ميربحر

(5) ميربحر:- ملاح، مھاڻا، سنڌ جي قديم ذات آھي، جنھن جو گذران صرف دريائن، ڍَنڍن ۽ ڍورن ۽ سامونڊي ڪنارن تان مڇي مارڻ تي آھي. سنڌي سماج جو اُھو جزو مھاراجا ڏاھر کان به اڳ ۾ سنڌ جي انھن ھنڌن تي آباد ھو ۽ مختلف موقعن تي سنڌ جي آزاديءَ لاءِ وڏي پيماني تي ويڙھاند ڪندو آيو آھي. خاص طرح مغل دور ۾ ھمايون جي حملي کان وٺي اعظم خان جي گورنريءَ تائين سنڌ جي انھيءَ ذات جيڪا جدوجھد ڪئي آھي تَنھنجي ھڪ جھلڪ تاريخ مظھر شاھجھاني ۽ تاريخ طاھريءَ ۾ ملي ٿي. انھن وٽ تاريخ جي ھر دور ۾ گھر تڙ ۽ ذاتي ملڪيت جي حالت ۾ ھيءُ سامان ھو. ھڪ ٻه ٻيڙيون، رَڇَ، ڪُڙھيون، ڪنڍيون وغيره. اھوئي سامان اڄ به وٽن موجود آھي پر اڳئين دور ۾ انھن شين جي ذريعي ھو جيڪو پورھيو ڪندا ھئا سو سندن ذاتي ملڪيت ھوندو ھو. ھو ڍنڍن، ڍورن، دريائن ۽ سامونڊي ڪِنارن جا بادشاھ ليکيا ويندا ھئا. پر اڄ اُھي فقير آھن ڇو ته سندن گذران جي وسيلن تي ٻين جو قبضو ۽ ڪنٽرول آھي. سنڌ جي انھيءَ حصي جو به ھن دور ۾ سنئون سڌو حڪمران ٽولن ۽ انھن جي ڇاڙتن سان تضاد ۽ ٽڪر آھي. انھيءَ تضاد ۽ ٽَڪر کي به سنڌ جي آزاديءَ لاءِ استعمال ڪري سگھجي ٿو. اُن حصي وٽ به ويڙھ دوران وڃائڻ لاءِ ڪا شيءِ ناھي پر کَٽڻ لاءِ گھڻو ڪجھ آھي. انھن حِصن کان سواءِ خانه بدوش قبيلا آھن. جھڙوڪر: گرگلا، باگڙي، رنڊيون، ڪوچڙا، ڪبوترا، گوورايا، جوڳي وغيره. اُھي عنصرَ سنڌ جي ھيٺئين طبقي سان تعلق رکن ٿا ۽ آزاديءَ جي تحريڪ ۾ ڪنھن حد تائين ڪردار ادا ڪري سگھن ٿا. پر اُھو سڀ ڪجھ سنڌ جي سڄاڻ وچولي طبقي ۽ ھاريءَ جي سھڪار سان ٿي سگھي ٿو ۽ وچولو طبقو مزدور طبقي جي اڻاٺ واري صورت ۾ ھڪ حد تائين رھنمائي وارو ڪردار ادا ڪري سگھي ٿو.

تاريخ، فلسفو ۽ سياست

سنڌي سماج جو جائزو