9. وڃايل قبرن جا مدفون
گاڏيءَ جون هيڊ لائٽس بند ٿيون. انجن بند ٿي. ڊرائيورگيٽ کليو ۽ هڪڙو بنهه عمدي پوشاڪ پهريل سهڻو، ڳڀرو ۽ جاذب نظر نوجوان هيٺ لٿو. هن گاڏي لاڪ ڪئي ۽ وڏي گيٽ ڏانهن اڃا ٻه ٽي قدم ئي مس کنيائين ته ننڍي گيٽ جي اندرئين پاسي بيٺل هڪ زورائتو مڙس سٽ ڏيئي ٻاهر نڪتو. نوجوان گيٽ کي ويجهو پهچي چڪو هو. اُن همراه کان پڇيائين “لال جان اندر موجود آهي؟”
“آهو جي آهو... هن وقت ڌنڌي جو ٽائيم آهي. هن ويلي ڪيڏانهن وڃي سگهي ٿي. تُسي آؤ جي بسم الله... بسم الله...!” اُن زورائتي مڙس وڏي طمطراق سان آيل نوجوان جي مرحبا ڪئي ۽ کيس وٺي وڃي لال جان جي لاءِ مخصوص ويل ڊيڪوريٽيڊ ۽ ويل فرنشڊ ڪمري ۾ پهچايائين. اندر داخل ٿيڻ سان ئي ٿلهي شيشي وارو سائونڊ پروف آٽو ميٽڪ دروازو خود بخود بند ٿي ويو. لال جان صوفي تان اٿي اڳيان وڌي ۽ “جي آيا نون، جي آيا نون...” چوندي خوش اخلاقيءَ سان آيل جي آجيان ڪندي کيس وٺي آڻي پاڻ سان گڏ صوفي تي ويهاريائين. مُنهن تي ڪاروباري مرڪ سجائي، قربان قربان ٿيڻ جي اداڪاري ڪندي کانئس سندس خير خيريت پڇڻ لڳي. “ڪهڙا حال اٿئي علي، هن ڀيري اچڻ ۾ ڳچ وقفو ڪونه ٿي ويو آهي؟!”
“ها، ايئن برابر آهي لالي. آئون ڪاروباري ٽوئر سانگي اسٽيٽس (آمريڪا) ويل هوس. اِن ڪري حاضري ڀرڻ ۾ ڏينهن لڳي ويا آهن. نه ته هونئن، هيءُ در به ڪو وسارڻ جهڙو آهي ڇا!” علي مصطفيٰ غرور سان مرڪندي چيو.
“اِها اوهان جي ڪرم نوازي آهي، جو ايتري اهميت ڏيو ٿا. هونئن به اسين ويٺا ئي اوهان جهڙن قدردانن جي خوشنودي حاصل ڪرڻ لاءِ آهيون. اوهان خوش، ته اسان خوش.”
“لالي، ماڻهو جو چون ٿا ته وقت ماڻهوءَ کي پوڙهو ڪري ٿو ڇڏي، سو شايد هاڻي ايئن ڪونه ٿو ٿئي، نه!” علي مصطفيٰ لال جان جي اکين ۾ نهاريندي چيو.
“وري ڇا ٿيو علي، ڪير پوڙهو ٿي ويو؟” لال جان ڳالهه لنوائيندي ماڻو ڪيو.
“آئون جڏهن کان هتي اچڻ پيو آهيان، مون ته هر واري توکي وڌيڪ ڪِيُوٽِ ۽ وڌيڪ سمارٽ ٿيندو پئي ڏٺو آهي. ڇا کائيندي آهين لالي! اهڙو ڪو سدا بهار نسخو هجي ته اسان کي ڏس. اڄ ته تون واهه جي پئي وڻين...” علي مصطفيٰ جي مُرڪ هلڪڙي کِلَ ۾ بدلجندي ويئي. “اوئڳ ڇڊو جي... ڪوئي نسخا و سخا نائيڻ هوندا... بس هڪڙو ئي سدا حيات نسخو هيءُ آهي ته ٻين کي خوش رکڻ جي ڪوشش ڪريو ۽ پاڻ به خوش رهو...! پوءِ توهان ڪڏهن به پوڙها نه ٿيندا. اسين به ائين ڪندا آهيون. اوهان جهڙن کي خوشيون مهيا ڪندا آهيون ته اسين پاڻ به خوش ٿي ويندا آهيون ۽ اِها حقيقت ته ٻڌي هوندءِ ته خوشيءَ جهڙي ٻي ڪا خوراڪ ڪانهي هوندي.” لال جان ڏاڍي دلربائيءَ سان ۽ ڪاروباري مهارت جا داءَ و پيچ هلائيندي چيو.
“تنهنجو مقصد آهي ته آئون به تو وانگر ههڙي ڪنهن ڪوٺيءَ جو بندوبست ڪريان ڇا؟” نوجوان وڏو ٽهڪ ڏيئي لال جان سان تاشي ملائيندي چيو.
“اوئڳ نانا... منهنجو اِهو مقصد ڪونه هو... (کلندي...) اِن زناني ڌنڌي لاءِ اسان ئي ڪافي آهيون. اوهان ڪو اهڙو مردن وارو ڪارنامو سرانجام ڏيو جو راڄَ خوش ٿين، لوڪ واهه واهه ڪري ۽ اوهان به خوش ٿي وڃو. خير، اوهان ٻڌايو ڇا وٺندؤ، ٿڌو، گرم... يا آبِ حيات. رڳو حڪم ڪريو.”
“نه، آب حيات اڄ نه. اڄ مون کي رڳو ٿڌو پيار ۽ البم ڏيکار. ڪو نئون پکي به ڦاسايو اٿئي يا رڳو اڳوڻين بدڪن تي آرو ڪريو ويٺي آهين؟”
“حڪم ڪرو جي سهڻيا... تهاڊڳ واسطڳ ايڪ بهشتي حور ڦڙ ڪڳ لائي هوڻ. ڏسندين ته خوش ٿي ويندين. هونئن به اسان جو ڪم اهو ئي ته هوندو آهي ته اسين آيلن کي سندن گهرن کان به وڌيڪ خوشيون مهيا ڪريون ۽ جي ايئن نه ڪنداسين ته پنهنجا گهر ڇڏي اسان ڏانهن ڪير ايندو.. هون!” ايئن چئي لال جان صوفي تان اٿي ۽ ٽيبل جي خاني مان هڪ البم ڪڍي آڻي نوجوان جي هٿ ۾ ڏيندي چيائين “نمبر 11 کي غور سان ڏسجانءِ.”
