4
اسان جي بس ڳاڙهي سگنل سامهون بيٺل آهي، ڪافي گاڏيون بيٺيون آهن، پرهڪ ڪار ٽريفڪ جي ڳاڙهي سنگل کي نظر انداز ڪندي اڳيان هلي وئي. اهڙي قسم جون حرڪتون توهان سڄي يورپ ۾ صرف اٽليءَ ملڪ ۾ ڏسندا، ٻئي ڪنهن به ملڪ ۾ نه، اسان جي بس جي ڀرسان هڪ بهترين بگي اچي بيٺي جنهن ۾ سياح ويٺا آهن، بگيءَ جو گهوڙو ڏاڍو ٿلهو متارو آهي.
آسٽريليا جا ننڍي قد جا گهوڙا ته اسان جي ڳوٺ ويجهو ديوان شگرمل ۾ به جام هلن، پر هي وڏو ۽ ٿلهو متارو گهوڙو ڏسي مونکي ڊزني لينڊ جا گهوڙا ياد اچي ويا. جنهن جهڙا ڊگها ۽ ٿلها گهوڙا مون اڃان تائين پنهنجي زندگي ۾ ڪٿي به ڪونه ڏٺا آهن. سگنل کليو ته اسان جي بس به هلي. روم جيڪو دنيا جو قديم ترين شهر آهي، ته وري اڄ جو روم دنيا جو جديد ترين شهر پڻ آهي. جنهن جا ايئرپورٽ ريلوي اسٽيشن، بس ٽرمينل، انڊر گرائونڊ ميٽرو سروس، ڪلبون، ڊسڪو ڪلبون، نائيٽ ڪلبس، چوڪ ، چوراهه، روڊ، سروس روڊ، گارڊن پارڪس، ۽ سوين هزارين لگزري ڪارون ڏسي ماڻهو حيران ٿيو وڃي، ته هنن جو ماضي به عظيم هو ۽ حال به حيران ڪندڙ آهي باقي مستقبل جي خبر خدا کي.
پر اسان جو ماضي يعني موهن جو دڙو، ڪاهو جو دڙو ۽ رني ڪوٽ کي ڏسي سڄي دنيا کي ته حيرت آهي پر اسان جو حال ڏاڍو هيڻو آهي. شل اسان پنهنجي راڄ ڀاڳ جا ڌڻي پاڻ ٿيون ته هي گوندر گذرن. ڪهڙي ڪمي آهي اسان وٽ. اڄ جي دنيا جي عظيم دولت سان اسان مالا مال آهيون. مثلا پيٽرول، گئس، ڪوئلو، طويل سامونڊي پٽي جنهن تي دنيا جا ٻه وڏا سامونڊي بندر، ڪراچي پورٽ ۽ قاسم پورٽ،ڪراچي ايئرپورٽ پڻ دنيا جي اهم حصي ۾ آهي. جنهن جي پڻ هڪ تمام وڏي اهميت آهي، دنيا جو جديد ترين ايريگيشن سسٽم جنهن بدولت سنڌ ۾ خدا تعاليٰ زراعت جي هر هڪ جنس هت پيدا ڪئي آهي. ڪهڙو فروٽ، سبزي ۽ اَن آهي جيڪو اسان وٽ ڪو نه ٿو پيدا ٿئي. ڪهڙِو وڻ ٽڻ، ٻوٽو گل ۽ ول آهي جيڪا اسان وٽ ڪونه ٿئي. دنيا ۾ اهو ڪهڙو پکي ۽ جانور آهي جنهن جو گوشت، کير ۽ بيضو دنيا ۾ ته آهي پر اسان وٽ ڪونه ٿئي. سهڻيون سرسبز آباد سون ورنيون ٻنيون جنهن جي ڪُک مان پئٽرول، گئس، ڪوئلو، ٿر مان دنيا جو پهريون نمبر ماربل نڪري ٿو. جيڪو تقريبن سڀ جو سڀ ٻاهرين ملڪن ڏانهن ايڪسپورٽ ٿئي ٿو. جر جي وڏي حصي جو پاڻي مٺو آهي جنهن تي هزارين ٽيوب ويلن وسيلي پاڻي حاصل ڪري اسين سنڌ جي سينڌ کي سرهو ڪريون. دنيا جون مشهور ڍنڍون منڇر. ڪينجهر ۽ هاليجي دنيا جي عظيم ندين مان هڪ درياءِ سنڌ اسان وٽ آهي، پر تڏهن به اسان هيڻا آهيون. ڇو ته اسان ۾ ٻڌي نه آهي. اسان زندگيءَ کان هرڻ وانگر ٿا ڀڄون. اسان جي هزارن سالن جي تاريخ ۾ اسان سدائين ڊفينس ڪيو آهي. ڪڏهن به افينس نه ڪيو آهي. تنهن ڪري اسان جي ڌرتي جنهن جون سرحدون ڪشمير کان ڪيٽي بندر تائين پکڙيل هيون. سي هاڻ وڃي ٿيون سسنديون ۽ گهٽجنديون، خدا ڄاڻي ڪٿي وڃي دنگ ٿيندو. واقعي اسان پنهنجي وڏڙن جا ڏوهاري آهيون جو اسان انهن جي سرزمين ۽ ورثي کي سنڀالي نه سگهياسين. جنهن جو ئي اسان لوڙهه لوڙهي رهيا آهيون.
