6
راڪي کي گهر مان ڪڍڻ جو سبب منھنجي ڪتن مان بيزاري آهي، سڄي زندگي انسان ٿيڻ جي ڪوشش ڪيم پر ڪتي جھڙو بہ ٿي نہ سگهيس. مان لاشعوري طور ڪتن سان حسد ڪيان ٿو. مون کان ڪتن جي هڪ ڏينھن جي حياتي برداشت نہ ٿي ٿئي جيڪا انسان جي سوَ سالن جي زندگيءَ جي برابر آهي. حياتيءَ جي هن موڙ تي ڪتي جي ڀونڪ منھنجي ستل ماضيءَ کي جاڳائي وجهي ٿي، مون ڪيترا دفعا راڪو کي ڀونڪڻ کان روڪيو پر هُو نہ مڙيو. منھنجو ننڊ آرام ۽ سڪون چٽ ٿي ويو. مون هن تي تشدد ڪيو، هو منھنجن قدمن ۾ ڪِري پيو، پر ڀونڪڻ کان نہ مڙيو. نيٺ مجبور ٿي مون هن کي در کان ٻاهر ڪڍي ڇڏيو ۽ هُو در تي ويھي ڳوڙها ڳاڙي رهيو آهي. راڪو منھنجي زندگيءَ جو آخري ڪتو هو ۽ هاڻي ڪڏهن بہ ڪتي پالڻ جو شوق نہ آهي. راڪي کان اڳ اڃا ڪيترا ڪتا آهن جن جا داستان ڄڀ ڪڍي سھڪن ٿا.
منھنجي آخري بدلي هڪ تمام وڏي شھر ۾ ٿي، مان ان شھر جي روڊن تي ڪِول وانگر هلندو هيس. شھرن جي شھرن سان ڀيٽ ۾ شھرن جي پنھنجي احساس ڪمتري هوندي آهي. وڏي شھر جو ماڻھو ننڍي شھر ۾ ائين گهمندو آهي جيئن ڏھہ ماڙ عمارت هجي ۽ ننڍي شھر جو ماڻھو وڏي شھر ۾ ڪچ سري جاءِ هوندو آهي. مون ان شھر ۾ پير ڄمايا. وڏا شھر ڌٻڻ جيان هوندا آهن. پير ڄمايو تہ پير اهڙا ڄمندا آهن جو نڪرڻ جو نانءُ نہ وٺندا آهن. ويندا آهن ڏينھون ڏينھن ڌٻڻ ۾ غرق ٿيندا ۽ پوءِ توهان جو وجود ڪلھن تائين هيٺ هليو ويندو آهي. توهان ڏسي سگهندا آهيو ۽ آخر اکيون بہ دفن ٿي وينديون آهن ۽ توهان انڌا ٿي ويندا آهيو.
ان عرصي دوران امڙ فوت ٿي وئي ۽ مون کي ٻيو پٽ ڄايو. جيڪڏهن ڪو جملي جي هڪ سٽ ۾ ايڏا واقعا سمائڻ جي ڪوشش ڪندو تہ سٽ ڦاٽي پوندي پورو ماضي حال جي هڪ سٽ ۾ سمائجي سگهي ٿو پر اها سٽ ڪلسٽر بم جيان هوندي ۽ هڪ بم ۾ ڪئي بم سمايل هوندا. ماضي ٻہ منھي بلا آهي جنھن کي پڇ نہ آهي. امڙ جو موت مون کي ياد آهي. موت جو سبب اهو بہ آهي تہ توهان جي گهر ۾ ڪتو نہ هجي. اها حقيقت آهي تہ ملائڪ ۽ چور ان گهر ۾ گهڙندا آهن جنھن گهر مان ڪتي جي ڀونڪ بلند نہ ٿئي.
وڏي وقت کان پوءِ جڏهن آخري دفعو امڙ سان ملڻ ويو هيس تہ مون کيس وري بہ ڪتي پالڻ جي صلاح ڏني هئي.
هن جواب ڏنو هيو “هاڻي مان جيئڻ نہ ٿي چاهيان.”
مون افسوس مان سندس منھن ۾ ڏٺو هيو. هوءَ گهڻي ڪمزور ٿي چڪي هئي، مون کي ياد آهي، مون امڙ جھڙي حسين عورت نہ ڏٺي. مان ان جي چھري کي پيار مان ڏسندو هيس ۽ حسرت هوندي تہ مون کي هڪ ڏينھن امڙ جھڙي زال ضرور ملندي. منھنجو پھريون عشق امڙ سان هيو ۽ مان ان جي هنج مان ٻاهر نہ نڪرندو هيس، امڙ ڪڏهن ڏک ۾ روئيندي هئي تہ مان ڳڀو اڳري نہ سگهندو هيس.
