اسان سُرهي سانجهه جي سموري سٿ پاران قاسم اوٺي جي وفات تي پنهنجيءَ دل ۾ تڏو وڇائي تعزيت وصول ڪرڻ گهُرون ٿا ۽ کيس ٻنهي هٿن جا ٻُڪ ٺاهي دُعائون ارپڻ گهُرون ٿا ته خدا کيس جنت الفردوس ۾ جايون عطا ڪري.
آءُ مِٺا مُرڪي ملون.................... قاسم اوٺو
سامعين! هاڻ ذڪر اُن رمتي جوڳيءَ جو، جيڪو ڪَننَ ۾ والا، ڳچيءَ ۾ مالها ۽ ڪُلهي ۾ ڪا گيڙو، رتي بگري وجهي سَڌائتن سامَين جي سَري ۾ شامل ٿيڻ بجاءِ هڪ اهڙو منگتو بڻيو آهي، جنهن دُنوي داتائن جي دُوار تي صرف سُرن جي سَئين هَنئي آهي، سنڌي جوڳين ۾ هِي شايد پهريون رمتو جوڳي آهي، جنهن مُرليءَ جي مڌر لهرن تي ريجهڻ بدران راڳ جي کٽراڳ ۾ پاڻ وڃايو آهي، جوڳين سان گڏ هر جوڳ ۾ هُن رُڳو راڳ جون رمزون سِکڻ ڪارڻ ئي هِنگلاج تائين هزارين هِجرتون ڪيون آهن.
1960ع کان 1970ع واري ڏهاڪي دؤران نبي سر ٿر واري ڳاڙهي ڀڙي ڀرسان راڻا واهه جي بلڪل ويجهو جوڳين جي هڪڙي ننڍڙي جڳ ۾ مورييءَ جوڳيءَ جي جُهوپڙيءَ ۾ اکيون کوليندڙ سوڍي جوڳيءَ ڄمڻ سان ئي پنهنجي چوڌاري مُرليءَ جي مَست لهرن تي ڪاريهر نانگن کي نچندي ڏٺو، ۽ جوڳي فقيرن کي جڳ اڳيان بيک مڱندي ڏٺو، پر هِن پنهنجي اندر واري فنڪار جي ڦِٽڪار تي ڪنهن جي اڳيان هٿ ٽنگي حياتي گهارڻ بجاءِ محنت، مزدوري ذريعي جيئڻ لئه جتن ڪرڻ جو اٽل ارادو ڪيو. توڻي جو هن جي تمنا هُئي ته هُو به ٻئين وانگي ٻٽي اکر انگريزيءَ جا پڙهي، پر جوڳي رمتا ڀلا هُئڻ ڪري سندس اِها آرزو اڻپوري رهجي وئي، پوءِ به هُو ٻه ٽي درجا سنڌيءَ جا پڙهي ضرور پيو ۽ اُهي به هُو پنهنجي لاءِ اعزاز سمجهي ٿو. سُر ته هُن جي گهر جا ڀاتي هُئا پر راڳداري ڏي هن کي راغب سندس وڏي ڀاءُ جواهري جي وڄايل مُرليءَ جي مڌر لهرن ڪيو. هُو جڏهن به جواهري کي جوش ۾ اچي مُرلي وڄائيندي ڏسندو هو ۽ کيس هينئن جي ڪَنن سان ٻُڌندو هو تڏهن سندس سَرير ۾ سُرَ ڪِتڪايون ڪرڻ لڳندا هئس.
ڪَن ڦاڙ ڪاپَڙي، ۽ گِرناري جوڳين جي ڪُڙم قبيلي سان واسطو رکندڙ سوڍو جوڳي سنڌ جو اُهو اڪيلو جوڳي فقير آهي، جنهن بگري بدران فنِ موسيقيءَ جي مالها ڪنڌ ۾ پاتي آهي، هڪڙو جوڳي فقير جيڪو جادوگر بڻجڻ بدران سنڌي راڳي بڻجي پيو آهي، جيڪو مُرليءَ جي ڦوڪ بجاءِ سا ري گا ما پا ڌا ني سا، تي پلٽا هڻي ٿو، ۽ جيڪو گيت غزل، وايون ڳائيٿو ته ڄڻ ڪا تند تپائي ٿو، هُو نه رُڳو ڳائي ٿو پر جو ڪُجهه به ڪمائي ٿو اِهو پنهنجي پُٽن تي خرچ ڪري کين پڙهائي به ٿو، مُنهنجي خيال ۾ هِي سنڌ جو واحد جوڳي آهي جنهن پنهنجي اولاد کي جوڳي فقيرن جي فن بدران هِن ماڊرن جهان جي جهلڪ پسائي آهي، اهو ئي سبب آهي جو سندسن پُٽ ڪمپيوٽر جهڙي تعليم پرائي رهيا آهن. حيدرآباد کان هُوسڙي ايندڙ بس جڏهن بِهار ڪالونيءَ ۾ پهچي ته اُتي لهي ٿورو اُتر هڪ نِگاهه ڌريندؤ ته سامَهُون پوٺي تي