بندر جا ڀئين، سکاڻيان مَ سمهو،
ڪپر ٿو ڪن ڪري، جئين ماٽي منجهه مهي،
ايڏو سور سهي، ننڊ نه ڪجي ناکئا.
چوندا آهي ته ”پٿر پرايو سور سڀ ڪا پنهجي پٽي“ واقعي ڏکن ۽ سکن ٻنهي گهڙين ۾ اکيون ڀرجي اينديون آهن.
سو روم جي هن حسين وادين ۾ گهمندي ڦرندي پنهنجا ڏک سک ياد آچي ويا. اسان جي بس اچي ڪولوزيئم جي ٻاهران بيٺي. هي هڪ قسم جي راندين جو اسٽيڊئم آهي جيڪو هزارين سال اڳ جي حاڪمن پنهنجي وندر لاءِ جوڙايو هو پر ان ۾ هر عام خاص کي اندر داخل ٿيڻ جي اجازت هئي.
قديم دور جون رانديون نه پر خون جون هوليون هيون، عجب آهي يورپ ۾ ڪئين جنگون وڙهيون ويون پر هنن پنهنجي تاريخي ورثن کي ذرو به نقصان ڪونه پهچايو جنهن ڪري هو اڄ به زندهه آهن ۽ هنن جو پنهنجي قديم تهذيبن جي ڪري سڄي دنيا جي اڳيان ڪنڌ اوچو آهي. ۽ اسان موهن جي دڙي کوٽيندڙ مجمندار کي صرف انهيءَ ڪري قتل ڪيو جو هن جي هٿن ۾ پتل جي چمڪندڙ رنبي هئي.جيڪا اسان جي لاڙڪاڻي وارن چانڊين سمجهيو ته سون جي ڪا شئي آهي. جيڪا هو اسان کان لڪائي پيو ۽ اسان هن کي قتل ڪري سندس پتل جي رنبي لڪائي ڇڏي ۽ ائين اسان جو ڪنڌ تاريخ جي اڳيان سدائين جهڪيل رهندو، ڇو ته اسان تاريخ جا مجرم آهيون. اسان جي بس جي بيهڻ تي اسان سڀ هيٺ لهون ٿا هن قديم ماڳ تي روم جي عظيم اڌاوتن مان هڪڙي عمارت ڪولوزيئم Colosseum جي نالي سان موجود آهي جيڪا راندين جي اکاڙي طور ڪم ايندي هئي. هن عمارت جي اڏاوت شهنشاهه ويسپاسين vespasian سن 72ع ڌاري شروع ڪئي هئي، ۽ اٽڪل اٺ سال پوءِ سندس پٽ شهنشاهه ٽائيٽس Titus انهيءَ تعمير جي تڪميل ڪئي. هن عمارت ۾ قومي راندين جو لڳاتار هڪ سئو ڏينهن تائين هلندڙ جشن ملهايو ويو هو. هتي ٿيندڙ سموريون رانديون ويڙهه تي مشتمل هيون. جن مان ماڻهن جي هڪٻئي سان جنگي جوڌن جي صورت ۾ هٿياربند ويڙهه، ماڻهن جي مختلف جانورن سان بچاءُ واري يا شڪار ڪرڻ واري ويڙهه ۽ مختلف جانورن جي باهمي ويڙهه شامل هئي. هنن سمورين راندين ۾ وحشت ۽ دهشت وارو عنصر غالب هوندو هو. تنهن ڪري پنجين عيسوي صديءَ ۾ اهي رانديون غير قانوني ڄاڻائي بند ڪيون ويون ۽ هن عمارت ۾ ڪم آيل پٿر ٻين اڏاوتن ۾ استعمال ٿيڻ لڳو. هن وقت هي عمارت جو اڳوڻو شان مان باقي ڪونه رهيو آهي، ۽ فقط ڍانچو وڃي بچيو آهي. مگر سندس اهميت اڃا تائين برقرار آهي ڇو ته سموري دنيا ۾ راندين جا اسٽيڊيم هن طرز تي ٺهيل آهن.
