عمر ۽ اڏوهي
جاءِ ايڏي پراڻي نه هئي. ويهه سال اڳ جڏهن اهو گهراڻو لڏي آيو هيو ته جاءِ جا بنياد پيا هيا. وڏي ٻوڏ آئي هئي. ڳوٺ ٻڏيو ته هيءُ گهراڻو وري واپس نه وريو. شهر آيو ته شهر جو ٿي ويو.
رازق ڏنو شهر آيو ته ڄڻ پوڙهائپ پاڻ سان گڏ کڻي آيو. ڳوٺ ۾ ٽڙندو هيو. شهر اچڻ کان پوءِ ڪو مائجي ڪراڙو ٿي ويو. گهراڻي جو وڏو هيو، سندس ٻئي پٽ ماستري ڪندا هيا ۽ پوٽا پڙهندا هيا. پاڻ کٽ تي ويهي حقو ڇڪيندو هيو. ڪڏهن ڪو آيو ويو ته اوطاق ۾ ويهي ان سان ڪچهري ڪندو هيو.
وڌندڙ عمر سان رازق ڏني کي جاءِ جو فڪر وڌندو ويو. هو چوندو هيو.
“جاءِ نه هوندي ته ٻچا ڪيئن ڪندا، ڪٿي دربدر ٿيندا؟”
جاءِ جي اوني جو سبب اڏوهي هوندي هئي.
رازق ڏني جي عمر چڙهي هلي هئي. وڏو وقت ڳوٺ ۾ ٻارنهن ايڪڙ زمين جي سنڀال ڪئي هيائين ۽ ان کوهه جي رکوالي ڪئي هيائين جنهن اڳيان اٺ ايڪڙ زمين گوگڙن ۽ گجرن سان ڀريل هوندي هئي. ڏاند ڦرندا هيا ۽ پاڻي نيسر مان وهندو ٻنيءَ ۾ ڇوڙ ڪندو هيو. زمين ڳاڙها گوگڙو ڏيندي هئي، ڳاڙهيون گجرون ۽ ڳاڙها ٽماٽا. هر شيءِ ڳاڙهي هوندي هئي، ويندي کوهه تي ڦٽندڙ باک تائين جيڪا ڪڏهن نيري نه ٿي.
شهر اچڻ کانپوءِ رازق ڏني محسوس ڪيو، هو جواني ڳوٺ وساري آيو آهي. ويسرو وڃايل عمر جي پهرين نشاني آهي. وقت جي واءُ ۾ رازق ڏنو سڀ وساري ويٺو هيو. هن کي صرف جاءِ ياد هئي. ٽماڙ ڪچي جاءِ جنهن جون ڀتيون ڪکن واري بنهه ۽ مٽيءَ جي پلستر سان ايڏيون ته ٿلهيون هيون جو ڀاڪر ۾ نه اچن. هو حقو ڇڪيندي اوچتو اٿندو هيو ۽ پوءِ جاءِ جو جائزو وٺندو هيو. هن کي ڊگهي لٺ ساڻ هوندي هئي، ڪٿي به اڏوهيءَ جو اڀريل لنگهه ڏسندو هيو ته لٺ سڌي ڪري ان کي کوٽڻ شروع ڪندو هيو، کوٽي کوٽي لنگهه صاف ڪندو هيو ۽ پوءِ چوندو هيو.
“اڏوهي کائي وئي” ۽ سوچيندو هيو “ٻچن جو ڇا ٿيندو؟”
هو لٺ کڻي سڄيءَ جاءِ ۾ پيو ڦرندو هيو، سندس نظرون ڇت، ڀتين، درين، دروازن ۽ چوکاٽن ۾ اڏوهيءَ جي اڀارن اندر پيون گهمنديون هيون. هن هڪ ٻن سان صلاح به ڪئي ته “ان اڏوهيءَ جو ڪهڙو حل آهي؟”
ماڻهن کيس دلجاءِ ڏني “ڪا ڳالهه نه آهي رزاق ڏنا، اها اڏوهي ڇا ڪندي ديال کي، اڏوهيءَ جا ڏند ڀڃي پون!”
رازق ڏنو خوش ٿي کلندو هيو ته سندس ڏند نه هوندا هيا. هن جا ٽهڪ نم جي ڪرندڙ ڏارن جي ٽڙڪن جهڙا هوندا هيا ۽ خوشي جواب ڏئي ويل جوانيءَ جهڙي، نم جا ڏار ڀُتا ٿي ويا هيا. اهڙو ڪيڙو لڳو هون جو ٿوري تيز واءُ تي ٽڙڪا ڏئي هيٺ ڪرندا هيا. پڌر ۾ بيٺل نم ۾ ٽڙڪا ٿيندا هيا ته هيٺ بيٺل ٻار ائين ڀڄي ويندا هيا جيئن وڻ سيٽي وڄائي هجي ۽ پوءِ ڏار هيٺ اچي ڪرندو هيو ته ڌٻڪي تي جاءِ جا بنياد لڏي ويندا هيا.
رازق ڏنو ماڻهن جي ڳالهين مان ڪڏهن مطمئن نه ٿيو. وقت سان اهو گهاءُ وڌندو ويو ته جاءِ ڪرڻ واري آهي. اڏوهي ڪاٺ کائيندي ۽ جاءِ پٽ تي ڦهڪو ڪندي.
