ٻي ۽ ٽيئن ڇاپي جو مھاڳ
رسول ميمڻ پنھنجي تخليقن ۾ علامتي انداز تمام گهڻو اپنايو. هن جي هر سٽ ۾ علامت آهي. علامتن ۾ لکندي هو هاڻي سنڌي ناول ۽ ڪھاڻي جي وڏي علامت بڻجي ويو آهي. هن وٽ سماجي حقيقت نگاري بہ چٽي آهي. رسول ميمڻ سنڌي افسانوي ادب ۾ حقيقت نگاري جو هڪ وڏو نانءُ آهي. رسول ميمڻ جا ناول ۽ ڪھاڻيون وڏي تحقيق طلب تخليقون آهن.
ڪتا- ناول ۾ زندگي جيئن آهي ان کي اوئين پيش ڪيو ويو آهي جيڪڏهن مان ائين چوان تہ اڃا بہ واضح ۽ چٽو ڪري آندو ويو آهي تہ ڪا خامي نہ ٿيندي. زندگيءَ جي ڪڙاڻ ۽ تلخي، انھن جي حقيقتن جي سچائي ليکڪ پڙهندڙن کي ڏيکاري ٿو پوءِ ڀلي اهي ان کي پسند ڪن يا نہ..!
سماج ۾ موجود وارتائن، حقيقتن کي ادب ۾ پيش ڪرڻ کي حقيقت نگاري چيو ويندو آهي ۽ رسول ميمڻ وٽ حقيقت نگاري جو وڏو ڏانءُ آهي. هو هڪ ڏاهي جيان انھن جي اڊيڙ ڪري ٿو.
ڪتا- ناول جي ارپنا کان شروع ڪريان ٿو... ”سڌي ليڪ جي نالي...“ مون ان کي پڙهي هڪ نظر وجهي، ناول پڙهڻ شروع ڪيو پڙهندي پڙهندي اچي هن سٽ تي اٽڪي بيھي رهيس...
”مانيٽر ۾ هلندي هڪ سڌي ليڪ ظاهر ٿي، هو گذاري ويو.“ ص 58
منھنجي اندر ۾ وڍ پئجي ويا، ناول رکي سوچن ۾ پئجي ويس. اها سڌي ليڪ هن جي اولاد هئي. ان ليڪ کي اهي سمجهندا جيڪي ان جي ورن وڪڙن تي هليا هوندا. ان سڌي ليڪ هن کي ايڏو سور ڏنو جو هو اهي سھي نہ سگهيو ۽ هن ناول ۾ سموهي سمھي پيو.
توڻي جو رسول سائين پيش لفظن ۾ هن ناول کي فڪشن چيو آهي، پر اڻ سڌي طرح ليکڪن جون تحريرون ان جي هنن جي حياتيءَ جو اولڙو هونديون آهن.
رسول ميمڻ جي هر لفظ ۾ گھرائي آهي، شعور ۽ ڏاهپ جو سنگم آهي. ناول جي پھرين باب جي پھرئين صفحي تي لکي ٿو:
”گهر خالي آهي ۽ دل ۾ ڪا جاءِ خالي نہ آهي جنھن ۾ ياد وڌيڪ سوڙھہ ڪري سگهي.“ ص_7
هي ناول پيڙائن سان پُر آهي. جنھن ۾ هر صفحي تي سورن جي سڳنڌ ڦھليل آهي. جيڪا غم خوار ئي سنگهي سگهن ٿا. ڪتاـ ناول الميي جي ور چڙهيل انسان جو اهڙو داستان آهي، جيڪو مختصر هوندي عاليشان آهي. رسول ميمڻ وٽ فلسفيانہ لفظن ۽ محاورن جا ولر آهن جيڪي هو ايڏي سھڻي نموني سان هڪلي ٿو جو سڀ جو سڀ سڃاڻپ ۾ اچي وڏو اثر ڪن ٿا.