اسان جي بس جي ڀرسان ڪو چرچ هو. جنهنجي ٻاهران وڏي تعداد ۾ سفيد رنگ جون ڊگهيون گاڏيون گلن سان سينگاريل بيٺيون آهن، جنهن مان گهوٽ ڪنواريون پيا لهن ۽ چڙهن. جن کي نهايت ئي سهڻا سفيد ڪپڙا پهريل آهن. جن جي منهن تي خوشيءَ جو اظهار آهي اهڙي خوشيءَ جو اظهار. انسان زندگيءَ ۾ صرف هڪ دفعو سيج تي وڃڻ لاءِ ڪندو آهي. گهوٽ ڪنواريون هڪٻئي کي ڳلي لڳي ڳالهيون ڪري لب لبڙن سان ملائي چمي رهيا آهن، نه ڪنهن جو ڊپ نه ڊاءُ، ۽ چپڙا چمندي گرجا مان اچي وڃي رهيا آهن.۽ پڻ وڏي تعداد ۾ اهڙيون سفيد گاڏيون اچي وڃي رهيون آهن. جيسين بس جا سياح سڀ گڏ ٿين تيسن اسان به اهو تماشو ڏسي دل ئي دل ۾ خوش ٿي رهيا آهيون. هيتري تعداد ۾ گهوٽ ڪنواريون هڪ ئي جڳهه تي هڪ ئي وقت زندگيءَ ۾ پهريون دفعو ڏسي رهيو آهيان. اسان جي بس ۾ سياح پهچي چڪا آهن. بس روم جي رستن تي هلي رهي آهي. مون روم سان گڏوگڏ سموري اٽليءَ جي سڀني شهرن ۾ اها ڳالهه چڱي طرح محسوس ڪئي ته هتي جا گهر ۽ فليٽ باقي سموري يورپ کان مختلف اسان جي ملڪ جي گهرن، فليٽن وانگر ٺهيل آهن. مثلا جيئن پاڻ وٽ گهر ٺهرائڻ وقت روشني ۽ هوا جو خيال رکندي ڪمرن جي اڳيان ورانڊا، بالڪونيون، وڏيون وڏيون دريون ۽ وينٽيليٽر ٺهيل هوندا آهن. اٽليءَ ۾ به ماڻهن جي رهائش جا گهر ۽ فليٽ بلڪل اهڙيءَ ئي ترتيب سان ٺهيل هئا. اسان کي اٽليءَ ۾ هڪ هفتو رهڻو هو. ان کان اڳ اسان لنڊن، بيلجيم، لگزمبرگ ۽ سوئيزرلينڊ مان گهمي آيا هئاسين. تنهن ڪري اسان کي هت ڪافي گرمي محسوس ٿي رهي هئي. هت مقامي ماڻهن کي ڪپڙا ته اهڙا پيل آهن، جهڙا ڪپڙا گرم ملڪن جا ماڻهو پائيندا آهن. ته جيئن گرمي گهٽ لڳي. شهرکان ٻاهر ايگريڪلچر فارمن تي اهڙا بنگلا نظر آيا جوڄڻ سنڌ وانگيان ڪنهن زميندار جو زمين تي ٺهيل بنگلو. پنهنجي لاءِ گهر پنهنجي ملڪ جي ماحول ۽ آبهوا ماحول مطابق ٺهرائن ٿا.۽ اٽليءَ جي ماڻهن به ائين ئي پنهنجي رهڻ لاءِ گهر ٺهرايا آهن. جهڙي هتان جي موسم ۽ آبهوا آهي اهڙو اثر انهن جي رهڻي ڪهڻي سان گڏوگڏ ڪپڙي، لٽي ۽ کاڌي، پيتي تي به ظاهر آهي، ساڳيا اثر هتان جي ماڻهن جي بناوت ۽ مزاج ۾ به نظر اچن ٿا.
