باب پھريون: چوويھ ڪلاڪ
آئون منڊي پوڙھي جي ويس ۾ تڪڙو تڪڙو جيلينڪ جي گھر ڏانھن وڃي رھيو آھيان، تہ جيئن گھر جي دروازي بند ٿيڻ کان اڳ اتي پھچي وڃان. منھنجو ”نائب“ مائريڪ اتي منھنجي انتظار ۾ آھي. خبر اٿم تہ کيس ھن وقت مون کي ڪجھ چوڻو آھي. پر ميٽنگ ڪرڻ کان پوءِ نہ اچڻ جي ڪري پريشاني ٿئي ٿي. آئون خاص ڪري انھن ٻن نيڪ انسانن، يعني اسان جي مھمانن کي اجائي پريشاني ڏيڻ نٿو گھران.
ھو چانھن جي ڪوپ سان منھنجي آجيان ڪن ٿا. مائريڪ تہ اڳئي اتي انتظار ۾ آھي ۽ فرائيڊس بہ اتي آھي. انھي جو شايد اوھان خيال بہ نہ ڪريو. ساٿيو، آئون اوھان سان ملڻ پسند ڪندو آھيان، پر ھن نموني سڀني کي ھڪ ھنڌ تي گڏ نه. اھو رستو پڪ سان اسان کي جيل ۽ موت ڏانھن وٺي ويندو. يا تہ توھان سازش جي اصولن مطابق ھلو يا ڪم ڪرڻ بند ڪريو. ڇاڪاڻ تہ ھن طرح سان توھان پاڻ کي ۽ ٻين کي خطري ۾ وجھي رھيا آھيو. سمجھيوَ؟
”ھا، سمجھيوسون،“
”مون لاءِ ڪجھ آھي ڇا؟“
”اخبار رودي پراوو جو يوم مئي وارو پرچو.“
”سٺو، مائريڪ تون حال ڏئي.“
”ڪا خاص ڳالھ نہ آھي جو ٻڌايان. ڪم ٺيڪ پيو ھلي.“
”چڱو. وري يوم مئي کانپوءِ ملنداسون. آئون اوھان کي اطلاع ڏياريندس. آئون ڀلا ھلان ٿو.“
”ھلي، ھڪڙو ٻيو ڪوپ چانھن جو؟“
”مادام جيلنيڪووا، مھرباني. اسين ھت تمام گھڻا ويٺا آھيون.“
”مھرباني ڪري فقط ھڪ ڪوپ چانھ جو پيو.....“
تازي ٺھيل چانھن مان ٻاڦ نڪري رھي آھي.
ٻاھر ڪو ماڻھو گھنٽي وڄائي ٿو. رات جو ھن ويل ڪير ٿي سگھي ٿو؟ ملاقاتي بي صبرا ٿا ڏسجن. دروازي تي ڌَڪن جا ڦھڪا ٿين ٿا.
”دروازو کوليو!“
پوليس،!
جلدي درين ڏانھن ڀڄو! مون وٽ پستول آھي. آئون ھت ئي رھندس ۽ منھن ڏيندس تہ توھان کي ڀڄڻ جو موقعو ملي.
وقت ھليو ويو! گيسٽاپو جا ماڻھو درين ھيٺان بيٺا آھن ۽ سندن پستولن جا منھن ڪمري ڏانھن آھن. سادن ڪپڙن ۾ پوليس وارا در کان گھڙن ٿا ۽ بورچيخاني مان ٿيندا ڪمري ۾ اچن ٿا. ھڪ، ٻه، ٽي نو ماڻھو. ھو مون کي نٿا ڏسي سگھن، ڇاڪاڻ تہ آئون در جي تاڪن جي آڙ ۾ ھنن جي پٺيان بيٺو آھيان. آئون بنا ڪنھن رنڊڪ جي گولي ھلائي سگھان ٿو. پر9 پستولن جا منھن ٻن بي ھٿيار عورتن ۽ ٽن مَردن ڏانھن آھن. جيڪڏھين رڳو آئون پاڻ کي گولي ھڻان تہ بہ پوليس وارا گولين جو وسڪارو ڪري ڇڏيندا. اھي ٻہ عورتون ۽ ٽي مرد بي گناھ مري ويندا. جيڪڏھين مون گولي نہ ھلائي تہ شايد ھو سال اڌ جيئرا رھن ۽ انقلاب ھنن کي زنده جيل مان ڇڏائي. فقط مائريڪ ۽ آئون نٿا بچي سگھون. ھو اسان کي عذاب ڏيندا. جو مون کان تہ ڪجھ بہ معلوم ڪري نہ سگھندا. مائريڪ ھنن کي ٻڌائيندو؟ ھڪ اھڙو ماڻھو جيڪو اسپين جي جنگ جي وچ ۾ غير قانوني نموني فرانس مان پراگ آيو ھجي – نه، ھو بہ کين ڪجھ نہ ٻڌائيندو. مون وٽ فيصلي ڪرڻ لاءِ فقط ٻہ يا ٽي سيڪنڊ آھن. جيڪڏھين مون پاڻ کي گولي ھنئي تہ آئون ڪجھ بہ نہ بچائي سگھندس. فقط پاڻ کي عذاب کان ڇڏائي سگھندس. پر چار ساٿي اجايو مرندا، ائين آھي نه؟
ھا!
