خوشخبري
شهر ڇا هيو، رات جي ماني کائي ٻه وکون کڻ ته ختم، اُڻويهه سوَ ٻاونجاهه جي ٻوڏ، ماڻهن جي ٻوڏ هئي جنهن شهر جو رخ ڪيو. گهنٽا گهر هر ڪلاڪ کان پوءِ ايڏو ته زور سان گهنڊ وڄائيندو هيو جو شهر ۾ پڙاڏو پيدا ٿيندو هيو. هر گهنڊ سان هڪ گهر ٺهندو هيو. جڏهن ٻارنهن گهنڊ وڄندا هيا ته شهر ۾ ٻارنهن گهر ٺهي تيار ٿيندا هيا. پوءِ گهر ايڏا ته تيزيءَ سان ٺهيا جو گهنڊ انهن جو ساٿ ڏئي نه سگهيو. هڪ ڏينهن گهڙيال ڀڄي پيو صرف ڪانٽا ڦرندا هيا، اهو گهنڊ هڻي نه سگهندو هيو.
اسان جو ڪٽنب به ان ٻوڏ کان پوءِ شهر آيو، سٺ سال گذري چڪا آهن، ميمڻ محلو اڃان ٺهي رهيو آهي. ننڍي هوندي کان مان اهو محلو ٺهندي ڏسي رهيو آهيان. ڪڏهن پترون ڏنل هونديون هيون. پوءِ ڪچين سرن واريون جايون، اهي ڊٿيون ته ٽيئرن گاڊرن واريون پڪسريون جايون، وري اهي ڊٿيون ته آر سي سي جايون. هاڻي آر سي سي جاين کي پير لڳل آهن. اهي روز رات جو پنڌ ڪري اڳتي سري اينديون آهن. ٽيهه فٽ ويڪريون گهٽيون ڏهه فٽ بچيون آهن. ماڻهن جو لنگهڻ ڏکيو ٿي ويو آهي. مون کي خوف ورايو آهي ته متان بشيرآباد جي شيخن وارو حشر نه ٿي جو اتان جي گهٽين مان جنازو نڪري نه سگهندو آهي. جڏهن اتي ڪو مرندو آهي ته پهرين کٽ ٽيڙي ڪري مليٽري روڊ وٽ رکندا آهن ۽ پوءِ جنازي کي ڪلهي تي رکي کٽ تي سمهاريندا آهن.
شهر اچي بابي سُٽَ جو ڪاروبار ڪيو، ڪاروبار ڄمي هليو ته اسان سڀ شهري ٿي وياسين. ڳوٺ ۾ ڏاڏي اميدان اڪيلي رهجي وئي. ڏاڏي اميدان کي ڪا اولاد نه هئي. بابو ڄايو ته سندس امڙ گذاري وئي. ڏاڏي اميدان بابي کي پاليو هيو. اسان شهر آياسين ته ڏاڏي اميدان کي ان اميد تي ڳوٺ ڇڏي آياسين ته ٻوڏ جا اثر جيئن ختم ٿيا ته واپس موٽنداسين، پر ڏاڏي اميدان جون رهيل اميدون خاڪ ۾ ملي ويون. ڳوٺ ۾ اسان جي ڪل ملڪيت اها جاءِ جنهن ۾ ڏاڏي اميدان رهيل هئي، ويهه جريب زمين ۽ هڪ کوهه هيو. شهر اچڻ کان پوءِ زمين ۽ کوهه وڪامي ويا، اها جاءِ بچي جنهن ۾ ڏاڏي اميدان اسان جي واپسيءَ جو انتظار ڪري مايوس ٿي وئي ۽ هڪ ڏينهن ان تي اڌرنگي جو حملو ٿيو.
اسان سڀ ڳوٺ وياسين، مون ڏٺو خانداني جاءِ ۽ ڏاڏي اميدان جو ساڳيو حال هيو. ڏاڏي اميدان اڌرنگي ۾ مبتلا هئي ۽ جاءِ جو سڄو رنگ لهي ويو هيو. جاءِ ڏاڏي اميدان کان وڌيڪ ڪراڙي ٿي چڪي هئي، ڏاڏي اميدان جي چهري جا گهنج وڌي چڪا هيا ۽ جاءِ ۾ ڏار ائين ڏسجي رهيا هيا جيئن سوڪهڙي ۾ ڌرتي ڏرا ڏئي وئي هجي.