علي آڪاش موجب: ”رسول ميمڻ جديد سنڌي ناول جي ٻي لھر جو سڀ کان وڏو ناول نگار آهي. اڃا بہ چوڻ کپي تہ اُها لھر شروع ئي کائنس ٿئي ٿي. سريئلزم ۽ جادوئي حقيقت نگاري سندس ناول نگاريءَ جا اهم فني عنصر آهن. جڏهن تہ فڪري طرح سندس تخليقون، مجموعي طرح، سائنسي فڪر ۽ مابعدالطبعيات وچ ۾ سفر ڪن ٿيون. ڪتا ناول پڙهي آئون دنگ هوس تہ سنڌي ناول نگار اهڙو ناول بہ لکي سگهي ٿو ڇا! ڪتا ناول سنڌي ناول نگاريءَ جي باليدگيءَ جو سڀ کان اهم ۽ بي مثال اهڃاڻ آهي.“ (1)
رسول ميمڻ چوي ٿو: ”دنيا ۾ اڪثريت ڏک جي سرمائيدارن جي آهي، هر ڪنھن وٽ ڏک جون ٽجوڙيون ڀريل آهن.“ هن ناول پڙهڻ کان پوءِ مون کي هو مون کي سورن جو سرمائيدار لڳي ٿو. جيڪا صنعت هاڻي سندس جيون ساٿياڻي سنڀاليندي.
ڪتا لفظ جو ذڪر مون اڳ ۾ اخلاق انصاريءَ جي ناول- اڏوهي ۾ پڙهيو هو. جنھن ۾ هن ان کي خوفائتو ڪري پيش ڪيو آهي.
رسول ميمڻ هن جي ننڍڙي ناول ۾ 29 هزار ۽ ڪجهہ لفظ استعمال ڪيا ويا آهن ۽ انھن سڀني لفظن ۾ ڪتا لفظ کي مختلف روشن، انساني نفسيات، سوچن ۽ موسمن ۽ انيڪ سارن خيالن علامتي طور چٽيو ويو آهي. هر سٽ ۾ هر شيءَ سان ڪتي جي لاڳاپيل ڳالھہ ڪرڻ ناول نگار جي فن جو ڪمال آهي.
رسول ميمڻ جڏهن ڊاڪٽر موهن بسنتاڻي سان انساني معاملن انھن جي حل ۽ خوشيءَ جي ڳولا تي بحث ڪري ٿو تہ نجومي جو جھڙو لاجواب ناول تخليق ڪري وجهي ٿو. پر لاڪ ڊائون ۽ ڪرونا وبا ۾ جڏهن پوري دنيا تي هيبت ناڪي ڪيفيت طاري هئي، انساني احساسن، جذبن ۽ زندگي جي جڏهن ڪا قدر قيمت نہ رهي سماجيات جا جوهر ختم ٿيندا پئي ويا تہ ان جي وهڪري ۾ ڊاڪٽر رسول ميمڻ بہ اچي ويو ۽ ان ولوڙ ۾ هن ڪتا جھڙو ڪلاسيڪل ناول لکي ورتو.
Satirical Novel: اھو ناول آھي جنھن ۾ ڪنھن شخص يا ڪنھن واقعي تي طنز ڪيل ھجي. طنز اڪثر ڪري اھڙي انداز سان ڪيل ھوندي آھي جو بظاھر نہ لڳندو آھي تہ ڪنھن مخصوص ماڻھو يا واقعي کي نشانوبڻايو ٿو وڃي. جارج آرويل جو اينيمل فارم ٻيا ڪيترائي ناول ان جو مثال آهن.
هو لکي ٿو: ”انسان ڪار آمد آهي جيستائين ان ۾ ٻار پيدا ڪرڻ جي قوت آهي. هو ٻار پيدا ڪندو ۽ ڪمائيندو.“ ص_9
اها حقيقت آهي تہ نسل نہ وڌائڻ واري سماجي جانور کي هي ڇا پورو انساني سماج حقارت جي نگاهن سان ڏسي ٿو. ليکڪ اها ڳالھہ پوري ڪائناتي سچ/حقيقت جي پسمنظر ۾ لکي آهي. زندگيءَ جو بہ اهوئي اصول آهي.
ان ئي احساس ۾ ليکڪ هڪ ٻئي ڳالھہ بہ لکي آهي: ”اسين گوشت جا پرزا آهيون ۽ پنھنجو گوشت کائي پنھنجي مرمت ڪيون ٿا. کائڻ جي قابل نہ ٿا رهون تہ ناڪارا ٿي وڃون ٿا.“ ص_9
هن جملي ۾ ليکڪ ڊاڪٽري واري لھجي ۾ حيات جي بي معنويت سمجهي بہ، ڄڻ نہ سمجهائي سگهيو آهي.