ٺيڪ!
آئون لڪ مان نڪري ٿو اچان.
ھا ھا ..... ھڪ وڌيڪ!”
پھريون ٺونشو مونکي منھن ۾ شايد ڪيرائڻ لاءِ ھنيو ويو ھو.
”ھٿ مٿي ڪر!“
ٻيو ٺونشو، ٽيون ٺونشو.
ائين ئي مون تصور ڪيو.
ڪجھ وقت اڳ ھڪ سھڻي نموني ۾ سينگاريل گھر، ھاڻي ھيٺ ٽڙيل پکڙيل سامان ۽ ڀڳل ٽٽل شين جو ڍير ھو.
وڌيڪ ٺونشا ۽ لتون.
”ھل!“
مونکي ھڪ موٽر ۾ وڌو ويو. ھنن جي پستولن جا منھن مون ڏانھن آھن. واٽ تي موٽر ۾ ئي پڇا شروع ٿي ويئي.
”تون ڪير آھين؟“
”پروفيسر ھوراڪ.“
”ڪوڙا!“
مون پنھنجي ڪلھن کي لوڏيو.
”سڌو ٿي ويھ نہ تہ توکي گولي ھڻنداسون”
”ھڻينس گولي!“
گولي ھڻڻ بدران ھو فقط ٺونشا ئي ھڻن ٿا. اسان ھڪ ٽرام وٽان لنگھون ٿا. ڏسڻ ۾ ائين ٿو اچي تہ انھيءَ ٽرام کي اڇي پوشاڪ پارائي اٿن. رات جي اھڙي مھل سينگاريل ٽرام؟ مون کي شايد تپ پيو اچي.
پيستچڪ محل. مون کي ڪڏھين خيال بہ نہ آيو ھو تہ ڪو زنده ان ۾ داخل ٿيندس. ھاڻي آئون وڏي وِک سان چوٿين ماڙي تي پيو وڃان. ھا ھا، ھي آھي نمبر ٻيو ”ڍالف – ھڪ“ مشھور ڪميونسٽ دشمن برانچ. ڏسان پيو تہ حيرت پيئي ٿئم، ڇا ٿيڻ وارو آھي. ان کاتي جي چڙھائي ڪندڙ ڀاڱي جي ڊگھي ۽ سنھي آفيسر، پستول پنھنجي کيسي ۾ وڌو ۽ مون کي پنھنجي آفيس ڏانھن وٺي ويو. ھن ھڪ سگريٽ دکائي مون کي ڏنو.
”ڪير آھين؟“
”پروفيسر ھوراڪ.“
”ڪوڙا!“
سندس ٻانھن تي ٻڌل واچ ۾ 11 لڳا آھن.
”جھاڙو وٺوس!“
جھاڙو شروع ٿيو. مون کي اگھاڙو ڪن ٿا.
”ھن وٽ سڃاڻپ جو ڪارڊ آھي.“
”ڪھڙي نالي ۾؟“
”پروفيسر ھوراڪ“
”جاچ ڪريو!“
ٽيليفون تي گفتگو ٿئي ٿي.