“ها، ايئن ته آهي جي رڳو اکيون پوري سيڪس رُڪئايرمينٽ پوري ڪرڻي هجي ته پوءِ گهر ڇڏي هتي ڇو اچجي.” نوجوان چيو ۽ البم کولي هر هڪ تصوير کي غور سان ڏسڻ لڳو. ايتري ۾ هڪڙي بنهه مختصر لباس پهريل ٻارهن تيرهن سالن جي انتهائي خوبصورت ڇوڪري، جنهن جي سُورج هاڻ پئي شاخون ڪڍيون، سافٽ ڊرنڪ جي ليمائي رنگ جي پاڻياٺ هڪ اعليٰ ڪوالٽيءَ جي گلاس ۾ شيشي جي ٽري ۾ رکي کڻي آئي ۽ آڻي نوجوان جي اڳيان پيل ٽيبل تي رکيائين ۽ پاڻ هلي ويئي. نوجوان البم تان ڌيان هٽائي اُن انتهائي حسين، معصوم ۽ ڪيُوٽ ڇوڪريءَ جي بنهه مختصر لباس مان پينڌ پٽائيندڙ ڳوري ڳوري جسم جو انگ انگ ڏسڻ لڳو ۽ جڏهن ڇوڪري ٻاهر هلي ويئي، تڏهن لال جان کي چيائين: “ڀلا هِن آبِ حيات مان ڪڏهن ٿي ڍُڪ ڀرائين. هن گل جي ته خوشبوءُ ئي نرالي آهي.”
“اوئڳ ڇڊو جي... اڳ تو بچي اڳ هن تڪ... تُسي البم ويکو جي..!”
“خبر ناهي ته ڪڏهن وڏي ٿيندي ۽ تيستائين اسان جو الاجي ڪهڙو حال ٿيندو.” علي مصطفيٰ کلندي چيو ۽ وري البم ڏسڻ ۾ مشغول ٿي ويو ۽ پوءِ 11 نمبر واري تصوير کي مختلف زاوين کان ڦيرائي گهيرائي ڏسڻ لڳو. ڳچ ڳچ دير تائين هُو تصوير ۾ گم ٿي ويو. لال جان ڏاڍي چالاڪيءَ سان بي خبر بڻي، ڏاڍي غور سان عليءَ جي چهري جي اڀرندڙ مختلف ڀاونائن کي ڏسي رهي هئي. جيڏي مهل ڏٺائين ته علي تصوير جي سحر ۾ بنهه ٻڏي ويو آهي، تڏهن هلڪي کنگهڪار ڪري چيائين:
“ڪٿي گم ٿي ويوءَ. ڪيئن لڳي 11 نمبر؟ آهي نه بهشت جي حور!”
“علي مصطفيٰ تصوير جي سحر مان ڇرڪ ڀري جاڳي پيو. پنهنجي وائڙپ لڪائيندي چيائين: “واقعي لالي، تنهنجي انتخاب کي داد ڏيڻو پوندو. پر هيءَ نيرَڳي (روهاڪي پکيءَ جو هڪ قسم) هٿ ڪٿان ڪئي اٿئي؟”
“يه تسي پوليس والا ڪدي سڳ بڻيا اڳ..؟” تون ميوو چکي ڏس ۽ ڏس ته ذائقي ۾ شيريني ڪيتري اٿس. باقي ڪهڙي باغ جو ميوو آهي، تنهن سان تنهنجو ڇا؟ اسان وٽ ته نه رڳو ملڪ جي ڪنڊڪڙڇ جا وڙ اچن ٿا، پر ڪڏهن ڪڏهن ته ٻين ملڪن جون جنسون به اچي نڪرنديون آهن.” لال جان شوخيءَ سان علي مصطفيٰ جي منهن ۾ نهاريندي مرڪندي چيو.
“ها، ايئن ته آهي.” ايئن چئي علي مصطفيٰ ٻيهر تصوير کي ڏسڻ لڳو. جنهن جي هيٺان ريٽ لکيل هو: 1 ڪلاڪ، ٻه هزار روپيه. 2 ڪلاڪ، ٽي هزار روپيه ۽ رات، پنج هزار روپيه. هُو هڪ ڀيرو وري تصوير جي چهري تي ڇانيل حيرت زده معصوميت ۾ گم ٿي ويو.
“ڇا پيو سوچئين؟” لال جان وري عليءَ کي سجاڳ ڪيو.
عليءَ سڄي رات جي پيمينٽ ڪئي ۽ لالي کيس وٺي 11 نمبر ڪمري ۾ آئي:
“پکراج، علي مصطفيٰ اسان جو وڏو قدردان آهي. هن جي پارت اٿئي. اُهي سموريون خوشيون ڏجانس جيڪي هُو چاهي ٿو.” ايئن چئي لال جان هلي ويئي. پکراج، جيڪا بيڊ تي وهاڻي کي ٽيڪ ڏيئي، سلو آواز ۾ هلندڙ ٽي.وي. ڏسي رهي هئي، تنهن اٿي اندران دروازو بند ڪيو ۽ موٽي اچي عليءَ وٽ بيٺي. هڪ اُڇاتِري نگاهه علي مصطفيٰ تي وڌائين، جيڪو لاڳيتو کيس ڏسي رهيو هو، ۽ چيائينس “اچو، ويهو.”
پر علي بنا ڪنهن جواب ڏيڻ جي مسلسل کيس تڪي رهيو هو.
“اوهان ويهو ڇو نٿا، بيٺا ڇو آهيو؟”
“ويهڻ لاءِ سڄي رات پئي آهي. في الحال مون کي ڏسڻ ڏي.”
“ڇا ٿا ڏسڻ چاهيو؟”
“اِهو ئي ته تنهنجي اداس اکين جي صحرائن ۾ منهنجي ٿاڪ لاءِ ڪنهن ڪَنڍيءَ جو ڇانورو به آهي يا نه!”
“اِهو ته ويهي به ڏسي سگهجي ٿو. پوءِ بيٺا ڇو آهيو؟”
“ڪٿي ويهان؟”
“صوفي تي ويهو يا بيڊ تي ويهو. جتي اوهان جي دل چاهي.” پکراج اطمينان سان چيو.
“اڃا ڪا ٻي جڳهه، جتي ويهي سگهجي!؟” عليءَ پڇيو.
