پَرَ ڪٽيل شاهين
ماڻهو مري به جيئرو رهندو آهي ۽ جيئرو رهي به مري ويندو آهي. روح بنا جسم جيئرو رهي سگهي ٿو ۽ جسم بنا روح مري سگهي ٿو. جسم جو روح سان ڪو واسطو نه آهي. روح اهڙو بزرگ آهي جنهن جي ڏاڙهي ڪڏهن اڇي نه ٿي ٿئي.
شاهين عبدالجبار ان ريل گاڏيءَ جيان هئي جنهن ۾ عبدالجبار جون لڳل بوگيون خالي هيون، هن وٽ نالي کانسواءِ ڪجهه نه هيو، ڪا نالي واري به نه هئي جو نالي جو ڪمائي. نالي جو اهي ڪمائيندا آهن، جن جو نالو وڪامندو آهي، نالو انڪري وڪامبو آهي جو اهي پاڻ وڪاميل هوندا آهن.
پاڻ پڙهي، ڀاءُ سندس ايتري مدد ڪئي جو زال کان چوريءَ ڪجهه پئسا ڪڏهن هن کي ڏيندو هيو، ڀاءُ اهڙو چور هيو جيڪو پنهنجا پئسا چوري ڪندو هيو. ان جي زال اهڙو سپاهي هئي جنهن کيس ڪڏهن پڪڙيو ته ٽي مهينا “قيد تنهائي” جي سزا ڏني، ڀاءُ شريف هيو. ان ۾ وڌيڪ قيد ڪاٽڻ جي همت نه هئي. انڪري چوري ڪرڻ ڇڏي ڏني.
کيس ڪا خبر نه هئي ته وڏڙن اهو نالو ڇو رکيو آهي. شاهين ڪو سٺو نالو ته نه هيو. سٺو نالو اهو هوندو آهي جيڪو اڏامي نه سگهي. نالو اڏامندو ته ماڻهو نالي پويان ڪيئن اڏامندو؟ انڪري نالو ۽ ماڻهو الڳ ٿي ويندا. نالو عرش تي هوندو ۽ ماڻهو فرش تي. شاهين جا پَرَ ايڏا ته وڏا هوندا آهن جو لڳندو آهي، پکي نه آهي پر پکين جو خوف آهي ڇو جو خوف ئي آهي جيڪو دنيا جي آسمان تي پَرَ کولي اڏامي ٿو ۽ ان جا پر ايڏا وڏا آهن جو پرن جي پاڇي ۾ هر ڪو زندگي ائين گذاري ٿو جيئن خوف ان کي جيئڻ تي مجبور ڪندو هجي.
شاهين پڙهي پنهنجي پيرن تي بيٺي، پر هن جا پير زمين تي نه هيا، پيرن کي زمين جو سهارو ڏيڻ لاءِ زمين خريد ڪرڻي پوي ٿي. زمين اناج نه آهي جو بازار ۾ ملي، انڪري زمين خريد ڪرڻ لاءِ اناج کائي محنت ڪرڻي پوي ٿي. اناج خريدڻ لاءِ پاڻ وڪڻڻو پوي ٿو. پاڻ وڪڻڻ لاءِ پنهنجا خريدار ڳولهڻا پون ٿا. جڏهن ڪو خريد ڪري ٿو ته انسان پنهنجو نه ٿو رهي. پيرن هيٺان زمين پنهنجي ۽ مٿان پير پرايا ٿي وڃن ٿا.
شاهين جو ڪو خريدار نه هيو، عزت جا خريدار هزارين، ذلت جو خريدار انسان پاڻ هوندو آهي. شاهين ايڏي شرميلي هئي جو سندس روح کي رئو ويڙهيل هوندو هيو. هوءَ پاڻ ۾ ائين لڪندي هئي جو هن جي شخصيت، شخصيت اندر شخصيت... شخصيت اندر شخصيت... ۽ شخصيت اندر شخصيت... هئي.
هوءَ پنهنجي شخصيت ۾ موت کائي گم ٿي ويندي هئي، سندس شخصيت جو انت ڪٿي به نه هيو.
