پيش لفظ
پوئتي ڪنڌ ورائي نھاريان ٿو تہ لتاڙيل راهن تي ڪتن کان سواءِ ڪجهہ نظر نہ ٿو اچي. منھنجي حياتيءَ جا ڪردار ڪتن ۾ تبديل ٿي وفاداريءَ حلف کڻن ٿا. انسانن مان اميد رکي سگهجي ٿي تہ اهي توهان کي اڪيلو ڇڏي ويندا. ڪتن مان اهو آسرو رکي سگهجي ٿو تہ اهي توهان جي اڪيلائين جو ساٿ ڏيندا.
ننڍي هوندي کان ڪتن پالڻ جو شوق رهيو آهي. لاتعداد ڪتا منھنجي ذهن ۾ آهن. هتي ڪجهہ ڪتن جو ذڪر ڪيو اٿم. جڏهن ڪتن کي ياد ڪيو تہ انھن پويان ڪيترائي چھرا ياد آيا. جيئن ڪتن کي ياد ڪندو ويم، چھرن جو ذڪر پنھنجو پاڻ ٿيندو ويو. مون ڪتن تي لکڻ پئي چاهيو پر انسانن جو ذڪر ٿي ويو.
الميا ۽ حادثا زخمي ڪتا آهن. زخمي ڪتا پنھنجا زخم چٽيندا آهن. ڪتن جا زخم تازا هوندا آهن ۽ ساون زخمن تي منھنجي دل رت جا ڳوڙها ڳاڙي ٿي. زندگيءَ ۾ ڌڪ لڳندا آهن، زخم ڇٽي ويندا آهن. ڪن ڌڪن جا نشان مٽجي ويندا آهن. ڪن ڌڪن جا نشان رهجي ويندا آهن جن کي توهان کان سواءِ ڪو بہ ڏسي نہ سگهندو آهي. ماضيءَ کي ياد ڪرڻ زخم کوٽڻ آهي. ڪڏهن سوچيندو آهيان، اهي زخم ئي آهن جن جي عذاب کان ماڻھو جيئرو آهي. انسان اڪيلائين جو دعويدار ٿي اڪيلو نہ آهي. هو پاڻ سان گڏ آهي. يادون هن چوڌاري پاليل ڪتن جيان گهمن ٿيون ۽ هڪ ڪتو ڪيترن ئي انسانن برابر آهي. ڪيترائي چھرا هڪ ڪتي جي روپ ۾ توهان چوڌاري موجود رهن ٿا. اڪيلائي عياشي آهي، جيڪا توهان کي ڪڏهن نصيب نہ ٿي ٿئي. ڇو جو يادن جا ڪتا توهان جي اڪيلائيءَ کي متاثر ڪن ٿا.
لاشعور رولو ڪتو آهي، جنھن جو چڪ ماڻھوءَ کي چريو ڪري ٿو. انسان اڪيلائيءَ سان ڳالھيون ڪري ٿو. اهو وڦلي ٿو. ان کي پنھنجو چھرو ٻين جو چھرو محسوس ٿئي ٿو ۽ ٻين جو چھرو پنھنجو چھرو محسوس ٿئي ٿو. اهو تصور ۾ جيئي ٿو ۽ حقيقت ۾ مري ٿو.
لکڻ کان اڳ مون ڪتن جي ٻولي سکڻ جي ڪوشش ڪئي. ڪتن جي ٻولي لفظ نہ علامتون آهن. ان ڪري توهان کي ناول ۾ هر هنڌ علامتون نظر اينديون. جڏهن ڪائنات ٺھي هئي، لفظ نہ هئا تہ ڪتن جي ٻولي ڳالھائي ويندي هئي. ڌرتيءَ تي پھريون صحيفو ڪتن جي ٻوليءَ ۾ هو، پوءِ ماڻھن جيئن لفظ ٺاهيا تہ اهي ان صحيفي کان پري ٿيندا ويا. ڪتا اڄ بہ ان صحيفي تي عمل ڪن ٿا. انھن جو مذهب انسان دوستي ۽ مالڪ جي حفاظت آهي.
هيءُ ناول فڪشن آهي. آتم ڪٿا نہ آهي. فڪشن جي حد اتان شروع ٿئي ٿي، جتي حقيقت جي حد ختم ٿئي ٿي. هن ناول جا ڪتا ناياب آهن. ليکڪ تصور جي ڪائنات خلقي ٿو، ان ڪري اهي ڪتا منھنجا خلقيل آهن. مون ڪتن کي ڳالھائيندي ۽ ڳائيندي ٻڌو آهي. انھن کي روئيندي ۽ کلندي ڏٺو آهي. اهي سڀ منھنجا شخصي ڪتا آهن.
ماڻھن جو مشاهدو ڪتن جي تعريف تي مجبور ڪري ٿو ۽ ڪٿي مون ڪتن جي صدقي ماڻھن جي تعريف ڪئي آهي. انسان کي محنت جي سلي ۾ ڪا مڃتا نہ ٿي ملي. هو سڄي زندگي ڀوڳي ٿو. ڀوڳنائن جو ڪو قدر نہ آهي نفرتون ان جو نصيب آهن، ان ڪري محبت لاءِ نفرت کان وڌيڪ ڪابہ شيءِ نہ آهي.
هن ناول جو پروٽا گونسٽ “مان” آهيان ۽ سڀ ڪردار “مان” چوڌاري ڦرن ٿا. اهو “مان” مان نہ آهيان پر “مان” جھڙا اڪيلا انسان آهن. اهي پنھنجين اڪيلائين کي دور ڪرڻ لاءِ ڪتن کي ياد ڪن ٿا ۽ ڪتا انھن جي تصور ۾ ڀونڪي خاموشيءَ کي ٽوڙي وجهن ٿا. ڪتا علامت آهن. اهي ڪٿي نيڪي جي علامت آهن تہ ڪٿي بديءَ جي. اهي نفرت ۽ پيار جي علامت آهن. خوشيون ڪائنات جي ڪھڙي ڪنڊ ۾ ورهائجن ٿيون. مون کي خبر نہ آهي. دنيا ۾ اڪثريت ڏک جي سرمائيدارن جي آهي، هر ڪنھن وٽ ڏک جون ٽجوڙيون ڀريل آهن. ڏک بہ علم جيان آهي، جيئن علم ورهائڻ سان وڌندو آهي، ائين ڏک ورهائڻ سان ڪڏهن نہ کٽندو آهي. خوشين جو ذڪر ڪرڻ، جنن جو ذڪر ڪرڻ آهي ۽ جن نہ آهن.
مون لکڻ کان سدائين توبھہ ڪئي آهي پر نشي جي عادت کان ڪير بچيو آهي. هر دفعي لکي توبھہ تائب ٿيندو آهيان تہ وري نہ لکندس پر وري لکندو آهيان. حقيقت اها آهي، نہ لکندس تہ مرندس. وبا جي ڏينھن ۽ لاڪ ڊائون ۾ گهر اندر ايڏو تہ بيزار ٿيس جو بيزاريءَ جو سبب معلوم نہ ٿيو پوءِ سوچيم اهو سڀ نہ لکڻ ڪري آهي. لکڻ شروع ڪيم تہ سڪون محسوس ٿيو.
ناول لکڻ لاءِ “مان” جو ٿورائتو آهيان، جيڪو مون وٽ آيو ۽ مون کان ناول لکرايو.
رسول ميمڻ
ڪراچي