“اسان جي اکين ۾ ٿي ويهو. اسان جي ڀاڪرن ۾ ٿي ويهو. جيڪا اوهان جي مرضي.” پکراج خالص ڪاروباري انداز اختيار ڪيو.
“تنهنجي دل ۾ اسان لاءِ ڪيتري جاءِ آهي؟”
“صبح تائين دل سميت منهنجو سمورو وجود اوهان خريد ڪيو آهي. اوهان جتي چاهيو ويهي سگهو ٿا.” طنز پکراج جي لپ اسٽڪ ڪيل چپن تي هنڀوڇيون هڻڻ لڳي.
“تمام گهڻي ڏکويل ٿي ڏسجين.” عليءَ همدردي جتائي.
“هن جاءِ تي خوشيءَ سان يا خوش رهڻ لاءِ ڪير به ڪونه ايندو آهي.” پکراج لاپرواهيءَ سان چيو.
“ڪٿي جي آهين؟”
“مون ماضي وساري ڇڏيو آهي. هاڻي... حال هڪيو... هيءُ ئي منهنجو ٿاڪ ۽ ٺڪاڻو آهي.”
“لڳي ٿو حالتن جي ستم ظريفين توکي تمام گهڻو مايوس ڪري ڇڏيو آهي. پر ماڻهوءَ کي زندگيءَ جي ڪنهن به ڏاڪي تي اميد جو دامن نه ڇڏڻ گهرجي. حالتون ڪيڏي مهل به ڦري سگهن ٿيون.” عليءَ پکراج جي همت وڌائڻ جي ڪوشش ڪئي.
“پر اوهان اِن پاسي ڇو ٿا سوچيو.ا وهان سڄي رات جي پيمينٽ ڪئي آهي، پورا پنج هزار روپيا. اوهان کي ايئن اجاين ڳالهين ۾ وقت ضايع ڪرڻ بدران روپئي روپئي جو حساب چُڪائڻ گهرجي ۽ وري لال جان به اوهان جي خاص پارت ڪري ويئي آهي. تنهنڪري ڇڏيو اِنهن فضول ڳالهين کي. اچو، اچي ويهو.”
“هن طرح تنهنجي اکين ۾ نهارڻ سان ۽ توکان خبرون چارون وٺڻ سان به منهنجا پئسه وصول ٿي رهيا آهن. اِن ڳالهه جو تون فڪر نه ڪر. حساب ڪتاب جو مان پڪو آهيان. تون ٻڌاءِ هتي توکي گهڻا ڏينهن ٿيا آهن. اڳئين واري آيو هوس، تڏهن ته تون موجود ڪانه هئين.”
“مون کي هِتي اڄ 15هون ڏينهن آهي.” پکراج بنا ڪو تاثر ظاهر ڪندي چيو.
“پکراج جو نالو تنهنجو مائٽاڻو نالو آهي يا هن دنيا جو؟” نالو ته ڏاڍو ڀلو آهي.”
“مون پهرين عرض ڪيو ته مون پنهنجو ماضي وساري ڇڏيو آهي. هونئن به نالن جي ڀلارن هجڻ سان ماڻهوءَ جا نصيب ته ڀلارا نٿا ٿين. پوءِ نالو ڀلو يا ٺلهو هجڻ سان ڪهڙو ٿو فرق پوي!”
“ائين به ڪونهي. نالن جو ماڻهوءَ جي شخصيت تي وڏو اثر پوي ٿو.”
“اِهو ئي اثر پيو آهي نه، جو پکراج ۽ علي مصطفيٰ جهڙن ڀلارن نالن جي باوجود اسان ٻئي مال ۽ خريدار جي حيثيت ۾ چڪلي ۾ موجود آهيون...! هُون...! ڀلارا نالا...!” پکراج جي چپن تي زهريلي طنز جوڊو ڪراٽو کيڏڻ لڳي ۽ علي گهوماٽجي ويو. ڪي پل، ڪي ساعتون هُو پکراج جي اکين ۾ نهاريندو رهيو.
“ته چئبو ته اِها ڳالهه آهي” عليءَ ڌڪ پچائي ڳالهائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ لاڳيتو پکراج جي اکين ۾ نهاريندو ئي رهيو. نهاريندو ئي رهيو.
“ڇا ٿا ڏسو؟ اچو ويهو نه.” پکراج چيو.
“تنهنجي اکين جي آستانن ۾ اُهي اسباب ڳولڻ ٿو چاهيان، جيڪي توکي هتي پهچائڻ جو باعث بڻيا آهن. جن تنهنجي ڪومل ۽ مٺاس ڀريئي لهجي ۾ تلخ طنز جو زهر ڀري ڇڏيو آهي.” عليءَ چيو.
“اُهي اسباب، اِتي توکي نظر ڪونه ايندا، ڇو ته مون اُهي اسباب اڃا اکين ۾ سجايا ئي ڪونه هئا. تنهن کان اڳ ۾ ئي مون اُهي دفن ڪري ڇڏيا هئا. هاڻي ته اُها قبر ئي ڊهي ويئي آهي ۽ قبر تي لڳل ڪتبي جو به نالو نشان ڪونه رهيو آهي. تنهنڪري اوهان پريشان نه ٿيو.”
“پر چون ٿا ته ڳولڻ سان الله به ملي وڃي ٿو.”