هن جي ڳالهائڻ ۾ ججهڪ هئي، هٻڪندي هئي ۽ ائين نروس ٿي ويندي هئي جيئن باهه تيز هوا ۾ وسي ٻرندي آهي. هن جي اڀرندڙ جواني اهڙو بهار هئي جنهن ۾ املتاس جا وڻ هيا. نه گلاب هيا، نه رابيل، نه ٻيا ٻوٽا، نه ٻيا وڻ، هن جي جوانيءَ املتاس جيان هيڊا گل ڏنا. املتاس جا گل لڙڪندا آهن. هن لاءِ اهڙو تصور شرم جهڙو هيو پر وڻندڙ هيو. هوءَ محسوس ڪندي هئي ماڻهن جا منهن الڳ ٿي سندس ڪلهن، چيلهه ۽ هيٺ هن سان گڏ هلن ٿا. اهو ئي سبب هيو جو هن ڪڏهن پاڻ کي رئي کان الڳ نه ڪيو.
ڳالهائڻ وقت کيس لڳندو هيو، جسم جو رت ڳٽن ۾ ڀرجي ويو هجي ۽ هن جا ڳٽا نظرن جو محور هجن.
شاهين عبدالجبار کي نوڪريءَ جي سخت ضرورت هئي، کيس ڊگري هئي، تعليم نه هئي، ڊگري ملي ويندي آهي، تعليم نه ملندي آهي، شاگرد يونيورسٽين جو ڪچرو هوندا آهن. ٻهارو ڏئي صاف ڪبو آهي جيئن گهڻو ڪچرو نه ٿئي ۽ نئين ڪچري کي جاءِ ملي سگهي.
شاهين ايم اي ڪئي، هن کي اهڙي محمد عليءَ جي ضرورت هئي جيڪو کيس سهارو ڏئي، ڀل اهو جناح نه هجي پر شادي به ملڪ ٺاهڻ کان گهٽ نه آهي. نڪاح قرارداد آهي ۽ گهر ملڪ.
هن نوڪريءَ لاءِ ڪيترن ئي دفترن ۾ درخواستون ڏنيون پر کيس نوڪري نه ملي. اهو سڀ سندس شخصيت ڪري هيو. شرم سٺي شيءِ آهي پر دنيا بي شرم ماڻهن کي پسند ڪري ٿي. ماڻهو بهادر تڏهن ليکبو آهي جڏهن ان وٽ شرم نه هجي. دنيا جا سڀ موقعا بهادرن لاءِ آهن ۽ اهڙو بهادر جنهن ۾ اگهاڙي ٿيڻ جي جريت هجي، دنيا ان جا انگ چُمي ٿي.
هوءَ ڪڏهن مايوس ٿي ۽ ڪڏهن پراميد، کيس پڪ هئي ته نوڪري نه ملندي ۽ ڪڏهن نااميد ٿي سوچيندي هئي ته نوڪري ضرور ملندي، سندس ماءُ جو پيٽ ان ڪري به عزيز هيو جو ان پيٽ کيس پيدا ڪيو هيو. جيڪو پيدا ڪري ان کي بکيو رکڻ مناسب نه آهي .ماءُ جو پيٽ بکيو هيو. اهو سوچي هن خدا کي ياد ڪيو، جيڪو پيدا نه ڪندو آهي، اهو لاپرواهه هوندو آهي ۽ ان کي ياد ڪرڻ جو سبب، ان جو وسري وڃڻ هوندو آهي.
شاهين جڏهن درخواست کڻي سرڪاري اداري جي سيڪريٽريءَ وٽ پهتي ته سيڪريٽري مصروف هيو، ٻاهر در وٽ سيڪريٽريءَ جو سيڪريٽري ويٺل هيو، هوءَ ان سان ملي، سيڪريٽريءَ جو سيڪريٽري سٺو ماڻهو هيو ڇو جو شاهين ٻڌو هيو ته ان اداري جو سيڪريٽري تمام سٺو ماڻهو آهي ۽ اهو ئي سبب هيو جو در ٻاهران ويٺل سيڪريٽريءَ جو سيڪريٽري به سٺو ماڻهو هيو. سٺي ماڻهوءَ چوڌاري سٺا ماڻهو گڏ ٿيندا آهن ڇو جو ماکيءَ جي مکين ۾ ڪڏهن گند واري مک نظر نه ايندي آهي ۽ گند واريون مکيون جيڪڏهن ماکي ٺاهڻ شروع ڪن ته اهڙي ماکي بيمارين کان شفا نه، پر تندرستيءَ کان شفا ڏيندي، جيئن سڀ مکيون ساڳيون نه آهن ائين سڀ انسان ساڳيا نه آهن.
