واڙ جي هُن پار
[/b]
منهنجي پئڊوميٽر (قدم يا مفاصلي ماپڻ جو اوزار) تي 25 جي ريدنگ ظاهر ٿي. جيتوڻيڪ اِهو ڏکوئيندڙ عمل هو ته هلڻ بند ڪجي. پر ڇا ڪجي؟ آئون ٿڪجي پيو هوس. انهي ڪري هڪڙي ميل جي لڳل پٿر تي ويهي رهيس، ماڻهو مون کان اڳيان نڪري ويا پي. اڳي جيان هنن چرچا ۽ ڀوڳ ڪيا ٿي. پر آئون ساڻو ٿي چڪو هوس ۽ مون اُنهن کي ورندي ڏيڻ جي پاڻ ۾ سگهه نٿي ساري. ايتريقدر جو تعليمي ماهر مس ايليزا ڊمبلي ماضي ياد ڏياري، همٿائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ موٽ ۾ مون ورندي ڏيڻ جي بجاءِ هوا ۾ ٽوپلو لوڏي مرڪي ڏنو.
پهريئن پل ۾ مون سوچيو ته، آئون بلڪل پنهنجي ڀاءُ جيان ٿيندو پيو وڃان، جنهن کي آئون سال ٻن کان روڊ جي سائڊ تي ڇڏي ويندو رهيو آهيان. هن پنهنجو ساهه ڳائڻ ۾ کٽائي ضايع ڪيو ۽ پنهنجي سگهه، ٻين جي مدد ڪرڻ ۾ برباد ڪئي هئي. پر مون پنهنجو سفر تمام گهڻو عقلمندي سان جاري رکيو هو فقط هاءِ وي جي يڪسانيت هئي جنهن مون کي دٻائي ۽ پريشان ڪري رکيو هو. پيرن جي هيٺان مٽي، ۽ روڊ جي ٻنهي طرفن کان کرکريون واڙون (لوڙها) جيتريقدر مون کي ياد آيو ٿي.
۽ آئون اڳيئي، پوئتي کوڙ ساريون شيون ڇڏي آيو هوس. بيشڪ پوئتي اسان جيڪي شيون ڇڏيون ٿي، ڌوڙ اُڏامي اُنهن تي ڄمي وئي ٿي ۽ پوءِ اُهي پٿرن جيان ڏيکائي ڏنيون ٿي. منهنجو جسم ايترو ٿڪجي ۽ ٽٽي پيو هو جو اُهو منهنجي شين جو بار به کڻي نٿي سگهيو. آئون پٿر هٽائي واڙجي پاسي منهن ڪري ليٽي پيس ۽ دعا گهرڻ لڳس ته منهنجي توانائي موٽي اچي.
هڪ هوا جي جهوٽي منهنجي جسم کي آٿت پهچائي، شايد اُهو واڙ مان گذري مون تائين پهتو هو ۽ جڏهن مون اکيون کوليون ته روشني جي چمڪ، شاخن جي جهڳٽن ۽ سڪل پنن مان ظاهر ٿي رهي هئي. واڙ پهريئن جيان گهاٽي نه هئي. مون ڪمزوري جي حالت ۾ جهاتي پائي، اهو ڏسڻ جي ڪوشش ڪئي ته، واڙ جي هن پاسي ڇا هو؟ اُتي ڪير به نظر ڪو نه آيو ٿي؟ يا مون ۾ کوجڻ جي سگهه ئي ڪا نه بچي هئي؟ اسين روڊن تي هلندڙ پنهنجي گفتگو ۾ اِهو ڪڏهن به ڌيان ۾ نه آڻيندا آهيون ته روڊن جو ٻيو پاسو به هوندو آهي. جيڪو اسان جي نظرن کان اوجهل رهندو آهي.