امڙ سھڻي هئي انڪري ڪائنات جي هر شيءِ سھڻي نظر ايندي هئي، گهر جي اڱڻ ۾ نم هئي، مون پھريون دفعو ساون کنڀن ۽ ڳاڙهي چهنب وارو طوطو ڏٺو تہ حيران ٿي ويس. ڪيڏي نہ عجيب ۽ غريب دنيا هئي، چنڊ کي ڏسندو هيس تہ کير پيئڻ وسري ويندو هيو. گلاب ڀرسان رکندو هيس تہ ننڊ اچي ويندي هئي، اهو سڀ امڙ ڪري هيو. آخري ڏينھن ۾ ڪائنات امڙ جيان پوڙهي ٿي چڪي هئي، مون کي ڪا بہ شيءِ متاثر نہ ڪندي هئي.
انسان جو مقدر اڪيلائي آهي ۽ امڙ جي اڪيلائي محسوس ڪري لڳندو هيو مان بہ ائين اڪيلو ٿي ويندس.
وڃڻ وقت مون امڙ کان موڪلايو هو ۽ هن پيار مان چيو هيو “تون منھنجي حياتيءَ جو آخري ڪتو آهين.”
“امڙ ڪتا روح جي حفاظت ڪندا آهن.” مون چيو “افسوس منھنجي وڃڻ کان پوءِ گهر چورن ۽ فرشتن کان کليل هوندو.”
هوءَ مرڪي ۽ هن جي مرڪ پنجاسي سال پراڻي هئي، مرڪ شراب جيان پراڻي ٿي وڌيڪ اثرانگيز ٿئي ٿي.
مون گهر کان ٻاهر نڪري گهٽيءَ ۾ ڏٺو، گهٽي سوڙهي ٿي چڪي هئي، جايون پنھنجين حدن کان ٻاهر نڪري آيون هيون، گهٽيءَ ۾ نظر ڦيريم، هڪ بہ ڪتو نظر نہ آيو. “هائو” واڙي واري جا سڀ ڪتا مري چڪا هيا. مون کي ياد پوي ٿو، ننڍي هوندي هڪ دفعي ميونسپل وارا پاڙي ۾ زهريلو قيمو اڇلائي ويا. ڪيترائي ڪتا اهو قيمو کائي مري ويا. “هائو” جا ٻہ ڪتا مون ڦتڪندي ڏٺا. اهي روڊ تي پيا هيا. انھن جا وات کليل هيا ۽ جسم ۾ ڳڍڙيون پئجي رهيون هيون. جسم هر هر سيٽجي وري ڍرو پئي ٿي ويو. “هائو” جي ڪتن جو هر ڪنھن کي ڏک هيو. ڪتن کي ڦتڪندو ڏسي، مائي جُليءَ ٻڌايو تہ “انھن کي ڏهي وات ۾ وجهو.” ماڻھو گهرن مان ڏهي کڻي آيا ۽ انھن کي وات ۾ وڌي پر ڪتا بي سڌ پيل هيا ۽ ڦتڪي مري ويا.
هڪ دفعي ڪنھن مون کي چيو هيو تہ “خدا حلال مال ۾ برڪت وجهندو آهي.”
مون پڇيو “ڪيئن؟”
چيو هيائين “ٻڪرين ۽ ڳئن ۾ ڪيڏي برڪت آهي جو انھن جو گوشت کائڻ کان پوءِ بہ ڌڻ نہ ٿا کٽن، جڏهن تہ ڪتا جن کي کاڌو نہ ٿو وڃي اهي ايڏي تعداد ۾ نہ آهن.”
مون ان جي اهڙي سوال تي سوچيو هو ۽ چيو هيو “جنھن ڏينھن ماڻھن ڪتا کائڻ شروع ڪيا تہ انھن ۾ بہ برڪت پئجي ويندي.”
دنيا ۾ ڪتن جا فارم آهن ۽ جن ملڪن ۾ ڪتا کاڌا وڃن ٿا، انھن ملڪن جا ماڻھو پنھنجي نظام سان وفادار آهن.
امڙ گذاري وئي. امڙ جي موت جو سبب اسان جي بي وفائي هئي. ڪاليج جي وقت مون هڪ ڇوڪريءَ سان پيار ڪيو هو. ڪيڏو سادو جملو آهي. جملي پڙهڻ سان ائين لڳي ٿو ڄڻ مون ماني کاڌي هئي. پر اهو هڪ دردناڪ جملو آهي جنھن جي ڪٿا جي لکيل سڀني لفظن جا نقطا ڳوڙهن جا ٺھيل آهن. مون اهو قصو ان ڪري ٻڌائڻ مناسب نہ پئي سمجهيو تہ ان ۾ ڪنھن ڪتي جو ذڪر نہ آهي. جڏهن اسين پيار ڪندا آهيون تہ پاڻ کان سواءِ ڪجهہ نظر نہ ايندو آهي. ٿي سگهي ٿو ان ڪھاڻيءَ ۾ ڪي ڪتا لنگهيا هجن پر مون کي ياد نہ آهن.
