8
ڪتي جي ننڊ، ڪتي جو مڪر هوندي آهي. ڪتو ڪڏهن ننڊ نہ ڪندو آهي. هو اکيون بند ڪري جاڳندو آهي. جيڪڏهن ڪتي جون اکيون بند هجن تہ اهو عجيب لقاءُ ڏسندو آهي، جيڪي ٿي رهيا هوندا آهن يا ٿيڻ وارا هوندا آهن.
ان رات سوزن هر هر ڇرڪ ڀري اٿي ويھي ٿي رهي. اڳين ٽنگن تي ڪنڌ رکي اکيون ٻوٽيون ئي مس ٿي تہ وري بي چين ٿي اٿي سڀني کي ڏٺو ٿي. هن هر هر کٻي ڪن کي کنھيو پئي.
اوچتو منھنجو پٽ ننڊ مان ڇرڪ ڀري اٿيو ۽ عجيب نظرن سان مون ڏانھن ڏسڻ لڳو. مون محسوس ڪيو هن کي موت جي پڪ ٿي وئي آهي هن جو ڏسڻ ائين هيو جيئن مري وري جيئرو ٿي اسان ڏي ڏسندو هجي. هو پڪ ڪرڻ چاهيندو هجي تہ هيءَ زندگي ساڳي آهي يا موت کان پوءِ واري زندگي شروع ٿي چڪي آهي.
هن مون کي پاڻ ڏانھن اشارو ڏنو. مان هڪدم ان وٽ ويس.
“اسپتال کڻائي هلو.” هن چيو “طبيعت ٺيڪ نہ آهي؟”
مان جلدي کيس شھر جي وڏي اسپتال وٺي آيس. هو نوجوان هو ۽ سندس جسم ۾ ٻل هو. هو سواءِ ڪنھن ويل چيئر جي هلندو اسپتال ۾ داخل ٿيو. ايمرجنسيءَ ۾ کيس بسترو ڏئي، مانيٽر لڳايو ويو. ڪجهہ ميڊيسن ڏني وئي. ڪنھن کي لڳي نہ رهيو هو تہ اهي سندس آخري گهڙيون آهن. هو ڳالھائي رهيو هو ۽ هر هر اوٻاسيون ڏئي رهيو هو.
“مون کي نرم وهاڻو ڏيو، هي سخت وهاڻو هتان هٽايو.” هن چيو وهاڻو تبديل ڪيو ويو ۽ پوءِ هو سمھي پيو. مانيٽر ۾ هلندي هڪ سڌي ليڪ ظاهر ٿي هو گذاري ويو.
دفنائڻ وقت گهر ۾ تمام گهڻا ماڻھو ڪٺا ٿي ويا. اهو ماڻھن جو هڪ وڏو تعداد هيو. جيڪو ڪتن جي تعداد کان پوءِ گڏ ٿيو هو. مون سدائين آس پاس ڪتن جا هجوم ڏٺا، ماڻھن جو ايڏو هجوم ڏسي پڪ ٿي وئي تہ ڌرتي اڃان انسانن کان خالي نہ آهي، رهندڙ دنيا تائين هر حال ۾ انسانن جو تعداد ڪتن جي تعداد کان وڌيڪ هوندو. ڀل انسان ڪتن کي ياد نہ ڪن پر ڪتا انسانن کي ياد ڪندا، ڇو جو انسان مالڪ کي وساري سگهي ٿو. ڪتو مالڪ کي ڪڏهن نہ وساريندو آهي.
بوڊو دوستن سان در تي آيو ۽ هو اداس ويٺل هو. سوزن ماڻھن کان پري هڪ ڪنڊ ۾ لڪيل هئي. مون محسوس ڪيو ڪتا روح ڏسي سگهندا آهن ۽ منھنجي پٽ جو روح آس پاس موجود آهي. سڀ ماڻھو لنگهڻ جا چانور کائي رهيا هئا. ٻوٽيون جام هيون. ڪتن هڏا کاڌا. چون ٿا تہ هڏي کي ڏسي ڪتي جي بک ۽ مستي جاڳي پوندي آهي. پر ان رات ڪتا اداس ۽ سست هيا. هو ڪنھن شيءِ کي مسلسل گهوري رهيا هيا. جيڪا ڳالھہ منھنجي سمجهہ کان ٻاهر هئي.