هي پورو ناول Symbolism علامت نگاري، Satirical طنز سان ڀريو پيو آهي. جنھن ۾ حياتيءَ جي سمورن روين جي تنقيد ۽ هجو گوئي آهي.
جيئن هُو لکي ٿو: ”ڪتا فقير جي عزت ڪندا هئا پر سپاهين تي ڀونڪندا هئا.“ ص_ 10
هڪڙي مختصر جملي ۾ ڪيڏي نہ وڏي طنز آهي. هتي فقير جي معنيٰ پينو فقير واري ناهي. پر اها Paradoxical آهي. اهي سپاهي جيڪي سامراجي آهن. اهي نہ جيڪي وطن جي حفاظت ڪن ٿا. فقير جدوجھد ڪندڙ آهي ۽ ڪتا عوام.
ٻئي هنڌ لکي ٿو: ”ڪتا اڪثريت ۾ هجن تہ ڀونڪڻ کي ڏاهپ سمجهيو ويندو آهي.“ ص_14
هتي بہ ليکڪ Paradoxes الٽي معنيٰ ۾ ڳالھائي ٿو. جنھن کي هر پڙهندڙ پنھنجي سمجهہ آهر ڊي ڪوڊ ڪري سگهي ٿو. ڪتا هتي ڪتا نہ آهن پر بي قوف چئي سگهون ٿا. جاهل چئي سگهون ٿا يا وري سياستدان.
لکي ٿو: ”ڪتن جا مقابلا ماڻھن جي ويڙھہ کان ان ڪري بھتر هوندا آهن جو ڪتن جي مقابلي ۾ مون ڪڏهن ڪتو مرندي نہ ڏٺو ۽ ماڻھن جي مقابلي ۾ ماڻھو ائين مرندا آهن جيئن ڪتو مري وڃي.“ ص_15
ڪتي جي خصلتن سان فلسفي جالينوس بہ گهڻو پيار ڪندو هو. بتي کڻي شھر جي گهٽين ۾ ڏينھن ڏٺي انسان ڳولھيندو رهندو هو. هن جو وڏو سوال اهو هو تہ ”اهو فلسفي ئي ڪھڙو جيڪو انساني جذبات زخمي نہ ڪري!“
ويسٽرن فلاسفي ۾ ڊائيوجينس بہ ان نفسيات جي لپيٽ ۾ آيل ھو. ڏينھن جو بتي کڻي نڪتو ۽ پڇا تي چيائين”جڏھن اوھان ڏينھن جو ڏسڻ شروع ڪيو تہ ھن بتي جي ضرورت رات جي اونداھيءَ ۾ بہ نہ پوندي.“ شادي نہ ڪيائين پاڻ سان گڏ پنجويھہ ڪتا ڌاريائين، مري ويو ھن جو ڪيل ڪم ڪتا چٻاڙي ويا، پروفيسر سيليوزيس ٿارمس ھن سينڊروم کي”ڊائيوجينس“جي نالي سان منسوب ڪري لکيو آھي، ھن بيماري ءَ ۾ گڏ ڪيل ڪن ڦٿ سان مريض کي ايترو لڳاءُ ھوندو آھي جو ھو گڏ ڪيل مٽيريل کي ناياب سمجهي ٿو. جيڪو عام ماڻھن جي نظر ۾ گند ئي ھوندو آھي.
ڊائيوجينس سينڊرومDiogenes Syndrome جنھن کي Senile Squalor Syndrome سينائل سڪوالور بہ چيو وڃي ٿو. هن بيماري ۾ مبتلا شخص انتھائي درجي جو پاڻ کي نظرانداز ڪندو آهي، گهريلو بدگماني ۾ رهندو آهي، سماج مان نڪرڻ، بي حسي، جانورن کي گڏ ڪرڻ يا ڪچري جي زخيرہ اندوزي ڪرڻ جھڙيون حرڪتون ڪندو آهي. هن بيماري ۾ مبتلا شخص کي شرم محسوس ئي ناهي ٿيندو.
رسول ميمڻ جي هڪ نفسياتي ڪھاڻي آهي. جنھن جو عنوان آهي ”اگهاڙو“ ان جو ڪردار بہ اهڙي ئي بيماري ۾ مبتلا آهي. جيڪا سنڌي ڪھاڻين ۾ منفرد ڪھاڻي آهي. ان کان علاوہ منٽو جي هڪ ڪھاڻي آهي (خالی بوتلیں خالی ڈبے) جيڪا پڻ هن نفسياتي بيماري کي چٽي ڪري ٿي.