اهو قصو ايڏو وڏو آهي جو بيان ڪرڻ لاءِ هڪ حياتي ناڪافي آهي. مان ان عشق ۾ سڀ ڪتا وساري ويٺس. جيئڻ جو اصول آهي. “ڪو عاشق ٿي يا ماڻھو.” مان ٻئي نہ ٿي سگهيس. ڇاڪاڻ جو ناڪامي اهڙو ڪو بہ نانءُ نہ ٿي ڇڏي جيڪو پنھنجي مٿان رکي سگهجي. نہ ٿو چاهيان تہ، اهو قصو بيان ڪيان جنھن ۾ ڪنھن ڪتي جو ذڪر نہ هجي. ڪائنات جي قصي ۾ جيئن هستيءَ جو ذڪر هوندو آهي، ائين منھنجي قصي ۾ ڪتي جو ذڪر ضروري آهي.
مون امڙ جي جنازي ۾ شرڪت ڪئي، اڪيلي زندگي گذاريندڙ امڙ جي جنازي ۾ ايڏا ماڻھو شريڪ ٿيا جو پير پائڻ جي جاءِ نہ هئي. انسان جذباتي آهي. موت جو ٻڌي هن جي پيرن هيٺان زمين نڪري وڃي ٿي. ماڻھو جيئري منھن نہ ڏسندا آهن پر مئي منھن ڏسندا آهن. انسان جيئرو آهي تہ هڪ اميد آهي، پيا منھن ڏسنداسين، ڪو مري ٿو تہ اهو سوچي منھن ڏسي ٿو، اهو منھن وري ڪڏهن نہ ڏسنداسين.
مون امڙ جي آلي مٽيءَ واري قبر کي ڇھيو. اها ان جي دل جيان نرم هئي.
وڏي شھر ۾ رهندي منھنجا ٻار وڏا ٿي ويا. ڪجهہ وقت هڪ فليٽ ۾ رهڻو پيو، پوءِ شھر کان ٻاهر سستو پلاٽ وٺي ان تي جاءِ ٺھرائڻ جو سوچيو. جاءِ ٺھرائڻ وقت اهو بہ سوچڻو پيو تہ شھر جون حالتون صحيح نہ آهن. روز ڏھہ ٻارنھن ماڻھو قتل ٿين ٿا. ڌاڙيل گهرن ۾ گهڙي سامان کڻي وڃن ٿا. شھر کان ٻاهر بدامني اڃا بہ وڌيڪ هوندي. موٽر وي تي افغانن جون بستيون هيون. اهي افغاني اصلحي جي زور تي گهرن ۾ گهڙي سڀ ٻهاري ويندا هيا. مون ۽ منھنجي وڏي پٽ صلاح ڪئي تہ فليٽ کان زمين تي گهر سٺو آهي. بي امنيءَ کي منھن ڏيڻ لاءِ ڪتو پالڻو پوندو ۽ ڪتو ڪٿان نہ ڪٿان ملي پوندو.
ايمپريس مارڪيٽ ۾ ڪتن جي بازار آهي. پنڃرن ۾ ڪتن جا ٻچا هر ايندڙ ويندڙ کي ائين نھاريندا آهن جيئن التجا ڪندا هجن تہ کين خريد ڪري پنھنجي غلاميءَ ۾ ورتو وڃي. ڪتن جا ٻچا انسانن سان جلد هري وڃن ٿا. ٻچا ڪھڙا بہ هجن اهي انھن جا هوندا آهن جيڪي سندن مٿي تي شفقت مان هٿ ڦيرين.
شھر جي روڊن تي مون انسانن جي بازار ڏٺي آهي. رازا، ڊکڻ، رنگ ساز، مستري ۽ مزدورن جا هجوم هوندا آهن. مون کي هڪ مزدور جي ضرورت پئي، جڏهن هڪ سان ڳالھايم تہ سوين مزدور چوڌاري ڪٺا ٿي ويا. هر ڪو منھنجو ڌيان ڇڪائڻ لاءِ ڳالھائڻ لڳو. وڏو گوڙ مچي ويو. هڪ مزدور سان ڳالھائيندي ٻيو مزدور منھنجي سامھون اچي ويو ۽ ان کي ڌڪو ڏئي ٽيون مزدور ان جي اڳيان اچي ويو. خبر نہ پئي تہ مزدور پاڻ ۾ وڙهي پيا.
“جڏهن مان ڳالھايان پيو تہ تون ڇو ڳالھايو؟” هڪ مزدور چيو.
“۽ جڏهن مان ڳالھايان پيو تہ وچ ۾ تون ڇو ڳالھايو؟” ٻئي چيو.