“ها، ٻڌو مون به آهي ته الله ماڻهوءَ جي شه رڳ کان به ويجهو هوندو آهي. پر مون کي ته ڪٿي به نظر ڪونه آيو. تڏهن به، جڏهن خيبر پختون خواه جا ماڻهو ٻوڏ جو پاڻي لوڙهي کڻي وڃي رهيو هو. جڏهن پنجاب سيلاب جي ور چڙهيل هو. جڏهن سموري سنڌ ٻڏي رهي هئي. مون کي الله ڪٿي به نظر ڪونه آيو. تڏهن، جڏهن آئون به سمورن گهر ڀاتين سميت پاڻيءَ جي زبردست ريلي جي ور چڙهي ويئي هُيس. پاڻ کان سواءِ باقي ٻن ننڍي ڀيڻن، هڪ جوان ڀاءُ، امان ۽ بابا جي ڪابه خبر پئجي ڪانه سگهي ته ڪهڙي جهان ۾ آهن. مون کي پنهنجي خبر به تڏهن پئي جڏهن پاڻيءَ جي انهيءَ زبردست ريلي مون کي خيبر پختون خواهه مان کڻي اچي پنجاب جي هڪ بستيءَ جي ڀرسان ڇڏيو. جتي “پنجابي ڀائرن” منهنجي جان ته بچائي ورتي. پر پوءِ منهنجي مالڪيءَ تان منجهن جهيڙو ٿي پيو. هُو چوي ته آئون کڻان، هيءُ چوي ته آئون کڻان. تان جو همراه پاڻ ۾ وڙهي پيا. چڱي مڙس جهيڙو ٽارڻ خاطر، جهيڙي جي جڙ کي (مون کي) هڪ عورتن جي سوداگر جي حوالي ڪري ڇڏيو. پوءِ ڪيترن ئي عورتن جي واڙن تان ٿيندي ٿيندي هتي اچي پهتي آهيان. اِن وچ ۾، اِنَ ڊگهي عرصي دوران، الله، جيڪو ماڻهوءَ جي شھ رڳ کان به ويجهو هوندو آهي، هڪڙي دانهن به ڪانه ٻڌي. اُن سموري عرصي دوران جيڪي مون دانهون ڪوڪون ڪيون، جيڪي مون آزيون نيزاريون ڪيون، جيڪو مون رب کي ٻاڏايو، جيڪي مون سائينءَ کي سڏڙا ڪيا، سي جيڪڏهن پٿر اڳيان ويهي ڪجن ها ته اُهو به پگهر جي پاڻي ٿي وڃي ها. پر الله منهنجي هڪ به ڪانه ٻڌي. مون کي ڪٿي به ڏسڻ ۾ ڪونه آيو. حالانڪ اسان جو سڄو ڪٽنب روزي ۽ نماز جو پابند هو. مون الله جي ڏاڍي ڳولا ڪئي پر مون کي ڪٿي به ملي نه سگهيو. شايد منهنجي “نيت سچي” ڪانه هئي. يا شايد منهنجي نصيب ۾ اِهو ئي ڪجهه لکيو ويو هو..... سو اوهان ڀلي ڳوليو. ٿي سگهي ٿو ته اوهان کي الله ملي به وڃي. باقي وڃايل قبرن جا مدفون ڪڏهن به ملي ڪونه سگهندا آهن.” اشڪن جو عربي سمنڊ پکراج جي اکين ۾ اُڀ سان ملندڙ ڇوليون هڻي رهيو هو. سنڌوءَ جي ڇاڙن وانگر لڙڪن جون لارون سندس ڳاڙهن صوفن جهڙين مِٽِن تي ڳڙڻ لڳيون هيون. پر پوءِ هڪدم هن پاڻ کي سنڀالي ورتو. ليڪن جيستائين هُن پاڻ سنڀاليو، تيستائين هُوءَ علي مصطفيٰ کي اهو سڀ ڪجهه ٻڌائي چڪي هئي، جيڪو پاڻ ٻڌائڻ نٿي چاهيائين ۽ جيڪو عليءَ ٻڌڻ ٿي چاهيو. خبر ناهي ڪهڙي جذبي تحت هوءَ نه چاهيندي به پنهنجو اندر اوري ويٺي هئي. علي مصطفيٰ اچرج مان، حيران ٿيندي، خاموشيءَ سان پکراج جي مختصر درد ڪٿا ٻڌي ۽ هڪ ڊگهو ٿڌو شوڪارو ڀري ڪنڌ ڦيري ديوار تي لڳل تصوير کي ڏسڻ لڳو. هُو جذبات کان وهلورجي ويو هو. هُو پنهنجن جهڄندڙ جذبن کي هٿيڪو ڪرڻ لاءِ، وقت جي وِٿي حاصل ڪرڻ خاطر تصوير کي تڪيندو ئي رهيو، جنهن ۾ هڪڙي بکايل شينهڻ، اڃايل هرڻيءَ کي پاڻيءَ جي دُٻي مان پاڻي پيئڻ لاءِ ايندي ڦري آئي هئي. موت جي خوف ۽ حراس کان هرڻيءَ جون اکيون ڦاٽل هيون ۽ هوءَ وڏا وڏا ڇال ڀري پاڻ بچائڻ جا جتن ڪري رهي هئي.
جڏهن علي مصطفيٰ پنهنجي وهلور جي ويندڙ جذبات تي قابو پاتو، تڏهن ٻيهر پکراج جي اکين سان اکيون ملائي لاڳيتو تڪڻ لڳو. هڪڙو ڀيرو وري به پکراج کيس ياد ڏياريو ته:
“اوهان ويهو نه، بيٺا ڇو آهيو. ڇا آئون ايتري لائق به نه آهيان جو منهنجي استدعا قبول پوي.” پکراج وري به ڪاروباري انداز اختيار ڪيو.
علي مصطفيٰ ٻه قدم وڌي اچي پکراج جي ڀرسان بيٺو. هُوءَ بيڊ تي ٽنگون هيٺ لاڙي ويٺي هئي. فرش تي قالين وڇايل هو. ڳاڙهي رنگ جي غاليچي تي ديده زيب وڻڪاري اُڻيل هئي. علي پکراج جي لڙڪندڙ پيرن وٽ گوڏا ڀڃي ويهي رهيو. پکراج تڙپي پيئي. ٽپ ڏيئي اٿي بيٺي ۽ عليءَ جي هٿن ۾ هٿ وجهي کيس اٿارڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳي ۽ چوندي رهي:
“هِي اوهان ڇا ٿا ڪريو؟ هِي اوهان ڇا پيا ڪريو؟ ايئن ڪو ٿيدو آهي ڇا؟ ايتري بي ادبي مون کان نه ڪرايو. ڇا مون کان ڪا خطا ٿي آهي ڇا؟ اوهان هيئن فرش تي ڇو ٿا ويهو؟ فرش تي ويهڻ، اوهان جي پيرن جي خاڪ چمڻ ته اسان جو ڪم آهي. اوهان ڇو ٿا ايئن ڪريو؟ جيڪڏهن لال جان کي خبر پئجي ويئي ته منهنجي لاءِ جيئڻ مشڪل ٿي پوندو. اوهان منهنجي جيئڻ کي ڇو ٿا مشڪل بنايو؟....”
“تون فڪر نه ڪر پکراج... تون ڪا ڳڻتي نه ڪر... لال جان کي پيمنٽ ٿي چڪي آهي. صبح تائين اسان کي ڪير به ڊسٽرب ڪونه ڪندو. تنهنڪري تون لال جان جو ڪو الڪو نه ڪر.”
“پر به هيئن ٺيڪ ڪٿي ٿو لڳي ته اوهان هيٺ فرش تي ويهو ۽ آئون مٿي بيڊ تي.” پکراج فڪرمند ٿيندي چيو.