هي انساني ويڙھہ واري نفسيات ۽ جنگ جدل تي ڇتي تنقيد آهي. ماڻھو کي ڪتو يعني معمولي جانور چيو ويو آهي. رسول ميمڻ جي لفظن جي گھرائي تيز ۽ تکي آهي.
ناول نگار منير چانڊيي مطابق: ”رسول ميمڻ سنڌي افسانوي ادب جو هڪ ليجنڊ هو. ڪتا ناول ۾ هن هڪ فيلسوف جيان ڳوڙها ويچار ونڊيا آهن. سائين رسول ميمڻ جي ناول ”ڪتا“ کي سنڌي ادب جي سنجيدہ پڙھندڙن سنڌي ادب جو اهڙو شاهڪار ناول قرار ڏنو آھي، جنھن جو معيار ڪنھن بوڪر پرائيز يا نوبل لاريٽ ناول کان گهٽ نہ آھي.“ (3)
سائين رسول ميمڻ جي نثر ۾ غضب جي گھرائي ۽ فلسفو آهي. هن ناول ۾ جتي ڪتن واري علامت کي استعمال ڪيو ويو آهي اتي ناول نگار ماءُ تي ڳالھايو آهي ۽ ان کي هڪ ڪردار طور کڻي آيو آهي. آئون سمجهان ٿو هن ناول ۾ سمايل سور ليکڪ جو داخلي سور آهي، جنھن کي هن معروضي دنيا سان ڳنڍيو آهي. لکي ٿو:
”انسان جي زندگي جو خوبصورت حصو اهو آهي جيڪو ماءُ وٽ گذاري ٿو، عورت جو سڀ کان سٺو روپ ماءُ جو روپ آهي. ڇو جو مون کي ياد آهي جڏهن ڀاءُ جي زخم تي مرچ ٻڌو ويو تہ مون محسوس ڪيو امان جي دل سڙي پئي آهي.“ ص_19
ليکڪ عورت جي ماءُ جي روپ کي ووٽ ڪيو آهي. جيڪو هن جو پنھنجو خيال آهي. عورت جا انيڪ سارا روپ آهن. جيڪي بہ انوکا آهن. هي ناول مونو لاگ ۾ لکيل آهي. جنھن جي سٽ سٽ ۾ ڪمال جو سرور آهي.
هن ناول جا ڪردار ڪھاڻي ٻڌائيندڙ جا ڀائر هن جي ماءُ، هن جي زال ۽ پٽ، ڌنار هائو، مولوي ۽ ڪتا راڪو، ڪتي سوسن، موهن هن جو دوست، ٻائو، عيسائي، پدي ڪتو، بوڊو نسلي ڪتي جو ڪردار آهن.
هو لکي ٿو: ”انسان مذهب کي پاڻ تي سوار ڪري ٿو ۽ پوءِ مذهب جھڙو نظر اچي ٿو.“ ص_21
ليکڪ ننڍين ننڍين فقرن ۾ پورا پسمنظر ڏنا آهن، جيڪي سوچن جي ڪائنات خلقن ٿا. رسول ميمڻ جي مڪالمن جي معنيٰ ڳوڙهي هوندي بہ سليس آهي. اها ئي هن جي تخليقن جي وڏي خوبي آهي.
هڪ ٻيو پيش منظر ۽ پس منظر گڏ ٻن سٽن ۾ سمايل آهن:
”ڪتي جي حِس ماڻھوءَ ۾ بہ سمايل آهي، مون کي پنھنجي هندو دوستن مان ڀينڊين جي بوءِ ايندي آهي.“ ص_ 22
هتي بہ Paradox ابتي ڳالھہ ٿيل آهي. ڀينڊين جي بوءِ کي ڊڄڻي هجڻ ۽ صفائي نہ هئڻ جي تصور ۾ ڏنو ويو آهي. ڪتي جي حس ماڻھو ۾ آهي اها بہ گهڻ معنوي خيال ۾ آهي.