بابي ڏاڏيءَ جي پيرن تي هٿ رکيا ۽ کيسي مان ڪجهه پئسا ڪڍي کيس ڏنا. مان هن کي ڀاڪر پاتو ۽ ڏٺم ان جون اکيون آليون ٿي ويون. هوءَ مون کي ڪٽنب جي سڀني ٻارن کان وڌيڪ چاهيندي هئي. بابي امان بخش نالي هڪ جوان کي ڏاڏيءَ جي تيمارداريءَ لاءِ مقرر ڪيو. اسان شهر موٽي آياسون. امام بخش هر ڏهين پندرهين ڏينهن شهر اچي ڏاڏيءَ جي حال کان واقف ڪندو هيو ۽ بابو ڪجهه پئسا ڏئي کيس روانو ڪندو هيو.
امام بخش جڏهن به ڳوٺ کان شهر ايندو هيو ته سٺي خبر کڻي نه ايندو هيو. اهو بيمار ڏاڏيءَ جا سور ائين بيان ڪندو هيو جو بابو ڏک ۾ وٺجي ويندو هيو، کيس ڳوڙها اچي ويندا هيا ۽ ڪلهي تي رکيل پوتڙي سان اکيون اگهندو هيو. بابو ڏاڏيءَ جا ڏک ۽ سور دل جي گهرائين سان محسوس ڪندو هيو. ان کان ڏاڏيءَ جي اهڙي حالت ٻڌي نه ويندي هئي. اهو ڪڏهن سُڏڪي به پوندو هيو ۽ امام بخش کي جڏهن به شهر ۾ ايندي ڏسندو هيو ته سمجهي ويندو هيو، خير جي خبر نه آهي. دراصل بابي جي دل ۾ ڏاڏي اميدان لاءِ وڏي عزت هئي. هن وٽ ان عورت جو مقام ماءُ جهڙو هيو. ويم دوران جڏهن سندس امڙ گذاري وئي هئي ته ڏاڏي اميدان بابي کي هنج ۾ کڻي پنهنجو کير ته پيئاري نه سگهي هئي پر کيس اهڙي ٻڪريءَ جو کير پيئاريو هيو جنهن جو ليلو ڄمڻ کانپوءِ ستت ڪسجي ويو هيو. ٻڪريءَ جو کير به اهڙو ئي ذائقي دار هوندو آهي جهڙو ليلي جو گوشت. جيڪڏهن ڪو شريف ماڻهو ڪنهن ٻڪريءَ جي ليلي جو گوشت کائي، مٿان ساڳي ٻڪريءَ جو کير پئي ته سندس اندر ۾ سڄي عمر ليلو جيئرو هوندو آهي.
ڏاڏي اميدان رب کي عرض ڪيو هيو “مالڪ ويم وارين جي مرڻ کان پوءِ انهن جا ٿڻ ساوا ڪر جيڪي ٻار کي ڇاتيءَ لائين ٿيون.”
ڏاڏي اميدان جا ٿڻ ته ساوا نه ٿيا پر ليلي جي ڪسجڻ کانپوءِ ٻڪريءَ جا ٿڻ ساوا هيا.
بابو جڏهن پنجن سالن جو هيو ته ان ڏاڏي اميدان کي مٿي ۾ ڦوڙ هنيو هيو. تڏهن پئسي جي ڏيتي ليتيءَ جو رواج نه هيو. ڪا شيءِ خريد ڪرڻي هوندي هئي ته دڪاندار جنس بدلي جنس وٺندا هيا، جنهن کي “ٽويو” چيو ويندو هيو. ننڍي هوندي بابو نان ڪتايون ڏاڍي شوق سان کائيندو هيو. نان ڪتائي کائڻ لئي کيس دڪاندار کي ڪجهه ڪڻڪ ٽويو ڏيڻي پوندي هئي. هو نان ڪتائي کائڻ لاءِ هر هر ڏاڏيءَ مٿان اچي بيهندو هيو.