آئون اُن تجسس جي پويان منظر تي هرکجي ويس ۽ پنهنجو پاڻ کي چوڻ لڳس، ”آئون هڪ منٽ ۾ ئي هن پاسي کي ڏسي واپس اچي ويندس.“ ڪنڊن منهنجي چهري کي ڦٽي وڌو هو، ۽ مون کي پنهنجين ٻنهين ٻانهن کي ڍال جي طور استعمال ڪرڻو ٿي پيو ۽ اُهي منهنجا پيرئي هئا، جن مون کي اڳيان ڌڪيو ٿي. مون جيڪو پنڌ ڪيو هو، ان جي اڌ جيترو آئون پوئتان ڇڏي آيو هوس. منهنجو پاڻ سان کنيل سامان جو ڪافي حصو، ڀڄي ڀري خراب ٿي چڪو هو ۽ منهنجا ڪپڙا ڦاٽي ويا هئا. پر آئون طئه ڪري چڪو هوس ته، هاڻ منهنجي لاءِ واپس موٽڻ ممڪن نه هو. ۽ مون کي انڌاڌنڌ سگهه ۽ ڦڙتي سان وڌڻو هو، ڇاڪاڻ جو اِهو خيال مون کي هر وقت ستائيندو رهيو ٿي ته، ڪيڏي مهل به منهنجي سگهه جواب ڏيئي سگهي ٿي ۽ آئون مٽي ۾ ملي سگهيس ٿي.
اوچتو ئي اوچتو ٿڌو پاڻي منهنجي ڳچي جي چوگرد محسوس ٿيو ۽ مون کي لڳو ته، آئون هاڻ هميشه جي لاءِ ٻڏي رهيو هوس. آئون واڙ مان نڪري اُونهي پاڻي جي کڏ ۾ ڪري پيو هوس. آئون ٿاڦوڙا هڻي نيٺ ڪناري تي پهچي ويس ۽ مدد لاءِ لاءِ رڙيون ڪرڻ لڳس. مون کي ڪناري جي هن طرفان کان، ڪنهن ماڻهو جي کلڻ ۽ ڳالهائڻ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو، ”هڪ ٻيو!“ آئون گپ مان پاڻ کي آجو ڪري اُٿيس ۽ سهڪندي سهڪندي سڪي زمين تي ليٽي پيس.
جيتوڻيڪ پاڻي جي کڏ هاڻي منهنجي نظرن کان اوجهل ٿي چڪي هئي، پر مون تي بدحواسي اڃان به طاري هئي، ڇو جو مون پنهنجي حياتي دوران، ايڏي وڏي ايراضي ۾ ڦهليل چراگاهه ۽ سج جي روشني ڪڏهن به نه ڏٺي هئي. نيرو آسمان هاڻ ڦهلجندو ٿي ويو. ۽ اُن جي هيٺان زمين جبلن، وڻن ٽڻن، گاهن، ڍنڍن ۽ ڍورن جي شڪلين ۾ پڻ ڦهلجندي ٿي ويئي. پر هتي جبل ايڏا اوچا نه هئا ۽ هن زميني منظر ۾ ڄڻ انساني جوڙجڪ جو انداز نظر آيو ٿي. تنهن ڪري جيڪڏهن لفظ ان منظر جي وسعتن جي اظهار لاءِ اڻپورا پئجي وڃن، ته ڪو به اُن کي گارڊن يا پارڪ ڪوٺي سگهيو ٿي.
جيئن ئي مون هوش سنڀاليو مون پنهنجي بچائيندڙ کان پڇيو:
”هي رستو ڪيڏانهن وڃي ٿو؟“
”ڪيڏانهن به نه، خدا جو شڪر آهي!“ هن ايئن چوندي کلي ڏنو. هن ماڻهو جي عمر 50 يا 60 سال هوندي عمر جو اهڙو ڏهاڪو جنهن تي گهٽ ۾ گهٽ اسان پاڻ سان گڏ روڊ تي هلندي اعتبار نٿا ڪري سگهون. پر هن جي لهجي ۽ انداز ۾ اهڙي ڪا به فڪرمندي جي ڳالهه ڪو نه هئي. هن جو آواز 18 ورهين جي ڇوڪري جهڙو لڳو ٿي.
”پر هي رستو ڪيڏانهن ته ويندو هوندو؟“ مون زور سان رڙ ڪئي. مون کي اُن تي تمام گهڻي حيرت ٿي جڏهن هن چيو ته، ”منهنجي حياتي بچائڻ تي هن جو شڪريو بچا آڻي.“
”هو ڄاڻڻ چاهي ٿو ته هي رستو ڪيڏانهن وڃي ٿو؟“ هن جبل تي نظر ايندڙ ڪجهه ماڻهن ڏي نهاريندي زور سان رڙ ڪندي چيو. ۽ موٽ ۾ هنن هوا ۾ ٽوپلا لهرائيندا کلي ڏنو.