جتي هاڻ اسان بيٺا آهيون ان ڀرسان رستي جي پرئين طرف رومن فورم Roman Forum يعني اصل روم شهر جو مرڪزي حصو واقع آهي. سلطنت جي زوال ۽ عيسائيت جي فروغ سبب شهر پڻ زوال جو شڪار ٿيو. پوءِ ڪيترن ئي وحشي حملا آورن شهر کي لٽي ۽ ڦري کيس کنڊرن ۾ تبديل ڪري ڇڏيو. تاريخ جي وچئين ۽ روشن خيالي وارن دورن دوران شهر جي ٻين ڀاڱن ۾ نيون جايون جوڙڻ لاءِ گهربل شيون خاص طور تي پٿر هن علائقي جي ڦٽل عمارتن مان وڏي مقدار ۾ ڪڍي ڪم آندو ويو.
انهن قديم آثارن جي بچائڻ لاءِ انهن جي ڇنڊ ڦوڪ پڻ کوٽائي وسيلي ئي ٿي. انهيءَ سلسي ۾ کوٽائي جو ڪم اوڻيهين صديءَ جي شروعات کان چالو ٿيو. جيڪو مختلف صورتن ۽ مرحلن موافق اڃا تائين هلندڙ آهي. ڪافي ڀاڱي ۾ کوٽائي هلندڙ آهي. تنهن ڪري اهو ڀاڱو نمائش ۽ گهمڻ ڦرڻ لاءِ اڃا تائين بند آهي. هن فورم جي وچ مان لنگهندڙ گهٽي قديم روم جي بهترين گهٽي هئي.
ان کانپوءِ اسين پهتا آهيون شهر جي مرڪز جي ڏکڻ ۾ پيليٽين هل Palatine hill جيڪو سرڪو ماسينو Circo Massino نالي هڪڙي عالشان ۽ سرسبز ميدان ۾ آهي. هي ميدان قديم شهر جو گهوڙي گاڏين جي ڊوڙ واري مقابلي جو مکيه ميدان هوندو هو. هي ميدان ايترو وڏو ۽ ڪشادو هوندو هو. جو اتي هڪ ئي وقت فقط گهوڙي گاڏين جي ڊوڙ وارو مقابلو ڪندڙ ماڻهن جو تعداد ٻن لکن کان وڌيڪ هوندو هو. جيڪڏهن هن ميدان جو اڌ حصو به اڃا تائين سلامت هجي ها ته ڪولوزيئم وانگر هن ميدان جو پڻ دنيا ۾ چرچو هجي ها.
روم شهر جا هي قديم ماڳ مڪان ڏسندي، ڏسندي اسان کي ڏهن ڪلاڪن کان به وڌيڪ ٽائيم ٿي ويو آهي. دل پئي چاهي ته اڃا گهڻو ڪجهه ڏسجي پر هاڻ ٽائيم ختم ٿي ويو آهي ۽ اسان جي بس جو رخ هاڻ اسان جي هوٽل ڏانهن آهي ۽ باقي ماڳن جو سير سڀاڻي ڪرائيندا. خير اسان اڄ.
1- سينٽ پيٽر وارو چرچ باسيليڪا
2- سسٽائين چيپل يا گرجا
3- ڪولوزئيم
4- بلي فورم
5- پيليٽين هل
جهڙا خوبصورت ماڳ ڏٺا آهن بس ۾ موجود سمورا سياح اڄ جي ٽوئر تي هڪٻئي سان ٽيڪا ٽپڻي ڪري رهيا آهن. ونود ۽ نور به ٿڪل لڳي رهيا آهن، اسان جي بس هوٽل پهچي چڪي آهي ۽ اسان بس مان لهي هوٽل جي لابيءَ ڏانهن وڃي رهيا آهيون ته اسان جي گائيڊ اسان کي ٻڌايو ته سڀاڻي صبح جو ٺيڪ اٺين بجي بس ۾ سوار ٿي ٻاهر هلبو.
اسان ڪمري تي پهچي ڪجهه دير آرام ڪري شاور ورتو. چانهه پي ٻاهر وڃڻ لاءِ تيار ٿي هوٽل رسيپشن کي چاٻي ڏيئي ٻاهر گهمڻ لاءِ نڪري پياسين اونهاري جي موسم ۾ روم ۾ ڏينهن رات تمام گهڻي رش هوندي اهي. ڄڻ ته سياح نجو ميلو لڳو پيو آهي. مختلف ملڪن جا مختلف زبانون ڳالهائيندڙ ماڻهو موجود آهن جن سان سڄو شهر ڀريو پيو آهي.