در ٻاهران ويٺل سيڪريٽريءَ هن کي عزت سان ويهاريو ۽ درخواست وٺي اندر موڪلي، جڏهن سيڪريٽري فارغ ٿيو ته هوءَ اندر وئي، اها وڏي آفيس هئي، آفيس وڏي هجي ته آفيس ۾ ويٺل آفيسر به وڏو نظر ايندو آهي. هن ڏٺو، ان وڏي، پردن، صوفن ۽ ڪرسين سان سينگاريل آفيس ۾ ٽيبل پويان ڦرندڙ ڪرسيءَ تي هڪ فرينچ ڪٽ ڏاڙهيءَ وارو شخص ويٺل هيو. کاڏيءَ تي بيٺل ڏاڙهيءَ سان وات چوڌاري وريل مڇون ڄڻ ٻانهون ٻاهر ڪڍي هٿن سان ڏاڙهيءَ کي جهلي بيٺل هيون.
“اچو... اچو” هن ڪرسيءَ تان ٿورو اٿندي چيو “شايد توهان مس شاهين آهيو، مون توهان جي سي وي ۽ درخواست ڏٺي آهي. مون کي حيرت آهي ته توهان کي اڃان تائين نوڪري ڇو نه ملي آهي؟”
هو مسلسل ڳالهائي رهيو هيو، شاهين پاڻ کي رئي ۾ ويڙهي سيڙهي هن اڳيان ائين ويٺل هئي جيئن کيس سيءُ ٿيندو هجي.
“نوڪري توهان جو حق آهي، توهان کي ضرور ملندي”
ٿوري دير کان پوءِ سيڪريٽري وري ڳالهايو “مان ڪوشش ڪندس ته اهو حق توهان کي ضرور ملي”
هڪ وڏي آفيسر جي واتان اهڙا لفظ ٻڌي شاهين جي اکين ۾ ڳوڙها ڀرجي آيا، هوءَ روئڻهارڪي ٿي وئي.
“سر... توهان جي مهرباني” هن جهيڻي ۽ ڏڪندڙ آواز ۾ چيو “مان تمام غريب آهيان، پيءُ ننڍپڻ ۾ گذاري ويو. هڪ پوڙهي ماءُ آهي، ٻيو ڪو سهارو نه آهي.” ايترو چئي چپ ٿي وئي ۽ وري ڳالهايو. “سر توهان جي مهرباني جو توهان منهنجو ايڏو خيال ڪيو، منهنجي مسئلي کي سمجهيو ۽ همدرديءَ جو اظهار ڪيو.”
شاهين ڳالهائيندي محسوس ڪري رهي هئي ته هوءَ خبر نه آهي، ڇا ڳالهائي رهي آهي، سندس روئڻهارڪو ۽ ڏڪندڙ آواز ايڏو ته جهيڻو هيو جو هن جي پنهنجن ڪنن تائين مشڪل سان پهچي رهيو هيو.
سيڪريٽريءَ وري همدرديءَ جو اظهار ڪيو.
“مون کان جيترو ٿيندو ڪندس، مون کي پڪ آهي، اوهان کي نوڪري ضروري ملندي، مان درخواست فارورڊ ڪيان ٿو، هفتي کان پوءِ مٿان ٿي مون وٽ ايندي، جيڪڏهن ڪم ٿي ويو ته نوڪريءَ جو آرڊر تيار هوندو.”
شاهين جي چپن تي مرڪ اچي وئي، هن اهڙو ايماندار ۽ همدرد آفيسر ڪڏهن نه ڏٺو هيو، اهو فرشتو هيو، هڪ نيڪ دل ۽ سٺي سيرت وارو آفيسر جيڪو شاهين جي دل ۾ گهر ڪري ويو. شاهين شرمايو ۽ رئي سان پاڻ ويڙهڻ جي ڪوشش ڪئي.
