وليم ورڊس ورٿ وٽ رومانويت ۽ رومانوي عڪس
دي پريليوڊ (The Prelude) ۾ ڏنل فطري شاعريءَ بابت سندس تنقيدي راءِ هنن لفظن ۾ ڏنل آهي:
“From God to tiniest insect that crawls on the surface of the earth, there is hardly an object or natural phenomenon which he has not touched to beauty or glory.” (10)
ترجمو:
”خدا کان وٺي زمين جي سطح تي سرندڙ هڪ ننڍڙي جيت تائين شايد ئي ڪا اهڙي شيءِ يا فطري نظارو هجي، جنهن کي هن خوبصورتي يا شان لاءِ بيان نه ڪيو هجي.“
ورڊس ورٿ جي فطري شاعريءَ جي خوبي اها آهي ته ان ۾ جاندار توڙي بي جان شين، خوبصورت، نرم و نازڪ، نفيس توڙي بدصورت ۽ بي ڍنگين شين غرض سڀني رخن جو بيان نهايت اثرائتو آهي. هو هڪ عام شيءِ کي به جڏهن بيان ڪري ٿو ته سندس فڪر ان ئي معمولي شيءِ کي اهم بڻايو ڇڏي.
سندس نظم “I wandered lonely as a cloud” ان جو هڪ بهترين مثال آهي، جنهن ۾ ورڊس ورٿ نرگس جي گلن جي خوبصورتي ۽ دلڪشي جو ذڪر ڪري ٿو.
I wandered lonely as a cloud
That floats on high o’er vales and hills,
When all at once I saw a crowd,
A host, of golden daffodils.
Beside the lake, beneath the trees,
Fluttering and dancing in the breeze.
Continuous as the stars that shine
And twinkle on the Milky Way,
They stretched in never-ending line
Along the margin of a bay:
Ten thousand saw I at a glance,
Tossing their heads in sprightly dance.
ترجمو:
”اوچين ٽڪرين ۽ وادين مٿان
ڪنهن ڪڪر جيان رلندي
اوچتو ڏٺم هڪ ميڙ
سونهري گلڙن جو،
هير لڳڻ سان نچندي لڏندي
ڍنڍ ڀرسان وڻن جي پاڇي ۾
جيئن آسمان ۾ ڪهڪشان تي
تارا چمڪندا ۽ ٽمڪندا آهن
اڻکٽ قطار ۾ ڍنڍ ڪناري
تيئن مون ڏٺا هزارين گلڙا
مستيءَ ۾ جهومندي نچندي
بظاهر ته نرگس هڪ عام گل آهي، جنهن کي ڪير ڏسڻ به پسند نه ڪري پر جهڙي ريت ورڊس ورٿ نظم ۾ انهن جي منظرنگاري ڪئي آهي سا اسان کي پنهنجو رايو تبديل ڪرڻ تي ضرور مجبور ڪري ٿي. هوا ۾ لڏندڙ لمندڙ سونهري نرگس جي گلن جو ميڙ، پاسي کان وهندڙ ڍنڍ وري مٿانئن وڻن جو ڇانورو ۽ ڏور نگاهن تائين ڦهليل ساڳيو ئي منظر ماڻهوءَ کي مڪمل طرح سان پنهنجي سحر ۾ جڪڙي وٺي ٿو.
ورڊس ورٿ جو فڪر انساني عقل کي دنگ، ذهن کي هڪ نئون خيال ۽ نظر کي هڪ انوکو احساس بخشي ٿو ۽ ساڳئي وقت روحاني خوشي پڻ عطا ڪري ٿو.
“The Thorn” نظم ۾ وري هڪ ڪنڊيءَ جي وڻ، جنهن منجهه خوبصورتي جا ڪي به اهڃاڻ نه آهن، جو ذڪر ڪري ٿو:
There is a thorn- it looks so old,
In truth, you’d find it hard to say,
How it could ever have been young,
It looks so old and grey.
Not higher than a two-year’s child,
It stands erect this aged thorn;
No leaves it has, no thorny points;
It is a mass of knotted joints,
A wretched thing forlorn.
(Lyrical Ballads P. No- 51)
ترجمو:
هتي هڪ ڪنڊي آهي، اها گهڻي پراڻي لڳي ٿي
سچ، اهو چوڻ ڏکيو آهي ته
ڪيئن اها ڪڏهن جوان به رهي سگهي هوندي
اها گهڻي پراڻي ۽ غمگين لڳي ٿي
ٻن سالن جي ٻار کان گهڻي ڊگهي نه آهي
سڌي بيٺل آهي، هي پراڻي ڪنڊي
ان کي ڪي به پن نه آهن، نه وري ڪنڊا،
اها ڳنڍيل حصن جو مجموعو آهي
هڪ بدنصيب لاچار شيءِ
ورڊس ورٿ جو مشاهدو ساراهڻ جوڳو آهي جو هڪ ڪنڊيءَ به سندس ڌيان ڇڪايو آهي ۽ ان جي شڪل و شباهت کي به جامع انداز ۾ بيان ڪيو اٿس. ورڊس ورٿ جي فطري منظرنگاريءَ جي خاصيت اها به آهي ته هو جنهن به شيءِ کي بيان ڪري ٿو ان جي جيئري جاڳندڙ تصوير مڪمل تاثر سان پڙهندڙ اڳيان پيش ڪرڻ ۾ کيس ڪا به ڏکيائي نه ٿي ٿئي.
“Wordsworth’s description of natural sights and scenes are accurate like accuracy itself.”
ترجمو:
”ورڊس ورٿ جي فطري ڏيکن ۽ منظرن جو بيان ايترو ته صحيح/مڪمل آهي، جيتري فطرت پنهنجو پاڻ.“
انهيءَ جو هڪ وڏو سبب اهو آهي ته هو پهريان هر هڪ شيءِ جي روح کي سمجهي پوءِ ان کي قلمبند ڪري ٿو. ورڊس ورٿ فطرت نگاريءَ ذريعي صرف نظارن کي نٿو چٽي بلڪ انساني زندگيءَ جي مختلف پهلوئن ۽ انيڪ مقصدن لاءِ کيس استعمال ڪري ٿو. هو قدرت جي هن عظيم الشان ڪارنامي کي انسان لاءِ هڪ عظيم درسگاهه تصور ڪري ٿو. پنهنجي نظم “The Tables Turned” ۾ چوي ٿو:
Up! Up! My friend, and quit your books,
Or surely you’ll grow double:
Up! Up! My friend, and clear your looks,
Why all this toil and trouble?
اٿ! اٿ! منهنجا دوست، ۽ ڇڏ پنهنجا ڪتاب،
يقيناً تنهنجي ڄاڻ ٻيڻي ٿيندي
اٿ! اٿ! منهنجا دوست ۽ واضح ڪر پنهنجي ڳالهه
هي سڀ پريشاني ۽ بحث ڇو؟
ساڳئي نظم ۾ وري اڳتي چوي ٿو:
Books! ’tis a dull and endless strife;
Come, hear the woodland linnet,
How sweet his music! On my life,
There’s more of wisdom in it.
And hark! How the blithe the throstle sings;
He, too is no mean preacher,
Come forth into the light of things,
Let nature be your teacher.
She has a world of ready wealth,
Our minds and hearts to bless,
Spontaneous wisdom breathed by health,
Truth breathed by cheerfulness.
One impulse from a vernal wood
May teach you more of man,
Of moral evil and of good,
Than all the sages can.