شهر ۾ سياحن جي سهوليت لاءِ انڊر گرائونڊ، ميٽرو سروس آهي جيڪا رات جو ساڍين يارهين بجي بند ٿيو وڃي پر ٽيڪسيون چوويهه ڪلاڪ پيون هلن. پر انهيءَ کانسواءِ هتي سڀني کان سٺي، سستي ۽ تيز رفتار سواري شهر ۾ هلندڙ A.T.A.C بس سروس آهي جيڪا سڄي شهر ۾ صبح جو پنجين بجي تائين هلي.
سڄي شهر ۾ مهانگيون هوٽلون سون جي تعداد ۾ آهن. پر ريلوي اسٽيشن جي ويجهڙائي ۾ توهان کي سستيون هوٽلون به جام ملنديون.
روم شهر ۾ حڪومت طرفان به سياحن لاءِ هڪ سستي اوسٽيلو ڊيل فورم اٽاليڪو Osttello del foro Italico نالي هاسٽل ٺهرايل آهي. جنهن ۾ سدائين سياحن جي پيهه لڳي پئي آهي. پر جي ڪجهه ڏينهن اڳواٽ فون ڪري ڪمرو بڪ ڪرائجي ته ڪمرو مليو وڃي. ڪڏهن ڪڏهن ته اڳواٽ بڪنگ کانسواءِ به ڪمرو مليو وڃي. پر اهڙو آسرو نه رکڻ گهرجي. بهتر ٿيندو ته اڳواٽ بڪنگ ڪرائي ڇڏجي. هت روم شهر ۾ YWCA نالي ٻي به هڪ بهترين هاسٽل آهي جيڪا ريلوي اسٽيشن کان صرف ڏهن منٽن جي پنڌ تي آهي. پر اها صرف عورتن لاءِ مخصوص آهي. ات مردن کي ڪمرو ڪونه ڏيندا آهن. ڪو ٽوئرسٽ روم گهمڻ وڃي ته کيس ايئرپورٽ بس ٽرمينل يا ريوي اسٽيشن تي حڪومت طرفان سياحن جي رهنمائي لاءِ آفيس مان انگريزيءَ ۾ ڪتابچو ۽ نقشو ضرور وٺڻ گهرجي. جنهنجي مدد سان ٽوئرسٽ کي روم گهمڻ آسان ٿي پوندو. هن آفيس جي ٻاهران وڏن اکرن ۾ ٽوئرسٽ انفارميشن آفيس Tourist Information office جا بورڊ لڳا پيا آهن. اهي توهان کي هوٽلن ۽ هاسٽلن ۾ بڪنگ به ڪرائي ڏيندا.
روم شهر ۾ سرڪاري ٽوئرسٽ آفيسن کان سواءِ ڪافي تعداد ۾ خانگي ادارا به آهن جن ۾ نيشنل ٽوئرسٽ آرگنائيزيشن ۽ انجوائي روم Enjoy Rome خاص قابل ذڪر آهن. جنهن جون آفيسون پڻ توهان کي مک مک جڳهين تي ملنديون.
اٽليءَ جي قومي ايئر لائين Alitalia ۽ برٽش ايئر ويز جون آفيسون سوليٽي روڊ تي آهن. T.W.A ايئر سروس ٿامس ڪوڪ وارن جون آفيسون باربيني روڊ تي آهن. روم شهر ۾ خاص ريسٽورانٽ، بارون. ڊسڪو ڪلب راڪ ۽ جاز هيٺيان آهن.
روم شهر جون مکيه رهائش جون هوٽلون هيٺ ڏجن ٿيون.
1- ايبروزي Abruzzi
2- ڪيپٽل Capitol
3- ڊي رينزو De Rienzo
4- جرمينو Germano
5- منارا Manara
6- ناوونا Navona
7- پريٽي Prati
8- سميرالڊو Smeraldo
9- ايليمنڊي Alimandi
10-ڊيلا لونيٽا Della Lunetta
11-فالٽي ٽاورس Fawlty Towers
12-ڪيٽي Katty
13-مارسلا Marsala
14-پيروگيا Perligia
15-رومانو Romano
16- سول Sole
17- ڪينڊي Kennedy
18- موناڪو Monaco
19- پڪولو Piccolo
20- روسٽٺا Rosetta
21- ٽوني Tony
روم شهر جي کاڌي پيتي جون مکيه ريسٽورانٽون هيٺيون آهن.
