• هر عڪس ۾ ملندو سانءِ

موڪرو چهرو، وڏيون اکيون، پورو پنو قد، مٿي ۾ مٺو تيل پيل ۽ ڦڻي ڏنل، ۽ اکين ۾ سُرمو. علي محمد پرويز سنڌ جي عام ڳوٺاڻي سونهن جو نمونو آهي. هُو اُن دؤر جي گهرن جي چئيوان Duty full ڇوڪرن جهڙو سدورو لڳندو هو. مون هِن کي شايد پهريون ڀيرو غور سان گاڏي کاتي حيدرآباد ۾ گلزار ماڙي ۽ نظام لاج جي وچ ۾ ‘سردار پرنٽنگ پريس’ تي ‘پناهه جگر’ سنڌيءَ جي ڀرسان ويٺل ڏٺو هو، جنهن کي اسين ان دؤر ۾ ڀوڳن مان ‘جگر ڦڦڙ’ سنڌي به چوندا هئاسين. جتي هُو شايد ڪهاڻيون لکڻ، ترجما ڪرڻ، ماهوار “تحريڪ” جو مواد مرتب ڪرڻ سان گڏ رجسٽر به کوليو ويٺو هوندو هو. شايد حسابن ڪتابن جي چڪر ۾، جن ڦڏن کان پاڻ پري هئاسين ۽ اڄ به ننڍي هوندي جيان حساب ڪتاب نه ڪرڻ اچي، نه ئي وڻي. اسان ته نه دوستين جا حساب ڪيا ۽ نه وري دشمنين جا.
مان اُن دؤر جي (1976ع) چين مان نڪرندڙ ادبي رسالي Chinese Litrature ۾ پنهنجي ڪچي ڦڪي انگريزيءَ ۾ (حال اڄ به ساڳيو آهي) جڏهن چيني هارين ۽ ڳوٺاڻن جون ڪهاڻيون پڙهندو هوس ته مون کي محسوس ٿيندو هو ته اهي ڪهاڻيون ته جهڙيون علي محمد پرويز جون لکيل آهن. هر ماڻهو پنهنجي مطالعي جو Reflection ڏيندو آهي ۽ علي محمد پرويز به ائين ئي تحريڪي، تنظيمي ادب (ڪهاڻيون) لکڻ جو بادشاهه هو.
هن جون ڪهاڻيون پڙهي لڳندو هو ڄڻ چين يا ويٽنام جي ڪنهن ڳوٺ ۾ ويٺا هجون. هن پنهنجي زندگي نه رڳو تنظيمي ادب تي پر تنظيم کي منظم ڪرڻ لاءِ ارپي ڇڏي هئي. اُن ڪري هن جو نالو انهن جوڌن ۾ ڳڻيو ويندو، جن انقلاب لاءِ زندگيون اورچائيءَ سان وقف ڪيون. اڄ به هو برازيلين آرچ بشپ، هيلڊرڪمارا (Helder Camara) جيان محنتي مڙس، ڪڏهن ڪوڏر کڻيو کانٽي پيو کڻي، يا پاليل مينهن لاءِ گاهه پٺو پيو ڪري. پر سک سان ويٺو ڪڏهن ڪونهي.
جدلياتي ۽ تاريخي ماديت جي ڳرن فلسفن جي ڄاڻ نه هوندي به اسين ان ڳالهه لاءِ متفق هئاسين ته ‘انقلاب اجهو ڄاڻ ڪي آيو’ اڄ يا سُڀاڻ.’ انقلاب، جيڪو اسان سمورن جو پهريون ۽ پويون خواب هو- ان ڳالهه کان اڻڄاڻ ته اهو جي آيو به ته ڪهڙا گل ٽيڙيندو؟
علي محمد پرويز جو پهريون ڪهاڻي ڪتاب، ‘سڻي تنهنجو سڏ’ جيڪو مون 80ع واري ڏهاڪي ۾ ئي پڙهيو هو. تڏهن اسين شاگردن جي تنظيم جا پرجوش ڪارڪن ۽ هو وري ‘عوامي تحريڪ’ جو ڪارڪن هو.
افسوس جو هن دنيا جي فطري قانونن کان دنيا جو ڪو به ازم، نظريو بغاوت نٿو ڪري سگهي. سڀ ڪجهه ڪري سگهي ٿو پر Ring جي اندر.
نظريا ۽ ‘ازمس’ ماڻهن جا ٺاهيل هجن ٿا، پر پنهنجي Application کان پوءِ بعد ۾ اهي ٻه-ڌاري تلوار بڻجي، ماڻهن کي ئي ڳترا ڳترا ڪرڻ شروع ڪن ٿا. نظريا مون کي پوڙهيءَ ماءُ جا ناخلف پُٽ لڳندا آهن، جيڪي جوان ٿيڻ کان پوءِ اُن ساڳيءَ ماءُ ڏانهن آڱر کڻڻ شروع ڪن ٿا، ‘امان تون ڪاري آهين’ ۽ ماڻهو تاريخ جي ميدان Arena ۾ ڄڻ بانبڙا پائيندڙ ٻارُ.
ويهين صديءَ جي اڌ-ڌاري کان وٺي ان جي ختم ٿيڻ تائين تاريخ اسان سمورن جو مذاق اڏائيندي رهي، اُها اسان کي اسانجين سستين خواهشن عيوض ميلان ڪنڊيرا جي ناول The Book of Laughter & forgetting جي ڪردار ‘تمينا’ جيان Rape ڪندي رهي، بنان ڪنهن معاوضي جي، صرف سستي خواهش جي تڪميل جي تمنا ۾. ۽ خوابن جون جل پريون اسان جي ڀاڪرن مان ڇڏائجي ويون.
پرويز جي اندر ۾ هڪڙو همدرد، تڙپ رکندڙ ۽ ماٺيڻو انسان لڪل آهي، جيڪو ارادن جو پڪو، وعدن کي پاڻي ڏيڻ وارو، بردبار ۽ روايتي سنڌي ڳوٺاڻي ماڻهوءَ کان هٽي، پڙهيل لکيل هئڻ جي باوجود به هٺ ۽ غرور کان تمام گهڻو پري، بلڪه ڪوهين ڏور آهي. اُهي هن جون ذاتي چڱايون آهن ۽ هن جون ادبي چڱايون ڳڻڻ کان ٻاهر آهن.
پريت نا ڪيجئڳ پنڇي جيسي جل سوکڳ، اڙ جائڳ،
پريت تو ڪيجئڳ ڀونئرڳ جيسي جل سوکڳ، مر جائڳ.
(ڪبير)

اڪبر سومرو
موبائيل: 03003030650
*

(ماهوار سوجهرو جي ٿورن سان)

ڪھاڻيون

اکين ۾ رهجي ويل عڪس