(Lyrical Ballads P. no. 78, 79)
ترجمو:
ڪتاب! اهو آهي سست ۽ ڪڏهن نه ختم ٿيندڙ بحث
اچ، ٻڌ جهنگلي ڍولير کي
ڪيتري مٺي آهي هن جي موسيقي! منهنجي زندگيءَ لاءِ
ان ۾ وڌيڪ ڏاهپ آهي
۽ ٻڌ ٻوليندڙ پکي ڪيترو نه موج مان ڳائي ٿو
هي پڻ معمولي تبليغ ڪندڙ نه آهي
شين جي حقيقت ڏانهن اچ
فطرت کي پنهنجو استاد ٿيڻ ڏي.
فطرت جي هڪ مالا مال دنيا آهي
اسان جي دماغ ۽ دلين کي بخشڻ لاءِ
صحت سان ڀرپور اڀاريل ڏاهپ
۽ خوشيءِ ذريعي اڀاريل سچ
ٻيلي مان بهار جي امنگ
توهان کي انسان بابت
اخلاقي برائي ۽ چڱائي بابت
ڪنهن ڏاهي کان وڌ
گهڻو ڪجهه سيکاري سگهي ٿي.
سندس خيال آهي ته الله تعاليٰ ڪائنات جي هر هڪ شيءِ جي تخليق پٺيان ڪو نه ڪو سبب رکيو آهي. قدرت جي هن ڪارخاني ۾ ڪا به شيءِ بيڪار ۽ غير اهم نه آهي. ڇاڪاڻ ته هر هڪ شيءِ جو هڪ مخصوص ڪردار آهي، جنهن کي ادا ڪرڻ ۾ اها رڌل آهي. ان ڪري ڪتابن مان ڏاهپ، اخلاقيات، ۽ فلسفو حاصل ڪرڻ جي بجاءِ فطرت کي پنهنجو استاد ٿيڻ ڏيو، جيڪا هر لمحي انسان کي ڪجهه نه ڪجهه سيکاري ٿي ۽خاص طرح سان مختلف پکين کي، سندن مٺڙين لاتين ۽ حرڪتن تي ويچاريو، جن منجهان ڏاهپ ۽ فلسفي جا اهڙا نڪتا نروار ٿين ٿا، جيڪي نه ته ڪنهن ڏاهي ۽ سڄاڻ عالم وٽان سکي سگهجن ٿا ۽ نه ئي وري ڪتابن تي مٿا ڪٽ ڪرڻ سان.
ورڊس ورٿ جي فطري شاعريءَ جي خاصيت اها به آهي ته هو نهايت ئي منفرد ۽ نرالي قوت جو مالڪ هئڻ سبب فطرت جي مختلف تخليقن جي آواز ذريعي داخلي احساسن جو هڪ ڀرپور تاثر نهايت ئي سحر انگيزي ۽ ڪماليت سان لفظن جي روپ ۾ پيش ڪري ٿو.
“Wordsworth is the poet of the ear: he is most felicitous when conveying some phase of silence, or tone of sound.” (12)
ترجمو:
ورڊس ورٿ ٻڌڻ جو شاعر آهي. هو خاموشيءَ جي حالت يا آواز جي خاصيت وڌيڪ موزون طريقي سان پهچائي ٿو.
“O nightingale! Thou surely art” نظم ۾ ڪوئل جي مٺڙي آواز بابت چوي ٿو:
O nightingale! Thou sure art
A creature of a “fiery heart”:
These notes of thien-they pierce and pierce;
Tumultuous harmony and fierce!
Thou Sign’t as if the God of wine
(wordsworth and cleridge p#. 86)
ترجمو:
او ڪوئل! تون يقينن آهين
”آتشي دل“ جي هڪ مخلوق
اهي تنهنجا پرجوش ۽ بي چين گيت
اندر ۾ گهڙي وڃن ٿا!
تون ائين ٿي ڳائين ڄڻ ته
شراب جو ڪو ديوتا
يوناني ڏند ڪٿائن مطابق شراب جو ديوتا (God of wine ) اولمپيئن گاڊ (Dionysos) کي چيو پيو وڃي ٿو، جهن جو ڪم ماڻهن کي مدهوش ڪرڻ آهي. ورڊس ورٿ جي مطابق ڪوئل جا دل کي ڇهندڙ مٺڙا سر به انسان کي ائين ئي مدهوش ڪري وجهن ٿا جنهن ڪري هو ڏک، تڪليف، غم ۽ پريشاني کان آجو ٿي صرف خوشي ۽ سرور حاصل ڪري ٿو، جنهن ڪري کيس روحاني سڪون حاصل ٿئي ٿو. مطلب ته ورڊس ورٿ وٽ انسان جي هر دک درد، مسئلي ۽ پريشانيءَ جو مڪمل حل فقط فطرتي مظهرن ۾ سمايل آهي.
يورپ ۾ سترهين صديءَ جي پڇاڙي دوران صنعتي دور پنهنجي اوج تي هو. هي اهڙو دور هو جنهن ۾ انسان جي اندر جو ماڻهپو مري چڪو هو. سندس حيثيت مشين جي هڪ پرزي جهڙي هئي. ڏينهن رات ان جدوجهد ۾ رڌل ته ڪيئن ٻئي کي لتاڙي اڳتي وڌجي. پيار، محبت ۽ پنهنجائپ جهڙا جذبا ۽ احساس ماڻهوءَ منجهان موڪلائي چڪا هئا. اهڙي ماحول کي محسوس ڪندي فطرتي مظهرن ذريعي ئي ورڊس ورٿ انسان کي پيار، ميٺ، محبت، امن ۽ ڀائيچاري جو پيغام ڏنو.
I heard a stock- dove sing or say
His homely tale, this very day;
His voice was buried among trees,
Yet to be come at by the breeze;
He did not cease; but cooed and cooed;
And some what pensively he wooed;
He sang of love, with quite blending,
Slow to begin and never ending;
Of serious faith, and inward glee
That was the song- the song for me!
(Wordsworth and Coleridge P. no: 86)
ترجمو:
مان هڪ ڪبوتر کي ڳائيندي ٻڌو
هن جي سادي ڪهاڻي، ساڳئي ڏينهن،
هن جو آواز وڻن جي وچ ۾ دٻيل هو،
پوءِ به هوا جي ذريعي اچي رهيو هو،
۽ ڪجهه غمگين ٿي ڄڻ ڪا گهُر ڪئي
هن پيار جو سانتيڪو گيت ڳايو،
آهسته شروع ٿيندڙ ۽ ڪڏهن نه ختم ٿيندڙ،
ڳنڀير عقيدي ۽ اندروني خوشيءَ جو
اهو گيت هو، منهنجي لاءِ!
ورڊس ورٿ وٽ پکي پيار ۽ محبت ۽ سندن مٺڙيون من موهيندڙ لاتيون امن جو پيغام آهن. سندس چوڻ آهي ته فطرت کين ان مقصد تحت ئي تخليق ڪيو آهي ته هر پل فقط پيار جا گيت آلاپيندا رهن. انسان کي به گهرجي ته انهن پکين کان پيار ۽ محبت جو سبق پرائي ڇو ته فطرت جي هن عظيم ڪارخاني ۾ انساني زندگي به محبت جي مڌر سرن ۽ پيار جي جذبي بنا بي رنگ ۽ بي معنيٰ آهي. غرض ورڊس ورٿ وٽ فطرت نگاريءَ جا مختلف ۽ منفرد پهلو موجود آهن.