چند آفريڪي ريسٽورانٽن مان هڪڙو 1-Hosteria Africa
بس ٽرمينل وارو ريسٽورانٽ 2-Hostera Archetto
ميڊونا ڊي مونٽي رستي تي واقع 3- Alle Carette
ڊيگلي آرٽسٽي رستي تي 4-Da Augusto
باسڪيٽو رستي تي 5- II Boscaiolo
ڪورالو رستي تي 6- Dragon Garden
ميرولانا رستي تي 7- II Carallo
نهايت سستو 8- La Diligenza Rossa
پيٽيڪو اوٽاويا رستي تي 9- Filletti di Baccala
ڪينسريا پلازه وٽ 10- Da Giggetto
سيفراسسڪو رستي تي 11-Grappola D’ Oro
يونسينو رستي تي 12- Ivo
وريزيو اينٽونري رستي تي 13- Al Leoncino
ٽبرٽينا رستي تي 14- II Piccolo Alpino
نريٽ ٽراسٽيريئر علائقي ۾ 15- Pizza Alpino
زاسٽيويئر علائقي ۾ ڪاسميٽو رستي تي 16-Popi Popi
روم شهر جون مکيه بازارون هيٺيون آهن.
پيس شاهراهه تي 1- Antica cage Della pace
ٽراسٽيويئر علائقي ۾ 2- Bar San cotito
مارٽينو مونٽي رستي تي 3- Druid’s
ڪيور رستي تي 4-Enteca Cavour
اومارٽا رستي تي 5- Fiddler’s Elbow
اسڪالا پلازه ۾ 6- La scala
لنگهريٽا رستي تي 7- Traste
ويٽرينا رستي تي 8- La vetrina
فيوري ڪيمپ ۾ سوشل سينٽر 9- Vineria
پائينو رستي تي 10- Forte Presntino
ٽيسٽا سيو علائقي ۾ 11- Villagio Globale
روم شهر جا مکيه ڊسڪو ڪلب هيٺيان آهن.
مونٽي ٽيسٽاسيو رستي تي 1- L’ Ali Bi
ايئرپورٽ واري رستي تي 2- Iteaven
ويليٽري رستي تي 3- Alien
ٽيگيا مينٽو رستي تي 4- Piper
ڪارڊينل ميري رستي تي 5- Angelo Azzurro
آريليا رستي تي 6- Soul II Soul
ڪيمنيا رستي تي 7- Blue Zone
فيونري رستي تي 8- B.Side
ماريو فيوري رستي تي 9- Gilda
Live Mudic, Rack, jazz and Latin.
ڪمرشل رستي تي ڊسڪو ناچ گهر 1- Alpheus
ٽراسٽيويئر علائقي ۾ جاز 2- Big Mama’s
مونٽي ٽيسٽاسيو رستي تي گڏيل ڪلب 3- Café Latino
ڪيمبر مورا رستي تي بار، ڊسڪو لو ميوزڪ 4- Ciroco Degli Artisti
ڪريسينزيو رستي تي جاز لو ميوزڪ 5-Fonclia
پيازا جي رومانو سينيما ۾ لو ميوزڪ ۽ ناچ 6- Palladium
ڪارڊيلو رستي تي لو جاز ڪاڪٽيل بار 7- St: Louis
سينفرسيڪو رستي تي لاطيني لو ميوزڪ بار 8- Yes! Brazil
Classical music, Opera and filair
گريسي رستي تي 1- Accademia di santa Cecilia
فائيرينز رستي تي 2- Teatro Dell’s Opera
ٽراسٽيوئر علائقي ۾ انگريزي فلمون ڏيکاريندڙ سينيما 3-Pasquino
غير رومي فلمون ڏيکاريندڙ سينيما 4- Nuovo Sacher
ڪارڊينل رستي تي فلمون ڏيکاريندڙ سينيما 5- Alcazar
اسان پنڌ ئي پنڌ اڳتي وڃي رهيا آهيون. منا ٻڌايو ته سرٽين چيپل ۾ مائيڪل اينجيلو جو پورهيو ڏسيو ماڻهو دنگ رهجيو وڃي ۽ ماڻهوءَ کي هي جهان ئي وسريو وڃي. ڄڻ ته ماڻهو خوابن جي ڪنهن دنيا ۾ فرشتن ۽ روحن سان گڏ گهمي ڦري رهيو آهي. ڇا ته محنت ٿيل آهي يقين ئي نٿو اچي ڪيترو نه وقت لڳو هوندو هنن خوبصورت تصويرن کي ٺاهڻ ۾ ۽ انهن ۾ رنگ ڀرڻ ۾.