“سر مان هڪ هفتي کانپوءِ ايندس” هن چيو ۽ سيڪريٽريءَ هن سامهون درخواست تي هڪ وڏو نوٽ لکيو ۽ چيو “توهان بي فڪر ٿي هليا وڃو، هيءُ ڪم مون تي ڇڏي ڏيو”
هن سي ويءَ سميت درخواست ٽيبل جي خاني ۾ وڌي ۽ شاهين آفيس مان نڪري آئي.
سيڪريٽري ايڏو مهربان هيو جو شاهين جي جسم ۾ سمائجي ويو. شاهين محسوس ڪيو، سيڪريٽري هن سان گڏ هلي رهيو آهي. هن بس کي هٿ ڏنو آهي ته هو به هن سان گڏ چڙهيو آهي. ڀرسان واري سيٽ تي ويٺو آهي ۽ بس مان هن سان گڏ هيٺ لٿو آهي، هن هٿ منهن ڌوتو آهي ته اهو سامهون آئيني۾ نظر آيو آهي، هوءَ مرڪندي رهي ۽ شرمائيندي رهي، کيس گهر ۾ رکيل ان خالي ڪرسيءَ کان شرم محسوس ٿيو جنهن تي ڄڻ سيڪريٽري ويٺل هجي، هوءَ واش روم ۾ وئي، سيڪريٽري سامهون بيٺل هيو، هن جو ڪنڌ هيٺ ٿي ويو ۽ هيٺ ڪنڌ ڪري کلندي رهي.
سيڪريٽري هن جي دل ۾ وڪڙ هڻي ويٺل هيو، ان جو ٽڪنڊو منهن، ويڪري چمڪندڙ پيشاني، فرينچ ڪٽ ڏاڙهي ۽ مٿين چپ کان هيٺ لهندڙ مڇون، اهو مهربان ماڻهو هيو، همدردي، همدرديءَ کي جنم ڏئي ٿي، سيڪريٽريءَ بابت هوءَ جيئن سوچيندي وئي اهو هن ۾ شامل ٿيندو ويو، ان حد تائين جو هوءَ بي وس ٿي وئي ۽ سيڪريٽريءَ جي تصور جي ٻانهن ۾ ڪري پئي.
هڪ هفتو هن ائين مرڪندي ۽ شرمائيندي گذاريو، هفتي کانپوءِ هن سيڪريٽريءَ جي آفيس جو رخ ڪيو. سڄي واٽ مرڪ هن جي چپن سان ائين چُهٽيل هئي جيئن مرڪ چپن جو زيور هجي. هن رئي ۾ پاڻ کي محفوظ ڪيو ۽ ان سوچ کان ته هوءَ سيڪريٽريءَ سان ڪيئن ڳالهائيندي سندس ڄنگهون لرزڻ لڳيون. هوءَ آفيس ٻاهران ويٺل سيڪريٽريءَ جي سيڪريٽريءَ وٽ آئي ۽ ان کان سيڪريٽريءَ جي باري ۾ پڇيائين. سيڪريٽريءَ جي سيڪريٽريءَ کيس ٻڌايو ته
“صاحب اسلام آباد ويل آهي، ڪجهه فائيل پاڻ سان گڏ کڻي ويو آهي. ايندڙ هفتي ايندو”
“منهنجي درخواست؟” هوءَ ايترو چئي سگهي.
“ٿي سگهي ٿو، صاحب پاڻ سان گڏ کڻي ويو هجي”
شاهين جي اندر جو در کلي ويو، هن ٿڌو ساهه کنيو ۽ خوشيءَ جي لهر پيرن کان مٿي چڙهي وئي.
“مهرباني” هن چيو “ايندڙ هفتي ايندس”
هوءَ ٻاهر نڪتي ته ڄڻ آفيس مان سيڪريٽري به هن سان گڏ نڪتو، هڪ مرڪندڙ وڏي دل وارو مهربان شخص، گهر اچي شاهين واش روم ۾ وئي، سندس دل چاهيو هوءَ پنهنجو سڀ ڪجهه کولي سيڪريٽريءَ کي ڏيکاري.