منھنجي پٽ جي موت کانپوءِ ڪتا يتيم ٿي ويا. ڪتي جو مالڪ مري وڃي تہ اهو رلي ويندو آهي. رولو ڪتا دنيا کي يتيم خانو سمجهندا آهن. هڪ ڏينھن سوزن، بوڊو ۽ ان جي دوستن سان ٻاهر نڪري وئي. گهر ۾ ان جي دلچسپي نہ رهي، نہ ان کي وقت تي کاڌو ملندو هيو، نہ ان برتن جي صفائي ٿيندي هئي جنھن ۾ ان جو پاڻي پيل هوندو هيو. لوڌ ڪتن جي ان پويان هوندي هئي. سوزن پھرين نظر ۾ لومڙي لڳندي هئي. رات جي وقت ان کي گهمندي ڏسي ٽائون جا ماڻھو ڇرڪي ويندا هئا تہ اهو ڪو جهنگلي جانور آهي جيڪو راھہ ڀلجي گهٽين ۾ گهمي ٿو پر پوءِ جڏهن ان کي غور سان ڏسندا هئا تہ کين پڪ ٿي ويندي هئي اها هڪ مختلف قسم جي ڪتي آهي.
سوزن جو رويو ماڻھن سان دوستيءَ وارو هوندو هو. اها ڪتن جي ولر ۾ مختلف نظر ايندي هئي. منھنجي ننڍي پٽ ڪوشش ڪئي تہ اها گهر کان ٻاهر نہ وڃي پر هن کي گهر کان ٻاهر ڪو اهڙو مزو اچي ويو جو سدائين در جي هيٺين وٿيءَ مان ٻاهر نڪري ويندي هئي.
مون سوزن کي هڪ عورت جيان هڪ ٻئي ڪتيءَ سان وڙهندي ڏٺو. ٽائون ۾ هڪ ٻئي ڪتي ڪٿان اچي نڪتي. سوزن ان کي ڪتن جي ولر ۾ ڏٺو تہ حملو ڪيو. اها ڪتي سوزن کان قداور ۽ سگهاري هئي. ويڙھہ ڪري ٻاهر خالي پلاٽ ۾ ڪتن جو گوڙ وڌي ويو. مون ٻاهر وڃي ڏٺو، سوزن هڪ ڪتيءَ سان وڙهي رهي هئي. ان ڪتيءَ سوزن کي ڳچيءَ ۾ چڪ وجهي مٿي کنيو ۽ هيٺ زمين تي دسي مٿان چڙهي ويھي رهي. مون جڏهن اهڙو منظر ڏٺو تہ هڪ وڏو پٿر کڻي ان کي وهائي ڪڍيو. ڪتي سوزن کي ڇڏي پري ڀڄي وئي. سوزن اٿي پنھنجا وار ڇنڊيا ۽ مون کي ڏسي کيس اعتماد اچي ويو تہ مالڪ آيو آهي ضرور مدد ڪندو. اها ڀونڪي ڪنڌ سان اشارا ڏئي رهي هئي تہ اڳتي وڌي ان کان منھنجو انتقام وٺ. مون ڀرسان بيٺل بوڊو کي ٻوٿ ۾ ڀونڊو ڏنو ۽ سوزن کي هڪل ڪري گهر جو اشارو ڏنو. هوءَ ڀڄندي در جي هيٺائين وٿيءَ مان ٽپي اندر هلي وئي.
ٽائون جو چيئرمين مون وٽ آيو ۽ چيائين “ڪتن ماڻھن جو جيئڻ حرام ڪري ڇڏيو آهي. ڪجهہ ڏينھن ۾ اسان ٽائون اندر ڪتن خلاف ڪاروائي ڪرڻ وارا آهيون. جيڪڏهن توکي ڪتن جي زندگي عزيز آهي تہ انھن کي ڳچيءَ ۾ پٽو وجهہ ۽ گهر اندر قيد ڪر.”