رومانوي قصا ۽ داستان هر خطي جي ادب جو هڪ عظيم سرمايو تصور ڪيا ويندا آهن. ڇاڪاڻ ته ادب ۾ گهڻي ڀاڱي نظم جي صنف جي پيڙهه انهن قصن تي ئي رکيل هوندي آهي. انگريزي ادب ۾ به اهڙا ڪيترائي قصا مشهور آهن. جيئن روميو جيوليٽ (Romeo-Juliet)، ائنٽوني ڪلوپيٽرا (Antony-Cleopatra)، اوٿيلو ڊيسڊيمونا (Othello-Desdemona) ۽ اورلينڊو روزالنڊ (Orlando-Rosalind) وغيره جن کي مختلف شاعرن، مختلف وقتن ۾، مختلف طريقن سان پنهنجي شاعريءَ ۾ ڳايو ۽ ساراهيو آهي. جيتوڻيڪ رومانس به رومانويت جو ئي هڪ جزو آهي پر ان جي باوجود ورڊس ورٿ پنهنجي شاعريءَ ۾ ڪنهن به رومانوي قصي کي جڳهه ناهي ڏني ڇاڪاڻ ته سندس شاعريءَ جو بنيادي مقصد عام ماڻهوءَ جي مسئلن، سندن جذبن ۽ احساسن جي عڪاسي ڪرڻ آهي. ورڊس ورٿ وٽ اهڙا ڪيترائي نظم ملن ٿا، جن ۾ هن سادي سودي ڳوٺاڻي زندگي جي مختلف ڪردارن جي المين منجهان بي پناهه داخلي جذبن ۽ احساسن واري ڪيفيتن کي اڀاريو آهي.
“He found the elementary feelings, the essential passions of the heart at their purest and simplest form in humble and rustic people.” (13)
ترجمو:
”هن کي بنيادي جذبا، دل جا اڌما پنهنجي خالص ۽ سادي شڪل ۾ سادن سودن غريب ڳوٺاڻن ماڻهن وٽ مليا.“
سندس اهڙو ئي طويل نظم “The Thorn” آهي، جنهن جي ڪهاڻيءَ جو مرڪزي ڪردار مارٿاري “Martha Ray” نالي هڪ عام عورت آهي. هوءَ اسٽيفن هِلِ “Stephen Hill” سان بي پناهه محبت ڪري ٿي. ٻئي شاديءَ جو ڏينهن مقرر ڪن ٿا، پر ان ساڳئي ئي ڏينهن Stephen ڪنهن ٻي عورت سان شادي ڪري ڇڏي ٿو. جڏهن اها خبر مارٿا کي ملي ٿي ته هوءَ صدمي وچان چري ٿي پوي ٿي. ڪجهه مهينن کانپوءِ کيس اميدواري ٿي وڃي ٿي. نظم ۾ مارٿا بابت علائقي جي رهواسين جون مختلف روايتون بيان ڪيل آهن. ڪن جو چوڻ آهي ته ٻار جي پيٽ ۾ ٿيڻ سان هوءَ وري بلڪل ٺيڪ ٿي وئي.
ٻي روايت مطابق ڪير به اهو نٿو ڄاڻي ته ٻار ٿيو به يا نه ۽ جي وري ٿيو ته زنده هو يا مئل.
جڏهن ته ٽين روايت مطابق ڪن جو چوڻ آهي ته اميد سان ٿيڻ کانپوءِ هو پاسي واري جبل جي چوٽيءَ تي جهوپڙي ٺاهي رهڻ لڳي ۽ ٻار ٿيڻ کانپوءِ جبل تي ڪجهه فاصلي تي موجود هڪ وڻ ۾ هن ٻار کي ٻڌي ڦاهي ڏيئي ڇڏي. (ورڊس ورٿ ان روايت سان متفق نظر نه ٿو اچي سندس چوڻ آهي ته ڪجهه به هجي پر هڪ ماءُ ائين هرگز نٿي ڪري سگهي). ڪي وري چون ٿا ته ان وڻ کان ئي ڪجهه فاصلي تي پاڻيءَ جي هڪ تلاءُ ۾ هن ٻار کي ٻوڙي ماري ڇڏيو. بهرحال حقيقت ڇا هئي ڪير به ان کان واقف نه هو، پر سڀ ان ڳالهه سان متفق هئا ته جبل تي ڪنڊيءَ جي سڪل وڻ هيٺان هڪ ٻار جي قبر هئي، جنهن جي پاسي ۾ مٽيءَ جي هڪ ننڍڙي ڍير تي خوبصورت ڳاڙهن، ساون ۽ اڇن گلن واري ول ۽ ڪجهه مفاصلي تي پاڻي جو هڪ تلاءُ موجود هو. جتي هوءَ هر روز ڏک ۽ غم جي شدت سان زار و قطار روئندي پٽيندي ملي ٿي.
Now would you see this aged thorn,
This pond and beauteous hill of moss,
You must take care and chose your time
The mountain when to cross,
For oft there sits, between the heap
That’s like an infant’s grave in size,
And that same pond of which I spoke,
A woman in a scarlet cloak,
And to herself she cries,
Oh misery! Oh misery!
Oh woe is me! Oh misery!”
ترجمو:
ڇا توهان ڏسندا هن جهوني ڪنڊيءَ کي
هي تلاءُ ۽ خوبصورت آلي ٽڪري
توهان کي ضرور خيال ڪري وقت مقرر ڪرڻ گهرجي
جبل کان گذرڻ لاءِ
اڪثر اتي ويٺل هوندي آهي، ڍير جي وچ ۾
جيڪو لڳندو آهي ننڍڙي ٻار جي قبر جيترو،
۽ ساڳيو تلاءُ جنهن بابت مون ڳالهايو،
هڪ عورت ڳاڙهي رتل ويس ۾،
پنهنجو پاڻ روئي ۽ رڙي ٿي،
اوهه غم! اوهه غم!
اوهه مون کي رنج آهي! اوهه غم!
مان پاڻ درد آهيان!
بنيادي طور اهو الميو ئي هن ڪردار جي زندگي ۾ رومانيت پيدا ڪري ٿو، جنهن ۾ هوءَ سماج جي تمام رائج قدرن کان بغاوت ڪندي پنهنجي لاءِ هڪ الڳ رستو اختيار ڪري ٿي. اها ئي سندس زندگيءَ جي اها چونڊ آهي ، جنهن ۾ هن جو رومانوي رشتو ۽ موضوعي طور داخلي جذبن ۽ احساسن جي پوري ڪائنات پنهنجي ٻار جي قبر سان جڙي وڃي ٿي ۽ کيس زندگيءَ لاءِ هڪ مقصد فراهم ڪري ٿي.
پنهنجي زندگي جي ان مقصد طئي ڪرڻ کانپوءِ هو مطمئن ۽ مستقل مزاج پڻ نظر اچي ٿي ۽ جيڪا چونڊ هن ڪئي آهي، ان تي قائم پڻ، ڇاڪاڻ ته پوءِ حالتون سازگار آهن يا نه کيس ان جي ڪا پرواهه نه ٿي رهي.
At all times of the day and night
This wretched woman thither goes,
And she is known to every star,
And every wind that blows;
And there beside the thorn she sits
When the blue day-light’s in the skies,
And when the whirlwind’s on the hill;
Or frosty air is keen and still,
And to herself she cries,
“oh misery! Oh misery!
Oh woe is me! Oh misery!”
(Lyrical Ballads- P. No: 51 and 53)
ترجمو:
ڏينهن رات جي هر پل هر مهل
هيءَ غمگين عورت اوڏانهن وڃي ٿي
۽ هر ستارو توڙي لڳندڙ هوا
هن کي سڃاڻي ٿي
جڏهن نيري آسمان ۾ ڏينهن چمڪي ٿو
۽ ٽڪريءَ تي واچوڙو لهي ٿو
يا جڏهن ٿڏي هوا خاموش هجي ٿي
تڏهن هوءَ اندر ئي اندر سڏڪي ٿي
اي درد، اي درد!
مان پاڻ سراپا سور ٿي وئي آهيان
هوءَ رڙي ٿي.