“اِها منهنجي خواهش آهي ته تون مٿي ويهين ۽ مان هيٺ ويهي تنهنجي پوڄا ڪريان. تون محبت جي ديوي آهين. تون حسن جي ديوي آهين. تون مون کي رڳو اجازت ڏي ته مان صبح تائين تنهنجي چرنن ۾ ويهي تنهنجي پوڄا ڪندو رهان. تنهنجي اکين مان پريت جا پيالا ڀري پيءَ پنهنجي پياس اُجهائيندو رهان... تنهنجي... تنهنجي...”
“علي مصطفيٰ صاحب، آئون هڪ ڪوٺي جو ويڪاءُ مال آهيان. ۽ ويڪاءُ مال به اُهو، جنهن کي پنهنجو مُلهه ڪٿڻ جو به اختيار ڪونهي. منهنجي قيمت ڪٿڻ ۽ وصول ڪرڻ به منهنجي وس ۾ ڪونهي. مون کي اِها به پڪ ڪانهي ته سڀاڻي آئون هتي هونديس يا ڪنهن ٻئي عورتن جي سوداگر وٽ وڪجي وينديس. اوهان فضيلت ڀريا ماڻهو آهيو. هرڀرو رُڃَ جي پويان ڊوڙڻ مان ڪهڙو فاعدو؟”
“ڀريل مَٽَ مان ته هرڪو اُڃ اُجهائي ٿو، پر خالي گهڙي مان سالن جي پياس پوري ڪرڻ جهڙي ديوانگي تو ڪڏهن به ڪانه ٻڌي هوندي. ماڻهو ته پيٽ گذر لاءِ هڪ پورهيت جي هٿن سان تراشيل پٿر جي مورتيءَ کي به خدا جو مقدس درجو ڏيئي پنهنجي سموري زندگي ان جي خوشنوديءَ لاءِ گذاري ڇڏيندا آهن. تون ته وري به هڪ ساهه کڻندڙ جيئرو ۽ سمجهه ۽ ساڃاهه رکندڙ انسان آهين ۽ چون ٿا ته ماڻهوءَ ۾ سَوَ گڻ هوندا آهن. جيڪڏهن تنهنجي پرستش ۽ پوڄا سان منهنجي ماندي من کي ڪي گهڙيون سڪون نصيب ٿئي ٿو ته منهنجي خيال ۾ توکي ڪو اعتراض نه ٿيڻ گهرجي.”
“مون پهرين به عرض ڪيو ته ويڪائو مال جي وس ۾ ڪجهه به ڪونه هوندو آهي. چڪايل قيمت واري عرصي دوران ته اسين گراهڪ جي ڊسپوزل تي هوندا آهيون. سو اوهان جيئن چاهيو، پنهنجو وقت پورو ڪري سگهو ٿا. مون ته رڳو اِهو عرض ٿي ڪيو ته اوهان رُڃَ جي پٺيان وقت وڃائڻ بدران هيءَ حقيقت قبول ڪريو ته آئون هڪ ڪوٺي تي ويٺل رنڍي آهيان ۽ هن مردن جي معاشري ۾ رنڊيءَ کي استعمال ته ڪري سگهجي ٿو، پر پاڻ سان گڏ ويهاري نٿو سگهجي. ڇو ته رنڊيءَ کي استعمال ڪرڻ وارو مرد ته وري به معتبر هوندو آهي ۽ رنڊي صرف رنڊي رهجي ويندي آهي. مرد جي انهيءَ ڪُدي ڪرتوت کي مردانگي، معتبري، عياشي ۽ وقت جي وندر جهڙا خوبصورت لحاف اوڙي صاف سٿرو ۽ اڇو اجرو مڃيو ويندو آهي. باقي رهي عورت، تنهن کي بدڪردار، جسم فروش، وحشيا، ڪال گرل، چالو مال، رنڊي، چڪلائڻ ۽ الاجي ڇا جو ڇا، ۽ الاجي ڪهڙن ڪهڙن لقبن ۽ نالن سان نوازيو وڃي ٿو ۽ سندس جاءِ فقط غلاظت جي ڍير تي هوندي آهي. تنهن ڪري اوهان جنهن مقصد لاءِ هتي آيا آهيو ۽ جنهن ڪارج لاءِ پيمينٽ ڪئي اٿوَ، اُهو مقصد ماڻيو، باقي اسان جهڙين کي اسان جي حال تي ڇڏي ڏيو.”
“تو ۾ ڪنهن کي قائل ڪرڻ جي وڏي صلاحيت موجود آهي. تو ۾ پٿر کي رِجائي پاڻي ڪرڻ جي به خاص صلاحيت آهي. پوءِ به تون ڪنهن درد رکندڙ دل واري مرد کي پاڻ ڏانهن متوجهه ڪري سندس سهارو ڇو نه حاصل ڪري سگهي آهين؟ مون کي حيرت آهي!!”
“هينئر مون کي ڪير رنڊي چوندو ته مون کي ڪاوڙ ڪانه ٿيندي. ڇو ته هينئر آئون آهيان. پر هتان وڃڻ کان پوءِ به مون کي ڪنهن رنڊي چيو ته اُهو طعنو آئون سهي ڪانه سگهنديس. تنهنڪري آئون اهڙو عمل ڪرڻ ئي نٿي چاهيان، جيڪو بعد ۾ آئون برداشت ڪري نه سگهان.”
“منهنجي باري ۾ تنهنجو ڪهڙو خيال آهي؟”
“ڪهڙي حوالي سان؟”
“جيڪڏهن مان تنهنجو خادم ٿي رهڻ چاهيان ته؟”
“آئون اوهان کي پنهنجي اُن گراهڪ جي حيثيت ۾ ٿي ڏسان، جيڪو مون وٽ پهريون ڀيرو آيو آهي. ۽ پهريون ڀيرو ايندڙ هر شخص وڏيون وڏيون دعوائون ڪندو آهي. سو منهنجي لاءِ اِها ڪا نئين ڳالهه ڪانهي.” پکراج ڏاڍي چڀندڙ لهجي ۾ چئي ڏنو.
“تون بلڪل صحيح ٿي چوين. تنهنجي اِها بيباڪي ۽ صاف گوئي مون کي ڏاڍي وڻي.”
