باب 10
“ توهان جون ڳالهيون ڀليون آهن، پر حقيقت اها آهي ته اسان وٽ ٻيو ڪو رستو ناهي. اسانجي قسمت بابت اسانجي زندگي ۽ علائقي جي ماڻهن اڳ ۾ ئي رٿابندي ڪري ڇڏي آهي.”
هڪ پوڙهي پنهنجي راء شامل ڪندي چيو ته، “ آءٌ به ماضيء ۾ گھاريل گھڙين کي واپس نه ٿو وٺي اچي سگھان.”
قبطيءَ وراڻيو:
جيڪي ڪجهه به آءٌ چئي رهيو آهيان، ٿي سگھي ٿو ته حملي واري رات ۾ اهو سڀ ڪجهه بي فائدو هجي. پر تنهن هوندي به منهنجي لفظن تي ڌيان ڏيو ته جيئن هڪ ڏينهن، هر ڪنهن کي يروشلم ۾ اسانجي رهڻي ڪهڻيءَ بابت اندازو ٿي سگھي.
ٿوري سوچ ويچار کانپوءِ قبطيءَ پنهنجي ڳالهه جاري رکي:
اسان مان ڪو به هاڻ پُٺتي نه ٿومُڙي سگھي، هر ڪنهن کي اڳتي ئي وڌڻو آهي. ۽ سڀاڻي جو سج اُڀرندي ئي اوهانکي پاڻ سان هڪ ڳالهه ڪرڻي آهي ته: اڄوڪي ڏينهن کي آءٌ پنهنجي زندگيءَ جو پهريون ڏينهن سمجھي گذاريندس.
اُن ڏينهن شايد آءٌ پنهنجي ڪُٽُنبَ جي ڀاتين کي اچرج ۽ پاٻوھ منجھان پاڻ سان گڏ ڏسي خوش ٿيان، ۽ خاموشيءَ سان اها شئي جنهن بابت ڳالهايو گھڻو ۽ سمجھيو گھٽ وڃي ٿو ساڻن ونڊيان جنهن کي محبت سڏجي ٿو.
اُن ڏينهن شايد آءٌ زمين تي نظر ايندڙ پهرين سواريءَ ۾ سوار ٿي پوان، اهو پڇڻ بنا ئي ته اها ڪيڏانهن پئي وڃي. ۽ آءٌ ان سواريءَ مان ان وقت لهي پوان جنهن وقت مونکي ڪا دلچسپ شئي نظر اچي وڃي.
اُن ڏينهن شايد آءٌ هڪ پينوءَ جي ڀر مان گُذران جيڪو مونکان خيرات گھري، پوءِ ٿي سگھي ٿو آءٌ کيس خيرات ڏيان ۽ اهو به ٿي سگھي ٿو ته آءٌ سندس ڀر مان اهو سوچيندي گذري وڃان ته خيرات جا پئسا ته هي شراب پيئڻ تي خرچ ڪري ڇڏيندو، ان دوران ٿي سگھي ٿو ته آءٌ خيرات نه ڏيڻ سبب سندس پاراتا به ٻُڌان ۽ اهو ڌيان ڪري اڳتي نڪري وڃان ته اها ته سندس عادت آهي.
اُن ڏينهن شايد آءٌ ڪنهن اهڙي شخص کي ڏسان جيڪو ڪنهن ڪُڌي ڪمَ ڪرڻ جي ڪوشش ۾ هجي، ۽ ٿي سگھي ٿو آءٌ کيس اهو ڪرڻ کان روڪيان به يا ٿي سگھي ٿو منهنجي ذهن ۾ اهو خيال اچي ته هو اهو انڪري ڪري رهيو آهي جو پويان ڪير به سندس انتظار ڪرڻ وارو ناهي. ٿي سگھي ٿو ان سبب ڪري ئي هو پنهنجي هيکلائيءَ ۾ وندر سمجھي اهو سڀ ڪجهه ڪندو هجي.
