سهيڙيندڙ پاران
”هي گهرڙا جيڪي توهان ٺاهي رکيا آهن ۽ جن کي توهان آسمان کان به مٿي بلند سمجهو ٿا، اهي هاڻي زماني جي هٿن کان بچي نه ٿا سگهن. توهان جو تمدن، توهان جو سماج، توهان جو فڪر، توهان جي سياست ۽ توهان جي معاشرت سڀ کوکلا ٿي چڪا آهن. توهان ان کي اسلامي تمدن چئو ٿا، پر ان تمدن ۾ اسلام جو ڪٿي شبو به ناهي. توهان مذهب جو نالو وٺو ٿا. پر هي مذهب رڳو توهان جي ڌرمي دوڪانداري ٿي رهجي ويو آهي. مسلمان بڻجو ٿا ته اسلام کي سمجهو. هي اسلام جنهن کي توهان اسلام چئو ٿا، اهو ته ڪفر کان به بدتر آهي. توهان جا امير اقتدار جا بکيا آهن، حڪمران نفساني خواهشن ۾ ٻڏل آهن ۽ غريب طبقا وهمن جو شڪار ٿي رهيا آهن. بدلجو، نه ته زمانو توهان جو نشان به نه ڇڏيندو. سنڀاليو، نه ته ميساريا ويندؤ. “
هُن ننڍي کنڊ جي ڌپ ورتل مسلم معاشري مان اها ڌپ ڪڍڻ لاءِ جتي علمي ڪوششون ورتيون اتي هُن ضروري ڄاتو ته غلام معاشرن جي ماڻهن ۾ زندگيءَ کي تڏهن موٽائي سگهجي ٿو جڏهن آزادي ميسر هجي، پوءِ هُن عملي طرح آزاديءَ لاءِ پاڻ پتوڙيو. هُن ڀريا 19 سال جلاوطنيءَ جي درد ۾ پيڙيل گذاريا ۽ ٻاهر جي دنيا ۾ ننڍي کنڊ جي سڀني قومن جي آزاديءَ لاءِ ڪوششون ورتيون. هُن فردن، طبقن ۽ قومن ۾ زندگيءَ جي بهار کي قائم رکڻ لاءِ طريقا ٻڌايا، خاڪا جوڙيا ۽ تجويزون پيش ڪيون. هُن طبقاتي ۽ قومي تضاد جي خاتمي لاءِ قرآن جي طبقاتي ۽ قومي فڪر کي نروار ڪيو. هُن ننڍي کنڊ کي قومن جي يونين بنائڻ جي سياسي هلچل هلائي ۽ سماجوادي انصاف جي غلبي لاءِ سوشل پروگرام تي ايشياٽڪ فيڊريشن جي تجويز پيش ڪئي.
هتي ڦهليل ملائيت هُن جي طبقاتي ۽ قومي فڪر کي عوام ۾ لهڻ نه ڏنو، سرمائيداريت ۽ جاگيرداريت غير ملڪي آقائن جي سرپرستيءَ ۾ هتي قومن جي يونين ٺهڻ نه ڏني ۽ عالمي سامراج ايشيا ۾ ٻه مذهبي رياستون جوڙي ايشياٽڪ فيڊريشن جي تجويز جا بخيا اڊيڙي ڇڏيا. نتيجي ۾ غلاميءَ جا ڪيئي قسم هتان جي ماڻهن جو هيستائين مقدر بڻيل آهن.
هن ڪتاب ۾ ان عظيم انقلابيءَ جي عظمت، شخصي سندرتا ۽ سڀاءَ جون عڪس آرايون به آهن ته هُن جي ڪارنامن جو وچور به ڦهليل آهي، اسان جو نئون نسل ان مان سوچ، لوچ، همتن ۽ انساني ڀلاين لاءِ جهد جا ڪيترائي سبق حاصل ڪري سگهندو. اهو ئي سوچي هي ڪتاب سهيڙيو ويو آهي.
نور احمد ميمڻ
03132707097