“اسان کي صاف گو ۽ بيباڪ اِن ڪري به ٿيڻو ٿو پوي جو اسان جي دل مان عزت ۽ ذلت وارو ڊپ نڪري چڪو آهي. اسين انساني غلاظت ۽ پستيءَ جي انتهائي هيٺين لڪير تي پهتل آهيون. اِن کان وڌيڪ اسان کي ڪير ٻيو ڪري به ڇا ٿو سگهي؟! جنهن جو ڊپ ٿئي. باقي رهيو موت، سو ته هونئن به هڪڙي ڏينهن اچڻو آهي. پوءِ ڊپ ڇا جو؟!”
“جن جن ماڻهن توکي زندگيءَ جي هِنَ موڙ تي آڻي پهچايو آهي، تن سان حساب چڪائڻ جي دعويٰ ڪرڻ ته فضول آهي. باقي هڪڙو تو سان مڙساڻو واعدو ٿو ڪريان ته جيڪڏهن تون مان سان گڏ رهڻ چاهين،ته مان اُهي سمورا زخم چيٺڻ جي انتهائي ڪوشش ڪندس، جيڪي هيستائين توکي مختلف مردن پهچايا آهن. جيئن تو پنهنجو ماضي وساري ڇڏيو آهي، تيئن مان به تنهنجو ماضي وساري توکي گلاب جي پتين تي ڪريل صاف شفاف ماڪ ڦڙن جهڙو مان ڏيندس. سڄي عمر تنهنجي غلاميءَ ۾ گذاري ڇڏيندس. مان تنهنجي خدمت کي عبادت جو درجو ڏيئي تنهنجي پوڄا ڪندس... مان... مان...!”
“پر آئون اِن لائق ناهيان.”
“ڇو؟”
“آئون تنهنجو ساٿ نباهي ڪانه سگهنديس.”
“پر به ڇو ته سهي؟”
“اوهان کي منهنجو مشورو آهي ۽ اوهان لاءِ بهتر به ائين آهي ته اوهان هِن جاءِ تي رڳو دل وندرائڻ ئي ايندا ڪريو. هيءَ بيوفائين جي بازار آهي. هتي وفائن جي اميد رکڻ، پاڻ ئي پاڻ کي اذيتون پهچائڻ کانسواءِ ٻيو ڪجهه ڪونهي. ڌنڌوڙي ماڻهن جو خدا پئسو هوندو آهي. اُهي وفائن جي ڄار ۾ ڪونه ڦاسندا آهن. پر اُهي ٻين کي دوکي جي ڄار ۾ ڦاسائي کين ڪنگلو ڪرڻ کانپوءِ اکيون ڦيري اڻ سڃاڻو ٿي پوندا آهن ۽ ڪِرِيلَ ماڻهوءَ کي وري اٿڻ ۾ وقت درڪار هوندو آهي.”
“پر سڀ آڱريون برابر ڪونهن. هتي جا به سڀ ماڻهو هڪ جهڙا ڪونهن، پري ڪونه ٿا وڃون. تون پاڻ کي ئي ڏس. مون هتي هيستائين ٻين کان ڪڏهن به اهڙيون ڳالهيون ڪونه ٻڌيون آهن، جهڙيون اڄ تون پئي ڪريئين. تون اڇي اجري آهين. تون وفا جو پيڪر آهين. تون پيار جو مجسمو آهين. تون عشق جي امام آهين. تون... تون... تون، هينئر جيڪا تون آهين، سا تون، تون ڪانه آهين ۽ جيڪا تون هينئر آهين، تنهن سان نه، پر جيڪا تون هينئر ڪانه آهين، تنهن تونءَ سان مان کي محبت ٿي ويئي آهي. مان اُن تونءَ کي پنهنجي دل جي انتهائي ڳجهن خانن ۾ لڪائي ويهارڻ چاهيان ٿو. جتي ان کي ٻيو ڪير به ڏسي نه سگهي. جتي صرف مان اُن جي حضور ۾ رڳو پنج وقت نه، پر هر وقت عشق جا سجدا ڪرڻ چاهيان ٿو. جتي ٻيو ڪير به نه هجي. رڳو تون هجين ۽ مان هجان. جتي خدا جي ٻيءَ خدائيءَ جي به ضرورت نه هجي. جتي رڳو تنهنجي عشق جو ڇانورو هجي ۽ مان محبت جي مٽيءَ ۾، پيار جي پاڻيءَ سان عشق جا ٻوٽا پوکيندو هجان، جيڪي عشق جا گل جهلين، جيڪي عشق جي سرهاڻ ڦهلائين، جيڪي عشق جا فصل ڏين... پکراج... پکراج مان مڃان ٿو ته توکي هن اسٽيج تي آڻڻ ۾ مردن جو ئي ڪردار آهي.. پر... پر... هڪڙو ڀيرو مون تي اعتبار ڪري ڏس. مون تي ڀروسو ڪري ڏس...!”
“اوهان وڏي هام ته هڻو پيا، پر آئون اُن نوجوان حسن پرست ۽ هوس پرست مرد تي اعتبار ڪيئن ڪريان جو هن ڪوٺي جو مستقل گراهڪ آهي. جنهن جي قدردانيءَ جي واکاڻ لال جان ڪري ٿي ۽ خاص پارت ڪري ٿي. ڪهڙي خبر اوهان سڀاڻي ڪنهن ٻيءَ جي ڳالهين جي حسين ڄار ۾ ڦاسي، ان کي عشق جا سجدا ڪرڻ شروع ڪري ڏيو، جيئن اڄ منهنجي ڳالهين جي ڄار ۾ ڦاسڻ جو ڏيکاءُ پيا ڏيو! ڪهڙي خبر ته هن کان اڳ ۾ به ٻين ڪيترين کي اهڙا سهڻا خواب ڏيکاري چڪا هجو! اوهان جي اڄ مون سان پهرين ملاقات آهي ۽ پهرين ملاقات ۾ ئي اوهان زمانن ۽ مڪانن جون اُهي سموريون سرحدون اورانگهي ويا آهيو، جن تائين پهچڻ لاءِ ماڻهن جون عمريون ڳري وينديون آهن. اوهان پاڻ ٻڌايو، جيڪڏهن اوهان جي جاءِ تي آئون هجان ۽ منهنجي جاءِ تي اوهان، ته ڇا اوهان پهرين ملاقات ۾ اُهي سمورا خدشا، ڊپ، خوف ۽ دوکي جون ديوارون پار ڪري وڃو ها، جن جي اوهان مون مان تقاضا ڪري رهيا آهيو؟!”
