ٻاجهه ۽ ٻاجهر
اڌڙوٽ ميگهو بي حال ٿي چڪو هيو، کيس کائڻ لاءِ ڪجهه نه هيو، گنديءَ ۾ ٻاجهر جا ايترا داڻا به نه بچيا جو اڱڻ ۾ پکين اڳيان اڇلي روحن کي راضي ڪري سگهي. غريب جو پيٽ بک جي قبر آهي. اهڙي قبر جنهن جي مٽي استحصال ۽ ناانصافيءَ جي سم ۽ ڪلر ۾ هيٺ ويٺل هوندي آهي ۽ غريبن جا پيٽ پٺيءَ سان لڳل هوندا آهن. پهرين وسڪاري سان چڱو مينهن وٺو، ڀٽن تان پاڻي رڙهندو ترائين ۾ داخل ٿيو ته ٿر ائين ڏسجڻ لڳو جيئن سمنڊ جو سئوٽ هجي، ڀاءُ انڪري نه ته مٺي ۽ کاري ۾ فرق هوندو آهي. رشتا ڪهڙا به هجن انهن ۾ ذائقو هوندو آهي پر دوستي بي ذائقي ٿي چڪي آهي. “ڏڪر ۾ ڀائر ڏور، سوڪهڙي ۾ ڪهڙا سئوٽ” نٻيل ميگهي سوچيو “مينهن بنا دوستن جون دليون مرگهه جي نڙيءَ جيان خشڪ ٿي چڪيون آهن.”
اونڌي لڪ پويان هڪ آڙيءَ اڏامندي ان ڍنڍ ۾ گهت هنئين جيڪا سُڪي چڪي هئي. رُڃ مرگهه لاءِ مخصوص نه آهي. پاڻي منهن موڙيندو آهي ۽ ڍنڍ رسي ويندي آهي. اونڌي لڪ واري ڍنڍ پَٽَ ۾ تبديل ٿي چڪي هئي. پهرين وسڪاري سان ڀاڪر پائي بيٺل ڀٽن وچ ۾ اها ڍنڍ ڏاڍي محفوظ پئي ڏٺي، پوءِ جيسين ٻيو وسڪارو ٿئي پاڻي ائين غائب ٿي ويو جيئن هلندڙ هوا قدرت جو منتر پڙهي شوڪاريو هجي.
ميگهي هر نه هلايو هيو ڄڻ پنهنجو بدن چيريو هيو، ڊگهيون پور وڇوٽ زخمن جون لڪيرون، پوءِ پاڻي نه سڪيو ڄڻ رت سڪي ويو. اڻڀي مٽيءَ ۾ ليٽيل ٻاجهر جا ٻج، ڌرتيءَ ۾ انسان دفن ٿي ڳوڙهن جي ريج سان ڦٽي پوي ته ان کان وڌيڪ فطرت ۽ موسم جي ڪهڙي چڱائي؟ دفن ٿيل انسان ڪنهن ريج سان ٻج جيان نروار نه ٿو ٿئي ۽ ٻج بنا ريج جي دفن ٿيل انسان ٿي وڃي ٿو.
ميگهي آسمان ڏي منهن ڪندي چيو “ٻاجهارا ٻاجهه ڪر، ٻاجهر ڏي.”
رب اميدن جو ٻيو نانءُ آهي، آسرا سڀ کان وڏا سهارا آهن، هڪ ڦڙو اناج اپائي ٿو، ٻيو ڦڙو انسان نپائي ٿو. آڙيون ابر آسري، تاڙا تنوارين، آڙيون ۽ تاڙا وطن ۾ ويهي ابر جو آسرو ڪندا آهن، پر ماڻهو مال ڪاهي هليا ويندا آهن. سوڪهڙي ۽ ساوڪ ۾ پرچڻ ۽ رسڻ جو فرق آهي.
ميگهي جون اکيون ڏرا ڏئي ويون ۽ ڏرن ۾ ڳاڙهيون رڳون وڪڙ ڏئي ويٺل نانگ جيان ٿي ويون. ميگهو روئندو نه هيو، ڇو جو کيس پاڻي ضايع ڪرڻ جي عادت نه هئي. نديءَ ڪناري ويٺل ماڻهو ڍئو ڪري پيئندا آهن ۽ دل کولي روئندا آهن. روئڻ مانيءَ جيان سڀ جي نصيب ۾ نه آهي. ٿر مان لڏپلاڻ شروع ٿي ته ڌرتي ڌوڙ جي جهڙ سان ڍڪجي وئي. مٿان جهڙ وسي ته انسان جون اکيون ڌوپجنديون آهن، ڌرتيءَ جي جهڙ ۾ انسان انڌو ٿي ويندو آهي، ڍورن جي ڳچيءَ ۾ وڄندڙ چنگ گواهي ڏيندا آهن ته ساڌ جي خاموشيءَ جو سبب گونگو انصاف آهي.