پوءِ مون ڏٺو ته پاڻي جي کڏ جنهن ۾ آئون ڪريو هوس، تمام گهڻي اونهي هئي ۽ اُن جي ساڄي توڙي کاٻي طرف گهاٽي واڙ ڦهليل هئي، هتي واڙ سرسبز هئي ۽ اُن جون پاڙون شفاف پاڻي ۾ نظر آيون ٿي. پاڻي جي کڏ ۾ مڇيون ترندي نظر آيون پي ۽ اُها چوگرد سائي ۽ اڇي رنگ جي جهنگلي گلن ۾ ويڙهيل هئي. ۽ مسافرن لاءِ سڪون ۽ خوشي جو سبب بنيل هئي. پر جڏهن مون ڄاڻي ورتو ته، اها آخري حد هئي جا رڪاوٽ بنيل هئي ته گهڙي پل ۾ ئي منهنجون سڀ خوشيون وڃائجي ويون، جيڪي مون کي سائي گاهه، آسمان، وڻن، خوش پوش مسڪرائيندڙ ماڻهن، ۽ عورتن مان پلئه پيون هيون. ۽ مون محسوس ڪيو ته اها جڳهه ڪا ٻي نه پر جيل هئي، جنهن ۾ اُهي سڀ خوبصورتيون ۽ اُنهن جي وشالتا قيد هئي.
اسين بائونڊري کان پري نڪري وياسين ۽ پوءِ هڪ رستي تي هلڻ لڳاسين، جيڪو اُن سان پورو چوٽي تي هو ۽ چراگاهه مان لنگهيو ٿي. مون کي هلڻ ۾ ڏکائي ۽ تڪليف ٿي رهي هئي ۽ پنهنجي ساٿي کان پويان رهجي ويو هوس. اڳيان نڪرڻ جو ڪو فائدو به ڪو نه هو، جو اهو رستو ڪيڏانهن به ڪو نه ٿي ويو. مون ڪنهن سان به گڏ پنڌ ڪو نه ڪيو هو جڏهن کان مون پنهنجي ڀاءُ کي ڇڏيو هو.
آئون هن کي وندرائڻ لاءِ هلندي هلندي اوچتو بي دليان چوندو هوس. ”هي پڪ سان خطرناڪ آهي. ڪو به اڳتي نٿو وڌي سگهي. ڪا به واه نظر نٿي اچي. هاڻ اسين جيڪي روڊ.....“
”ها مون کي خبر آهي“.
”مون چوڻ چاهيو ٿي ته، اسين مسلسل اڳتي وڌي سگهون ٿا.“
”مان ڄاڻان ٿو.“
”اسين سدائين سکون ٿا، اڳتي وڌون ٿا، ترقي ڪريون ٿا. ڪيئن نه مون پنهنجي مختصر زندگي ۾ کوڙ ساريون ڪار گذاريون ڏٺيون آهن. مثال طور ٽرانسول جي جنگ، مالي سوال، ڪرسچن سائنس، ريڊيم وغيره“.
مون پنهنجو پيڊوميٽر ڏٺو. اُهو اڃان به 25 جي نشان تي بيٺل هو. نه هڪڙي ڊگري گهٽ نه هڪڙي ڊگري وڌ.