جاءِ ايڏي پراڻي نه هئي، ديال جا دريون ۽ دروازا هيا، ڇت ۾ ٻٽا ڇهتير ۽ نم جون ڪاٺيون پيل هيون، انهن مٿان ڪانن واريون پترون ائين ڏسبيون هيون جيئن اهي ٽيڪ ڏئي مزي سان ماٺ ڪري ويٺل هجن. اڏوهيءَ جو اڀار ڪٿي ڇت جي مضبوط ٻٽن ڇهتيرن مٿان سنهو سَپَ جي نشان جيان وڪڙ ڏئي ويندڙ هيو. ڪٿي اڏوهيءَ جو اڀار ڀت جي ڪکن واري پلستر تان ٿيندو چوکٽ ۾ پئي گم ٿيو ته ڪٿي اهڙو اڀار حوض جي پوسل واري هنڌ کان مٿي ڀت ٽپي ڪاٺن وارين پترن ڏانهن پئي ويو.
رازق ڏني وسان نه گهٽايو، هن وٽ هوندا ئي ٻه ڪم هيا، هڪ حقو ڇڪڻ، ٻيو ڊگهي لٺ سان اڏوهيءَ جا پيرا ڊاهڻ، پٽن به سمجهايس. “بابا اهڙي ڳالهه نه آهي. جاءِ کي ڪو جوکو نه آهي. اها اڏوهي ڪجهه نه ڪندي.”
پر پوڙهي کي اهڙو اڇي خفت جاڳيو جو ان وهم مان نڪتو ئي نه ٿي ته، اڏوهي جاءِ کي نقصان رسائيندي، لٺ سڌي ڪري ڇت ۾ هڻندو هيو.
“او هيءَ ٿي” هو چوندو هيو “نڪر ته باهه ڏئي نه ساڙيانءِ”
ڏينهون ڏينهن رازق ڏني جي طبيعت پوئتي پوندي وئي، هيڻون ٿي ويو، سڌو گهمي نه سگهندو هيو. چيلهه چٻي ٿي ويس. قداور مڙس هيو، ڪڏهن گهر ايندو هيو ته چوکٽ وٽ هيٺ نوڙي پوءِ ورانگهه وجهندو هيو، هاڻي سندس نڪتل ڪٻ ۽ چوکٽ ۾ وڏو فاصلو هيو. ڪڙندڙ طبيعت کي ڏسندو هيو ته ڪاوڙ مان لٺ کڻي جاءِ جو جائزو وٺندو هيو ۽ پوءِ ڀتين، چوکاٽن، درين، دروازن، ڇت ۽ پترن کي جهلي بيٺل ڇهتيرن کي پيو کوٽيندو هيو.
هڪ دفعي هن گاسليٽ جي بوتل کنئي ۽ ان مان ڪپڙو ٻوڙي لٺ کي ويڙهيو. لٺ مٿي ڪري اڏوهيءَ جا اڀار ڊاهيا ته گاسليٽ ڇت مان هيٺ ٽمڻ لڳو. وڏي ننهن کيس سمجهايو.
“چاچا ڪو نقصان نه ٿي پوي.”
هن ڪاوڙ مان ننهن کي ڏٺو ۽ چيو “چري توکي ڪهڙي خبر، جاءِ ڪري ته پوءِ خبر پوندئي، سکڻي لٺ اڏوهيءَ تي اثر نه ٿي ڪري اها گاسليٽ تي مرندي.”
ان ڏينهن کان پوءِ رازق ڏنو لٺ سان گڏ گاسليٽ جي بوتل ۽ ڪپڙو ساڻ کڻندو هيو. هو جتي به اڏوهيءَ جو اڀار ڏسندو هيو ته لٺ کي ڪپڙو ويڙهي، گاسليٽ سان پسائي پوءِ ڪاٺ تي مهٽيندو هيو. سڄي گهر ۾ گاسليٽ جي بوءِ ٿي وئي. باهه لڳڻ جو خطرو ٿي ويو. ائين ڪرڻ سان سندس دل مطمئن ٿيندي هئي ته هوءِ ڪجهه ڪري رهيو آهي. نه ڪندو هيو ته کيس بي چيني محسوس ٿيندي هئي، لڳندو هيو هن کي ڪجهه ڪرڻ گهرجي، جيڪڏهن نه ڪيو ته جاءِ گهڻا ڏينهن نه هلندي.
رازق ڏنو جاءِ کي اڏوهيءَ کان بچائيندي صفا معزور ٿي ويو. کٽ تان اٿڻ جهڙو نه رهيو. ڪٻ ڪڍي حقو ڇڪيندو هيو ته هر ٻاڦ تي کنگهي سمهي پوندو هيو. نيٺ هڪ ڏينهن هن ڏٺو، جاءِ اڏوهيءَ کان پاڪ ٿي وئي آهي. ڪٿي به اڏوهيءَ جو اڀريل نشان نه آهي. دريون، دروازا، چوکٽون، ڇهتير، پترون، بنهه ۽ مٽيءَ سان پلستر ڪيل ٿلهيون ڀتيون، ڪٿي به اڏوهيءَ جو نشان نه آهي. اهو ڏسي خوش ٿيو پر جاءِ جي ڪنڊ ڪڙڇ ڳولهيائين، هو پاڻ ڪٿي به موجود نه هيو.
•