“امان ٽويو ڏي”
ڏاڏي هن کي ڏينهن ۾ ٻه ٽي دفعا ٽويو ڏيندي هئي، پر غربت ڪري گهر ۾ ايڏي ڪڻڪ نه هوندي هئي جو کيس ڏئي سگهي. ان هڪ دفعي جيئن انڪار ڪيو ته بابي ڦوڙ کڻي کيس مٿي ۾ وهائي ڪڍيو. ڏاڏيءَ جي نرڙ تي اهڙو نشان هوندو هيو جيئن چپ مرڪندا هجن.
اڌ رنگي کان اڳ جڏهن ڳوٺ وڃڻ ٿيندو هيو ته ڏاڏي مون کي کٽ تي ڀرسان ويهاري هڪ چاڌي رکندي هئي. چاڏيءَ کي نوڙيءَ سان ڪپڙو ويڙهيل هوندو هيو. ڏاڏي نوڙي ائين کوليندي هئي جيئن چاڏيءَ ۾ ڪو نانگ پيل هجي ۽ نانگ جا ڪرتب ڏيکارڻ چاهيندي هجي، پر جڏهن اها نوڙي ڇوڙي ڪپڙو هٽائيندي هئي ته ان ۾ اڇا کير جهڙا پتاشا پيل هوندا هيا. هوءَ مون کي پتاشو ڏئي چوندي هئي “کائي ڏس، اهي پتاشا توکان ڪڏهن ڪونه وسرندا.”
انهن پتاشن کي پاسي کان پکيءَ جهڙي چهنب هوندي هئي، اهي پتاشا اڄ به منهنجين يادن ۾ پر هڻن ٿا.
ڳوٺ ڇڏڻ کان پهريون بابي ڏاڏيءَ کي چيو هيو “اسان سان شهر هل، گڏ موٽنداسين.”
ڏاڏيءَ مرڪندي چيو هيو “ڳوٺ نه ڇڏيندس، ٻوڏن جا رخ شهرن ڏانهن هوندا آهن.”
ڏاڏي شهر نه آئي، ڳوٺ ۾ اڪيلي هجي وئي، اڌرنگي کانپوءِ شهر آڻڻ تي ڪجهه عورتن اهو اعتراض ڪيو ته سندس تيمارداري ڪير ڪندو؟ امام بخش جڏهن به شهر ايندو هيو ته بابي کي چوندو هيو “مائي اميدان کي هڪ هنڌ سمهڻ ڪري زخم ٿي ويا آهن. حڪيم هادن ان جو علاج ڪري رهيو آهي. وڌيڪ جيڪا رب جي مرضي.”
ڳالهه ٻڌي بابي کي ڏک ٿيندو هيو، هو ڪجهه پئسا امام بخش کي ڏئي ڳوٺ روانو ڪندو هيو، هڪ دفعي امام بخش آيو، ٻڌايائين “مائي اميدان جي زخمن ۾ روڳ ڀرجي ويو آهي، زخم ڏينهون ڏينهن خراب ٿيندا پيا وڃن.”
بابي ٻڌو ۽ ان جي اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي آيا، هن ڪجهه نه ڳالهايو، رقم ڪڍي امام بخش کي ڏني ۽ امام بخش روانو ٿي ويو. بابو غمگين رهڻ لڳو، ان دوران بابو ڏاڏيءَ جي سارسنڀال لهڻ ڳوٺ به ويو. هن ڏٺو ڏاڏيءَ جي حالت خراب ٿي چڪي هئي. ان ڳالهائڻ چاهيو پئي پر لفظ سندس وات مان نه پئي نڪتا، بابو حڪيم هادن جي مطب تي ويو ۽ پاڻ سان گڏ وٺي آيو. حڪيم هادن ڏاڏيءَ جو معائنو ڪيو. کيس مور جو کنڀ منهن تي ڦيرائيو ۽ پيرن جي تيرن تي مطب جي تالي واري چاٻيءَ سان ڪتڪتائيون ڏنيون. ڏاڏي بي سڌ پيل هئي، حڪيم هادن جي منهن تي مايوسيءَ جا تاثر اڀريا، ان لاشعوري طور ڪنڌ ڌوڻي “نه نه” ڪئي. پوءِ چيو “مائيءَ جو حال نه آهي.”