چون ٿا مائيڪل اينجيلو هي ڪم چئن سالن ۾ پورو ڪيو هو. جيڪو ڏهه هزارن فوٽن جي ايراضيءَ تي مشتمل آهي. هي ڪم روم جي حاڪم جوليس ٻئي جي حڪم تي مائيڪل اينجيلو ڪيو. پر هو خوش نصيب هو جو اڄ انهيءَ پورهئي ڪري سڄي دنيا کيس ياد ٿي ڪري.
پر حقيقت ۾ ايشيا ۾ تاج محل، اجنتا الورا، کجوراهو جو پورهيو هن ڪم کان هزارين دفعا ڏکيو آهي. پر جن هٿن سان اهي عظيم شاهڪار ٺهي راس ٿيا تن جي ڪابه خبر ڪانهي.مائيڪل اينجيلو وانگر يورپ جا ٻيا مشهور فنڪار پڪاسو، رافيل ليونارڊو ڊائي ونچي اڄ يورپ سان گڏ سڄي دنيا ۾ مشهوري ماڻي رهيا آهن. ۽ سڄي دنيا کين عزت جي نگاهن سان ياد ٿي ڪري پر اسان جا هي تخليقڪار جن هيڏا وڏا جبل ڏاري هي پورهيو ڪري دنيا کي حيرت ۾ وجهي ڇڏيو آهي، تن جي ڪابه خبر ڪانهي.
ڪافي وقت ٿي چڪو آهي، صبح سوير اٿڻو آهي سو هڪ هندستاني هوٽل جهانگير تي ماني کاڌي سين. سڄي دنيا ۾ هندستاني هوٽلون جام آهن جن تي توهان کي هر قسم جو پنهجي ملڪ جهڙو کاڌو ملي، پر کاڌي ۾ جيڪو سواد انهن انڊين ريسٽورانٽ جولنڊن ۽ ٽوڪيو جي بازارن ۾ آهي اهڙو ٻي سڄي دنيا جي هوٽلن ۾ ڪونهي. پر لنڊن ۾ ٽوڪيو جي انهن انڊين ريسٽورانٽس جو بل تمام ڳرو ٿئي. انهيءَ ۾ وري ٽوڪيو جي هوٽلن جو بل لنڊن جي ڀيٽ ۾ تمام ڳرو آهي. جيڪو ماڻهو روز روز نٿو برداشت ڪري سگهي ۽ سو به هڪ ٽوئرسٽ، جيڪو ملڪ کان ٻاهر ٽڪي ٽڪي جو حساب رکي. هونئن به ٽوڪيو سڄي دنيا ۾ مهانگي ۾ مهانگو شهر آهي.پر جپان جو مقامي کاڌو ننڍين هوٽلن ۾ کائجي ته تمام سستو ٿو پوي. اهو کاڌو توهان کي ٽوڪيو شهر ۾ لڳل مشين ۾ پئڪ ٿيل ملندو. رڳو سڪو وجهي بٽڻ دٻائڻ جي دير آهي ته اهو پئڪ ٿيل کاڌو گرم گرم اچي توهان جي اڳيان نڪرندو. جنهن ۾ چانور، مڇي کٽو مصالحو هوندو آهي ۽ کائڻ ۾ به ڏاڍو لذيذ هوندو آهي. اهڙي طرح سان جپان جون هوٽلون به تمام مهانگيون آهن، پر جپان جون روايتي هاسٽل نما هوٽلون جن جي ڪمرن ۾ پلنگن جي جڳهه تي انهن جا مقامي مئٽس هيٺ پٽ تي وڇايل ۽ ڪمري ۾ اندر پير اگهاڙا ڪري وڃبو آهي. اهي به ٽوڪيو شهر ۾ تمام وڏي تعداد ۾ آهن. انهن بابت معلومات توهان کي ايئرپورٽ ۽ ريلوي اسٽيشن تي ملندي. انهن انڊين ريسٽورانٽ تي توهان کي ڌونئرو، لسي، پاپڙ، آچار، دال پوري،ڪباب، تڪا ،ٻوٽي، ڊوسا، مصالحا ۽ هر قسم جا ٻوڙ، سبزيون ۽ سوئيٽ ڊش ملندا. پر انهن هوٽلن ۾ سوپ ڪونه ملي. اهڙي انڊين هوٽل ڪراچي ڪلفٽن تي به ”ڪلپنا“ نالي سان کُلي پر نه هلي ۽ بند ٿي وئي هاڻ شام جو وقت ڪلفٽن تي هڪ بهاري گاڏو هڻندو آهي. جنهن تي ڊوسا يا هڪ ٻه قسم جا اتر هندستان جا کاڌا ملندا آهن. پر جي کيس آرڊر ڏبو ته هر کاڌو ٺاهي ڏيندو آهي.
