جنرل ڪڏهن بہ رٽائر نہ ٿيندا آهن
آءٌ مڃان ٿو تہ جنرل ڪڏهن بہ رٽائر نہ ٿيندا آهن. هتي چارجنگ ڪريسيءَ قطعي حقيقت بياني ڪئي آهي. آءٌ مڃان ٿو ۽ مون کي اتفاق آهي تہ جنرل ڪڏهن رٽائر نہ ٿيندا آهن.
سپاهين جِي عدالت! اهو ٺيڪ آهي تہ اهي ڪي جنرل نہ هئا جيڪي اتر ۾ کلن ۽ ڏکڻ ۾ کلنا کان رٽائر ٿيا. اهي جنرل نہ، ڪي ٻيا هئا جيڪي اتر ۾ ئي سلھٽ کان ڍاڪا ڏانھن، اوڀر ۾ چٽگانگ کان ڍاڪا ۽ پوءِ نيٺ پلٽن ميدان کان واهگہ چيڪ پوسٽ ڏانھن رٽائر(1 ) ٿيا، ۽ ان کان اڳ رانچي کان آگري تائين جي جيلن ۾ بہ جنرل نہ، ڪي ٻيا رٽائر ٿيا هئا.
انھن ڀاڄوڪڙن جي ڳالھہ ڪندي مان اتر ۾ ”ڪارگل“ جي برفاني جيلن کان ڏکڻ ۾ ”لانگي والا“ جي وارياسن ڀِٽن ۽ اوڀر ۾ اجڙيل شڪر ڳڙھہ جي ڳالھہ نہ ڪندس، ڇو تہ اهي ناقابل ذڪر پسپايون هيون.
ها، عدالت جا صدر ۽ عزت وارا جنرل آفيسر! جنرل ڪڏهن بہ رٽائر نہ ٿيندا آهن. ڪڏهن ڪڏهن اهي رڳو موسم جي تبديليءَ لاءِ ڪنھن مِل، ڪنھن ڪارخاني يا ڪنھن ڪارپوريشن ۾ هوا کائڻ لاءِ رٽائر ٿي ويندا رهندا آهن ۽ ڪڏهن ڪڏهن ڪنھن ڪراچي ڊِوِلپمينٽ اٿارٽيءَ، ڪنھن لاهور ڊوِلپمينٽ اٿارٽيءَ، ڪڏهن فيصل آباد ڊوِلپمينٽ ۽ ڪڏهن ڪپييٽل ڊوِلپمينٽ ۾ قومي مقصد حاصل ڪرڻ لاءِ حل ٿي ويندا رهيا آهن.
منھنجي نوڪريءَ هلندي مون کي هڪ بہ جنرل اهڙو نظر نہ آيو آهي، جيڪو نوڪريءَ کان پوءِ ”گمناميءَ“ ۾ رٽائر ٿيو هجي، سواءِ انھن جي جن کي سندن لمبو (منڪرن جو جهنم يا جيل) ملي چڪا آهن ۽ آزاديءَ 1947ع کان اڳ رٽائر ٿيندا هئا. منھنجو بابا انھن ڪيترن ئي جنرلن جي ڳالھہ ڪندو هو جيڪي رٽائر ٿيڻ کان پوءِ انگلستان ۾ پنھنجن گهرن جي آتشدانن ۾ ٻرندڙ باھہ تي هٿ سيڪڻ هليا ويندا هئا، اهڙي حالت ۾ جو سندن چڍين تي وڏيون چتيون لڳل هونديون هيون ۽ انھن جا بستر بند ليڙن ۾ بدلجي چڪا هوندا هئا.