ڏينهن هجي يا رات، برسات هجي يا طوفان پر پنهنجي منزل تائين پهچڻ لاءِ مسلسل جدوجهد ۽ پيڙا سبب ئي سندس زندگيءَ سان رومانس جو رشتو جڙيل رهي ٿو، جيڪو جذباتي ۽ احساساتي طور کيس جيئڻ جو اتساهه ڏيندو رهي ٿو.
اهڙو ئي ٻيو ڪردار سندس نظم “The last of the flock” جو ريڍار ۽ سندس زندگيءَ جو الميو آهي.
هو پنهنجي عملي زندگيءَ جي شروعات هڪ رڍ خريد ڪرڻ سان ڪري ٿو، جنهن مان آهستي آهستي وڌندي وٽس پورين پنجاهه رڍن جو هڪ وڏو ڌڻ ٿي وڃي ٿو. جنهن ڪري سندس زندگي خوشحال ٿي پوي ٿي پر سندس زندگيءَ جي الميي جي شروعات تڏهن ٿئي ٿي جڏهن هو شادي ڪري ٿو ۽ کيس ڏهه ٻار ٿين ٿا. جن جي پيٽ گذر لاءِ محنت مزدوري جا پئسا پورا نٿا پون ۽ هو مجبور ٿي هڪ هڪ رڍ وڪڻندو رهي ٿو ۽ آخرڪار اهو وقت به اچي وڃي ٿو جڏهن وٽس صرف هڪ ننڍڙو گهٽو بچي ٿو پر سندس معاشي حالتون ساڳيون رهن ٿيون.
ان صورتحال ۾ هي ريڍار گهٽي کي پنهنجي هنج ۾ کڻي بازارن ۾ روئندي نظر اچي ٿو.
In distant countries I have been,
And yet I have not often seen
A healthy man, a man full grown,
Weep in the public roads alone.
But such a one, on English ground,
And in the broad high-way, I met,
Along the broad high-way he came,
His cheeks with tears were wet.
Sturdy he seemed, though he was sad;
And in his arms a lamb he had.
He saw me, and he turned aside,
As if he wished himself to hide;
Then with his coat he made essay
To wipe those briny tears away,
I follow’d him, and said, “My friend
What ails you? Wherefore weep you so?”
…..shame on me, sir! This lusty lamb,
He make my tears to flow
To-day I fetched him from the rock!
He is the last of all my flock.
ترجمو:
ڏورانهن ملڪن ۾ آءٌ وڃي چڪو آهيان،
۽ اڃا تائين اڪثر ڪري مان ناهي ڏٺو
هڪ صحتمند ماڻهو، بالغ ماڻهو،
اڪيلو گهٽين ۾ روئندي،
پر اهڙو هڪ، انگريزي ميدان تي
۽ وسيع شاهراهه تي، مون کي مليو؛
شاهراهه جي پاسي کان هو آيو،
هن جا ڳل ڳوڙهن سان آلا هئا
هو ٿلهو متارو نظر پئي آيو، جيتوڻيڪ اداس هو،
۽ هن جي ٻانهن ۾ هڪ گهيٽو هو.
هن مون کي ڏٺو، ۽ هڪ پاسي مڙي ويو،
ڄڻ ته هو پنهنجو پاڻ کي لڪائڻ چاهيندو هجي،
تنهن کانپوءِ هن پنهنجي ڪوٽ ذريعي آسانيءَ سان
صاف ڪيا اهي نمڪين ڳوڙها.
مان هن جي پٺيان ويس، ۽ چيم، منهنجا دوست
توکي ڪهڙي تڪليف آهي؟ جو ايترو روئين پيو؟
حيف آهي مون تي، سائين! هي متارو گهيٽو،
هن جي ڪري منهنجا ڳوڙها وهن ٿا
اڄ مان هن کي جبل تان کڻي آيس!
هي منهنجي سڄي ڌڻ مان بچيل آخري آهي.
پر هو گهيٽي کي وڪڻي نٿو ڇو ته هو پنهنجي رڍن جي ڌڻ کي ايترو ئي چاهيندو ۽ سنڀاليندو هو جيترو پنهنجن ٻارن کي. درحقيقت رومانوي نظريي مطابق انسان پاڻ سان لاڳاپيل شين سان احساساتي سطح تي رومانوي رشتا جوڙيندو آهي. ڪنهن سان ٻه گهڙيون گڏ گذارڻ سان به پنهنجائپ جو هڪ رشتو ٺهي پوندو آهي ۽ هن ته هر هڪ رڍ کي پنهنجن هٿن سان پالي نپائي وڏو ڪيو هو. ان ڪري ساڻن مضبوط رومانس جو رشتو جڙيل هئس ۽ جيئن ويو ٿي انهن کي کپائيندو تيئن سندس دلي ڪيفيتن ۾ ڀڃ ڊاهه جو سلسلو شروع ٿي ويو سندس اندر عجيب بيچيني، اڻ تڻ ۽ پيڙا جنم ورتو، جيڪا اندر ئي اندر کيس کوکلو ڪري رهي هئي. آخرڪار جڏهن وٽس ڌڻ مان صرف هڪ گهيٽو وڃي بچيو تڏهن فيصلو ڪري ٿو ته چاهي سندس ٻار، زال توڙي پاڻ غربت، بدحالي ۽ بک وگهي مري وڃن پر هو ڌڻ مان يادگار طور بچيل آخري گهيٽو هرگز نه کپائيندو.
…. This lusty lamb of all my store
Is all that is alive!
And now I care not if we die,
And perish all of poverty.
(Lyrical Ballads P. no: 57 & 58)
ترجمو:
....منهنجي سڄي ڌڻ جو هي متارو گهيٽو
آهي آخري جيڪو جيئرو آهي!
۽ هاڻي مون کي پرواهه ناهي جيڪڏهن اسان،
سڀ غربت جي ڪري مري وڃون ٿا.
درحقيقت ان پوري صورتحال دوران ريڍار ۽ گهيٽي جي وچ ۾ هڪ مضبوط رومانوي رشتو قائم ٿي وڃي ٿو، جنهن جي بنياد تي هو هر هڪ قرباني ڏيڻ لاءِ ته تيار ٿي وڃي ٿو پر ڪنهن به قيمت تي گهيٽي کي وڃائڻ نٿو چاهي.
ورڊس ورٿ جو نظم “We are seven” به رومانويت سان ڀرپور آهي جنهن ۾ داخلي جذبن ۽ احساسن جي هڪ پوري ڪائنات سمايل آهي. هن نظم جو مرڪزي ڪردار اٺن سالن جي هڪ ننڍڙي معصوم ڇوڪري آهي. اهي پاڻ ۾ ست ڀيڻ ڀائر هئا. جن مان سندس هڪ ڀيڻ Jane ۽ هڪ ڀاءُ John جي ڪنهن سبب ڪري وفات ٿي وڃي ٿي پر ان جي باوجود هي ننڍڙي ڇوڪري ان ڳالهه کي تسليم نٿي ڪري ته سندن موت واقع ٿي چڪو آهي ۽ هاڻي هو پنج ڀيڻ ڀائر وڃي بچيا آهن.
She answered, seven are we,
And two of us at Conway dwell,
And two are gone to sea.
Two of us in the church-yard lie,
My sister and my brother,
And in the church-yard cottage, I
Dwell near them with my mother.
ترجمو:
هن جواب ڏنو، اسان آهيون ست ڄڻا،
اسان مان ٻه ڪانوي ۾ رهن ٿا،
۽ ٻه سمنڊ ڏانهن ويل آهن.
اسان مان ٻه قبرستان ۾ ستل آهن،
منهنجو ڀاءُ ۽ ڀيڻ،
۽ مان قبرستان جي جهوپڙيءَ ۾،
انهن ڀرسان پنهنجي امڙ سان گڏ رهندي آهيان.