”اوه! اهو بيهه رهيو آهي. مون توکي ڏيکارڻ ٿي چاهيو. اهو جيترو وقت آئون توسان گڏ هلي رهيو هوس هلڻ گهربو هو. پر اِهو منهنجي پنڌ کي فقط 25 ڊگري تي ڏيکاري پيو.“
”هتي ڪافي شيون ڪم نٿيون ڪن.“ هن چيو. ”هڪ ڏينهن ڪنهن ماڻهو هتي لي ميٽ فورڊ جي رائفل آندي پر اُن ڪم نه ڪيو.“
”سائنس جا قاعدا عمل ۾ بين القوامي حقيقت ۽ حيثيت رکن ٿا ۽ سڀني هنڌن تي هڪجهڙي نموني لاڳو ٿين ٿا، ٿي سگهي ٿو ته کڏ ۾ پاڻي اُن کي نقصان پهچايو هجي ۽ انهي ڪري اُها پنهنجو ڪم نه ڏيکاري سگهي هجي. عام حالتن ۾ هر ڪا شئي ڪم ڪندي آهي. سائنس ۽ روح جي اڳتي وڌڻ جي خواهش ۽ ڪوشش ئي اُهي قوتون آهن، جن اسان کي اڄ جيڪي ڪجهه آهيون، ٺاهيو آهي.“
آئون جيئن ئي پري ٿيندو ويس مون کي اُنهن ماڻهن جي، جيڪي اسان جي پاسي کان گذريا هئا، محبت ڀري ڀليڪار ياد اچڻ لڳي، اُنهن مان ڪجهه ڳائي رهيا هئا، ته ڪجهه پاڻ ۾ ڳالهائي رهيا هئا. ڪجهه باغن ۾ ڪم ڪري رهيا هئا، ته وري ڪجهه گهريلو هنر واريون شيون ٺاهي رهيا هئا. اُهي سڀ خوش نظر اچي رهيا هئا ۽ شايد آئون پاڻ به خوشي محسوس ڪريان ها، جيڪڏهن اِهو وساري سگهان ها ته، اِها جڳهه ڪيڏانهن ڪو نه ٿي ويئي.
آئون هڪڙي نوجوان کان ڇرڪي ويس جيڪو اسان جي رستي تي، اوچتو ظاهر ٿيو. هن جي مٿي تي ڪاٺين جي ڀري هئي. هو سرسبز کيتن کي لتاڙيندو آيو ۽ اچي چشمي ۾ ٽپو ڏنو ۽ اُن ۾ ترڻ لڳو، هتي واقعي سچي پهچي توانائي ۽ سگهه موجود هئي. مون زور سان رڙ ڪئي، ”ڳوٺاڻي زندگي جي وندر ۽ مشغلو! ٻيا ڪٿي آهن؟.“
”هتي ٻيا ڪير به ناهن.“ منهنجي همسفر جواب ڏنو ۽ جيئن ئي اسان هڪ گهاٽي ۽ وڏي گاهه مان گذرياسين، ته هڪ ڇوڪري جي ڳائڻ جو آواز ٻڌڻ ۾ آيو. هوءِ پنهنجو پاڻ کي پنهجي سريلي آواز سان وندرائي رهي هئي. هن وري چيو. ”هتي ٻيو ڪير به ڪونهي.“ مون پاڻ کي متيون منجهيل ۽ هن ماحول ۾ پاڻ کي فضول پيداوار محسوس ڪيو ۽ پنهنجو پاڻ ڀڻ ڀڻ ڪرڻ لڳس: ”ته پوءِ هن سڄي منظر جو مطلب ڇا آهي؟.“
هن وراڻيو: ”ان جو مطلب ڪجهه به نه آهي پر اهو وجود رکي ٿو.“ هن لفظن کي آهستي آهستي ايئن دهرايو ڄڻ آئون ڪو ننڍڙو ٻار هجان.
”آئون سمجهان ٿو“ مون خاموشي سان چيو. ”پر آئون ان سان متفق ناهيان. هر هڪ حاصلات بيڪار آهي جيستائين اُن جو ڳانڍاپو يا تعلق ترقي سان نٿو هجي. آئون تنهنجي حد ۾ گهڻي وقت تائين بيجا دخل اندازي ڪرڻ نٿو چاهيان. مون کي هاڻ لازمي طور تي روڊ تي وڃڻ گهرجي ۽ پنهنجي پيڊوميٽر کي درست ڪرڻ گهرجي.“
”پهرين توکي گيٽ (دروازا) ڏسڻ گهرجن.“ هن چيو. ”جيتوڻيڪ اسان لاءِ گيٽ آهن پر اُهي اسين ڪڏهن به استعمال نٿا ڪريون.“
مون اُن جي ڳالهه کي مان ڏيندي مڃي ورتو ۽ گهڻي مفاصلي طئه ڪرڻ کان پوءِ، اسين کاهي وٽ اُن هنڌ تي پهچي وياسين جتي اُن مٿان ڪشادي پل بيٺل هئي. پل جي منڍ تي هڪ وڏو گيٽ لڳل هو، جيڪو هاٿي جي ڏندن جي آج جيان سفيد هو ۽ واڙ جي چوديواري ۾ ٺاهيل کانچي ۾ لڳل هو. گيٽ ٻاهر کليو ٿي. مون خوشي مان رڙ ڪئي ۽ اُن مان ٻاهر نڪري روڊ تي آيس. انهي روڊ تي جنهن کي مون ڇڏيو هو. پير گپ سان ڀريل ۽ ٻنهي پاسي ڀوري رنگ جون واڙون، جيستائين نظر وئي ٿي، ڏسڻ ۾ آيون ٿي.