”ھائو رجسٽر ٿيل نہ آھي. ڪارڊ جڙتو آھي.“
”ڪنھن ڏنئي؟”
”پوليس ھيڊ ڪواٽر تان مليو.“
ڏنڊي جو پھريون ڌڪ، ٻيو، ٽيون. مون کي ڌڪ ڳڻڻ کپن. ڌڪ ڳڻي ڇا ڪندين؟
”نالو؟ ڳالھاءِ! ايڊريس؟ ڪُڇ! تنھنجي لاڳاپي وارا ڪھڙا آھن؟ ڳالھاءِ! ڪھڙا گھر استعمال ڪندو آھين؟ ڳالھاءِ! ڳالھاءِ! ڳالھاءِ! يا اسين توکي ماري پورو ڪري ڇڏينداسون!“
ھڪ تندرست ماڻھو ڪيترا ڌڪ جھلي سگھي ٿو؟
ريڊيا اڌ رات جو سگنل ڏيئي رھيا آھن. ھوٽلون بند پيون ٿين. آخري ماڻھو پنھنجي گھرن ڏانھن موٽن پيا ۽ محبتي جوڙا گھرن جي درن اڳيان بيٺا آھن ۽ ھڪ ٻئي کي ڇڏڻ بہ نٿا گھرن. ساڳيو ڊگھو ڏٻرو آفيسر خوشي مان مشڪندو اندر اچي ٿو.
”منھنجا ايڊيٽر دوست سڀ ڪجھ ٺيڪ آھي نه؟“
ھنن کي ڪنھن ٻڌايو ھوندو؟ جيلينڪس وارن؟ فرائيڊس وارن؟ ھنن کي تہ منھنجي نالي جي بہ خبر نہ آھي؟
”اسان کي سڀ خبر پئجي ويئي آھي. ڳالھاءِ! عقل کان ڪم وٺ.“
عجيب لفظ آھن! عقل کان ڪم وٺان يعني غداري ڪريان. آئون بہ سمجھو آھيان.
”چوکنڀو ٻڌي ڏاڍي مار ڏيوس!“
رات جو ھڪ ٿيو آھي. آخري ٽرامون پنھنجي بيھڻ جي جاءِ ڏانھن وڃي رھيون آھن، گھٽيون خالي آھن ۽ ريڊيا پنھنجي ٻڌندڙن کي کي خدا حافظ چئي رھيا آھن.
”مرڪزي ڪاميٽيءَ جو ٻيو ميمبر ڪير آھي؟“ ڳالھاءِ! ڳالھاءِ!
ھاڻي آئون ڌڪ سولائيءَ سان ڳڻي سگھان ٿو. مون کي ھاڻي فقط چپن ۾ سور محسوس ٿئي ٿو، جن کي چڪ ھڻي مون ڪچو ڪري ڇڏيو.
”بوٽ لاھيوس!“
اھو بلڪل صحيح آھي تہ منھنجي پيرن جي کڙين ۾ اڃا سَت آھي. مون کي بہ محسوس ٿئي ٿو. پنج، ڇھ، ست ۽ ھاڻي پيرن تي ڏنڊن جا ڌڪ دماغ تائين چڙھيو وڃن ٿا.
رات جا ٻہ لڳا آھن. پراگ جو شھر مٺي ننڊ ۾ آھي. شايد ڪٿي ڪو ٻار ننڊ ۾ ھيڏانھن ھوڏانھن جون ڳالھيون ڪندو ھجي يا ڪو مرد پنھنجي زال سان لاڏ ڪوڏ ڪندو ھجي.
”ڳالھاءِ! ڳالھاءِ!“
آئون زبان وات ۾ ڦيرائي اھو ڳڻڻ جي ڪوشش ڪريان ٿو تہ ڪيترا ڏند ڀڄي پيا آھن. آئون سڀ ڳڻي نٿو سگھان. ٻارنھن، پندرھن يا سترنھن؟ نہ نہ ايترا تہ آفيسر ھت مون کان ”پڇا” ڪرڻ لاءِ آھن. ڏسڻ ۾ اچي ٿو تہ ڪي ٿڪجي پيا آھن.
رات جا ٽي لڳا آھن. شھر جي ڇيڙي کان پرھ ڦُٽي رھي آھي. ڀاڄيون وڪڻندڙ مارڪيٽن ڏانھن وڃي رھيا آھن ۽ ڀنگي رستن تي اچي رھيا آھن. شايد آئون ھڪ وڌيڪ صبح ڏسڻ لاءِ اڃا زنده رھان.
ھو منھنجي زال کي اندر وٺي اچن ٿا.