ائين چئي سوچن ۾ ٻڏي ويو ۽ وري چيائين “هڪڙو علاج آهي.”
“ڪهڙو؟” بابي اتاولو ٿي پڇيو.
“مائيءَ جي جسم مان ڏيڍ پاءُ گوشت ڪڍي، ڳائي قيمي ۾ ملائي ڪاري ٻليءَ کي کارايو وڃي.”
حڪيم هادم جيئن ئي چيو ٻڌي بابي جو ڇرڪ نڪري ويو.
“ڏاڍو ڏکيو علاج ٿا ٻڌايو.” بابي چيو.
حڪيم هادن مور جو کنڀ کڻي ان کي ڦوڪ ڏني ۽ واپس ويندي چيو “جيڪا توهان جي مرضي، باقي ان جو آخري علاج اهو ئي آهي.”
حڪيم هادن هليو ويو، بابو شهر موٽي آيو. شهر اچڻ کان اڳ ان امام بخش کي چيو “جيڪڏهن ٻيو ڪو حيلو نه هلي ته حڪيم جي صلاح تي عمل ڪري کيس اجازت ڏجانءِ ته جيئن وڻيس تيئن ڪري.”
ڪجهه ڏينهن کانپوءِ امام بخش شهر آيو، سندس منهن لٿل هيو. ان بابي کي ڏاڍا دکدائڪ تفصيل ٻڌايا.
“مائيءَ جي جسم مان ڏيڍ پاءُ گوشت نڪرڻ کانپوءِ ان جي جسم جون کڏون اٽي سان ڀريل آهن. اها روئڻ ۽ ڳوڙهن ڳاڙڻ جي قابل نه رهي آهي. مون سندس ڇاتيءَ تي ڪن رکي ٻڌو، اندران روئڻ جو آواز اچي رهيو هيو. منهنجي خيال ۾ مائيءَ تي ڪنهن آسيب جو اثر آهي.”
اهڙي خوفائتي خبر ٻڌڻ کانپوءِ بابي جي حالت خراب ٿي وئي. سندس منهن پيلو ٿي ويو ۽ هن ڀت کي هٿ ڏنا جيئن کيس مٿي کي چڪر ايندا هجن. هو چپ ڪري کٽ تي ويهي رهيو ۽ امام بخش سندس ڀرسان ويهي ڳالهائڻ جو انتظار ڪرڻ لڳو. بابي پاڻيءَ جو گلاس پيتو ۽ سامت ۾ آيو ته پئسا ڏئي امام بخش کي صرف ايترو چئي سگهيو
“واپس وڃ ۽ مائيءَ جو خيال رک”
امام بخش هليو ويو ۽ بابو بيمار ٿي پيو. هن پاڻ کي ڄڻ ڏاڏيءَ جي هنج ۾ سمهيل محسوس ڪيو. جيڪا بي انتها گرم هئي ۽ ان جي جسم ۾ کڏون هيون جن ۾ ڀريل نرم اٽو بي جان هيو. بابي کي سيءُ محسوس ٿيو. اهو سخت گرميءَ ۾ ائين ڏڪڻ لڳو جيئن اندر جي خوف سيءَ جي روپ ۾ حملو ڪيو هجي. مون ڪوشش ڪئي ته امام بخش جڏهن ڳوٺ کان اچي ته کيس بابي سان ملاقات کان روڪيان ڇو جو اهو ڪڏهن به خوشيءَ جي خبر کڻي نه آيو هيو. ان سدائين بدبختي ۽ نااميديءَ جون خبرون ٻڌايون هيون.
پر هڪ ڏينهن هو خوشخبري کڻي آيو، اها سرءُ جي سانجهي هئي جڏهن امام بخش ڪمهلو شهر پهتو. بابو کٽ تي مايوس ليٽيل هيو. سندس اکيون ڇت ۾ ڪوريئڙي جي ڄار تي ڄميل هيون. امام بخش بابي مٿان اچي بيٺو ۽ ان کيس اها خوشخبري ٻڌائي، خوشخبري ٻڌڻ شرط بابو روئڻ لڳو.
هو ٻه چار ڏينهن رُنو ۽ پوءِ صفا ٺيڪ ٿي ويو.
•