”اهو منهنجو روڊآهي“ مون رڙ ڪئي.
هن دربند ڪيو ۽ چيو“. پر اِهو تنهنجي حصي جو روڊ ناهي. هن گيٽ جي ذريعي ئي انسانذات آڳاٽو لاتعداد دورن مان گذري ۽ اُن کي پهريون ڀيرو پسار ڪرڻ جي خواهش تي بند ڪيو ويو.“
مون اُن جو انڪار ڪيو. مون محسوس ڪيو ته رود جو جيڪو حصو مون ڇڏيو هو، اُهو ٻن ميلن کان وڌيڪ نه هو. پر هن پنهنجي صدين جي ضدي طبيعت جي بنياد تي وري چيو ،”اهو ساڳيو رستو آهي، اها ان جي شروعات آهي، جيتونيڪ ايئن لڳو ٿو ته اِهو اسان کان پري ٿيندو وڃي ٿو، ڪڏهن ويڪرو ته ڪڏهن ٻيڻو ٿي وڃي ٿو پر اِهو اسان جي حدن کان ٻاهر يا پري ناهي ۽ ڪنهن وقت ڪٿي نه ڪٿي اُن کي ڇهي ٿو.“ هو کاهي طرف جهڪيو ۽ هن پريشاني مان گپ مان پنهنجا پير آجا ڪيا. جيئن ئي اسان چراگاهه مان واپس گذرڻ لڳاسين، مون هن کي هن جي غلطي تي مطمئن ڪرڻ جي ڪوشش ڪندي چيو:
”رستو ڪنهن وقت ويڪرو يا ٻيڻو ٿي وڃي ٿو، اُن جي پڪ آهي. پر اِهو اسان جي نظم و ضبط جو حصو هجي ٿو پر اُن تي ڪير شڪ ڪندو ته اُن جو عام لاڙو يا رخ اڳتي نه آهي؟ ڪهڙي منزل ڏانهن جنهن جي اسان کي خبر نه آهي؟ ممڪن آهي ته اِهو رستو ڪنهن پهاڙ ڏي ويندو هجي، جتي اسين آسمان کي ڇهي سگهندا هجون. ٿي سگهي ٿو ته اهو رستو سمنڊ ۾ ويندو هجي، ۽ اُن جي گهرائي ۾ موجود جبل جي پاڙ کي ڇهندو هجي. پر اهو رستو اڳيان ئي وڃي ٿو. ان ۾ ڪير شڪ ڪندو؟ اِهو خيال ئي آهي، جيڪو اسان کي پنهنجي پنهنجي طريقي سان حاصل ڪرڻ تي اُڪسائي ۽ آماده ڪري ٿو ۽ اسان ۾ همٿ ۽ سگهه پيدا ڪري ٿو. جيڪا تو ۾ ڪو نه آهي. هاڻ اُهو ماڻهو جيڪو اسان جي ڀرسان گذريو. اهو صحيح آهي ته هو سٺي نموني ڊوڙي سگهيو ٿي، سٺي نموني تري سگهيو ٿي ۽ بهتر نموني ٽپو ڏئي سگهيو ٿي، پر اسان جي نظر ۾ اُهي به ماڻهو آهن جيڪي اڃان به تيز ڊوڙي سگهن ٿا، اڃان به بهتر انداز ۾ تري سگهن ٿا ۽ اڃان به وڌيڪ اوچائي تائين ٽپو ڏئي سگهن ٿا، خصوصي صلاحيتون ۽ گڻ توکي حيرت ۾ وجهي سگهن ٿيون ساڳئي نموني اُها ڇوڪري......“
اتي مون پنهنجي پاڻ ڳالهه ڪٽيندي رڙ ڪئي. ”اها منهنجي لاءِ ڪيڏي نه خوشي جي ڳالهه هئي. آئون قسم کڻي چئي سگهيس ٿي ته اها مس ايليزا ڊمبلي هئي جنهن جا پير آبشار ۾ نظر آيا ٿي!.“
هن کي يقين هو ته هوءِ ئي اُها هئي
”ناممڪن! مون هن کي روڊ تي ڇڏيو هو. ۽ هن کي شام جو ٽن برج ويلس ۾ ليڪچر ڏيئڻو هو. ڇو هن جي ٽرين ڪينن اسٽريٽ اندر ڇڏيندي.... بيشڪ منهنجي واچ ٻين شين جيان بيهه رهي هئي. هوءِ سڀني ۾ آخري عورت هئي جيڪا اُتي موجود هئي.