جيئن زيد پيرزادي هن ناول بابت چيو آهي تہ: ”هن ناول جي خاص ڳالھہ ڪتن جي نفسيات بابت دلچسپ معلومات ۽ زندگيءَ جي ڳوڙهي اڀياس کي تخليقي سٽن ۾ اظھارڻ آهي.“ (4)
ڪتا هن ناول ۾ ڪردار بہ آهن تہ استعاراتي معنيٰ ۾ بہ ليکڪ لکيو آهي باقي هن ناول انسان المياتي ۽ سماجي ڀڃ ڊاھہ جو داستان آهي نہ خاص ڪري رڳو ڪتن جي نفسيات بابت آهي.
زيد پيرزادي جي ان ڳالھہ سان سھمت نہ آهيان تہ هي ناول ڪتن جي آتم ڪھاڻي آهي. ڇو تہ هي ناول ڪرشن چندر جي ناول ”هڪ گڏھہ جي آتم ڪھاڻي“ وانگي نہ لکيل آهي. ڪتا ۽ هڪ گڏھہ جي آتم ڪھاڻي کي جيڪڏهن ڀيٽائجي تہ گهڻو فرق آهي. ڪتا ناول سڌي سنئين ڪتن جي آتم ڪھاڻي ناهي پر نيئريشن آهي. ڪرشن چندر واري ناول ۾ گڏھہ خود پنھنجي ڪھاڻي بيان ڪري ٿو ۽ ان کي سياسي ۽ سماجي تنقيد سان ڳنڍيو ويو آهي.
جديد انسان جي الميي کي ليکڪ هيئن بہ ڏسي ٿو: ”جيڪڏهن کنڊرن جي حفاظت نہ ڪئي وڃي تہ کنڊرن جي جاءِ تي نيون عمارتون اڏجي وڃن ٿيون ۽ انھن کي کنڊر بڻجڻ لاءِ ڪيترائي سال انتظار ڪرڻو پوي ٿو.“ ص_ 22
هي ڪراچيءَ جي تاريخي جاين جي لاءِ لکيو ويو آهي. جتي تاريخي ماڳ مڪان محفوظ ناهن. والار جو وارو جاري آهي. ترقي جي ڪوڙي نعري ۾.
رسول ميمڻ جديد دؤر جي تقاضائن کي سمجهي ورتو هو، ان ڪري هن وٽ مختصر لکڻ جو اعليٰ ڏانھن هو. جيئن هو هڪڙي جملي ۾ ورهاڱي کي بيان ڪري وڃي ٿو ۽ اهڙا کوڙ واقعا هو هڪ جملي ۾ چٽي انھن تي طنز، تنقيد ڪري اڳتي نڪري ٿو وڃي.
”مون کي بابي جي ڳالھين مان لڳندو هو، جيئن سنڌي ميمڻ هندوستان کان آيل ماڻھن جي رحم و ڪرم تي هجن.“ ص_24
”سنگتراش پٿر پري ڪري مجسمو ظاهر ڪندو آهي ۽ ڪتا ماس پري ڪري هڏا ظاهر ڪندا آهن.“ ص_25
زندگي جي Nothingness هو هيئن ڏسي ٿو:
”مون کي محسوس ڪيو، زندگيءَ جو تجربو ڄڻ پتل مان سون ٺاهڻ آهي، جيڪو سدائين ناڪام ويو.“ ص_32
ليکڪ زندگي جي هر پھلو کي ڇهيو آهي. هڪ ڪتي پدي جي موت تي ڏکائتو پيش ڪيو جنھن کي پڙهي اداس جي ڪوهيڙي ۾ ماڻھو گم ٿيو وڃي. ماءُ بابت ۽ ان سان ڪيل گفتگو گهڻي اثرائتي، احساساتي ۽ ڏاهپ سان سلھاڙيل آهي.
ماءُ بابت احساس جيڪي ليکڪ جو الميو لڳن ٿا:
”امڙ ڪڏهن ڏک ۾ روئيندي هئي تہ مان ڳڀو اڳري نہ سگهندو هيس.“ (ڪتا ناول ص_36)
”انسان جو مقدر اڪيلائي آهي ۽ امڙ جي اڪيلائي محسوس ڪري لڳندو هو. مان بہ ائين اڪيلو ٿي ويندس.“ ص_37
”هوءَ مرڪي ۽ هن جي مرڪ پنجاسي سال پراڻي هئي، مرڪ شراب جيان پراڻي ٿي وڌيڪ اثرانگيز ٿئي ٿي.“ ص_37
هن ناول ۾ گهڻو ڏک پٽ جي ڪينسر واري باب ۾ پوريو ويو آهي. هڪ هڪ لفظ ۽ احساس هڪ وڏي حادثي جيان پاٺڪ جي من برپا ٿين ٿا ۽ سور جون سٽون اڀرن لھن ٿيون. اهو ڏک رسول ميمڻ جو هو جيڪو هاڻي اسان جو ڏک ٿي پيو آهي. هي ناول سائين رسول جو ڪيٿارسس هو پر پوءِ بہ هو اوچتو جڳ پلي ويو.