“پکراج... پکراج... تنهنجي انهيءَ سوال جو مون وٽ ڪوبه جواب ڪونهي. مان تو وٽ وري ايندس ۽ وري وري پيو ايندس. ۽ تيستائين پيو ايندس، جيستائين منهنجي وفا ۾ توکي يقين اچي، تيستائين پيو ايندس.” پوءِ علي مصطفيٰ باقي وقت هيٺ غاليچي تي ئي گوڏا ڀڃي پکراج جي سامهون ويهي سندس اکين ۾ ته ڪڏهن منهن ۾ نهاريندو رهيو... نهاريندو رهيو...! ۽ پکراج به عليءَ جو لحاظ ڪري هيٺ غاليچي تي ئي ويهي رهي.
ٻئي ڏينهن ساجهر ئي علي مصطفيٰ لال جان جي ڪوٺي تي پهچي ڪمري نمبر 11 جي هڪ مهيني لاءِ سموري رقم هيڪاندي جمع ڪرائي بڪنگ ڪرائي ڇڏي. لال جان سان اهو به طئي ٿيو ته علي چاهي اچي يا نه، پر ٻيو ڪوبه گراهڪ پکراج ڏانهن نه ويندو ۽ اهو به ته هن امر جي ڄاڻ پکراج کي نه پوندي.
علي مصطفيٰ روزانو يا ٻئي ڏينهن ايندو رهيو ۽ سڄي رات ويهي پکراج جي سراپا ۽ خصوصاً سندس اکين ۾ نهاريندو رهندو هو. اُن کان اڳتي ڪا به شيءِ ڪانه ٿيندي هئي. اهڙيءَ طرح ٽي هفتا گذري ويا. انهن ٽن هفتن دوران علي مصطفيٰ ڏاڍي صبر، ڏاڍي تحمل، ڏاڍي سهپ ۽ بردباريءَ جو مظاهرو ڪندو رهيو. هُو پکراج کي پنهنجي محبت ۽ وفا جو يقين ڏياريندو رهيو، ساڻس ساٿ نباهڻ جا وچن ورجائيندو رهيو. منتون ۽ ايلاز ڪندو رهيو. پر پکراج جي پٿر ٿي ويل دل رِجِي پاڻي ٿيڻ کان نابري واري بيٺي رهي. اُن عرصي دوران هُو پنهنجي گهر، پنهنجي ڪاروبار ۽ پنهنجي ذاتي زندگيءَ جي هر پهلوءَ کان پکراج کي واقف ڪري چڪو هو. علي مصطفيٰ پکراج کي اهو به ٻڌائي چڪو هو ته هُو پنهنجي پنج سال اڳ پرڻيل زال سان ڇو بيوفائي ڪري رهيو هو. هُن جو چوڻ هو ته بيوفائيءَ جي شروعات پاڻ نه پر سندس زال ڪئي هئي. هوءَ پنهنجي ڪنهن بواءِ فرينڊ سان شاديءَ کان پوءِ به ملندي رهي هئي، جيڪو يونيورسٽيءَ ۾ ساڻس گڏ تعليم حاصل ڪندو هو. اول ته هوءَ اِنهيءَ حقيقت کان انڪار ڪندي رهي. پر پوءِ جڏهن کيس سڳ سوڌو پڪڙيو ويو، تڏهن به هن پنهنجي دوست جي پچر ڇڏڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو ۽ پنهنجي هوڏ تي قائم رهي. پوءِ هُن کيس گهر مان لوڌي ڪڍي ڇڏيو آهي. پر کيس طلاق اِن ڪري نٿو ڏي ته جيئن هوءَ ٻي شادي نه ڪري سگهي. اِهو به ته سندس زال نڪاح ٽوڙائڻ لاءِ فيملي ڪورٽ ۾ درخواست داخل ڪرائي آهي. ڪيس هلي پيو. جڏهن وڃي فيصلو ٿئي. سندس وڪيل ۽ متعلقه ڪورٽ جو عدالتي عملو ڳري معاوضي عيوض ڪيس کي اينگهائي رهيا آهن.
علي مصطفيٰ ۽ پکراج جي وچ ۾ هاڻي اختلافي نقطو به فقط اهو وڃي بچيو هو ته هُو سندس زال کي طلاق نه ڏيئي ڪري ناانصافي ڪري رهيو هو. جڏهن ته عليءَ جو چوڻ هو ته هُو سندس زال کي ڪيل بيوفائيءَ جي سزا ڏيئي رهيو هو. پکراج کي خدشو هو ته جيڪو مرد حال هڪيو هِن وقت به عورت سان دولت جي عيوض ناانصافي ڪري رهيو آهي، تنهن مان اڳتي چڱائيءَ جي ڪهڙي اميد ڪري سگهجي ٿي.
علي مصطفيٰ کي ملڪ اندر ئي ٻئي شهر ۾ ڪاروبار جي سلسلي ۾ وڃڻو پيو. ڪو پرڏيهي واپاري وفد آيو هو، جنهن سان ڪاروباري مامرا ڏورڻا هئا. سو کيس لاڳيتا چار ڏينهن لڳي ويا هئا. پر ان عرصي دوران هو لال جان کان فون ذريعي پکراج جي خبر چار پيو وٺندو هو.
جڏهن لاڳيتا چار ڏينهن وٽس ڪو گراهڪ ڪونه آيو، تڏهن پکراج کي سندس شڪ ٿوري پڪ ۾ بدلبو ڏسڻ ۾ آيو. پکراج کي پهرين ئي شڪ ٿيو هو ته گذريل ٽن هفتن دوران سواءِ عليءَ جي، ٻيو ڪو گراهڪ نٿو اچي، سو ڪٿي ايئن ته ڪونهي ته عليءَ سندس لاڳيتي بڪنگ ڪرائي ڇڏي هجي. پر ڇاڪاڻ ته گذريل ڏينهن ۾ علي گهڻو ڪري روزانو، نه ته به ٻئي ڏينهن ضرور وٽس ايندو هو. پر جنهن ڏينهن ڪير ڪونه ايندو هو ته هوءَ ايئن سمجهندي هئي ته ڌنڌي جي موڙيءَ سبب ڏينهن خالي وڃي ٿو. سو جڏهن وٽس لاڳيتا چار ڏينهن ڪير ڪونه آيو ۽ پنجين ڏينهن آيو ته وري به علي مصطفيٰ ئي آيو. تڏهن کيس پڪ ٿيڻ لڳي ته معاملي ۾ ڪا گڙٻڙ ضرور آهي. سو ان رات موقعو وٺي پکراج عليءَ کان پڇيو:
“علي مصطفيٰ صاحب، هڪڙي ڳالهه پڇان، مون سان ڪوڙ ته نه ڳالهائيندا نه!” پکراج ماڻي سان گڏ حجت ڪندي، مسڪرائيندي چيو.