”تون ھن کي سڃاڻين؟“
مون ڳيت ڏيئي وات جو رت نڙيءَ مان ھيٺ لاتو تہ جيئن ھوءَ رت نہ ڏسي ..... جيتوڻيڪ آئون مڃان ٿو تہ اھو بيڪار آھي، منھنجي مُنھن جي ھر حصي مان ۽ پڻ آڱرين جي ڇيڙي وٽان رت پيو وھي.
”تون ھن کي سڃاڻين؟“
”نه!“
ھن اھو جواب ڏنو پر ھن ڪنھن بہ طرح پنھنجي وحشت ظاھر ٿيڻ نہ ڏني. منھنجي پياري! ھوءَ پنھنجي قول تي پڪي رھي تہ اھو ڪڏھين بہ نہ مڃيندي تہ ڪو ھوءَ مون کي سڃاڻي. جيتوڻيڪ ھاڻي اھا ڳالھ ڪا معنيٰ نٿي رکي. ھنن کي منھنجو نالو ڪنھن ٻڌايو ھوندو؟
ھو ھن کي وٺيو پيا وڃن. مون ھن کي پنھنجي وس آھر نھايت خوشي وارين نظرن سان رخصت ڪيو. شايد منھنجي منھن تي مُرڪ نہ بہ ھجي مون کي خبر نہ آھي.
چار لڳا آھن. ٻاھر روشني آھي يا اڃا اونداھي؟ ڪارو رنگ ڏنل دريون ڪو جواب نہ ٿيون ڏين. موت اڃا بہ نٿو اچي. ڇا منھنجي توسان ملاقات ٿيندي؟ ڪيئن؟
آئون ٿاٻڙجي ڪنھن ماڻھو کي اچي لڳو آھيان ۽ پٽ تي ڪري پيو آھيان. ھو مون کي لتون ۽ ٿُڏا پيا ھڻن. ھائو، اھو ئي طريقو آھي. ھاڻي پڇاڙي ويجھي آھي. سانورو آفيسر مون کي ڏاڙھيءَ کان جھلي مٿي ڪري ٿو. ھَٺ سان کِلندي منھنجي ڏاڙھي جي پٽيل وارن جي مُٺ ڀريل ڏيکاري ٿو. ھيءَ واقعي کِل جھڙي ڳالھ آھي. مون کي ھاڻ ڪو سور محسوس نٿو ٿئي.
پنج لڳا آھن، ڇھ، ست، ڏھ، منجھند، ڪي مزدور ڪم تي وڃن پيا تہ ڪي موٽي رھيا آھن. ڪي ٻار اسڪول وڃن پيا تہ ڪي وري ٻار اسڪولن مان موٽن پيا. دڪانن تي وڪرو پيو ھلي تہ گھرن ۾ رڌ پچاءُ پيو ٿئي. شايد ھن وقت امڙ بہ منھنجي باري ۾ سوچي پيئي. شايد ساٿين کي خبر پئجي ويئي آھي تہ آئون گرفتار ٿي ويو آھيان ۽ ھو سلامتيءَ لاءِ قدم کڻي رھيا آھن..... جيڪڏھين ڳالھايم تہ پوءِ.... نه، خيال نہ ڪريو، يقين ڪريو تہ آئون ڪونہ ڳالھائيندس. ڪنھن بہ حالت ۾. پڇاڙي ھاڻي گھڻي پري ناھي. ھاڻي اھو فقط ھڪ خواب آھي. ھڪ بد سوڻو ۽ ڀيانڪ خواب. ڌَڪن جو ڦھڪو آھي ۽ وري مون تي پاڻي وڌو ٿو وڃي ۽ وري ڌَڪ “ڳالھاءِ! ڳالھاءِ! ڳالھاءِ!” آئون اڃا بہ نٿو مران. جيجل ماءُ، بابا، توھان مون کي اھڙو مضبوط ڇو بڻايو.