کاڌا جيڪي بابا سائين پاڻ پنهنجي کائڻ لاءِ يا ڪڏهن ڪڏهن سندس ڪنهن خاص دوستن لاءِ ٺهرائيندو هو. انهيءَ جهڙا لذيذ ۽ عمده کاڌا مون پنهنجي زندگيءَ ۾ اڃا تائين ڪونه کاڌا آهن. خاص ڪري واريءَ ۾ پڪل پَلا جيڪي ناکو علي محمد ۽ ناکو جمعو تيار ڪندا هئا. وسڪيءَ ۾ ڀُڳل گوشت جي ڪڙاهي بابا سائين پاڻ پنهنجي نگرانيءَ ۾ ٺهرائيندو هو.
باقي تندوري، چڪن، سجي ۽ برياني جيڪي پڻ نفيس ڪپڙن ۾ ويڙهي پوءِ ٽانڊن تي تيار ٿين سي بورچي ٽنڊي آدم مان ايندا هئا، ۽ ماکڻي دال گهر ۾ تيار ٿيندي هئي. انهي ماکڻيءَ دال جو هڪ بهترين لطيفو توهان کي ٿو ٻڌايان. بابا سائين مرحوم جي وفات تي مير علي احمد ٽالپر اسان وٽ بابا سائين جي عذر خواهي لاءِ ڳوٺ پئي آيو، پاڻ تنهن وقت پاڪستان جو وفاقي وزير دفاع هو. سو وڏي اهتمام سان آيو ۽ ٻنپهرن جي ماني به اسان وٽ کاڌائين. ماني کان پوءِ جڏهن سوئيٽ ڊش آيو ته پاڻ کلي چيائين ته پوءِ اها سوئيٽ ڊش مون کاڌي سو ڇا هو. اسان پڇيس ته توهان ڪهڙي ڊش کاڌي پاڻ انهيءَ ماکڻيءَ دال ڏانهن اشارو ڪري ٻڌايائين ته مون هن پيالي مان اها ڊش کنئي. مون کيس ٻڌايو ته سائين اها ته دال آهي، جيڪا اسان جي گهر ۾ تيار ٿي آهي. کلي چيائين سرڪار ڏاڍي ٿي.
سو بابا سائين جي وقت ۾ جيڪي کاڌا کاڌاسين تنهن جي ٽيسٽ اڃان به نه ٿي وسري، ڇا ته باذوق ماڻهو هو. ٻني جهڙي ننڍڙي ڳوٺ ۾ سنڌ جون عظيم هستيون صرف سندس قرب ڪري ڪهي اينديون هيون. جن مان سائين جي ايم سيد، ميران محمد شاهه، ڊاڪٽر چوئٿرام، رسول بخش پليجو، محمد يوسف چانڊيو، شيخ اياز، محمد ابراهيم جويو، تنوير عباسي، جمال ابڙو، غلام رباني، سوڀو گيانچنداڻي، نياز همايوني، ڪامريڊ عبدالقادر، ڪامريڊ غلام محمد لغاري، ڊاڪٽر الانا، غلام مصطفيٰ شاهه، ڪمتر نقوي، ساقي سجاولي، ماسٽر چندر، بسنت، ماسٽر محمد ابراهيم، استاد منظور علي خان ۽ ٻيا ڪيترائي اديب ۽ شاعر ايندا هئا.
اها اسان جي خوش نصيبي آهي جو ننڍي هوندي کان ئي اهڙن مٺڙن ماڻهن کي ڏسڻ ۽ ٻڌڻ جو ويجهڙائي سان موقعو مليو. انهن سڀني ماڻهن جي وچ ۾ ڇا نه پياري شخصيت هوندي هئي بابا سائين جي، سهڻي شبيهه پروقار شخصيت، منهن تي سدائين معصومانه مرڪ، اکين ۾ حياءُ هر ننڍي وڏي لاءِ لک عزتون، محبتون ۽ عزت ڏيڻ ته ڪو بابا سائين کان سکي. پنهنجي اولاد سان گڏ ٻين ڪيترن غريب شاگردن کي پڙهائين. ٻني ۾ هاءِ اسڪول کليو ته ٻاهران آيل استاد سالن جا سال اسان جي اوطاق ۾ رهيا ۽ سندن کاڌ خوراڪ جو بندوبست به پاڻ ڪيائين.