اُن ڏينهن شايد آءٌ هر ڪنهن ڏانهن ۽ هر شئي ڏانهن ائين تڪيان جيئن پهريون ڀيرو تَڪي رهيو هجان، خاص ڪري اهڙين ننڍڙين ۽ عجيب شين کي جن سان گڏ منهنجو ننڍپڻ گذريو. جيئن ريگستان جي واريءَ جا ذرڙا، جيڪي ڪنهن اهڙي قوت هيٺ حرڪت ۾ اچن ٿا جيڪا منهنجي سمجهه کان ٻاهر آهي، ڇاڪاڻ جو جنهن هوا جي زور تي اهي ذرڙا حرڪت ۾ اچن ٿا انکي ڏسڻ جي مونکي سگهه ئي ناهي.
اُن ڏينهن شايد آءٌ ڪجهه اهڙيون اڻوسرندڙ ڳالهيون جيڪي آءٌ هميشه وانگي پاڻ سان گڏ چمڙي جي ٽُڪري تي لکندو ويندو هئس، پر هاڻ ان تي لکڻ جي بجاءِ انهن کي شاعريءَ جي صورت ڏيان. ڀلي مون اڳ ڪڏهن به شاعري نه ڪئي هجي ۽ نه ئي آئنده ڪيان ، پر گھٽ ۾ گھٽ آءٌ اهو ته چئي سگھندس ته مون پنهنجي احساسن کي لفظن جي صورت ڏني.
اُن ڏينهن شايد آءٌ ڪنهن اهڙي ننڍڙي ڳوٺ ۾ پهچان جنهن کان آءٌ اڳ ۾ ئي سُونهون هجان پر ان ڏينهن ان ڳوٺ ۾ ڪنهن ٻئي گَسَ کان مرڪندي داخل ٿيان. ۽ ڳوٺ جا رهواسي مونکي ڏسي چون ته: “ جنگ جي تباهيءَ اسانجي ڳوٺ جي زمين کي بنجر ڪري ڇڏيو آهي پر هي ته ڪو پاڳل آهي جو مرڪندو ٿو وتي.”
پر تنهن هوندي به آءٌ مشڪندو رهندس، ڇاڪاڻ جو مونکي خوشي ٿيندي آهي جڏهن مونکي ڪير پاڳل سمجھندو آهي. منهنجي مرڪ اِهو بيان ڪري ٿي ته، “ منهنجي جسم کي ته تباھ ڪري سگھجي ٿو پر منهنجي روح کي نه.”
اُنَ رات شهر ڇڏڻ کان پهريان آءٌ پنهنجو وقت ڪجهه اهڙين ڳالهين ۽ مونجھارن کي حل ڪرڻ ۾ گھاريندس جن کي حل ڪرڻ لاءِ مون اڳ ڪڏهن به همت نه ڪئي. انهن ڳالهين ۾ مونکي پنهنجو ماضي ملي ويندو. اُهي سڀ خَطَ، چٺيون، رسيدون وغيره منهنجي آڏو اچي منهنجي ماضيءَ ۽ مستقبل جا عجيب قصا، دنيا بابت مُختلف احوال، اُهي پيچرا جن تي مون سفر ڪيو، منهنجي زندگيءَ جا سڀ اندر داخل ٿيڻ ۽ ٻاهر نڪرڻ وارا رستا مون سان اورينديون.
آءٌ اُها قميص پهريندس جيڪا اڳ ۾ گھڻو پهريندو هئس، پر پهريون ڀيرو، آءٌ اها ڳالهه پنهنجي مُشاهدي ۾ آڻيندس ته اِها ڪيئن ٺهي، ۽ انهن هٿڙن جي بابت سوچيندس جن ڪَپهه جي اُڻَت ڪري ڪپڙو ٺاهيو ۽ اُن نديءَ جو تصوُر پڻ ڪندس جنهن جي ڀر ۾ ڦُٽين جي پوک ٿي. تنهن کانپوءِ مونکي اها ڳالهه سمجهه ۾ ايندي اهي سڀ شيون جيڪي هاڻي نظر نه ٿيون اچن اهي اُن قميص جو حصو آهن.
اُهي شيون پڻ جن جو آءٌ هيراڪُ بڻجي چڪو آهيان، جيئن، منهنجو جوتو، جنهن جي گھڻي استعمال ڪري هاڻ اهو منهنجي پيرن جو حصو بڻجي چُڪو آهي، اهو پڻ پنهنجي دريافت جي ڳُجھن ۾ وڪوڙجي ويندو. هاڻ ڇاڪاڻ جو آءٌ مُستقبل ڏانهن وڌي رهيو آهيان ته، منهنجي اُن جوتي تي آڱرين جا نشانَ مونکي پنهنجي ماضيءَ ڏانهن وٺي ويندا.