تنهن تي ورڊس ورٿ کيس جواب ڏيئي ٿو ته:
You say that two at Conway dwell
And two are gone to sea.
Yet you are seven, I pray you tell
Sweet maid, how this may be?
You run about, my little maid,
Your limbs they are alive;
If two are in the church- yard laid,
Then ye are only five.
ترجمو:
تو چيو ته، ٻه ڪانوي ۾ رهن ٿا
۽ ٻه سمنڊ ڏانهن ويل آهن
اڃا به توهان ست آهيو، مان عرض ڪريان ٿو تون ٻڌائين
مٺڙي ڇوڪري، اهو ڪيئن ٿي سگهي ٿو؟
تون ڊوڙي سگهين ٿي، ننڍڙي ڇوڪري،
تنهنجا عضوا جيئرا جاڳندڙ آهن،
جيڪڏهن ٻه ڄڻا قبرستان ۾ ستل آهن،
پوءِ ته توهان صرف پنج ڄڻا آهيو.
هن نظم ۾ هڪ ننڍڙي معصوم ڇوڪريءَ جي احساساتي ۽ رومانس سان ڀرپور زندگيءَ جا عڪس چٽيا ويا آهن. سندس رومانوي رشتو پنهنجي فوت ٿي ويل ڀيڻ ڀاءُ سان نهايت گهرو آهي. ان ڪري جسماني طور سندن فنا ٿي وڃڻ تي به ان رشتي ۾ ڪو فرق نٿو پوي. هوءَ کين پنهنجين يادن ۾ هميشه زنده رکي ٿي ۽ پوءِ اهو ئي چاهه ۽ لڳاءُ کيس سندن قبرن سان ٿي پوي ٿو ۽ اهي قبرون ئي سندس زندگيءَ جو هڪ اهم حصو بڻجي پون ٿيون. جتي هوءَ گهڻي کان گهڻو وقت گذاري ٿي.
Their graves are green, they may be seen
The little maid replied,
Twelve steps or more from my mother’s door.
And they are side by side.
My stockings I often knit,
My kerchief there I hem,
And there upon the ground I sit….
I sit and sing to them.
And often after sunset, sir,
When it is light and fair,
I take my little porringer,
And eat my supper there.
ترجمو:
انهن جون قبرون تازيون آهن، اهي ڏسي سگهجن ٿيون،
ننڍڙي ڇوڪريءَ جواب ڏنو،
ٻارهن وکون يا ڪجهه وڌيڪ منهنجي ماءُ جي دروازي کان،
اهي هڪ ٻئي جي پاسي کان آهن.
مان اڪثر اتي پنهجا جوراب اڻندي آهيان،
پنهنجي رومال تي ڀرت ڀريندي آهيان،
۽ ميدان تي ويهندي آهيان...
مان ويهندي ۽ انهن لاءِ ڳائيندي آهيان.
۽ اڪثر سج لهڻ کانپوءِ سائين،
جڏهن پوري پني روشني هوندي آهي،
مان پنهنجو ننڍڙو ڪٽورو کڻي ويندي آهيان،
۽ اتي رات جي ماني کائيندي آهيان.
ان پوري صورتحال کانپوءِ وري جڏهن ورڊس ورٿ کانئس پڇي ٿو ته هوءَ ساڳيو ئي جواب ڏيئي ٿي.
How many are you, then said I
I they are two in heaven?
The little maiden did reply
O master! We are seven.
(Lyrical Ballads, P. No: 49 & 50)
ترجمو:
مون چيو، پوءِ توهان گهڻا ڄڻا ٿيئو؟
جيڪڏهن اهي ٻئي جنت ۾ آهن؟
ننڍڙي ڇوڪريءَ جواب ڏنو
او سائين! اسان آهيون ست ڄڻا.
هن نظم ۾ ان نڪتي ذريعي ورڊس ورٿ رومانويت کي اڀارڻ جي ڪوشش ڪئي آهي.
ورڊس ورٿ جي شاعريءَ جا سمورا موضوع ڪردار توڙي ٻولي انساني سماج جي عام ماڻهن، سندن مسئلن ۽ اسلوب سان تعلق رکن ٿا.
هن جا ڪردار ڳوٺاڻي زندگي گذاريندڙ سادا سودا عام انسان آهن، جن ۾ عورتون توڙي ٻار، بزرگ توڙي جوان شامل آهن. انهن ڪردارن جون عام خوبيون ئي سندس فڪر جو مرڪز آهن. ان حوالي سان ”سريلن گيتن“ جي مهاڳ جو سنڌيڪار تنوير عباسي لکي ٿو:
”هن جي نظمي قصن جا ڪردار به عام انسان آهن. ڪٿي اسڪول جو استاد آهي، ڪٿي ڪا نوجوان ۽ الهڙ ڇوڪري آهي. ڪٿي پوڙهو ريڍار ۽ ان جو پٽ آهي ته ڪٿي وري ڪو ڪراڙو فقير آهي. اهي سڀئي معمولي انسان آهن.“ (14)
ورڊس ورٿ انهن ئي معمولي ڪردارن جي ماحول، مسئلن ۽ المين کي سندن ئي عام زبان ۾ اهڙي ريت شاعريءَ ۾ پيش ڪيو آهي جيئن فطرت کين تخليق ڪيو آهي يعني هر قسم جي بناوٽ کان پاڪ ۽ صاف.
ورڊس ورٿ “Lyrical Ballads” لاءِ لکيل ٻئي ڇاپي جي مهاڳ ۾ لکي ٿو:
“The principal object in these poems was to chose incidents and situations from common life, and to relate or describe then, through-out, as far as was possible, in a selection of language really used by men.” (15)
ترجمو:
”هنن شعرن لکڻ جو مکيه مقصد هو ته روزمره جي زندگيءَ مان ڪي واقعا ۽ حالتون چونڊي، انهن کي پنهنجي وس آهر اهڙي چونڊ ٻوليءَ ۾ بيان ڪيو وڃي، جيڪا سچ پچ عام ماڻهو ڳالهائين ٿا.“
ورڊس ورٿ جا ڪيترائي اهڙا نظم آهن، جيڪي موضوع توڙي ڪردارن جي حوالي کان بحث هيٺ آڻي سگهجن ٿا.
سندس نظم “Goody Blake and Harry Gill” اهڙو ئي هڪ نظم آهي، جنهن جا مرڪزي ڪردار Goody Blake نالي هڪ پوڙهي عورت ۽ Harry Gill نالي هڪ جوان ڇوڪرو آهي. ورڊس ورٿ سندن معاشي الميي کي موضوع بڻايو آهي.
Goody جي غربت جو حال اهو آهي ته پنهنجي قوت کان وڌيڪ ڪم ڪرڻ جي باوجود وٽس رات جو جهوپڙي ۾ روشني ڪرڻ لاءِ ميڻ بتي خريد ڪرڻ جيترا پئسا به نه اٿس.
Auld Goody Blake was old and poor,
I’ll fed she was, and thinly clad;
And any man who pass’d her door,
Might see how poor a hut she had.
All day she spun in her poor dwelling,
And then her three hour’s work at night!
Alas! ‘twas hardly worth the telling,
It would not pay for candle-light.
ترجمو:
گڊي بليڪ پوڙهي ۽ غريب هئي،
گهٽ کاڌل ۽ سنهڙن ڪپڙن ۾ هئي
ڪو به ماڻهو جيڪو هن جي در وٽان گذريو
ڏسي ٿي سگهيو هن جي جهوپڙي ڪيتري غريباڻي هئي
سڄو ڏينهن هن پنهنجي غريب رهائش ۾ ڪتيو،
۽ وري رات جو ٽن ڪلاڪن جو ڪم!