رُڳو جوڳي فقيرن جا جُهوپڙا نظر ايندا، اُنهن جي وچ ۾ هڪ پَڪين سَرن سان ٺهيل بنا وِرانڊي جي هڪڙي ڪوٺي سوڍي جوڳيءَ جي به آهي، جنهن ۾ سوڍو جوڳي ۽ سندس وني پنهنجي پريوار سميت رهائش پذير آهن. هن وقت ريڊيو حيدرآباد تي هڪ ڪمپوزر طور ڪم ڪندڙ اُستاد سوڍو جوڳي سنڌ جي سڀني راڳين سان نه رُڳو پيتي وڄائي چُڪو آهي پر تمام گهڻن فنڪارن توڻي فنڪارائن جي ڳايل گيتن جون ڌنون به اُستاد سوڍي جوڳيءَ جون ئي ترتيب ڏنل آهن. هن وقت سنڌ ۾ جيڪي سنڌي خواتين گائيڪائون فنِ موسيقيءَ جي آسمان تي ڇانيل آهن، اُنهن مان ڪيتريون ئي اُستاد سوڍي جوڳيءَ جون شاگردياڻيون رهيون آهن، جن ۾ صنم مارئي، ثُريا سُومرو، صوبيا سومرو ۽ سائيما مهڪ قابِل ذڪر آهن ۽ اُن کان علاوه ڪيترائي مرد فنڪار پڻ کائونس سنڌي موسيقيءَ جا سُر ۽ گُر سِکي رهيا آهن. اُستاد سوڍي جون پنج ست آڊيو ڪيسٽون مارڪيٽ ۾ اچي چُڪيون آهن، جن ۾ جيئي لطيف کي تمام گهڻي پذيرائي ملي آهي. انقريب سندس هڪ نئين آڊيو ڪيسٽ به اچڻ واري آهي، کيس مڃتا طور ڪافي ايوارڊ به مليا آهن، پاڻ نه رُڳو پنهنجي مُلڪ ۾ پر ڪيترن ئي پرڏيهي مُلڪن ۾ به پنهنجي فن جو مظاهرو ڪري چُڪو آهي، سوڍو جوڳي سائينداد ساند کان وٺي شيخ اياز تائين ۽ سچل کان وٺي شاهه لطيف تائين هر اُن شاعر کي ڳائي ٿو جنهن جي شاعريءَ ۾ هِيءُ دلرُبا ديس ۽ اُن جا مارُو ماڻهو موجود آهن. اسان جي دعا آهي ته اُستاد سوڍو جوڳي ائين ئي فنَ موسيقيءَ جي خدمت ڪندو رهي ۽ سنڌي موسيقيءَ کي حسين گيت ارپيندو رهي.
کيس چئجو ته نِهاري وڃي ................ سوڍو جوڳي
سامعين! پيارو شيواڻي جنهن پهرين مارچ 1978ع تي ڳوٺ مالڻهور ويڻا تعلقي مِٺيءَ ۾ ٿر جي آدرشي اُستاد، تعليمي ماهر ۽ نامياري ليکڪ سائين پريم شِواڻي جي گهر ۾ جنم ورتو، سندس ذات ته سُوٽهڙ آهي پر پاڻ پنهنجي ڏاڏي شِوو جي نالي پُٺيان شِواڻي سَڏرائي ٿو. تعليمي لحاظ کان اسان جو هِي دوست ايم اي سنڌي ادب ۾ ۽ ڪمپيوٽر ۾ ڊپلوما ڪري چُڪو آهي. عجيب اتفاق آهي جو سندس شادي 19 مئي 1997ع تي جانهيري تعلقي عُمرڪوٽ مان ٿي ۽ ساڳي تاريخ يعني 19 مئي 1998 تي، کيس ثقافت ۽ سياحت کاتي ۾ نوڪري مِلي. پاڻ هِن وقت مارئي ريسٽ هائوس مِٺيءَ ۾ بطور مئنيجر پنهنجا فرض سرانجام ڏيئي رهيو آهي. توڻي جو سندس مادري زبان ٿري آهي. پر سندس والد مُحترم پريم شِواڻي کيس نه رُڳو سنڌي ۽ انگريزي سيکاري پر کيس علم و ادب جي دنيا سان به آشنا ڪرايو. پيارو شِواڻي پنهنجي پيءُ پَريم شِواڻي ۽ ماءُ چونان ٻائي جي پيار ۽ مُحبت کي پنهنجي ڪُل ڪائنات سمجهي ٿو ۽ سندن خدمت کي ئي اعلي عبادت سمجهي ادا ڪري ٿو. توڻي جو هِن وقت هُو رهي ته پنهنجيءَ ونيءَ لڇميءُ، ڌيءَ تانيا، پُٽن پرويز، توفيق ۽ وقار سان گڏ مِٺي شهر ۾ ٿو. مگر سندس رولاڪ روُح جو پنڇي