ڪاش! هر اها شئي جيڪا پنهنجي نوعيت ۾ ته ساڳي هجي پر ڇُهَڻَ ۽ ڏسڻ ۾ مُختلف ٿي پوي. ان سان اهي سڀ شيون مون لاءِ نيون ٿي پونديون، ۽ ڳچ وقت کان مون سان هجڻ جو سبب بيان ڪرڻ جي بجاءِ اُهي مون لاءِ اهڙن احساسن جا مُعجزا آڻينديون جيڪي منهنجي روز مره جي زندگيءَ ۾ ڪا رنڊڪ نه آڻين.
آءٌ اها چانهه پيئندس جيڪا مون اڳ ڪڏهن نه پيتي، ڇاڪاڻ جو ماڻهو چوندا هئا ته ان جو ذائقو تمام ڪَوڙو آهي. آءٌ ان گھٽيءَ ۾ ويندس جنهن ۾ اڳ ڪڏهن به نه ويو هئس، ڇاڪاڻ جو مونکي ٻڌايو ويو هو ته ان گھٽيء ۾ اهڙي ڪا دلچسپيءَ واري شئي آهي ئي ڪانه. پر اُتي وڃڻ کانپوءِ ئي مونکي ان ڳالهه جو اندازو ڪرڻ ۾ آساني ٿيندي ته ٻيهر ان گھٽيءَ ۾ وڃجي يا نه.
سُڀاڻي زندگيءَ ۾ پهريون ڀيرو آءٌ سج جو چڱي طرح مشاهدو ڪرڻ چاهيان ٿو. ۽ جيڪڏهن جُهڙالو آهي ته آءٌ ڪَڪَرن کي ڏسڻ چاهيان ٿو ته اهي ڪهڙي طرف وڃن ٿا. آءٌ هميشھ اهو سوچيندو رهيس ته مون وٽ انهن ڳالهين جي مُشاهدي جو وقت ناهي. پر، سُڀاڻي آءٌ ڪَڪَرن جي چُرپُر ۽ سج جي ڪِرڻن تي غور ڪندس.
مٿي هڪ آسمان به آهي، جنهن جي ڇانوَ هيٺ هزارين سالن تائين انسانذات ڪيتريون ئي حِڪَايتون اُڻيون آهن. آءٌ تارن جي علم بابت سکيل هر شئي کي وساري ان وقت پنهنجون نيون وضاحتون گَهڙيندس.
وقت ۽ زندگيءَ مونکي هر شئي کي سمجھڻ لاءِ جام منطقي وضاحتون ڏنيو آهن، پر منهنجي روح جي خوراڪ ڳُجھن ۾ آهي. ڳُجَهه منهنجي ضرورت آهن. آءٌ کِنوڻ ۽ گاج ۾ هڪ ناراض خُدا جو آواز ٻُڌڻ چاهيان ٿو، ان هوندي به ته توهان مان ڪيترائي ان ڳالهه کي عقيدي جي خلاف سمجھندا. آءٌ ٻيهر پنهنجي زندگيءَ ۾ موهه آڻڻ چاهيان ٿو، ڇاڪاڻ جو اهو ناراض خُدا مون لاءِ اجنبي ۽ ڀوائتو آهي، ۽ ڏاهن جي ڏند ڪٿائن کان وڌيڪ دلچسپ آهي.
پهريون ڀيرو آءٌ ڪنهن به پشيمانيءَ بنا مُشڪَندُس، ڇاڪاڻ جو خوش ٿيڻ ڪو ڏوھ ناهي.
پهريون ڀيرو آءٌ ان شئي کان لنوائيندس جنهن سان مونکي تڪليف پهچي ٿي. ڇاڪاڻ جو تڪليف به ڪو مستقل وَڙُ ته ناهي.