افسوس! اها تلخ حقيقت ٻڌائيندي ٿيو،
ان مان ميڻ بتي خريد ڪرڻ جيترا پئسا به نه ٿي سگهيا.
ان کان سواءِ هن نظم ۾ ورڊس ورٿ ان علائقي جي جاگرافيائي حالتن بابت به ڄاڻ فراهم ڪري ٿو.
Oh! What’s the matter? What’s the matter?
What is’t that ails young Harry Gill?
That evermore his teeth they chatter,
Chatter, chatter, chatter still.
Of waistcoats Harry has no lack,
Good duffle grey, and flannel fine;
He has a blanket on his back,
And coats enough to smother nine.
(Lyrical Ballads P. no: 34)
ترجمو:
اوهه! ڇا مسئلو آهي؟ ڇا مسئلو آهي؟
ڇا آهي جيڪو نوجوان هيري گل کي تڪيلف پهچائي ٿو؟
جو هميشه هن جا ڏند وڄن ٿا،
وڄن ٿا، وڄن ٿا، اڃا به وڄن ٿا.
هيري وٽ ڪوٽن جي گهٽتائي نه آهي،
سٺو سرمئي واسڪوٽ، ۽ بهترين اوني ڪپڙو،
هن جي پٺن تي هڪ ڪمبل آهي،
جيڪو نون ڄڻن کي ڍڪڻ لاءِ ڪافي آهي.
چاهي حالتون ڪهڙيون به هجن پر علائقو ايترو ته سرد آهي جو ماڻهوءَ لاءِ پاڻ بچائڻ هڪ وڏي آزمائش آهي، ٻيو وري ڪوئلي جو مهانگو هئڻ سندن لاءِ هڪ وڏي آفت، مصيبت ۽ پريشانيءَ جو باعث آهي. جنهن ڪري هي ڪردار هر لمحي فطرت جون مختلف سختيون سهندي ۽ زندگيءَ جي جنگ وڙهندي نظر اچن ٿا.
تنهن کانپوءِ “The Solitary Reaper” ۾ به هڪ عام ڳوٺاڻي ڇوڪريءَ جو ذڪر ملي ٿو.
Behold her, single in the field,
Yon solitary highland lass!
Reaping and singing by herself:
Stop here, or gently pass!
Alone she cuts and binds the grain
And sings a melancholy strain!
O listen! For the vale profound
Is overflowing with the sound.
(William Wordsworth P. No: 319)
ترجمو:
هن ڏانهن ڏس، هيکلي ٻنيءَ ۾،
هوءَ لابارو ڪندڙ جابلو ڇوڪري!
پنهنجو پاڻ ڳائي ۽ لابارو ڪري رهي آهي،
هتي بيهي رهو، يا آرام سان گذري وڃو!
هوءَ هيکلي ڪڻڪ لڻي ۽ ٻڌي ٿي
۽ ڏک ڀريو گيت ڳائي ٿي!
او ٻڌو! پوري وادي
آواز سان گونجي رهي آهي.
ورڊس ورٿ ٻڌائي ٿو ته اتر ڏکڻ اسڪاٽ لئنڊ جي ڪوهستاني علائقي سان وابسته هيءَ هڪ عام ڳوٺاڻي ڇوڪري آهي. هوءَ اڪيلي سر ٻنيءَ ۾ ڪم ڪري رهي آهي. هوءَ ڪڻڪ جو فصل لڻي ۽ ٻڌي رهي آهي. جڏهن ته ايتري سخت محنت ۽ مشقت واري ڪم ۾ ڪو به سندس ٻانهن ٻيلي نه آهي.
هوءَ فصل ڪٽڻ سان گڏوگڏ بوريت کان بچڻ لاءِ پنهنجي منهن ماضيءَ جي يادن سان وابسته ڪو ڏک ڀريو گيت پڻ آلاپي رهي آهي. جيڪو سندس سمورا ٿڪ لاهي ڇڏي ٿو.
“Lucy Gray” به سندس هڪ الميه نظم آهي، جنهن جو مرڪزي ڪردار هڪ ننڍڙي معصوم ٻارڙي “Lucy” آهي، جيڪا پنهنجي والدين سان گڏ برفاني علائقي ۾ رهي ٿي. طوفان جي اڳڪٿي ٿيڻ ڪري کيس والد شهر موڪلي ٿو ته وڃي پنهنجي ماءُ کي وٺي اچي پر طوفان مقرر وقت کان اڳ اچي وڃي ٿو. جنهن ڪري Lucy رستو ڀلجي ڀٽڪي پوي ٿي.
The storm came on before its time;
She wandered up and down;
And many a hill did Lucy climb;
But never reached the town.
ترجمو:
طوفان ٻڌايل وقت کان گهڻو اڳ آيو،
هوءَ هيٺ مٿي ڀٽڪي،
۽ لوسي ڪيتريون ئي چوٽيون چڙهي،
پر ڪڏهن به شهر نه پهتي.
سندس والدين کليل ميدانن، پُلِين ۽ مختلف جڳهين تي سندس پيرو کڻندا رهن ٿا، پر کين ڪٿي به ٻارڙي جو ڪو ڏس پتو نه ٿو ملي.
And then an open field they crossed
The marks were still the same
They tracked them on, nor ever lost;
And to the bridge they came.
The follow’d from the snowy bank
Those footmarks, one by one,
Into the middle of the plank;
And further there was none.
ترجمو:
تنهن کانپوءِ هڪ کليل ميدان مان اُهي گذريا
نشان اڃا به ساڳيا هئا،
هنن پيرو کنيو، اڃا نه ڊٺا هئا،
۽ اهي پُل تائين آيا.
انهن برف جي ڪنڌيءَ کان پيروي ڪئي
پيرن جي نشانن جي، هِڪُ هِڪُ ڪري
پُل جي تختي جي وچ تائين
۽ اڳتي اتي ڪجهه به نه هو
۽ آخرڪار اهي آسرو لاهي گهر موٽندي اهو چئي روئي پون ٿا ته
“In heaven we all shall meet!”
(William Wrodsworth P. No: 149)
ترجمو:
”اسان سڀ جنت ۾ ملنداسين.“
“Mad Mother” وري ورڊس ورٿ جو اهو نظم آهي، جنهن جو اهم ڪردار هڪ پاڳل ماءُ آهي. جڏهن ته موضوع سندس جذبا آهن. ورڊس ورٿ ماءُ جي زباني چوي ٿو:
Suck, little babe, oh suck again!
It cools my blood; it cools my brain,
Thy lips I feel them, baby! They
Draw from my heart the pain away
Oh! Press me with thy little hand;
Its loosens something at my chest….
ترجمو:
ننڍڙا ٻچڙا چوس، اوهه، ٻيهر چوس،
منهنجي رت کي، دماغ کي راحت ملي ٿي.
تنهنجي چپن کي مان محسوس ڪريان ٿي، ٻچڙا!
اهي منهنجي دل مان سور ڇڪي ڪڍي وٺن ٿا
اوهه! پنهنجن ننڍڙن هٿن سان مون کي دٻاءِ
منهنجي ڇاتيءَ تان ڄڻ ڪو بار لهي پوي ٿو....
ماءُ در حقيقت عورت جو اهو روپ آهي، جنهن جو تعلق چاهي دنيا جي ڪنهن به خطي، ڪنهن به سماج، ڪنهن به قوم ۽ ڪنهن به ٻوليءَ سان ڇو نه هجي، پر هر هنڌ ممتا جو جذبو ساڳيو هوندو آهي. پوءِ کڻي اها ماءُ دنيا جي حالتن ۽ گردشن سبب چري ئي ڇو نه ٿي ويئي هجي پر ماءُ وري به ماءُ ئي هوندي آهي. پيار، محبت ۽ شفقت جو هڪ عظيم پيڪر. هوءَ هر حال ۾ زماني جون ٿڌيون ڪوسيون سهي به پنهنجي ٻچڙي لاءِ هڪ مضبوط سهارو بڻجندي آهي ۽ کيس مڪمل تحفظ جو احساس ڏياريندي آهي.