۽ ائين ٽئين ۽ چوٿين هڪ ٻئي تي لتن ۽ مڪن جي بارش ڪري ڏنائون. مان وٺي ڀڳس ۽ اهو سوچي ايمپريس مارڪيٽ نہ ويس تہ متان ڪتو خريد ڪندي، ڪتا مزدورن وانگر وڙهي نہ پون.
جاءِ ٺھڻ شروع ٿي تہ منھنجو پٽ پھريون ئي ڪٿان ڪو گلر وٺي آيو. مون ان کان پڇيو “اهو ڪٿان مليو؟”
“هڪ دوست ڏنو” هن چيو “ان وٽ ڪتن جا ولر آهن، اهو منھنجي دوست جو دوست هو. منھنجو دوست ان وٽ ويو ۽ پنھنجي دوست کان اهو وٺي ڏنائين.”
مون ڏٺو اهو اڇي رنگ جو گلر هيو. شڪل ۽ بيهڪ مان عام رواجي ڪتو پئي ڏٺو. ان ۾ مون کي ڪا اهڙي شيءِ نظر نہ آئي جيڪا خاص ڪتن ۾ هوندي آهي.
انسان ۽ ڪتي جي بيهڪ مان ان جي خاصيت جو اندازو لڳائي سگهبو آهي. انسان ۾ ڪتي جون خاصيتون هجن تہ اهو ڪامياب انسان هوندو آهي ۽ ڪنھن ڪتي ۾ انسان جون خاصيتون هجن تہ اهو در در جون ٺوڪرون کائي مري ويندو آهي.
مان پنھنجي پٽ پاران آندل گلر کي غور سان ڏٺو. ان جا ڪن هيٺ لڙڪيل هئا. اکين مان انتھائي شريف ٿي ڏٺو، جيڪا ان جي خامي هئي. ڪامياب ڪتو اهو آهي جيڪو ڪتن جيان ٺھيل هجي ۽ ان ۾ ڪنھن ڪتي جو روح هجي. آخر نفس بہ ڪا شيءِ آهي؟ اهو نفس ئي آهي جيڪو جيئڻ تي مجبور ڪري ٿو. نفس جون ضرورتون ڪڏهن پوريون نہ ٿيون ٿين. نفس جي ڪري انسان جستجو ڪري ٿو نہ تہ روح ڀاڙي آهي. هر وقت جسم جي چائنٺ تي رواني ٿيڻ لاءِ پٽڪو پائي تيار ويٺو هوندو آهي.
نفس ڪتو آهي ۽ روزگار جي حصول لاءِ ڀونڪي ٿو. مون پنھنجي پٽ جي اهڙي تڪڙ تي ٿورو ناراضگيءَ جو اظھار ڪيو.
“انتظار ڪرين ها.” مون چيو “جاءِ جو ڪم اڃان شروع ئي نہ ٿيو آهي تہ تون ڪتي جو بندوبست ڪري آيو آهين.”
هن ڪو جواب نہ ڏنو. مان فڪرمند ٿي ويس ۽ وري چيو “جيسين جاءِ ٺھي، هن ڪتي کي ڪٿي رکنداسين؟”
منھنجي پٽ مرڪي مون ڏانھن ڏٺو ۽ چيو “ڪجهہ ڏينھن فليٽ تي هجي پوءِ جڏهن جاءِ تي چوڪيدار رکيوسين تہ ان وٽ ڇڏي اينداسين.”
گلر کي فليٽ تي رکڻ کان سواءِ ڪو چارو نہ هيو. اهو گلر فليٽ تي ڏاڍو خوش هيو. اچڻ وڃڻ وقت پيو ڄنگهين ۾ وچڙندو هيو. ڄڀ ڪڍي اسان کي ڏسندو هو. ان جي وات جي بيهڪ مان لڳندو هيو، هڪ مسلسل مرڪ ان جي منھن تي کيڏي رهي آهي. گلر فليٽ تي گند بہ گهڻو ڪندو هو. اهو ٽنگ مٿي ڪري هر شيءَ کي مٽندو هو. منھنجي پٽ ان کي ڳچيءَ ۾ پٽو وڌو ۽ زنجير ٻڌي ٻاهر گهمائيندو هو. گلر جتان بہ لنگهندو هو، رستي جي هر شيءِ تي مٽندو ويندو هو. جيڪا سٺي ڪار ڏسندو هو، ان جي ٽائر تي مٽ ڪندو هيو. ڪنھن ٻڌايو تہ اها ڪتي جي فطرت آهي. هو پنھنجي حد مقرر ڪندو آهي ۽ اها حد مٽ جي لڪير هوندي آهي. اها هڪ سرحد هوندي آهي تہ ٻيو ڪو ڪتو اها حد پار ڪري نہ ٿو سگهي. ڪتا هڪ ٻئي جو مٽ سنگهي سرحدن جو اندازو لڳائيندا آهن ۽ هڏي جي ڳولھا ۾ ٻئي ڪتي جي سرحد پار ڪندي ڏاڍا محتاط هوندا آهن.