آءٌ اهو چوندي زندگيءَ بابت ڪا شڪايت نه ڪندس ته: “ هر شئي هيمشه ساڳي رهي ٿي ۽ آءٌ انکي تبديل ڪرڻ لاءِ ڪجهه به نه ٿو ڪري سگھان.” پر آءٌ اڄوڪو ڏينهن ائين گھاري سگھان ٿو جيئن اهو منهنجو پهريون ڏينهن هجي، ۽ ڏينهن گذرڻ کانپوءِ ڪجهه اهڙيون ڳالهيون منهنجي آڏو اينديون جن جي اڳ مونکي ڪا ڪل نه هئي. ان هوندي به انهن ساڳن ماڳن تان اڳ ۾ به ڪيترائي ڀيرا منهنجو گُذر ٿيو آهي ۽ ساڳن ئي ماڻهن کي مون سلام به ڪيو آهي، پر هن ڀيري اهو سلام مختلف هوندو. هاڻ اهو صرف هڪ عاجزاڻو سلام نه پر هڪ دعا جي صورت اختيار ڪري وٺندو، ان اُميد سان ته، جنهن سان به آءٌ ڳالهايان اُهو زندھ هجڻ جي اهميت کي سمجھي وڃي، پوءِ ڀلي اسين خطري جي منهن ۾ ڇو نه هجون.
آءٌ گھٽيءَ ۾ صدائون هڻندڙ جوڳيءَ جي صدائن تي ڌيان ڏيندس، پوءِ ڀلي خوف وچان انکي ٻيو ڪير به نه ٻُڌي. سندس صدائن ۾ هي لفظ هوندا، “محبت حڪمراني ڪري ٿي، پر ڪنهن کي ان جي تختگاھ جي پروڙ ناهي؛ ان ڳُجھي ماڳ جي ڳولا لاءِ توهانکي پهريائين محبت ڪرڻي پوندي.”
آءٌ پنهنجي روح جي ڪليسا جو دروازو کولڻ جي همت ڪندس.
آءٌ پاڻ ڏانهن ائين نهاريندس جيئن پهريون ڀيرو پنهنجي جسم ۽ روح سان رابطي ۾ آيو هُجان.
آءٌ پاڻ کي اهو يقين ڏيارڻ جي ڪوشش ڪندس ته آءٌ به اهڙو ئي شخص آهيان جيڪو ٻين وانگي آهي، اهو شخص جيڪو خاميون هجڻ جي باوجود به بردبار آهي.
آءٌ پنهنجي سادگيءَ مان لُطف اندوز ٿيندس، جهڙوڪ آءٌ هڪ اجنبيءَ سان مُخاطب هجان؛ آءٌ پنهنجي احساسن مان لُطف اندوز ٿيندس، ۽ اهو محسوس ڪندس ته جيئن بغداد مان اُڏندڙ وارِي منهنجي چهري سان ٽڪرائجندي هجي؛ انهن من موهيندڙ لمحن مان لُطف اندوز ٿيندس، جن ۾ آءٌ پنهنجي زال کي ننڊ ۾ سُتَل ڏسندو هجان ۽ سندس خوابن جو تصور ڪندو هجان. ۽ جڏهن آءٌ اڪيلو هجان تنهن وقت ڳِڙکيءَ ڏانهن وڃي آسمان تي نظر ڦيرائي اها پَڪَ ڪيان ته اڪيلائي بس هڪ ڌوکو آهي، ڇاڪاڻ جو سموري ڪائنات مون سان گڏ آهي.
ان وقت آءٌ هر لمحي کي حيرت ڀريل لمحو سمجھي گھاري چڪو هوندس، ۽ اهو ئي “آءٌ”، جنهنکي نه پنهنجي پيءُ پيدا ڪيو نه ماءُ، نه وري انکي ڪنهن اسڪولَ ٺاهيو، پر اهو “آءٌ” هر ان شئي مان ٺهيو جيڪا مون اڄ تائين ڏٺي، ۽ اوچتو وساري ڇڏي ته جيئن ٻيهر ان کي هڪ نئين انداز ۾ دريافت ڪري سگھان.
هاڻ جيڪڏهن اهو ڏينهن منهنجي زندگيءَ جو آخري ڏينهن به هوندو ته، آءٌ ان مان ڀرپور لطف اندوز ٿيندس، ڇاڪاڻ جو آءٌ انکي هڪ معصوم ٻار جيان ٿي گھاريندس، ائين جيئن آءٌ هر شئي پهريون ڀيرو ڪري رهيو هجان.
***