مون چيئرمين جي ڳالھہ ٻڌي ۽ چيو “سڀ ڪتا منھنجا نہ آهن. مان ڪوشش ڪندس تہ انھن کي الڳ ڪيان ۽ ڳچيءَ ۾ پٽو وجهي ٻاهر نڪرڻ نہ ڏيان “چيئرمين ويو تہ مون سوزن کي ڳچيءَ ۾ پٽو وڌو. سوزن کي گهر اندر رکڻ ۾ تہ ڪامياب ٿيس پر بوڊو هڪ نافرمان ڪتو ٿي چڪو هو. اهو موقعو مهل ڏسي ٻاهر نڪري ويندو هيو ۽ ٽائون جي ڪتن سان ملي هڪ ٿي ويندو هو.
ٽائون ۾ ڪتن خلاف ڪارروائي ٿي. رپيٽرن سان گارڊ ڪتن کي مارڻ لڳا. هر طرف فائرنگ جا آواز اچڻ لڳا. ڪافي ڪتا ماريا ويا جن کي هڪ ڪيريئر ۾ کڻي ٽائون کان ٻاهر دفنائي آيا. ڪيترن ئي ڪتن ڀڄي جان بچائي بوڊو بچي ويو ۽ اهو در جي هيٺان ٽپي مٿي اڌ ٺھيل جاءِ ۾ وڃي لڪيو جتي سوزن هن جو انتظار ڪري رهي هئي.
منھنجي پٽ جي موڪلاڻيءَ کانپوءِ نامڪمل جاءِ ائين نظر ايندي هئي جيئن اها ڊٿل هجي. اڌ مڪمل حصي جي پلسترن ۾ چير نظر ايندا هيا. منھنجي لاءِ حيرت جي ڳالھہ هئي تہ نئين جاءِ ۾ چير ڪيئن پئجي ويا آهن. مان ايڏو تہ وائڙو ۽ هيسيل هوندو هيس جو ڪو بہ مسئلو سمجهي نہ سگهندو هيس. اعتماد ختم ٿي چڪو هيو ۽ خوف ۾ مبتلا هوندو هيس. مون هڪ ٻن مسترين سان صلاح ڪئي، انھن کي جاءِ جا چير ڏيکاريا. هر ڪنھن پنھنجو الڳ رايو ڏنو. هڪ چيو “جاءِ جي ترائي ٿيل نہ آهي.” ٻئي چيو “جاءِ جڏهن پنھنجي توازن تي ايندي آهي تہ هيٺ مٿي ٿيڻ ڪري ان ۾ ٿورا گهڻا چير اچي ويندا آهن.” ٽئين ائين چيو تہ “جنھن گهر ۾ ڪتا هجن ان ۾ اهڙيون آفتون اينديون رهنديون آهن.”
مون سوچيو جيڪڏهن ڪتا آفتون آهن تہ پوءِ خدا انھن کي خلقي ڇو ٿو؟ هر مذهبي چوي ٿو جنت ان لاءِ آهي. مذهبي عقيدي جي بنياد تي هڪ ٻئي سان وڙهن ٿا. خدا ڪنھن مان بہ مايوس نہ آهي. اهو ڌرتيءَ تي هر مذهب جو ماڻھو خلقي ٿو. خدا جي تخليق اڳيان مذهب جي حيثيت نہ آهي. ڪتا ڪنھن بہ پيغمبر جي امت نہ آهن. نہ اهي جنت جا داعي آهن، نہ دوزخ کي مڃيندڙ. ڪتا ڌرتيءَ جا اهي ڪافر آهن جيڪي انسان کي خدا مڃين ٿا. منھنجو ايمان آهي، جيڪڏهن جنت آهي تہ اها صرف ڪتن لاءِ آهي ۽ ماڻھو ڪتن جي صدقي جنت ۾ داخل ٿيندا. اهو سوچي دل کي آٿت اچي ٿي تہ منھنجو پٽ جنت ۾ هوندو ڇو جو اهو ڪتن جو خدا هو.