”ماڻهو گڏجاڻين ۾ هميشه هڪ ٻئي کي حيرت ۾ وجهندا آهن. سڀ شفقتون ۽ صنفون واڙ مان ئي اينديون آهن ۽ هر وقت اينديون رهنديون آهن. جڏهن هو ڊوڙ ۾ اڳيان نڪري ويندا آهن، جڏهن هو پوئتان نهاريندا آهن، جڏهن هو مري ويلن کي ڇڏڻ ايندا آهن. آئون اڪثر بائونڊري جي ويجهو بيهه، رستي جي آوازن کي ٻڌندو آهيان. توکي خبر آهي ته اُهي ڪهڙا هوندا آهن؟..... ۽ حيرت لڳندي اٿم جڏهن ڪو الڳ ٿي ويندو آهي. اها منهنجي لاءِ تمام خوشي جي ڳالهه هوندي آهي جڏهن آئون ڪنهن کي کاهي مان ڪڍندو آهيان، جيئن مون تنهنجي مدد ڪئي. اسان جو ڳوٺ آهستي آهستي والارجي رهيو آهي جيتوڻيڪ اهو سموري انسانذات لاءِ وسيلو ٺاهيو ويو هو.“
”انسانذات جا ٻيا مقصد آهن.“ مون آهستي چيو، منهنجو خيال هو ته هو اُن جي معنيٰ چڱي طرح سمجهي سگهيو ٿي. ”۽ مون کي اُنهن ۾ شامل ٿيڻ گهرجي.“ مون هن کي شام جي وقت خدا حافظ چيو، اُن وقت سج لهي رهيو هو ۽ منهنجو اندازو هو ته، آئون رات ٿيڻ کان اڳ ئي رستي تي پهچي ويندس. منهنجي گهڙيال کي ڏسندي، هن مون کي جهليندي رڙ ڪئي، ”بهتر آهي تون هاڻي نه وڃ.“ مون هن کان ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي، ڇاڪاڻ جو اسان کي عام ماڻهن ۾ دلچسپي نه هوندي آهي ۽ هن جي شرافت ۽ شيلتا مونتي گران گذري رهي هئي. پر منهنجين سڀني ڪوششن جي باوجود به پوڙهي ماڻهو مون کي وڃڻ نه ڏنو. جيئن ته ڪشتي راند ۾ منهنجي مهارت ناهي، انهي ڪري مون هن کي مان ڏيندي هن جي پويان هلڻ مناسب سمجهيو.