ٽيپھريءَ شام جا پنج لڳا آھن. ھاڻي ھو سڀ ٿڪجي پيا آھن. ھو رکي رکي ٺونشا ھڻن ٿا. اوچتو پري کان سنھو آواز اچي ٿو جنھن جو لھجو دلداري ڏيندڙ آواز وانگيان ٿي لڳو:
”گھڻي مار پئي اٿس!“
پوءِ آئون ڪرسي تي ويٺو آھيان. منھنجي سامھون پيل ٽيبل ڪري ٿي ۽ وري ظاھر ٿئي ٿي. ڪو مون کي پيڻ لاءِ ڪجھ ڏئي ٿو ڪو ٻيو مون کي سگريٽ آڇي رھيو آھي جيڪو آئون جھلي نٿو سگھان. ڪو مونکي بوٽ پارائڻ جي ڪوشش ٿو ڪري ۽ چوي ٿو تہ پيرن ۾ پون ئي نٿا. پوءِ ھو مونکي ڏاڪڻ تان ھيٺ آڻين ٿا ۽ اسين ھڪ موٽر ۾ روانا ٿيون ٿا. ھڪ ماڻھو وري پستول جو منھن مون ڏانھن ڪري ٿو. مون کي ان تي فقط کِل ئي اچي ٿي. اسين اڇن گُلن سان سينگاريل ٽرام وٽان لنگھون ٿا. شايد ھي سڀ ڪجھ خواب آھي. شايد تَپ يا مرڻ جي مھل واري حالت يا نيٺ پڄاڻي آھي. انھيءَ ھوندي بہ مرڻ ڏاڍو ڏکيو آھي. پر ھيءَ ڪا ڏکي ڳالھ نہ آھي. ھي تہ ڪجھ بہ نہ آھي. ھي فقط ٻارن جي راند آھي، ھڪ ڀيرو وڌيڪ ساھ کڻڻ سان سڀ ڪجھ ختم ٿي ويندو. سڀ ختم؟ اڃا نه، اڃا بہ نه. ھت ھڪ ڀيرو آئون وري اڪيلو بيٺو آھيان، ھائو سچ پچ، آئون بيٺو آھيان، اڪيلو، ڪنھن جي مدد کان سواءِ ۽ منھنجي بلڪل سامھون گندي ڦڪي ڀت آھي، جيڪا ڪنھڻ شيءِ سان رنگي پيئي آھي- ڇا آھي؟ ڏسڻ ۾ رت ٿو لڳي. ھائو، رت آھي. آئون پنھنجي آڱر سان رت جو ذرو اگھان ٿو.... رت آڱر کي لڳي ٿو. تازو رت آھي- اھو منھنجو رت آھي.
ڪو ماڻھو مونکي مٿي تي مُڪ ھڻي ٿو تہ آئون اٿان ۽ ڪجھ ڊرل ڪريان. آئون ٽيون ڀيرو اٿڻ جي ڪوشش ٿو ڪريان پر ڪري پوان ٿو.
ھڪ ڊگھو جرمن سي- آءِ- ڊي وارو منھنجي مٿان بيٺو آھي ۽ لتون پيو ھڻي تہ جيئن آئون اٿان. ڪيڏي نہ بيڪار ڪوشش آھي. ھڪ دفعو وري ڪير منھنجو بدن ڌوئي رھيو آھي. ھيڪر وري آئون ويٺو آھيان ۽ ھڪ عورت مونکي دوا ڏيندي پڇي ٿي تہ سور ڪٿي اٿئي؟ ھاڻي مونکي ائين ٿو لڳي تہ سمورو سور منھنجي دل ۾ آھي.
”تو وٽ تہ دل آھي ئي ڪانه“ جرمن سي آءِ ڊي وارو چوي ٿو.
”ھائو مونکي دل آھي.“ ھڪدم مونکي فخر ٿئي ٿو تہ مون ۾ ايتري قوت آھي جو پنھنجي دل لاءِ ڳالھائي سگھان.
پوءِ وري ھر ڪا شي غائب ٿي وڃي ٿي- ڀت، دوا واري عورت ۽ جرمن سي آءِ ڊي وارو....
منھنجي اڳيان جيل جي ننڍڙي ڪوٺڙي جو در آھي. جرمن سي آءِ ڊي جو ھڪ ٿُلھو ماڻھو مونکي اندر گھلي رھيو آھي. منھنجي ليڙون ليڙون ٿيل قميص بت تان پيو لاھي ھو مونکي تڏي تي وجھي ٿو ۽ منھنجو بت سڄيل ڏسي گرم سيڪ جو حڪم ڏئي ٿو.
پنھنجو ڪنڌ لوڏيندي ھو ٻئي کي چوي ٿو ”ڏس تہ سھي، ھي ڇا نٿا سَھي سگھن.“
پوءِ وري پري کان، تمام پري کان آئون نرم آواز ٻڌان ٿو: ”ھو صبح تائين ڪونہ بچندو.“
پنجن منٽن کان پوءِ گھڙيال رات جا 10 وڄائي ٿو. ھيءَ 25 اپريل 1942ع جي وڻندڙ شام آھي.