انسان ڌرتيءَ تي ملڪ ٺاهڻ ڪتي کان سکيو آهي. مٽ جي سرحد هٿيارن جي سرحدن کان وڌيڪ محفوظ هوندي آهي. هٿيارن جي سرحد کي ٽپندي لکين ماڻھو مارجي چڪا آهن. مٽ جي سرحد پار ڪندي اڄ تائين ڪو بہ ڪتو ماريو نہ ويو آهي.
جڏهن ٺھندڙ جاءِ تي چوڪيدار رکيوسين تہ چوڪيدار پلاٽ ڀرسان ڪچي جهڳي ٺاهي پنھنجي ڪٽنب سان اچي ويٺو. اهو سانوري رنگ جو سرائيڪي هيو جيڪو سگريٽ گهڻا پيئندو هيو. ان جي زال جهوپڙيءَ ٻاهران گندگاھہ گڏ ڪري چلھو دکائيندي هئي ۽ پوءِ ٻار اتي ئي بلاڪن تي ويھي ماني کائيندا هيا. غريب جي مانيءَ ۾ گند جو ذائقو ضرور هوندو آهي. غريب جي کاڌي ۾ گرم مصالحو نہ هوندو آهي. مون ان کي هڪ ٻہ دفعا گهران ٻوڙ ماني آڻي ڏنو پر سندس ٻارن کي دست ٿي پيا.
چوڪيدار هڪ سٺو شخص هو. اهو ايمانداري سان پنھنجو فرض نڀائيندو هيو. منھنجو پٽ گلر کي ان وٽ کڻي ويو ۽ چيائين “ڳڀو هن کي بہ ڏجانءِ، جيسين جاءِ ٺھي بيھندي هي ڪافي وڏو ٿي ويندو ۽ وڏو ٿي توکي پڳ ٻڌائيندو.”
چوڪيدار کليو ۽ جواب ڏنائين “ڪتا پڳ لاهيندا آهن، هي وري ڪيئن پڳ ٻڌائيندو؟”
“پڳ چورن جي لاهيندا آهن.” هن کيس جواب ڏنو “چوڪيدار چوڪيدار جو ساٿي هوندو آهي. تون بہ چوڪيدار آهين ۽ ڪتو بہ چوڪيدار. تون جاءِ جي چوڪيداري ڪندي ۽ ڪتو تنھنجي چوڪيداري ڪندو. ڪو لوھہ سيمنٽ چوري ڪندو تہ تون ان سان وڙهندين ۽ ڪو تنھنجي عزت ۾ هٿ وجهندو تہ ڪتو ان سان مھاڏو اٽڪائيندو ۽ اهو تنھنجي عزت جو مان رکي توکي پٽڪو پارائيندو.”
چوڪيدار مسلسل کلي رهيو هيو.
“پر اسان غريبن جو پٽڪو تہ پھريان ئي لٿل هوندو آهي.” هن چيو “فڪر نہ ڪر، ڪتي جو خيال ڪر، مان توکي نئون پٽڪو وٺي ڏيندس.”
منھنجي پٽ سدائين چوڪيدار جو خيال رکيو.
هو هاڻي ڪتي کي “بوڊو” جي نانءَ سان سڏ ڪندو هو. جڏهن بہ ٺھندڙ جاءِ تي ويندو هيو تہ بوڊو هن کي ڏسي پري کان ڀڄندو ايندو هيو. منھنجي پٽ کي جاءِ جي اڏاوت کان وڌيڪ ڪتي جو فڪر هوندو هيو. مان سڄو ڏينھن جاءِ جي اڏاوت جو سامان وٺڻ ۾ مشغول هوندو هيس. هڪ چنڊو ٺيڪيدار مليو، جيڪو منجهند وقت ايندو هيو ۽ سامھون فٽ پاٿ پريان هڪ خالي پلاٽ ۾ ڪرسي وجهي ويھندو هيو. چانھہ پيئندو هيو ۽ جڏهن ڳالھائيندو هيو تہ ان جا ڳٽا ڳاڙها ٿي ويندا هيا. ان کي اڏاوت جو ٺيڪو ڏنل هيو، باقي مٽيرل منھنجي ذمي هيو. ڳالھائڻ وقت مون کي ان جي ڳٽن جو ڳاڙهو ٿي وڃڻ سمجهہ ۾ نہ آيو. هو هر هفتي ٺيڪي جا پئسا ائين گهرندو هو جيئن خيرات گهرندو هجي. “اڄ جمعي جي رات آهي.” هو چوندو هيو، “ڀلارو ڏينھن آهي، مزدورن جي پئسن جي قسط ڏيندا تہ سڀاڻي جمعي جو مبارڪ ڏينھن سٺو گذري.” مان هن کي ڏسي سوچيندو هيس، جڏهن ڪنھن وٽ فرض جي ڪوتاهيءَ جو احساس هجي تہ اهو نماڻو نظر ايندو آهي. هو پويان ڪرسيءَ تي ويھي جاءِ ٺھندي ائين ڏسندو هيو ڄڻ جاءِ نہ ٺھندي هجي پر مزدور پاڻ کي مشغول رکڻ لاءِ ڪم ڪندا هجن.