ان رات سيڪريٽري هن سان بستر تي ستو، هوءَ شرمائي هيٺ ڪنڌ ڪري مرڪي رهي هئي، هن ان کي سٿرن وچ ۾ محسوس ڪيو. هوءَ اٿي، شرم ۽ ڪاوڙ کان، هڪ پڇتاءُ سندس ذهن ۾ جاڳي پيو، هن ان کي وسارڻ جي ڪوشش ڪئي، مرحوم پيءُ کي ياد ڪيو. جنهن جي اڇي ڏاڙهي هوءَ ڏسي نه سگهي ڇو جو اهو جوانيءَ ۾ گذاري ويو. اها ڏاڙهي فرينچ ڪٽ ڏاڙهيءَ ۾ تبديل ٿي وئي، هن ڪنڌ ٻئي طرف موڙي ڇڏيو. هن اهي ٽافيون ياد ڪيون جيڪي کيس پيءُ وٺي ڏيندو هيو. انهن جو کٽو ذائقو ۽ ڀاءُ جي بي رخي جنهن کان هوءَ ماءُ سميت وسري وئي هئي ۽ ماءُ جيڪا اپاهج بنجي ماضيءَ کي سيني لڳائي کٽ تي ليٽيل هئي.
سيڪريٽري ڪجهه وقت لاءِ سندس ذهن مان نڪري ويو، وري ان جون چڱايون ياد آيون ته اهو سامهون مرڪڻ لڳو، پکي مان، گهڙيال مان، ڪرسين، ميزن، پيتين، ڇت، درين، دروازن، صابڻ، آئيني ۽ هر شيءِ مان سيڪريٽري ڏسي رهيو هيو.
اهو پورو هفتو هن جي هڪ رات به سيڪريٽريءَ کانسواءِ نه گذري، عضوي جي آلاڻ ڌوئي ٿڪجي پئي، هوءَ خوف کان ڏڪڻ لڳي، هڪ هفتي کانپوءِ هوءَ رواني ٿي. آفيس آئي ته تمام گهڻي رش هئي، سمجهيائين ته سيڪريٽري اسلام آباد کان موٽيو آهي، سيڪريٽريءَ جي سيڪريٽريءَ هن کي ڪرسي خالي ڪرائي ڏني ۽ چيو “انتظار ڪريو، ماڻهو نڪرن ته اندر موڪليان ٿو.”
هوءَ ويهي رهي، سندس جسم ڏڪڻ لڳو، سوچڻ لڳي ڪهڙين نظرن سان سيڪريٽريءَ سان اکيون ملائيندي، هوءَ ڪيترا دفعا ان اڳيان اگهاڙي ٿي چڪي آهي.
ٿوري دير کان پوءِ ان سامهون پهتي ته هن جو چهرو ڏسي سيڪريٽريءَ ڄڻ سڃاڻڻ جي ڪوشش ڪئي، پوءِ اوچتو ڪرسيءَ تان ٿورو اٿيو ۽ چيائين “اچو ويهو ويهو”
هوءَ هن سامهون ڪرسيءَ تي ويٺي ۽ سيڪريٽريءَ کي ياد آيو، ان سي ويءَ سان گڏ درخواست ڏني هئي.
“مان توهان جي درخواست تي نوٽ هڻي رکيو آهي، توهان فڪر نه ڪيو ڪجهه وقت ٻيو به لڳندو، توهان جو ڪم ٿي ويندو.”
هن ٽيبل جي خاني ۾ درخواست ڳولهڻ جي ڪوشش ڪئي، پر اها اتي پيل ڪاغذن ۾ گم ٿي وئي هئي. هو ٿورو شرمسار ٿيو ۽ ٽيبل جو خانو بند ڪري ڪورو ڪاغذ کڻي شاهين کي ڏيندي چيائين “هي وٺو، ٻيهر درخواست لکي ڏيو ته وري ٿو ڪوشش ڪيان.”
هن بي دليءَ مان ڪورو ڪاغذ ورتو ۽ آفيس مان نڪري واش روم ۾ وئي، هن کي اوڪارا آيا، ٿوري الٽي ڪئي.
وات ڌوئي، ڪوري ڪاغذ سان اگهيو ۽ وري اوڪارا آيا کيس لڳو هوءَ پيٽ سان ٿي وئي آهي.
•