• درد جي ڪهاڻي
اسان ماڻهو خوشين لاءِ، خوشيءَ جي مختصر گهڙين لاءِ صدين تائين پيا سِڪندا آهيون، ترسندا آهيون ۽ اوسيئڙي جي آڙاهه ۾ جلندا پچندا پيا آهيون. انتظار جي ٻاٻرن ٽانڊن جي کُورن ۾ جلندي پچندي اسان جا جسم، جانيون، هڏ چم، دل دماغ، ايتريقدر جو اسان جا روح به سڙيو خاڪ ٿيو وڃن. پر اسين خوشيءَ جي رڳو هڪڙي جهلڪ به پسي نه سگهندا آهيون. اسان کي خوشين جون اهي ڪهاڻيون اول ته حاصل ئي نه ٿي سگهنديون آهن. پر اتفاق سان جي حاصل به ٿينديون آهن، ته وري راس نه اينديون آهن.
ها، باقي دردن جي ڪهاڻين جو اسان سان دائمي ساٿ آهي، نه ٽُٽندڙ، نه ڇڄندڙ ۽ نه مِٽجندڙ ازلي ساٿ، توڙ نڀاءَ تائين جو ساٿ! دردن جون ڪهاڻيون- اسان جي دردن جون مشترڪه ڪهاڻيون، تنهنجي ۽ منهنجي شخصي دردن جون ڪهاڻيون، اڇن اُجرن جي دردن جون ڪهاڻيون، گدلن ۽ ميرن جي درد جون ڪهاڻيون، گورن ۽ ڪارن جي درد جون ڪهاڻيون، پاڪن ۽ پليدن جي دردن جون ڪهاڻيون. دردن ۽ پيڙاهن جون طويل ڪهاڻيون، نه کُٽندڙ، شيطان جي آنڊي جيڏيون طويل ۽ ڊگهيون ڪهاڻيون، ڪرشن چندر ۽ سعادت حسن منٽوءَ جي دردن جون ڪهاڻيون، امر جليل ۽ قادر جوڻيجي جي دردن جون ڪهاڻيون. اجيت ڪور ۽ علي بابا جي دردن جون ڪهاڻيون. دردَن جون ڪهاڻيون.... درد- جسماني درد ۽ روحاني درد، وجود جي بقا جا درد ۽ ڌرتيءَ جي بقا جا درد، ريتن رسمن جي صليبن تي ٽنگيل اگهاڙن لاشن جا درد، يزيديت جي برپا ڪيل ڪربلا ۾ پاڻيءَ جي ڍُڪَ لاءِ تڙپ جا درد، هلاڪو ۽ چنگيزيت جي هلائن ۽ الطاف جي والار ۽ قبضه گيريءَ جا دردَ. مذهبي ڪٽرپڻي جي تيز ڪٽارَ سان ڪٽجندڙ سِسِين جي لاباري جا درد. هزارها سالن جا دردَ ۽ هزارها سالن تائين جاري رهندڙ درد. ڪالهه، اڄ ۽ سڀاڻيءَ جا دردَ - درد سڀ ساڳيا آهن. تنهنجا ۽ منهنجا درد مشترڪه درد آهن. ۽ اسان انهن دردن جي اپٽار لاءِ ڪهاڻيون لکندا آهيون. مختصر ڪهاڻيون ۽ طويل ڪهاڻيون. ساڳين دردن جون ساڳيون ڪهاڻيون. رڳو پنهنجي پنهنجي ڍنگ سان. پنهنجي پنهنجي ٻوليءَ ۾. پنهنجي پنهنجي لهجي ۾. بيانيه ڪهاڻيون، مونولاگ ۽ ڊائيلاگ ڪهاڻيون. ديون ۽ پرين جي ڏنڌ ڪٿائي قصن تي مشتمل ڪهاڻيون. جيئرن جاڳندڙن انسانن جي هوبهو ڪردارن جون ڪهاڻيون. عشق ۽ محبت واريون ڪهاڻيون. محبت، ايثار، قرباني، جرئت، مامتا، شفقت، نفرت، ڪروڌ، بدلي جي باهه، انتقام جي آڳ ۽ وفاداري ۽ دوکيبازيءَ جون ڪهاڻيون. تاريخي، سائنسي، جاسوسي ڪهاڻيون ۽ اُهي اڻ ڏٺيون، اڻ ٻڌيون آئنده جون ڪهاڻيون، جن لاءِ اديب ۽ ڪهاڻيڪار اڳواٽ سوچي ٿو ۽ قوم ۽ سماج کي ان طرف متوجهه ڪري ٿو. هر ڪهاڻيڪار پنهنجي لهجي، پنهنجي انداز ۽ پنهنجي ڊڪشن ۾ پنهنجي ۽ پرائي من اندر جون پيڙاهون ظاهر ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. هِتي جون، هُتي جون، اندر جون، ٻاهر جون اڀريون ڪَه سڀريون ڪهاڻيون لکي جڏهن ڪو ڪهاڻيڪار پُٺارڪ کن ڪهاڻين جي گڏ ڪندو آهي، تڏهن سندس دل ۾ خواهش ڪَرَ کڻندي آهي ته هو اُهي ڪهاڻيون ڪتابي صورت ۾ ڇپائي.