Then do not fear, my boy, for thee
Bold as a lion I will be
And I will always be thy guide,
Through hollow snows and rivers wide.
(Lyrical Ballads. P. No: 62)
ترجمو:
ڊڄ نه، منهنجا ٻچڙا، تنهنجي لاءِ
مان هڪ شينهن جيان بهادر بڻجنديس
۽ هميشه تنهنجي رهنمائي ڪنديس،
سخت برفاني طوفانن ۽ دريائن کان.
سندس نظم “The childless father” جو ڪردار ٽموٿي (Timothy) نالي هڪ پوڙهو شخص آهي، جنهن جو (Ellen) نالي هڪ ئي پٽ هو. سندس پٽ ڪنهن سبب ڪري مري وڃي ٿو. ان الميي کي ورڊس ورٿ موضوع بڻائي هن مختصر نظم ۾ پيش ڪيو آهي.
The bason of box-wood, just six months before
Had stood on the table at Timothy’s door.
A coffin through Timothy’s threshold had passed,
One child did it bear and that child was his last.
ترجمو:
ڇهه مهينا اڳ ڪاٺ جي پيتي،
ٽموٿي جي در وٽ ميز تي رکيل هئي،
ٽموٿي جي دروازي وٽان هڪ تابوت گذريو
ان ۾ هڪ ٻار هو، هن جو آخري ٻار.
پٽ جي مرڻ کان پوءِ ورڊس ورٿ هڪ پيءُ جي جذبن ۽ سندس ڪيفيتن جي عڪاسي ڪري ٿو.
Now fast up the dell came the noise and the fray,
The horse and the horn, and the hark! Hark away!
Old Timothy took up his staff, and he shut
With a leisurely motion the door of his hut.
Perhaps to himself at that moment he said,
The key I must take, for my Ellen is dead;
But of this is my ears not a word did he speak,
And he went to the chase with a tear on his cheek.
(William Wordsworth P. No: 207)
ترجمو:
سرسبز واديءَ مان آواز آيو پڙاڏو بڻجي
گهوڙي ۽ ٻارنهن سڱي هرڻ جو
پوڙهي ٽموٿي لٺ کنئي ۽ بند ڪيائين
آرام سان حرڪت ڪندي جهوپڙيءَ جو دروازو
ان مهل هن پنهنجو پاڻ کي چيو
مون کي چاٻي وٺڻ گهرجي، مئل ايلن لاءِ
ان لاءِ ته هن منهنجي ڪن ۾ هڪ لفظ به نه ڳالهايو
۽ هو ڳل تي ڳوڙهي سان تعاقب ۾ ويو
پٽ جي موت جو منظر ۽ بي اولاد ٿي وڃڻ جو احساس کيس اندر ئي اندر وڍ وجهندو رهي ٿو. هر نظارو کيس بي رنگ ۽ هر آواز پڙاڏو محسوس ٿئي ٿو. ان ڪري هر هڪ شيءِ کان کيس سخت وحشت ٿيو پوي.
ورڊس ورٿ جي شاعراڻي اسلوب کي جڏهن بحث هيٺ آڻينداسين ته خبر پوندي ته سندس ڪيل دعويٰ يعني ”عوام لاءِ عوامي زبان ۾ شاعري“ ۾ هو مڪمل طرح سان پورو ناهي لهي سگهيو. درحقيقت ڪو به شاعر هميشه عام گفتگو واري ٻولي استعمال ڪري ئي نٿو سگهي پر ان جي باوجود هن ڪيترائي اهڙا حصا چونڊي پنهنجي شاعريءَ ۾ ڪتب آندا آهن، جن کي شاعراڻي اهميت حاصل نه هئي. ورڊس ورٿ جي دعويٰ جو مقصد صرف اهو هو ته شاعراڻي ٻوليءَ ۾ سلاست هجي ۽ خاص طرح سان ڪلاسيڪي اسلوب بيان جيڪو نمائشي انداز ۽ کوکلي طرز ڪلام تي مبني هو ان کان ڏور هجي.
“Lyrical Ballads” لاءِ لکيل ٻئي ڇاپي جي مهاڳ ۾ ورڊس ورٿ لکي ٿو:
“I must have necessarily cut me off from a large portion of phrase and figures of speech which have long been regarded as the common inheritance of poets. I have to restrict myself also from the use of many expressions, in themselves proper and beautiful, but which have been foolishly repeated by bad poets, till such feelings of disgust are connected with them as it is scarcely possible by any art of association to over power.” (16)
ترجمو:
”مون کي انهن محاورن، اصطلاحن ۽ شاعراڻين صنعتن کان بلڪل عليحده ٿيڻو پيو آهي، جيڪي اڄ به شاعريءَ جو موروثي حق سمجهيون وڃن ٿيون. ان کان سواءِ انهن اصطلاحن ۽ محاورن کان به پاسو ڪرڻو پيو اٿم، جيڪي جيتوڻيڪ خوبصورت ۽ موزون آهن، پر جن کي غلط نموني ورجائي، شاعرن انهن لاءِ اهڙي ته نفرت پيدا ڪري ڇڏي آهي، جنهن کي ڪنهن به فني طريقي سان مٽائي نٿو سگهجي.“
ورڊس ورٿ جي دعويٰ جي تجزيي لاءِ اسان نيو ڪلاسيڪي دور جي شاعرن جي شاعريءَ جو هڪ جائزو وٺون ٿا. جنهن ذريعي خبر پئجي سگهندي ته نيو ڪلاسيڪي شاعريءَ جا موضوع ۽ ڪردار رومانوي دور جي شاعريءَ کان ڪيئن مختلف آهن.
انگريزي ادب جي نيوڪلاسيڪي تحريڪ جا ٽي اهم نمائندا جان ڊرائيڊن (1631-1700ع)، اليگزينڊر پوپ (1688-1744ع) ۽ ڊاڪٽر جانسن (1709-1784ع) آهن. اهي ٽيئي پنهنجي دور جون نهايت ئي مشهور شخصيتون آهن. جن کي سندن دور جي ادبي تخليقن سبب معياري شاعر ڪري مڃيو وڃي ٿو. اهي ٽئي قديم ڪلاسيڪي شاعرن جي عظمت جا قائل هئڻ سان گڏوگڏ نيوڪلاسيڪي قدرن جا پڪا حامي هئا. انهن قديم ڪلاسيڪي شاعريءَ جي معيارن کي ئي پنهنجي شاعريءَ لاءِ بنياد بڻايو. جنهن ۾ رومانوي شاعرن مطابق هڪ بناوٽ ۽ مصنوعي طرز موجود هئو.
ورڊس ورٿ مٿن تنقيد ڪندي چيو ته سندن شاعريءَ جا موضوع ۽ ڪردار هميشه مٿئين طبقي جا ماڻهو ۽ سندن معمولي مسئلا رهيا. هنن وٽ احساسن، جذبن ۽ دل جي بي ساخته آواز جي اظهار جي بجاءِ معقوليت کي اهميت مليل هئي.
Wordsworth was quite in agreement with Johnson that the poet properly concerns himself with the general and uniform elements, passions and language of human nature… (17)
اهو ئي سبب آهي جو هن دور جي شاعريءَ ۾ صرف ٻه عنصر ملن ٿا هڪ طنز ۽ ٻيو مزاح.