هر رات کيس هِتي ننڊ ۾ سُتل ڇڏي مالڻهور ويڻا جي مڙهن، تڙن، گھرن ۽ گلين ۾ رُلندو رهي ٿو. اِها سندس پنهنجي اباڻي ڳوٺ سان ڪائي اٽيجمينٽ آهي جنهن کائونس ”دل چويءَ ٿي ڳوٺ وڃان“ جهڙو شاندار نظم لِکرايو آهي. ۽ شايد سندس اندر ۾ ڪا ”ڪمي“ آهي جيڪا کيس اهڙا نظم لکڻ لئه اُتساهيس ٿي. اِهو ئي ڪارڻ آهي جو هُن ڪو شاهه ڪاريگر سُوتراڙ بڻجي ڳاڙها هندو راگهڙڻ بجاءِ گيڙوءَ رتا غزل گهڙڻ شروع ڪيا آهن. 1992ع کان شاعريءَ جي جَنڊي تي غزلن ۽ نظمن جا رنگ رتول حَنا، پاکڙا ۽ پينگها گهڙي رهيو آهي، جنهن ۾ سندس خيالن جا خُوبصورت ٻار لُڏي رهيا آهن. مِٺيءَ شهر ۾ سڀ کان وڌيڪ ويجهو رهندڙ سندس ساٿي صادق فقير آهي، جنهن کي هُو پنهنجي جيون جو حصو سمجهي ٿو. سندس جيون ۾ ته اشوڪ سوٽهڙ، ڍولي سوٽهڙ، نور احمد جنجهي، اسحاق سميجو ۽ سيد جواد شاهه مَرحوم جي دوستي به وڏي وَٿ رهي آهي.
پيارو شِواڻي جنهن جي جيون مان مُحبت، محنت ۽ جاکوڙ ائين جهلڪا ڏيندي آهي جيئن ڪڪرن مان وِڄُ وَراڪا ڏيندي آهي. توڻي جو ڏات ته هِن جي سُوٽهڙڪي ذات کي ڏاج ۾ مِليل آهي، پر هي همراهه هر فن مولا هُئڻ ڪري هڪڙي ئي هُنر کي هٿيڪو ڪري يا هڪ هنڌ تي ٿانيڪو ٿِي ويهڻ وارن مان قطعي ڪونهي. اِهو ئي سبب آهي جو کيس جڏهن به ڏس ۽ جتي به ڏس ڪنهن نه ڪنهن ڪم ۾ گُم هوندو ۽ ڪنهن نه ڪنهن ڪِرت ۾ رُڌل نظر ضرور ايندو. ڪنهن ڏاهي جي هيءَ چوڻي سندس بي جَپي فطرت سان سَئو فيصد ٺهڪي اچي ٿي ته ڪي ماڻهو سڄي ڄمار ۾ رڳو هڪ ڪم به مَس ڪري سگهندا آهن، ۽ ڪي وري هڪ ئي حياتي ۾ هزارين ڪم ڪري ويندا آهن. پياري شِواڻي نه رُڳو شاعريءَ جي سُندر ديويءَ سان لائون لڌيون آهن، بلڪِ هن پنهنجي گرجدار آواز، انداز ۽ ڀَرپور صلاحتن سان ادبي سنگت کان وٺي اسٽيجن تائين ۽ ريڊيو مِٺيءَ جي مُختلف پروگرامن ۾ پاڻ مَڃائي ڏيکاريو آهي. دِلي دوستن کي جيءَ ۾ جايون ڏيندڙ اسان جو هي دوست، جتي دل گُهرين لئه هٿ جو ڇُوٽ آهي اُتي مَٺ گهُرن سان به گهٽ ناهي ڪندو. پر سندس سڀ کان وڏي خوبي وٽِي هُئڻ آهي، اِهو ئي ڪارڻ آهي جو هُو پنهنجي اندر ۾ الائي ڪيتريون ۽ ڪهڙيون قيامتون برپا هُوندي به ٻين جي چپن تي مُرڪون سَجائيندو رهي ٿو ۽ اِهي ڳالهيون هِن جي اندر واري زندهه دل انسان کي جيئرو رکيو اچن ٿيون.
پياري شِواڻي جو هيل تائين هڪ ئي شعري مجموعو ”دل چوي ٿي ڳوٺ وڃان“ ڇپيو آهي، بهرحال جيڪڏهن اسان جي هِن شاعر دوست پنهنجو شاعراڻو سفر رَوان دوان رکيو ته کيس نه رُڳو زمينون پنهنجون هٿ ڪَرڻيون پونديون پر زمانا به پنهنجا هٿ ڪَرڻا پوندا ۽ اُنهن زمينن تي ڊوڙائڻ لئه خيالن جا گهوڙا به پنهنجا ڌارڻا پوندس ته اُنهن جا سِراڙا به پنهنجا اپنائڻا پوندس تڏهن ئي هن هيڏي ساري هُجوم مان پاڻ پَسائي سگهندو!!
دل چوي ٿي ڳوٺ وڃان .............. شفيع فقير