۽ پوءِ جڏهن، پِني سِني، پيٽ کان ڇڏائي، ٻچن جي اڳيان گراهه کڻي به، اڌارا وٺي جڏهن هو ڪهاڻي ڪتاب جون پنج سؤ ڪاپيون ڇپرائي ٿو، تڏهن اسان جهڙا جوکا اديب ڦريو وڃونس. حضور شرمي ۽ لحاظ جي ڪري ڪتاب جون ٻه سؤ کن ڪاپيون وٽانئس مفت ۾ هليون وڃن. باقي ٽي سؤ کن ڪاپيون بڪ اسٽالن ۽ دل وارن دوستن کي وڪري لاءِ ڏيندو آهي. پوءِ پئسن جي وصوليءَ لاءِ هلي هلي، گهران ڀاڙا ڀري ڀري، ٿڪجي بيزار ٿي، سال کن کان پوءِ بچيل ميرن ۽ ڦاٽل ڪاپين جا بنڊل ٻڌي کڻي اچي گهر ڀيڙو ٿيندو. نه يارن پئسه ڏنا ۽ نه ئي بڪ اسٽال وارن. کيل ختم، پئسه هضم. لالا، مال خلاص. چئن ڪروڙن هجڻ جي دعويٰ ڪندڙ قوم جي اديب جا ٻئي هٿ مٿي تي ۽ هو ويچارو پنهنجي اڳوڻن بي شمار دردن ۾ اوڌر نه ملڻ واري درد جي اذيت ۽ پيڙاهه به شامل ڪري پنهنجي نئين ڪهاڻي “هڪڙي اڻ هونڌ ٻيو خيال وڏا” جي عنوان سان لکڻ شروع ڪندو آهي.
سنڌ جي جيئرن اديبن جي حالت لڳ ڀڳ اِها آهي. ها، باقي مرڻ کانپوءِ ڪنهن نالي واري ڪهاڻيڪار يا شاعر جو نالو ڪير ڪيش ڪرائي ٿو، ته اُها ٻي ڳالهه آهي.
اڄوڪو دؤر، سنڌي ڪهاڻيءَ جو نئون دؤر آهي. ساڳئي وقت ڪهاڻيءَ لاءِ ڏکيو دؤر پڻ آهي. دنيا ۾ اليڪٽرانڪ ميڊيا اڄڪلهه ٻين سڀني سيڪٽرن کان ترقيءَ ۾ گوءِ کڻي ويو آهي. مختلف طريقن سان ڊجيٽل، سي ڊي، ڊي وي ڊي، موبائيل ۽ ڪمپيوٽر، انٽرنيٽ، ليپ ٽاپ وغيره ذريعي ماڻهو هر گهربل شيءِ سيڪنڊن ۾ پڪچر اسڪرين تي ڏسي سگهي ٿو. اهڙي صورت ۾ ڪنهن رسالي ۾ ويهي ڪهاڻي پڙهجي. رقم خرچي ڪو ڪتاب وٺجي ۽ وقت سيڙائي پڙهجي. هاڻ اُهي ڳالهيون ڏاڍيون ڏکيون پيون لڳن. وڏي ڳالهه ته ڪتابن جي خريداريءَ جو اسم گهر جي بجيٽ ۾ شامل ئي ڪونهي هوندو.
پر اُن هوندي به، اهڙين ڏکين حالتن جي باوجود به مجموعي طرح ڪهاڻي گلوبل سطح تي ترقيءَ جا ڏاڪا طئي ڪري رهي آهي. ساڳي طرح سنڌي ڪهاڻي به تنقيد ۽ اصلاح جي فقدان هوندي به، سست رفتاريءَ سان ئي سهي، پر اڳتي وڌي رهي آهي. منجهس نوان لاڙا ۽ رُخ پيا شامل ٿين، جن سان سندس گونا گونيت ۾ اضافو ۽ خوبصورتيءَ ۾ نکار اچي رهيو آهي. تنهنڪري بلاشبه اهو ئي چئي سگهجي ٿو ته سنڌي ڪهاڻي به هن ڏکئي دؤر مان اڪري پار پوندي ۽ سرخرو ٿي پاڻ ملهائيندي. شرط اِهو آهي ته تنقيد ۽ اصطلاح جي هٿيار جو لاڳيتو استعمال ٿيندو رهي.
پرويز
*