پنهنجي پاران
هڪ ڏينهن پنهنجي آفيس ۾ ويٺي، ڪنهن تحقيقي جرنل جو مطالعو ڪيم ته خبر پئي ته هڪ شاگرد (جنهن کي آءٌ سڃاڻان به) منهنجي ٿيسز مان مقالو ڪٽ پيسٽ ڪري ٿوري گهڻي ڦير ڦار سان پنهنجي نالي سان ڇپرايو آهي. سچ پچ ته مون کي ڏاڍي ڪاوڙ لڳي ته جڳاڙي ماڻهو ڪهڙي ريت ٻين جي نور نچويل محنت کي پنهنجي نالي سان ڪيش ڪرائين ٿا. پر آءُ وري به ماٺ ٿي ويهي رهيس ته ان موضوع تي اصل ۽ شروعاتي ڪم بهرحال منهنجوئي ٿيل آهي، جنهن جو ثبوت ڪراچي يونيورسٽيءَ جي سنڌي شعبي جي سيمينار لائبريري توڙي سينٽرل لائبريري ۾ منهنجي نالي ۽ سال2007ع سان ڇپيل ٿيسز جون اصل ڪاپيون آهن، جيڪي اڄ به رڪارڊ طور اتي موجود آهن ۽ آءٌ چاهيان ته ان خلاف ڪاپي رائيٽس جو ڪيس به ڪري سگهان ٿي. اسان جي سماج ۽ ادب جو الميو اهوئي آهي ته هتي ناليوارن مشهوراديبن جي پي ايڇ ڊيز ۾ صفحن جا صفحا ٻين ڪتابن تان نقل ٿيل آهن ته پوءِ ٻين کي ڏوهه ڪيئن ڏجي!
ڪجهه مهينن کان پوءِ منهنجي ڪليگ ٻڌايوته اسلام آباد ۾ بين الاقوامي سطح جي هڪ ڪانفرنس ۾ ساڳئي موضوع تي هن پڻ تحقيقي مقالو پڙهيو آهي، جنهن جي تياريءَ ۾ هن منهنجي ٿيسز مان ڀرپور استفادو ڪيو هو. شايد اهي ئي سبب هئا، جو مون سڀ مصروفيتون ڇڏي، پنهنجي تحقيقي ڪم کي ڇپرائڻ جو فيصلو ڪيو.
جديد ادب ۾ تقابلي جائزو باقاعدي هڪ الڳ مضمون جي حيثيت اختيار ڪري چڪو آهي. ٻن ساڳين يا مختلف ٻولين جي ادبي ڪاوشن جي هڪجهڙائين ۽ فرق جي مطالعي کي تقابلي جائزو چيو وڃي ٿو. ادب ۾ تقابلي جائزو تمام گهڻي اهميت رکي ٿو، ڇاڪاڻ ته انهيءَ رجحان سبب قاري ٻن مختلف خطن جي علم وادب، تاريخ، جاگرافي، ڏند ڪٿائن، ثقافت، ريتن رسمن ۽ مختلف ادبي رجحانن کان واقف ٿئي ٿو.
مون کي هن موضوع تي ڪم ڪرڻ جو خيال پنهنجي محترم استاد ڊاڪٽر غفور ميمڻ جي رومانويت بابت ڏنل ليڪچر مان آيو. پاڻ سنڌي ادب ۾ رومانويت بابت بحث ڪندي چيائون ته ”سنڌي اساسي شاعرن مان شاهه لطيف کي رومانويت جو سرواڻ شاعر چئي سگهجي ٿو، ڇاڪاڻ ته وٽس رومانويت جا سمورا تصور پنهنجي عروج تي ملن ٿا“. ڪاليج واري زماني ۾ مون وليم ورڊس ورٿ جي رومانوي شاعريءَ جو ذاتي دلچسپيءَ سبب ڪافي مطالعو ڪيو هو، تنهنڪري ٿيسز جي موضوع جي چونڊ وقت مون سوچيو ته ڇو نه سنڌي ۽ انگريزي ادب جي انهن ٻنهي سرواڻ شاعرن جي رومانوي شاعريءَ جي ڀيٽ ڪري ڏسجي.
هونئن ته شاهه صاحب تي ڪيترن ئي ڏيهي توڙي پرڏيهي عالمن تحقيقي ڪم ڪيو آهي پر بين الاقوامي سطح تي شاهه کي دنيا جي عظيم شاعر جي حيثيت ۾ محترم ڪارلائل صاحب متعارف ڪرايو. آءٌ سمجهان ٿي ته شاهه جي فڪر ۽ فلسفي کي جيڪڏهن گلوبل ليول تي مڃتا ڏيارڻي آهي ته پوءِ کيس دنيا جي ناليوارين ادبي شخصيتن سان ڀيٽڻ جي سخت ضرورت آهي. هي ڪتاب انهيءَ سلسلي جي هڪ ڪڙي ثابت ٿيندو. هن وقت ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته اسان گهڻ ورجايل روايتي ۽ عام موضوعن کان هٽي جديد بين الاقوامي تناظر ۽ تحريڪن جي پس منظر ۾ پنهنجي ادب کي پيش ڪريون.
هن پيغام کي وڌيڪ اثرائتو بنائڻ لاءِ ضروري آهي ته هن ڪتاب جو انگريزي ترجمو پڻ ڪيو وڃي. اڄ جي دنيا جي گلوبل وليج ۽ مقابلي بازي واري دور ۾ ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته اسان پنهنجي ادبي ورثي کي محفوظ ڪيون ۽ ٻين تائين پهچايون.
هن ڪم بابت آءٌ ڪابه وڏي هام نٿي هڻان تنهن ڪري نڪته چيني جي بجاءِ تنقيد نگاري کي ڀليڪار چوندس. اميد ته هي ننڍڙي ڪوشش علم وادب سان چاهه رکندڙن کي پسند ايندي.
[b]ڊاڪٽر ساجده پروين
[/b] 6 سيپٽمبر 2017ع
سنڌي شعبو، ڪراچي يونيورسٽي.