هو ارمان مان لکي ٿو:
”منھنجا پٽ! توکي اڃا دنيا ۾ گهڻا ڪم ڪرڻا هئا. تون نہ پيار ڪيو، نہ عشق ڪيو. تنھنجا ٻار ٿين ها. مان انھن کي سيني سان لائي پيار ڪيان ها. تون ڀل منھنجو سھارو نہ ٿئين ها پر تنھنجي هڪ دنيا هجي ها جنھن ۾ تون خوش گذارين ها.“ ص_63
هڪ پٽ دنيا ڇڏي وڃي ٿو تہ ٻيو پٽ گهر ڇڏي وڃي ٿو. اهي سور سھڻ کان مٿي هجن ٿا ۽ انسان جهري پوي ٿو. پوءِ هو سوچي ٿو:
”اها چوڏهين جنوريءَ جي گرم رات هئي. جڏهن منھنجي نرڙ جا پگهر نہ پئي سڪا ۽ منھنجو پٽ ماءُ کان موڪلائي ٻار وٺي ڪينيڊا روانو ٿي ويو.“ (ڪتا ناول ص_84)
اداسي جي وبا ڇا تہ لفظن جي ڪاريگري ۽ گهرائي آهي.
”پٽ جي وڃڻ کان پوءِ اداسي وبا جي صورت ۾ ورانڊن ۽ ڪمرن جي اونداھہ ۾ لڪي ويھي رهي.“ (ڪتا ناول ـ ص85)
رسول ميمڻ سنڌي فڪشن جو رسول آهي. هو فقرن ۾ ڳالھائيندو هو. هن جي شخصيت پراسرار هئي. جنھن ۾ معصوميت هئي، طلسماتي طرز جي مرڪ سان هُو پنھنجو ڪندو هو. سنڌي ادب ۾ هن جا ناول گهڻا منفرد ۽ اعليٰ آهن، سراج ميمڻ کان پوءِ رسول ميمڻ جا ناول سنڌي ادب ۾ فني ۽ فڪري نھج جي اوچاين کي ڇھن ٿا.
رسول ميمڻ جي ناولن ۾ جديديت جي مڙني لاڙن جا اولڙا آهن تہ سنڌي سماج ۽ تاريخ جا تذڪرا بہ آهن. داخليت سان هو دنيائون جوڙي ۽ ٽوڙي ٿو. جنھن ۾ هن جا پڙهندر ۽ ڪردار هڪ عجب ڪشمش ۽ هيجان ۾ هلن ٿا. ”ڪتا“ ناول بہ رسول ميمڻ جي تخيل جي اها اڏام آهي جنھن ۾ انساني انسيت ۽ استعاري جو وڏو الاپ آهي. ڪتا هڪ علامت آهي، جيڪا سولي بہ آهي تہ ڏکي بہ آهي جيڪو سمجهي ويو اهو سمجهي ويندو تہ رسول ايڏي وڏي ڳالھہ ڪتا لفظ ۾ لڪائي ڪئين ڪري ڏور هليو ويو آهي. پر اها ڳالھہ ڳائبي رهبي.
مير تقي عباس ٽالپر مطابق: ”عالمي ادب جون ڪجهہ اينمل اسٽوريز پڙهڻ کان پوءِ جڏهن ڪتا ناول پڙهيو تہ مان يقين سان چئي سگهان ٿو تہ سائين رسول ميمڻ سنڌي ناول کي عالمي معيار تائين کڻي ويو آهي. ان کي ڳوٺ جي گهٽين مان کڻي عالمي ادب جي Main Stream ۾ بيھاريو آهي.“ (5)
هي ناول جذبن ۽ احساسن جوVolcano آهي. سنڌي ٻوليءَ ۾ ھھڙو ڪلاسيڪل ناول اڳ ۾ نہ لکيو ويو آهي. رسول ميمڻ جي لکڻ جو ڏانءُ فلسفيانہ ۽ پاتار مان پنا ڪڍڻ برابر آهي. اندر جون اوتون سائين رسول جي ٻين ناولن ۾ بہ آهن پر هي ماسٽر پيس آهي. جنھن جي سٽ سٽ ۾ جماليات جي هزارين رنگ آهن. جن تي وري وري ۽ لکڻ لاءِ ڳوڙهي اڀياس هجڻ لازمي آهي. منھنجي خوش نصيبي آهي تہ سائين رسول ميمڻ هي ناول مون کي ڇپڻ لاءِ ڏنو، اهو هڪ اعزاز بہ آهي.