اها حقيقت هئي ته آئون جتي موجود هئس اڪيلي سر ان جڳهه کي ڳولي نٿي سگهيس. ۽ مون کي اُميد هئي ته جڏهن مون کي جڏهن ٻيا نظارا ڏسڻ ۾ ايندا جن بابت پريشان هوس ته هو ضرور مون کي اوڏانهن واپس موٽائي سگهندو. پر مون فيصلو ڪري ورتو ته، ٻهراڙي ۾ ننڍ نه ڪبي. ڇو جو مون کي اُعتبار نه هو ۽ اُنهن ماڻهن تي پڻ، جن ۾ دوستانه شئي نالي ڪجهه به نه هو. جيتوڻيڪ آئون بکايل هئس، پر آئون اُنهن جي شام واري ماني يعني کير ۽ ڦل فروٽ ۾ شامل نه ٿيس. ۽ جڏهن اُنهن مون کي گل ڏنا ته مون اُهي بنا سواس وٺڻ جي ئي ڦٽي ڪري ڇڏيا. رات جو اُهي جانورن وانگر ليٽي پيا. ڪجهه جبلن جي پٿريلي زمين تي، ته وري ڪجهه پٽ تي اُڳيل گاهه تي لهندڙ سج جي جهڪي روشني ۾، آئون بک، ٿڪاوٽ ۾ ساڻو پنهنجي خشڪ طبيعت گائيڊ جي پويان تڪڙو تڪڙو هليس ٿي ۽ منهنجي ڪنن ۾ بي ساخته ڀڻ ڀڻ جو آواز پهتو ٿي، ”مون کي زندگي ڏي، جدوجهدن ۽ فتحن سميت، سڀني ناڪامين ۽ نفرتن سميت، اُن جي اونهين وسعتن، معنائن ۽ اڄاتل منزلن سميت!.“
آخر ۾ اسان انهي جڳهه تي پهتاسين، جتي گول کاهي جي مٿان ٻي پل ٺهيل هئي ۽ جتي هڪ ٻيو گيٽ لڳل هو، جنهن واڙ جي حدن کي ورهايو ٿي. اهو پهريئن گيٽ کان مختلف هو ۽ اندر کليو ٿي. مون جهڪي روشني ۾ هڪ دفعو وري اهڙو رستو ڏنو جهڙو آئون اڳي ڇڏي آيو هوس. ناهموار، مٿي وارو، جنهن جي ٻنهي پاسي جيستائين نظر وئي ٿي کرکريون واڙون هيون.
مون کان اُن منظر تي خاموش رهيو نه ٿيو ۽ مون کي لڳو ته، هاڻ مون تي پنهنجو ڪنٽرول ختم ٿي چڪو هو. هڪڙو ماڻهو اسان جي ڀرسان گذري رهيو هو، جيڪو رات گذارڻ لاءِ جبل ڏي وڃي رهيو هو. هن جي ڪلهي تي هڙ هئي ۽ هٿ ۾ پاڻي جو دٻو. آئون اسان جي هن ڊوڙ ڊڪ واري منزل کي وساري ويٺو هوس. آئون اُهو رستو به وساري ويٺو هوس، جيڪو منهنجين اکين جي اڳيان گذريو هو. آئون ڊوڙندو هن وٽ پهتس ۽ هن جي هٿن مان پاڻي جو دٻو کسي پاڻي پيئڻ لڳس.
جيتوڻيڪ اهو بيئر جيترو تيز ۽ قوت بخش نه هو، پر اُن منهنجي ٿڪل ۽ ٽٽل جسم تي جلدي اثر ڪري ورتو. مون غنودگي ۾ پوڙهي ماڻهو کي گيٽ بند ڪندي ڏٺو ۽ هن کي اهو چوندو ٻڌو، ”اها ئي جڳهه آهي، جتي تنهنجو رستو ختم ٿئي ٿو ۽ هن گيٽ جي ذريعي انسانيت، جيڪا اتي ڇڏي وڃي ٿي سا اسان وٽ اچي وڃي ٿي.“
جيتوڻيڪ منهنجا حواس ويسر ۾ ٻڏي رهيا هئا، پر ايئن لڳو ته ڄڻ اُهي ڦهلجي ماضي جي منظرن ۾ پهچي ويا هئا. اُهي بلبلن جا جادوئي گيت سمجهي سگهيا ٿي ۽ نظرن کان اوجهل سڪل گاهه جي خوشبوءِ سونگهي سگهيا ٿي ۽ مرجهايل آسمان ۾ ٽمڪندڙ ستارن کي پسي سگهيا ٿي. اُهو ماڻهو جنهن جو بيئر مون چورايو هو ۽ جنهن منهنجي ننڍ جي اثرن کي آهستي آهستي گهٽايو هو اُهو ڪو ٻيو نه پر مون جڏهن ڪنڌ کڻي ڏٺو ته اُهو منهنجو ڀاءُ هو!.
***