ماڻهو ڪڻو ڪڻو ٿي وڇڙجي ويا، ماڻهوءَ جي موجودگيءَ جو نشان ڇيڻو آهي ۽ ڇيڻي تي گوشت پچي ٿو. ڇيڻو رک ٿي سگهي ٿو، رک ڇيڻو نه ٿي سگهي ٿي. جڏهن ماڻهو هليا ويندا آهن ته رک ۽ ڪک بچندا آهن، رک اڏامي ويندي آهي ۽ ڪک اڏامي اک ڳولهيندا آهن. ميگهي کي اڃان آسرو هيو. اُڀ ۾ ناسي ڳيرا جهڙ جو روپ ڌاري اڏري رهيا هيا. هو قدرت مان مايوس نه ٿيو هيو، کيس پڪ هئي ته ٻيو وسڪارو ضرور ٿيندو ۽ فصل نسري کيس بک کان پناهه ڏيندو.
ڪيترا ڏينهن لنگهي ويا، مينهن نه وٺو ۽ ميگهي جو پيٽ غائب ٿي ويو، دنيا جادو آهي، انسان ٻڌي ٿو پر ان جا ڪن نه آهن. ڏسي ٿو پر اکيون نه آهن. سوچي ٿو پر دماغ نه آهن. هو هجومن ۾ اڪيلو آهي، اڄ آهي، سڀاڻي نه آهي. منٽن ۾ پيدا ٿي پوي ٿو، سيڪنڊن ۾ مري وڃي ٿو. خوشيون ڏکن ۾ تبديل ٿين ٿيون، وقت سان ڏک وسري وڃن ٿا. پيٽ ظاهر آهن ۽ پيٽ غائب ٿي وڃن ٿا.
ماڻهو مٽي آهي ۽ مٽي، مٽيءَ کي ڳولهي ٿي، زندگي ۽ ماڻهوءَ ۾ مقابلو آهي، جيئرو ماڻهوءَ مٽيءَ کان بچڻ لئي جتن ڪري ٿو پر مٽي غالب ٿي وڃي ٿي. ميگهي جو بدن جيئري مٽيءَ سان ڍڪجي چڪو هيو. هن وٽ ايترو پاڻي نه هيو جو بدن ڌوئي سگهي. هو ابر آسري کيڙيل ٻنيءَ ۾ سمهندو هيو ۽ آسمان کي ائين ڏسندو هيو جيئن ستارا بوندن ۾ تبديل ٿي ويا هجن ۽ اهي ڪڻين جو روپ ڌاري ڌرتيءَ تي ڪري پوندا، هن جي پيٽ جي کڏ مٽيءَ سان ڀرجي چڪي هئي جنهن ۾ ٻاجهر جا داڻا سمايل هيا.
ڪيترن ڏينهن کانپوءِ مينهن نه وٺو ۽ ميگهي مايوس ٿي چونئري جو رخ ڪيو. پاٿاريءَ تي آهلي ان لنڊيءَ جيان ڦتڪڻ لڳو جنهن کي پهريون ڌڪ لڳو هجي، پوءِ سانت ٿي چونئري جي ڇت ۾ اکيون وجهي ويهي رهيو. ڇت جي جهيرين مان سج جا ڪرڻا ائين اچي رهيا هيا ڄڻ ڏينهن ڳڀا ڳڀا ٿي هيٺ ڪرندو هجي.
ديوين جا وڻ اس ۾ سڙي ساوا ٿين ٿا پر آرهڙ انسان جو پاڻي ڪڍي ڇڏي ٿو، گرمي ڪانءَ لاءِ حيرت جو سبب هوندي آهي، ان جو وات ڦاٽي ويندو آهي.
چونئري جي ڪنڊ ۾ سمهندي ميگهي جو بدن پگهر سان شل ٿي ويو، هن جي پيٽ جي کڏ ۾ پيل مٽي سيراب ٿي وئي. هو ڪيترا ڏينهن بي سڌ ليٽيل رهيو. هڪ رات هن خواب ڏٺو، آسمان ۾ جهڙ جو ڪو نانءُ نشان نه آهي. تيز تپندڙ سج هيٺان ڌرتي پگهرجي وئي آهي. ڌرتيءَ جو پگهر ننڍن آبشارن جي صورت ۾ هڪ نديءَ جو روپ ڌاري پلٽجي پيو آهي. هر طرف پاڻي ئي پاڻي آهي. ماڻهو ڏاڍا خوش آهن. پوءِ ڌرتيءَ جي پگهر تي ڇٽيل ٻج نسرجي پيو آهي، هر طرف ساوا سِلا نڪري، هلڪي هوا تي لڏي رهيا آهن.
ميگهي جي اک کلي ته هن بکايل پيٽ تي هٿ ڦيريو، سندس حيرت جي حد نه رهي. هن ڏٺو پيٽ جي کڏ ۾ مٽيءَ اندر رهجي ويل ٻاجهر جا داڻا هن جي جسم مان وهندڙ پگهر تي ڦٽي پيا هيا.