ڪڏهن سوچيندو آهيان طوفانن کي اچڻ لاءِ ڏکي وقت جو انتظار ڇو هوندو آهي؟ سکئي وقت طوفان ننڊ پيا هوندا آهن. ڏکيو وقت ڏسندا آهن تہ جاڳي پوندا آهن.
اهو منھنجو ڏکيو وقت هيو. جاءِ جي اڏاوت دوران ائين ڊڪندو هيس تہ متان مصيبت مون کان گوءِ نہ کڻي وڃي. جاءِ جا بنياد پيا، بلاڪن سان ڀتيون مٿي ٿيون تہ واچوڙو آيو. مون زندگيءَ ۾ اهو خوفناڪ واچوڙو نہ ڏٺو. ٻڌندو هيس تہ ٻين ملڪن ۾ واچوڙا ايندا آهن پر پنھنجي شھر ۾ اهڙو واچوڙو پھريون دفعو ڏٺو. واءُ ۽ مينھن سان هوا گول ڦرندي آئي ۽ ٺھندڙ جاءِ جي بنيادن تي بيٺل بلاڪن جون ڀتيون ڪري پيون. چوڪيدار جي جهڳي اڏامي وئي ۽ هڪ وڏي پلاسٽڪ هيٺان پنھنجي گهر ڀاتين سميت لڪي جان بچائي. هڪ ڀت منھنجي پٽ جي پير تي ڪري ۽ آڱريون زخمي ٿي پيون. فٽ پاٿ پريان پيل ڪرسيون پري هليون ويون اتي پيل هڪ صوفي جا گدا هوا سان گول ڦرندا مٿي آسمان ۾ گم ٿي ويا.
مان هڪ وڻ کي ڀاڪر پائي بيٺل هيس. وڻ جا ڏار ائين لڏي رهيا هئا، جيئن پنھنجي هٿن سان مون کي پري ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا هجن. اهو پنجن منٽن جو واچوڙو هيو، جيڪو پنجن مھينن جي محنت تي پاڻي ڦيري ويو. ٻاهر پيل سيمينٽ جون ٻوريون آليون ٿي ويون. مون کي پئسي ۽ وقت جي ذيان جو افسوس ٿيو. منھنجو زخمي پٽ اٿيو ۽ ڪتي کي ڳولھڻ شروع ڪيو “بوڊو ڪاڏي ويو؟” هو چرين جيان هيڏانھن هوڏانھن ڊڪون پائڻ لڳو. هن چوڪيدار کان پڇيو “ڇا تون بوڊو کي ڏٺو؟”
چوڪيدار جواب نہ ڏنو. هن پنھنجي ڀڳل جهڳيءَ ڏانھن ڏٺو، جنھن جي ڇت نہ هئي ۽ ٿانءِ گپ ۾ اونڌا پيا هئا، هن جا ٻار روئي رهيا هئا ۽ زال ڏک مان سامان سھيڙي رهي هئي.
منھنجو پٽ هيڏانھن هوڏانھن ڊوڙي بوڊي کي ڳولھي آيو ۽ ان کي ڊٿل ڀتين جي وچ تي رکي مرڪڻ لڳو.
“بوڊو ملي ويو” هن چيو.
مان بوڊي کي ڏٺو، اهو پاڻي ۾ آلي ٿي وڃڻ ڪري سست نظر اچي رهيو هو ۽ ڊٿل ڀت جي بلاڪن پويان لڪي هر هر ڪن ڇنڊي رهيو هو، ڪا بہ شيءِ سلامت نہ هئي. ڪرسيون کڻي انھن کي سڌو رکيو ويو. گدن بنا صوفا ائين هئا جيئن ڪنھن مزدور جو ٽيڪم گم ٿي ويو هجي.
ڪجهہ ڏينھن گذريا تہ هڪ ڪٻاڙي اتان لنگهيو. ان جي گاڏي تي صوفي جا گم ٿيل گدا رکيل هيا. مون انھن کي مٿان چڙهيل پوشن مان سڃاتو ۽ ڪٻاڙيءَ کي چيو “هي گدا تہ منھنجي صوفي جا آهن. توکي ڪٿان مليا؟” ڪٻاڙيءَ مون کي ائين ڏٺو جيئن ان جي چوري پڪڙي هجي.