۽ توهان ڄاڻو ٿا تہ برطانوي هند (ننڍي کنڊ) جي فوج ۾ جنرل جون ”پلاٽُونُون“ نہ هونديون هيون. مينھن جو ديوتا جُوپيٽر گهٽ ۾ گهٽ اسان تي ان معاملي ۾ ڏاڍو مھربان رهيو آهي. اڄ اسان وٽ چار ليفٽيننٽ جنرل ۽ ٻارهن ميجر جنرل تہ رڳو آرمي (بري فوج) ۾ ئي موجود آهن. آرمي سروس ڪور، آرڊيننس، سگنلز، اليڪٽريڪل ۽ مڪينيڪل انجنيئرز، سلو ترين خچرن ۽ گهوڙن جي ڪور ۽ قبرن جي سڃاڻپ جي يونٽن جو تہ ذڪر ئي ڪھڙو؟(2 )
اها ڳالھہ حقيقت ۾ معمول کان بلڪل هٽيل ۽ وائڙو ڪندڙ آهي تہ سترهن تارا (ٻہ جنرل ۽ ٽي ليفٽيننٽ جنرل) فيبروري-مارچ 1984ع ۾ڪيئن ڪڪرن جي اوٽ ۾ اچي ويا؟ اهو وقت ئي ٻڌائيندو تہ ان عظيم تارا-گرهڻ جو فيبروري 84ع ۾ مون کي ليفٽيننٽ جنرل اختر عبدالرحمان آڏو پيش ڪرڻ سان ڪھڙو واسطو هو! ان جاچ-انٽرويو ۾ گرهڻ-ورتل جنرلن جي پاڪستان ۾ جمھوريت خاطر ڏنل ”قربانيءَ“ جو ذڪر جيتوڻيڪ ٿيو ضرور هو. بھرحال، آءٌ ڄاڻان ٿو تہ ڪجهہ ڏينھنِ جي ڳالھہ آهي تہ ڪڪر فاٽي ويندا ۽ عيسى جون رڍون پنھنجي ڌڻ ۾ ٻيھر اچي ملنديون. انھن مان هڪ ليفٽيننٽ جنرل( 3) تہ واقعي 1970ع جي ڏهاڪي جي هڪ وڏي ماڻھو، ڍاڪا ڪانٽينيٽل فيم (مشھوري رکندڙ) راؤ فرمان علي کان فوجي فائونڊيشن جي چارج بہ سنڀالي ورتي آهي.
عزت وارِي عدالت! مون کي پنھنجن اذيت-ڏيندڙن ۽ سرڪاري وڪيلن ٻنھي کي پڪ ڏيارڻ ڏيو تہ آءٌ ”ميوزيڪل چيئرز“ جي هن راند جي خلاف ڪونہ آهيان. هن ملڪ جي ڪروڙن بکين، اگهاڙن بابت ڪا ڳڻتي مون کي ڪانھي! خاص طرح جيستائين منھنجي ملڪ جا اهي محافظ، منھنجي ڌرتي ماءُ کي بچائڻ وارا خوش ۽ مطمئن آهن ۽ انھن کي گاف ڪورس جا ارڙهن ئي کُڏڙا کيڏڻ لاءِ مليل آهن:
Play I remember pleased not the millions. It was vaviar to the General. People are incarcerted without trial. (Shakespeare)
مون کي ياد آهي، هن ”ناٽڪ“ مان ڪي لک تہ ڪونہ وندريا هئا، اهو تہ رڳوجنرل ضياءَ لاءِ مڇيءَ جي بيدن جو حلوو هو.( 4 )
ٻي آفاقي سچائي، جنھن جي وڌيڪ تشريح ۽ تفصيل مون کان سرڪاري وڪيل گهرن ٿا، سا شھري آزادين ۽ انساني حقن بابت آهي. مون تي تھمت آهي تہ آءٌ فوجي تاناشاهن تي اها تھمت هڻندو رهيو آهيان تہ اهي ماڻھن تي ڪيس هلائي کين انصاف جون گهرجون پوريون ڪرڻ کان سواءِ قيد ۽ بند ۾ رکيو ويٺا آهن.
***
_____________
(1 ) رٽائر لفظ جون ٻه معنائون آهن. پوئتي موٽڻ ۽ نوڪري پوري ڪري واندو ٿيڻ. مون هي لفظ ٻنهي معنائن ۾ ان ”تھمت“ جي سلسلي ۾ ”صفائي“ پيش ڪندي ”ڏوهه-قبول“ ڪيو هو. منھنجو خيال آهي ته اهڙيءَ طرح جنرل شاهيءَ جي چڱي تسلي ٿي هوندي.
( 2) ستم اهو آهي ته اڄ ڪلهه انفنٽري ڊويزن به توبچين، سلوترن ۽ سگنلز ۽ اهڙين ٻين پيشه ور محڪمن جي جنرلن کي ڏنا پيا وڃن.
( 3) ليفٽيننٽ جنرل رٽائرڊ احمد جمال خان.
( 4) هتي جيل جي چڪي نمبر-16 ۾ مون کي ڦيرڦار جي ڪجهه ته موڪل هئڻ گهرجي.