مٿين جاءِ جو نامڪمل حصو کنڊر جو ڏيک ڏيندو هو. فرش تي ڀڳل بلاڪن جا ٽوٽا، هاريل بجرو ۽ هل سينڊ ناهموار طريقي پيل هوندا هيا. مٿي وڃڻ گهٽ ٿيندو هيو. ڪتا در جي هيٺان پيا ايندا ويندا هيا ۽ ڏاڪڻ چڙهي مٿي ويران جاءِ ۾ رهندا هيا.
هاڻي سوزن هڪ ڳورهاري عورت جيان پڌر ۾ اچي بيھندي هئي ۽ ان کي گوشت جي رس ۾ ماني ڀوري ڏيندا هياسين. ان کان مالڪ جو ڏک وسري چڪو هو. مان مارڪيٽ مان گوشت جي ٿيلھي ڀرائي وٺي ايندو هيس ۽ ٿيلھيءَ مان ڪڪڙ جا ڪچا جيرا ڪڍي هن آڏو اڇلائيندو هيس تہ هوءَ مون ڏي تعريف جي نظرن سان ڏسندي هئي. ڄڻ مرڪي سوچيندي هجي تہ دنيا ۾ سڀ جانور شڪار ڪن ٿا پر انسان جھڙو شڪاري ڪو بہ نہ آهي. هڪ ڪتي ائين سوچي سگهي ٿي ڇو جو جانورن کي مارڪيٽ جي خبر نہ آهي. انھن کي اها ئي خبر آهي تہ گوشت شڪار ڪري حاصل ڪبو آهي ۽ دنيا ۾ انسان سڀ کان وڌيڪ گوشت واپرائي ٿو ان ڪري انسان جھڙو شڪاري ڪو بہ نہ آهي.
اها سانوڻ جي موسم هئي جڏهن سوزن کي چار گلر ڄايا. مون مٿي وڃي ڏٺو واش روم لاءِ ڇڏيل جاءِ جي ڪنڊ ۾ جتي بجرو کوٽي هن کڏ ٺاهي هئي. ان ۾ بند اکين سان چار گلر هن جا ٿڻ ڳولھي رهيا هيا. مون کي ڏسي سوزن ڪامياب عورت جيان مرڪي. مون ڏٺو اهي مختلف رنگ جا گلر هيا جيڪي ڏسڻ ۾ سھڻا نظر اچي رهيا هيا. جڏهن هيٺ لھي آيس تہ پوءِ بہ انھن گلرن جون ميڪون منھنجي ڪنن ۾ گونجي رهيون هيون.
گلر ٿورا وڏا ٿيا تہ مٿي ڊوڙون پائڻ لڳا. اهي هڪ ٻئي کي چنبڙي ملھہ وڙهڻ لڳا ۽ مستيءَ مان ٽپا ڏئي هر هر سوزن جي ٿڻن کي پئي چنبڙيا. مان مارڪيٽ مان مرغيءَ جو گوشت وٺي آيس تہ ڪجهہ ڇڇڙا سوزن لاءِ الڳ ڪيا. گوشت فريزر ۾ رکي ٿيلھي کولي ڇڇڙا سوزن اڳيان اڇلايا. سوزن کائڻ لڳي تہ چار گلر بہ انھن ڇڇڙن کي اچي چنبڙيا. ٻئي ڏينھن مون ڏٺو چارئي گلر مئا پيا هيا. سوزن انھن کي سنگهي اٿارڻ جي ڪوشش ڪري رهي هئي. انھن جي موت جو سبب شايد اهي ڇڇڙا هيا جيڪي هضم ڪري نہ سگهيا. اها انھن جي کير پيئڻ جي عمر هئي پر ڇڇڙا کائي انھن ڄڻ خودڪشي ڪئي هئي. مان پنھنجي ڪيئي تي پشيمان ٿيس، سوچڻ لڳس تہ اجايو مون تڪڙ ڪري ڇڇڙا انھن آڏو اڇلايا. سوزن هيٺ لھي اچي ها تہ کيس الڳ ڇڇڙا کارائي اهڙي سانحي کان بچائي وجهان ها.