بدنصيبي اها آهي تہ سائين وڇوڙي کان ٻہ ڏينھن اڳ ناول جي باري ۾ پڇيو هو تہ ڪٿي پھتو. ساري عمر اهو افسوس رهندو تہ سائين پنھنجو هيءَ ناول ڏسي نہ سگهيو.
نقاد خليق ٻگهئي جو تفصيلي تنقيدي مضمون هن ناول تي ڇپجي سامھون آيو. جنھن ۾ معزز نقاد وڏي محنت سان ناول جي هرپاسي کان اکيل ڪئي آهي. منھنجي خيال ۾ ناول تي وڏي ۾ وڏو مضمون خليق ٻگهئي جو ئي آهي. پر حيرت ان ڳالھہ تي آهي تہ سائين خليق ٻگهيو سڄو ناول پڙهڻ کان پوءِ بہ ناول جي ارپنا جي سٽ کي ڊيڪوڊ/اکلي نہ سگهيو آهي. ابتو ان تي بيجا تنقيد ڪئي آهي.
لائق نقاد هن ناول تي ٽن حصن ۾ لکيو آهي، حصي ٽيئن جي آخري پڄاڻي ۾ لکي ٿو تہ: ”هن ناول ۾ عجيب و غريب ڳالھيون ڏندڪٿائي تصور، حڪيمانہ نسخا ۽ ميٽافزڪس آهي ۽ جديديت پڄاڻان صورتحال آهي.“ (5)
خليق ٻگهئي پنھنجي مضمون ۾ جديديت، ڊيڪسنٽريڪشن، ساختيات پڄاڻان تنقيد، Irony، Pastiche، بليڪ هيومر، Obscuratism، Automatcurating، ۽ ٻيا ڪي اصطلاح بہ هن ۾ هجڻ جي ڳالھہ ڪئي آهي.
ان کان پوءِ بہ ناول کي ڏندڪٿائي چوي ٿو ۽ وچ ۾ ڪٿي آتم ڪٿائي ثابت ڪري ٿو. سائين جي مضمون پڙهي سمجهہ ۾ نہ ٿو اچي تہ ناول جي ڪٿ ڪھڙي بيھي ٿي. جڏهن تہ مضمون جي آخر ۾ وري جديديت پڄاڻان صورتحال چئي پنھنجي بحث جي پڄاڻي ڪئي اٿس. جنھن ۾ بہ گهڻو ابھام آهي.
ڪتا ناول سنڌي ٻوليءَ جو مقبول ناول آهي. جنھن تي گهڻو لکيو ۽ پڙهيو پيو وڃي. چئن سالن ۾ ان جا چار ڇاپا اچي چڪا آهن. جيڪو ان جي ڪاميابي ۽ سگهاري هئڻ جو اعلان آهي.
هوش محمد ڀٽي
حوالا:
1. ڪتا، ناول، بيڪ ٽائيٽل، ٻيو ڇاپو، 2022ع.
2. ساڳيو
3. اڻ لکيل ناول جو موضوع، منير چانڊيو، رسول ميمڻ نمبر، سڦلتا مئگزين حيدرآباد، جنوري فيبروري 2022ع، صفحو 20.
4. ڪتن جي نفسيات ۽ زندگي جو ڳوڙهو اڀياس، ڪالم، زيد پيرزادو، روزاني عوامي آواز ڪراچي، 2022ع.
5. جديديت پڄاڻان جو دؤر، رسول ميمڻ جو ناول ڪتا، خليق ٻگهيو، روزاني هلال پاڪستان ڪراچي، ايڊيٽوريل صفحو، 12 مارچ 2022ع.
6. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Diogenes_syndrome
7. ساڳيو