نتيجا
رومانويت بنيادي طرح سان رومن (Roman) لفظ مان ڦٽي نڪتو آهي. جيڪو مختلف وقتن ۾ مختلف معنائون حاصل ڪندي بلآخر ادب ۾ ”رومانويت“ (Romanticism) طور رائج ٿيو. مختلف اديبن ۽ فلسفين رومانويت کي مختلف طريقن سان بيان ڪيو آهي. جن جي تجزيي مان خبر پوي ٿي ته هر اديب ۽ فلسفي ڪٿي نه ڪٿي ٻئي کان اختلاف راءِ ضرور رکي ٿو، جنهن جي ڪري رومانويت جي ڪا هڪ معياري وصف مقرر ناهي ٿي سگهي پر سڀني وصفن ۾ جيڪا ڳالهه هڪجهڙائي رکي ٿي اُها اِها آهي ته: ”رومانويت داخلي ڪيفيت جو نالو آهي.“ جنهن بعد ۾ باقاعده هڪ تحريڪ ۽ انقلاب جي شڪل ورتي. ان جو بنيادي مقصد قديم ڪلاسيڪي طرز تي ٿيل نيو ڪلاسيڪي شاعريءَ مان جان ڇڏائڻ هو. هن تحريڪ جو تاريخي پس منظر روسو جي فلسفي تي رکيل آهي جنهن فطرت ڏانهن موٽ (Return to Nature) جو نعرو ڏنو.
ادبي طور هن تحريڪ کي هٿي وليم ورڊس ورٿ جي تصنيف ”سريلا گيت“ يعني (Lyrical Ballads) ۽ سندس نظرين ذريعي ملي. ان ۾ سندس بهترين دوست سموئيل ڪالرج جو پڻ حصو هو. رومانوي تحريڪ جو فڪر انسان جي انفرادي شخصيت تي رکيل آهي. جنهن ۾ بنيادي اهميت سندس شخصي آزادي، سندس جذبن، احساسن ۽ تخيل جي اڏام کي حاصل آهي. انهن ئي سببن جي ڪري رومانويت داخلي تحريڪ طور سامهون آئي جنهن ۾ بغاوت جو عنصر نمايان حيثيت رکي ٿو.
رومانوي فڪر جي خاص ڳالهه اها به آهي ته ادب ۾ ٻين به ڪيترين ئي داخلي تحريڪن کي هن تحريڪ ذريعي بنياد فراهم ٿيو جنهن ڪري ادب ۾ ٻيا به ڪيترائي نوان لاڙا پيدا ٿيا. هن تحريڪ يورپ ۾ ڪيترين ئي بهترين رومانوي شخصيتن کي جنم ڏنو جن ۾ ورڊ سورٿ، ڪالرج، شيلي، ڪيٽس ، لارڊ بائرن ۽ وليم بليڪ وغيره جا نالا ڳڻائڻ جهڙا آهن. سندن رومانوي شاعري جي تجزيي مان خبر پوي ٿي ته فني توڙي فڪري حوالي کان هنن رومانوي شاعريءَ جي هر هڪ پهلو کي بهترين نموني نباهيو آهي پر ان جي باوجود ڪو هڪ پهلو سندن سڃاڻپ جو باعث بڻيو آهي.
تنهن کان پوءِ اها ڳالهه پڻ سامهون آئي ته سنڌي ادب ۾ رومانويت هر دور ۾ موجود رهي آهي جنهن جو يورپ جي رومانوي تحريڪ سان قطعي ڪو واسطو ناهي. ان جو بنيادي سبب اهو آهي ته رومانوي پهلو شروعات کان وٺي سنڌي ماڻهن جي مزاج جو حصو رهيو آهي. البت 20 صديءَ جي شاعرن مان ڪن شعوري طور يورپ جي رومانوي تحريڪ کان متاثر ٿي پڻ لکيو، جن ۾ شيخ اياز، استاد بخاري، تنوير عباسي ۽ اياز گل وغيره جا نالا سرفهرست آهن.