ان حوالي کان جڳ مشهور نيوڪلاسيڪل شاعر ڊرائيڊن جو نظم “Absalom and Achitophel” هڪ بهترين مثال آهي. هي نظم سترهين صدي عيسوي جي سياسي حالتن تي مبني آهي، جنهن ۾ ڀرپور طنز ڪيو ويو آهي. نظم کي سمجهڻ لاءِ مختصر طور ان دور جي سياسي حالتن جو جائزو پيش ڪجي ٿو.
سترهين صدي عيسوي ۾ انگلينڊ جو بادشاهه چارلس ٻيو هو، جيڪو جائز پٽ جي اولاد کان محروم هو. ان ڪري پنهنجي ڀاءُ کي تخت جو وارث بڻائڻ جي تجويز پيش ڪيائين. سندس وزير اينٿوني کي اعتراض هو. هن چارلس ٻيو جي ناجائز پٽ (James) ۽ سندس رعيت کي ڀڙڪائي بغاوت لاءِ اڀاريو.
ڊرائيڊن ان پوري واقعي جي پس منظر ۾ هي نظم تخليق ڪيو. وزير اينٿوني جنهن کي ايڪيٽوفل (Achitophel) طور پيش ڪيو ويو آهي، بابت لکي ٿو:
Of these the false Achitophel was first
A name to all succeeding ages crust.
For close designs and crooked counsels fit,
Sagacious, Bold and Turbulent of wit
Restless, unfixt in principles and place,
In power unpleas’d impatient of disgrace
(Absalom and Achitophel, P. No: 17)
ترجمو:
انهن مان ڪُوڙو ايڪيٽوفل پهريون ماڻهو هو،
هر ايندڙ دور جو هڪ ڌڪاريل نالو
لڪل ارادن ۽ ڏنگي صلاحن لاءِ مناسب
سياڻو، بهادر ۽ عقل جو فسادي
بي چين، اصولن ۽ عهدي ۾ اڻ ٺهڪندڙ
اقتدار ۾ ناخوش، خواريءَ جو اٻهرو.
ڊرائيڊن وزير جي ڪردارنگاري ڪندي ٻڌائي ٿو ته اينٿوني (ايڪيٽوفل) شيطان صفت ڪردار آهي، جنهن جو مقصد صرف فتنو ۽ فساد پيدا ڪرڻ آهي.
هو پنهنجي مقصد ۾ ڪامياب به ٿي وڃي ٿو، پر جڏهن چارلس ٻيو انهيءَ بغاوت دوران اچانڪ بيمار ٿي پوي ٿو ته کيس عوام جي همدردي ٻيهر حاصل ٿي پوي ٿي. بادشاهه نظم جي اختتام تي اجتماع ۾ پنهنجي رعيت کي مخاطب ٿيندي چوي ٿو ته:
Kings are the public pillars of the state,
Born to sustain and prop the nation’s weight.
(Absalom and Achitophel, P. No: 43)
ترجمو:
بادشاهه رياست جا عوامي ٿنڀا هوندا آهن،
جيڪي قومن جي وزن کي جهلڻ ۽ ٽيڪ ڏيڻ لاءِ پيدا ٿيندا آهن.
جيڪڏهن ڊرائيڊن جي هن نظم جو تنقيدي جائزو وٺنداسين ته خبر پوندي ته ورڊس ورٿ جي دعويٰ بلڪل صحيح آهي. ڇاڪاڻ ته هن نظم جو موضوع توڙي ڪردار ٻئي مٿئين طبقي سان تعلق رکن ٿا، جنهن ۾ اقتدار جي جنگ جو منظر پيش ڪيو ويو آهي. رياست ۾ بادشاهه، سندس پٽ ۽ وزير سياست جي جنگ ڪيئن ۽ ڪهڙي نموني وڙهن ٿا، انهن ڳالهين کي موضوع بڻايو ويو آهي. اهي نڪتا ئي هن شاعريءَ ۾ نيوڪلاسيڪي رجحان کي ظاهر ڪن ٿا، جنهن کي رومانوين خاص طور سان تنقيد جو نشانو بڻايو.
تنهن کانپوءِ نيوڪلاسيڪي دور جو ٻيو ناليوارو شاعر پوپ آهي، جنهن جو نظم “Rape of the lock” مزاح جو شاهڪار نمونو آهي. هن نظم ۾ هڪ نواب هڪ خوبصورت شهزاديءَ جي عشق ۾ مبتلا ٿي وڃي ٿو. هوءَ کيس ليکي ئي نه ٿي. جنهن ڪري نواب حسد ۽ ساڙ وچان هڪ محفل ۾ سندس خوبصورت انداز ۾ ٺهيل وارن مان اڳيان لٽڪيل هڪ خمدار چڳ ڪٽي ڇڏي ٿو. انهيءَ ڳالهه تان ٻنهي جي وچ ۾ جهيڙو ٿي پوي ٿو.
Behold, four kings in majesty rever’d
With hoary whiskers and a forky beard;
And four fair Queens, whose hands sustain a flower
(Selected Poems of Alexander Pope P. No: 35)
ترجمو:
ڏسو، چار بادشاهه راجائي مان مرتبي ۾
سرمئي مڇن ۽ ڇڊي ڏاڙهيءَ سان
۽ چار سهڻيون راڻيون، هٿن ۾ گل جهليل
ظاهري ڳالهه آهي ته هي ماحول درٻار جو آهي، جتي دعوت کان اڳ بادشاهه راڻيون موجود آهن ۽ منظر درٻار ۾ ٿيندڙ روايتي ناچ جي عڪاسي ڪري ٿو، جتي راڻين جي هٿن ۾ بادشاهه جا آڇيل گل آهن.
تنهن کانپوءِ پوپ لکي ٿو:
This Nymph, to the destruction of mankind,
Nourish’d two locks, which graceful hung behind
In equal curls, and well conspir’d to deck
With shining ringlets the smooth iv’ry neck.
Mighty hearts are held in slender chains
With hairy springes we the birds betray;
Slight lines of hair surprise the finny prey.
(Selected Poems of Alexander Pope P. No: 31)
ترجمو:
هن حسينه، انسان ذات جي تباهيءَ لاءِ
پٺيان لڙڪيل ٻن چڳن جي واڌ ويجهه ڪئي
هڪ جيترن وڪڙن ۾، سينگارڻ لاءِ سٺي طرح ٻڌائين
لسي عاج جهڙي ڳچيءَ سان چمڪندڙ زلفون
شايد دليون ڪمزور زنجيرن ۾ جڪڙيل آهن
اسان وارن جي ڪوڙڪيءَ سان پکين جيان دغا کائون ٿا
وارن جون ڪي چڳون شڪار کي حيرت ۾ وجهن ٿيون.
هن نظم جي موضوع جو جائزو وٺڻ سان خبر پوي ٿي ته بنهه هڪ حقير موضوع، جنهن ۾ صرف ڪنهن دوشيزه جي ٺهيل خوبصورت نموني ۾ وارن جو ذڪر ڪيو ويو آهي تي پورو نظم لکيو ويو آهي. مٿئين طبقي جي هڪ معمولي واقعي کي ائين پيش ڪيو ويو آهي ڄڻ ڪا وڏي ڳالهه هجي. ساڳئي ريت ماحول به درٻار جو آهي ته ڪردار به مٿئين طبقي جا جنهن ۾ صرف بادشاهن ۽ راڻين جي ڳالهه ڪيل آهي. عام ماڻهن جو ته ذڪر ئي نه آهي نه وري هيٺئين طبقي جي ڪنهن مسئلي جي عڪاسي ٿيل آهي.
بنيادي طرح سان رومانوي شاعرن نيوڪلاسيڪي رجحان جي انهن ئي روايتن کان انحرافي ڪئي آهي. اهي ئي ڳالهيون نيوڪلاسيڪل شاعريءَ کي رومانوي شاعريءَ کان الڳ ڪن ٿيون.