مون پنھنجي ننڍي پٽ سان انھن چئن گلرن جي لاشن کي هڪ ٻوريءَ ۾ وڌو ۽ کڻي ڏاڪڻ طرف وڌيس تہ سوزن روئندي اسان پويان ڊڪندي آئي. سانوڻ ڏک جي موسم هوندو آهي ڇو جو وسڻ کان پوءِ ڌرتيءَ تي ڳوڙهن جي بوءِ هوندي آهي. وسندو آهي تہ بس ئي نہ ڪندو آهي. وڏ ڦڙو، ننڍ ڦڙو ۽ وري ٿوري چپ، چپ ۾ ڪاري جهڙ جو گجگوڙ ۽ وري ڦڙ ڦڙ وڌندي ويندي آهي، پوءِ وري وڏ ڦڙو ۽ ننڍ ڦڙو.
مون ۽ منھنجي پٽ بيلچي سان ڀرسان پيل خالي پلاٽ ۾ کڏ کوٽي ۽ چئن گلرن جا لاش ان ۾ دفنائي ڇڏيا. هلڪو مينھن وسي رهيو هيو ۽ اسان جا ڪپڙا آلا ٿي ويا. مون محسوس ڪيو منھنجو پٽ روئي رهيو آهي. منھن تي پوندڙ مينھن ڪڻين ڪري مون ان جا ڳوڙها تہ نہ ڏٺا پر سندس ڳاڙهيون اکيون ۽ لٿل منھن ٻڌائي رهيو هيو تہ کيس صدمو رسيو آهي. مون پنھنجي اندر ۾ کڏ محسوس ڪئي جنھن ۾ منھنجو موڪلائي ويل پٽ دفن ٿيل هو.
دراصل اسان کي ٻين جي ڏکن ۾ پنھنجا ڏک نظر ايندا آهن. هر مئل ماڻھوءَ جو چھرو اسان جو چھرو هوندو آهي. پالڪيءَ ۾ ڪفن اندر مئل ماڻھو نہ هوندو آهي پر اسان جو وقت هوندو آهي جيڪو مستقبل جي صورت ۾ نظر ايندو آهي.
چئني گلرن جا لاش دفنائي جڏهن موٽياسين تہ مٿان سوزن جي روئڻ جو آواز اچي رهيو هيو. مون مٿي وڃي ڏٺو. زندگيءَ ۾ مون اهڙو لڱ ڪانڊاريندڙ منظر شايد ئي ڏٺو هجي. سوزن هڪ انساني عورت جيان روئي پار ڪڍي رهي هئي. مون ان جي اکين مان ڳوڙهن کي وهندي ڏٺو. ان جي روئڻ جو آواز ايڏو تہ غمناڪ هيو جو پوري جاءِ ان سان گڏ روئڻ لڳي.
مون کي منھنجو موڪلائي ويل پٽ ياد اچي ويو ۽ مان هيٺ ويھي رهيس. مان ڪتيءَ سان گڏ روئي رهيو هيس. ڪتيءَ کي پنھنجو غم هيو ۽ مون وٽ پنھنجو. اسان روئڻ ۽ کلڻ جا موقعا تلاش ڪندا آهيون، ڏکايل هوندا آهيون تہ ڪائنات جي هر شيءِ روئيندي محسوس ٿيندي آهي ۽ خوش هوندا آهيون تہ ان ڳالھہ تي حيرت کائيندا آهيون تہ ڪائنات خوش ڇو نہ آهي؟
جاءِ جي مٿين نامڪمل حصي مان سوزن جي روئڻ جو آواز ايندو رهيو. اها ڪيترا ڏينھن اڪيلائيءَ ۾ روئيندي رهي. بوڊو ٽائون ۾ رولاڪ ڪتن سان گهمندو رهيو. هڪ ڏينھن سوزن ٻاهر وئي ۽ ڀرسان وارو پلاٽ کوٽي هڪ ٻچي جو لاش ڪڍي وات ۾ کڻي آئي. مون ان کي اندر اچڻ کان روڪيو. هوءَ وات مان هر هر مخصوص آواز ۾ گر گر ڪري منھنجي روڪڻ تي احتجاج ڪندي رهي. مون ڏٺو ٻچي جو لاش ڌرتيءَ ۾ سٺي طريقي دفن نہ ٿيڻ ڪري اس ۾ سڪي ٺوٺ ٿي ويو هيو. اهو اهڙي مميءَ جھڙو هو جنھن جا نقش ۽ عضوا سلامت هيا. مون سوزن کي لنگهڻ جي جاءِ ڏني. اها ٻچي جي لاش کي ڏاڪڻ مان کڻي مٿي هلي وئي. مون مٿي وڃي ڏٺو. اها خوش هئي، محسوس ٿي رهيو هيو تہ هوءَ مرڪي رهي آهي. هن لاش کي هيٺ رکيو هيو ۽ سامھون ويھي ان کي ڏسي رهي هئي. سوزن کي پڪ هئي تہ اهو جيئرو آهي ۽ ٿوري دير ۾ اٿي ان جا ٿڻ چوسيندو.