“هي مون هتان کان ٻہ ڪلوميٽر پري هڪ ڳوٺاڻي کان خريد ڪيا آهن.” ان چيو ۽ مون سوچيو، اهي گدا واچوڙي ۾ اڏامي اتي وڃي ڪريا هوندا. ڪنھن غريب کي هٿ آيا آهن ۽ ان ڪٻاڙيءَ کي وڪيا آهن. مون اهي گدا ڪٻاڙيءَ کان خريد ڪري واپس صوفي تي رکيا ۽ سوچيو. جڏهن توهان کي پنھنجي گم ٿيل شيءِ کيسي مان پئسا ڀري واپس وٺڻي پوي تہ اهي توهان جي بي وسيءَ جا ڏينھن هوندا آهن. ڪنھن جو بہ ڏوھہ نہ هوندو آهي. نہ واچوڙي جو، نہ ان شخص جو جنھن اڏامي ويل گدا وڪيا ۽ نہ ڪٻاڙيءَ جو. ڇو جو اسان کي هر اهو ڪم ڪرڻو پوي ٿو جنھن لاءِ خلقيا ويا آهيون ۽ ان کان اڳ جو خلق جي خلق کلايون. بھتري ان ۾ هوندي آهي تہ خلقڻھار جي رضا ۾ راضي رهون.
منھنجو قسمت ۽ مقدر ۾ يقين نہ آهي. سڀ حادثاتي آهن پر ڪڏهن محسوس ٿيندو آهي ڪا اهڙي طاقت آهي جيڪا مون کي سبق سيکارڻ چاهي ٿي تہ پاڻ کي بدلايان ڇو جو انڌي خوداعتماديءَ سبب زندگيءَ جا گهڻا فيصلا غلط ڪيان ٿو.
اڃان مُون سُون جا ڏينھن شروع ئي نہ ٿيا هيا تہ مينھن شروع ٿي ويا، لڳي ائين رهيو هيو تہ مينھن کي منھنجي جاءِ جي ڪم شروع ٿيڻ جو انتظار هيو. هڪ ڏينھن ڇڏي ٻئي ڏينھن تيز مينھن وسندو هيو. سيمينٽ جون ڪيتريون ٻوريون آليون ٿي ويون، جن مان ڪن ٻورين کي تڪڙ مان جاءِ جي اڏاوت ۾ استعمال ڪيو ويو.
ڇت پئجي رهي هئي تہ اوچتو جهڙ ٿي ويو. تيز مينھن ڪري شٽرنگ جي ڪاٺ جا پاوا هيٺ لھي ويا ۽ ٽيريس چٻي ٿي وئي. مسلسل مينھن ڪري بوڊو پنھنجي آلن وارن کي هر هر ڇنڊي پيو هيڏانھن هوڏانھن ڊڪون ڀريندو هيو يا بلاڪن جي ڪنھن نامڪمل ڀت جي اوٽ ۾ پيو سھڪندو هيو. هڪ ٻن ماڻھن صلاح ڏني تہ اهو سڀ ان ڪتي جي ڪري آهي، جيڪڏهن ڪتو نہ هجي تہ مينھن نہ وسن ۽ ايڏو نقصان نہ ٿئي. مون هڪ دفعي مزدور کي چيو تہ “هو ڪتي کي کڻي ڪٿي پري وڃي اڇلي.”
پر منھنجو پٽ ناراض ٿيو “مينھن سڄي شھر تي وسي ٿو.” هن چيو “صرف اسان جي ٺھندڙ جاءِ تي نہ ٿو وسي. ڪتي جو قصور هجي ها تہ مينھن پوري شھر تي نہ وسي ها.” هن جي ڳالھہ ۾ وزن هيو. قصور قسمت جو هوندو آهي، ڇو جو اها وجود نہ ٿي رکي، جيڪڏهن قسمت وجود رکي ها تہ پوءِ قسمت جو ڪو ڏوھہ نہ هجي ها. خدا خير جي دعا ٻڌي نہ ٻڌي، پر بددعا تي ائين عمل ڪندو آهي، جيئن کيس انتظار هجي، ڪو بددعا گهري تہ ان تي عمل ڪيان.
منھنجو ڀاءُ جيڪو هڪ ننڍي شھر ۾ وڏو آفيسر هيو. ان کي خيال آيو تہ پنھنجي ڀائٽي ڏي ڪو ٺاهوڪو ڪتو تحفو طور موڪلي ڏي. جڏهن اهو ڪجهہ وقت پھريان مون ڏي آيو هيو تہ منھنجي پٽ کيس فرمائش ڪئي هئي. “هڪ سٺي ڪتي جي سخت ضرورت آهي جيڪو ٺھندڙ جاءِ جي حفاظت ڪري سگهي.”