“ها، اِهو سچ آهي ته مان تنهنجي سڄي مهيني جي ايڊوانس پيمينٽ ڪري هيڪاندي بڪنگ ڪرائي ڇڏي آهي. اِهو ئي تو پڇڻ ٿي چاهيو نه!” عليءَ پکراج جي اکين ۾ نهاريندي چيو.
“پر اوهان کي ڪيئن خبر پيئي ته مون اِهو ئي پڇڻ ٿي چاهيو؟” پکراج حيران ٿيندي چيو.
“مون جو سڄو مهينو رياض ڪيو آهي، تنهن جو ڪجهه ته اثر ٿيڻو هو نه!”
“ڇو؟ آخر اوهان ايڏي وڏي رقم جو زيان منهنجي لاءِ ڇو ڪيو؟” پکراج خفا ٿيندي پڇيو.
“پکراج... مان توکي وڃائڻ نٿو چاهيان... مان توکي وڃائڻ نٿو چاهيان.” التجا ڀريو آواز آيو.
“پر هيئن ته اوهان جي سموري جمع پونجي، ڌن دولت، ڌنڌو ڌاڙي سڀڪجهه داءَ تي لڳي ويندو. اِها ته اکين ڏٺي تباهي آهي. اوهان ايئن ڇو ٿا ڪريو؟” پکراج پريشان ٿيندي چيو.
“جيسين راڻو نٿو ريجهي، تيسين منهنجو سک چين ۽ آرام به ته داءَ تي لڳل آهي. منهنجي سامهون سک چين ۽ آرام کان وڌيڪ پئسو ناهي.”
“۽ جڏهن کيسا خالي ٿي ويندا، تڏهن اِها ئي لال جان، جيڪا اوهان تان قربان قربان پيئي ٿئي، سا اوهان لاءِ گيٽ ئي بند ڪري ڇڏيندي. اندر اچڻ به ڪانه ڏيندي.”
“ملندو ته ملندياس، نه ته گهوري جان جتن تان.” علي مصطفيٰ لاپرواهيءَ مان چيو.
“پنهنجي تباهي ۽ بربادي ڪري اوهان ڇا ٿا ثابت ڪرڻ چاهيو؟.” پکراج پريشان ٿي ويئي.
“اِهو ئي ته مون جهڙا چريا ديوانا اڃا به دنيا ۾ موجود آهن.”
“مون کي اوهان جي انهيءَ سوچ ۽ طرز عمل تي ڏاڍو ڏک ۽ افسوس ٿو ٿئي.”
“مان اِها ئي ته ڳالهه چاهيان ٿو ته تباهه ۽ برباد ٿيڻ کان اڳ تون مون کي بچائي وٺ. مان پنهنجي وس ۾ ناهيان رهيو. هاڻ منهنجي عزت ذلت، مان مرتبو ۽ زندگي ۽ موت تنهنجي هٿ ۾ آهي. چاهين ته مونکي بچائي وٺ. نه ته مون پٺيان ٻيڙيون ساڙي ڇڏيون آهن. مون لاءِ واپسيءَ جو ڪو رستو ناهي بچيو. مان پنهنجي تباهي ۽ برباديءَ جو الزام توتي ڪونه هڻندس. ايترو باقي ضرور چوندس ته مان پنهنجو سڀ ڪجهه تو تان قربان ڪري ڇڏيو. پکراج... پکراج مون کي رڳو ايترو ٻڌائي ته توکي ريجهائڻ ۽ راضي ڪرڻ لاءِ مون کي اڃا ڇا ڇا ڪرڻو پوندو. مان هر حد پار ڪرڻ لاءِ تيار آهيان.”
پکراج خاموش ٿي ويئي. ڪنڌ هيٺ جهڪائي ڇڏيائين. خاموشي طويل ٿيندي ويئي. ڪمري ۾ مڪمل سانت ڇانيل هئي. ڳچ ڳچ دير کان پوءِ پکراج ڪنڌ مٿي کنيو. سامهون علي مصطفيٰ مسلسل سندس منهن ۾ نهاري رهيو هو. ڳوڙها عليءَ جي اکين جا بند ٽوڙي مِٽِن تان ٽمي رهيا هئا. پکراج کان ڇرڪ نڪري ويو. هڪ ڀيرو وري اکين اکين سان زور آزمائي ڪرڻ شروع ڪئي. اکين ڇنڀڻ ڇڏي ڏنو. دلين جي ڌڪ ڌڪ تيز ٿيڻ لڳي. ڪي ساعتون... يا ڪي صديون... ٻه مجسما... خاموش خاموش... آمهون سامهون... پنڊپهڻ... ۽... ۽... الاجي ڪيترن ايامن کانپوءِ... پٿر جي تراشيل مجسمن ۾ هلڪي چرپر پيدا ٿي... ۽ پکراج ويٺي ئي ويٺي... رومڙ ڪري عليءَ کي چنبڙي ويئي... ٻه ئي جسم هڪ ٿي ويا... بنهه ماٺيڻا سڏڪا آهستي آهستي سانت جي راڪاس کي پٿريون هڻڻ لڳا... ڳچ دير تائين... ڳچ ڳچ دير تائين... ۽ پوءِ عليءَ پکراج جو چهرو پنهنجي هنج ۾ رکي سندس ڳلن تان وهندڙ لڙڪ اگهيا...
هڪ سال کانپوءِ... علي مصطفيٰ صاحب لال جان جي ڪمري ۾ ويٺو هو. البم سندس هٿن ۾ هو. البم جا ورق اٿلائيندي لال جان کان پڇيائين: “ڀلا ڪو نئون پکي ڦاسايو اٿئي، يا ساڳين بدڪن تي آرو ڪريو ويٺي آهين.؟”
“اوئڳ ڇڊو جي، تسي تڳ هر ويلي نيا پرنده منگدا اڳ. هور سڻاءِ، پکراج دا ڪي هويا؟”
“اوئڳ ڇڊو جي، پٺيان نه مُڙ، اڳيان ڏس.” ۽ عليءَ جو وڏو ٽهڪ ڪمري ۾ ٻُرڻ لڳو.
(20 فيبروري 2012ع)
*