منھنجي ڀاءُ کيس ڀوڳ ڪندي چيو هيو “حفاظت رب جي ذات ڪندي آهي، ڪتي جي ڪھڙي ضرورت؟”
مان ڀرسان ويٺي اهو سڀ ٻڌي رهيو هيس، هن جي ڳالھہ تي ٽھڪ ڏنو ۽ چيو “ربُ ڪائنات جي حفاظت ڪندو آهي ۽ ڪتو رب جي.”
“اهو ڪيئن؟” هن کان ڇرڪ نڪري ويو.
“ان ڪري تہ رب خاموش آهي ۽ ڪتو ڀونڪي ٿو.” مون چيو.
ان ڳالھہ کي ٽي مھينا ٿي ويا، منھنجي ڀاءُ کي اوچتو خيال آيو، ان هڪ وڏيري کي عرض ڪيو تہ “کيس ڪو ٺاهوڪو ڪتو ڏي، جيڪو پنھنجو فرض سٺي طريقي نڀائي سگهي.”
وڏيري وٽ ڪو سٺو ڪتو تہ نہ هيو پر هڪ ناياب نسل جي ڪتي هئي، اها هن حوالي ڪئي. اها ڪتي جڏهن پھتي تہ مان حيران ٿي ويس. اهڙي نسل جي ڪتي مون ڪڏهن نہ ڏٺي هئي، صفا لومڙي، ننڍو قد، ڀورا ناسي وار، مٿي کڙا ڪن ۽ ڦڙتيلو جسم. منھنجو پٽ ان کو سوزن سڏڻ لڳو. سوزن کي ٺھندڙ جاءِ تي ڇڏڻ بجاءِ فليٽ تي رکيو ويو، ان خطري کان تہ ڪو ان کي چوري نہ ڪري وڃي.
اسان ڪتي کي ڇھڻ کانپوءِ هٿ ڌوئيندا آهيون ۽ ڪڏهن ڪتي جي گم ٿي وڃڻ يا مري وڃڻ سبب ان مان هٿ ڌوئڻا پوندا آهن. وفادار ڪتي کي اهو ڏسي ڏک ٿيندو آهي تہ ان جو مالڪ کيس هٿ لائڻ کانپوءِ هٿ ڌوئي ٿو.
ڪتا ٻوڙ ماني کائيندا آهن. مرچ کائيندا آهن ۽ منھنجي دوست وٽ هڪ اهڙو ڪتو هيو، جيڪو انب چوسيندو هو. دنيا جو ڪو بہ جانور انسان جھڙو کاڌو نہ کائيندو آهي، سواءِ ڪتي جي. ٻلو ليمون نہ چٽيندو آهي، پر ڪي ڪتا ليمن جو رس شوق سان پيئندا آهن. مون کي هڪ دوست ان جو سبب ٻڌايو هيو تہ “تخليق سان گڏ ڪتو ۽ انسان گڏ نسريا آهن، ان ڪري ٻنھي جون عادتون هڪ ٻئي ۾ منتقل ٿيون آهن.”
انسان ازل کان اڪيلو آهي. فطرت انسان جي اڪيلائين جو خيال رکي ٿي. ان ڪري ڪتو ضروري آهي.
سوزن اسان جي ڪٽنب لاءِ نڀاڳي ثابت ٿي. منھنجو پٽ ان کي روز شام جو ڳچيءَ ۾ زنجير وجهي گهمائيندو هو. هو پنھنجي صحت کان لاپرواھہ هو. ڪڏهن پنھنجو خيال نہ ڪيائين. هن پاڻ کان وڌيڪ ڪتن کي پنھنجو ڪيو. پھريون ڪتي کي کارائيندو هو پوءِ پاڻ کائيندو هو. ڏاڍو خوش طبيعت کلڻو هو. هڪ ڏينھن مون ڏٺو کيس ڳلي وٽ ڳوڙهيون هيون. مون ان کي چيو “تون پنھنجو خيال رک. اهي ڳوڙهيون خطرناڪ ٿي سگهن ٿيون.” منھنجي ڳالھہ کي هن اهميت نہ ڏني ۽ جواب ڏنائين “اهي تہ گهڻي وقت کان آهن. پاڻ ئي ٺيڪ ٿي وينديون.”
“پر مون پھريون نہ ڏٺيون آهن.” مون چيو.
“هاڻي ٿورو تيزيءَ سان وڌيون آهن.” هن لاپرواهيءَ سان جواب ڏنو.
ڏسندي ئي ڏسندي هن جي ڳچيءَ وٽ ڳوڙهيون تيزيءَ سان وڌڻ شروع ٿي ويون، سندس جسم ڪمزور ۽ منھن هيڊو ٿي ويو.