احساس جو اظھار انھن وٽ وڌيڪ آهي جيڪي ڳالھائي نہ ٿا سگهن. لفظ سامونڊي طوفان ۾ تباھہ ٿيل جھاز جي ٽڪرن جھڙا نہ آهن. جيڪي طوفان جو حال بيان ڪري سگهن. سمنڊ جي مٿاڇري تي ڦھليل جھاز جا ٽڪر طوفان جي بيان جي وڌيڪ سگهہ رکندڙ آهن. جھاز جي ٽڪرن جون علامتون لفظن کان وڌيڪ منظر سمائي وارتا کي بيان ڪن ٿيون.
ڪتن جي ٻوليءَ ۾ لفظ نہ آهن پر علامتون آهن. ڪتا ڳالھائيندا آهن تہ علامتن جي زبان ۾ اظھار ڪندا آهن جيئن ڀونڪ جيڪا خطري ۽ نفرت جي علامت آهي. مون محسوس ڪيو سوزن ٻچي سان علامتن ۾ ڳالھائي رهي هئي.
“منھنجا پٽ، تنھنجي وڃڻ جي وهي ڪانہ هئي. اڃان تہ تنھنجي حصي جي حياتي تنھنجو انتظار ڪري رهي هئي.”
مون ان جا لفظ محسوس ڪيا ۽ دل تي هٿ ڏئي هيٺ ويھي رهيس. منھنجي اکين مان لڳاتار ڳوڙها ڳڙڻ لڳا.
“منھنجا پٽ توکي اڃا دنيا ۾ گهڻا ڪم ڪرڻا هيا. تون نہ پيار ڪيو، نہ عشق ڪيو. تنھنجا ٻار ٿين ها. مان انھن کي سيني سان لائي پيار ڪيان ها. تون ڀل منھنجو سھارو نہ ٿئين ها پر تنھنجي هڪ دنيا هجي ها جنھن ۾ تون خوش گذارين ها.”
مون سوزن جي دل جو هر لفظ هڪ علامت جي صورت ۾ محسوس ڪيو ۽ دل تي هٿ ڏئي روئندو رهيس. ٻچي جو لاش ان اڳيان پيل هيو ۽ هوءَ هر هر اڳتي وڌي ان کي سنگهي اٿارڻ جي ڪوشش ڪري رهي هئي. ڀرسان پاٽ ۾ پاڻي چمڪي رهيو هو ۽ هوءَ هر هر لاش کي پاڻيءَ طرف اشارو ڪري رهي هئي.
“منھنجا پٽ تون مون کي دنيا ۾ ائين ڇڏي هليو ويندين مون تہ ڪڏهن سوچيو بہ نہ هيو. تنھنجي وڇوڙي کان وڏو ڏنڀ مون لاءِ ڪو ٻيو نہ آهي.”
سوزن ٻچي جي لاش ڀرسان ليٽي پئي ۽ هن پنھنجا ٿڻ کولي ڇڏيا. هن جا ٿڻ گهڻي کير ڀرجي وڃڻ ڪري سخت ۽ وڏا ٿي چڪا هيا. هن کي پڪ هئي تہ ٻچو اٿندو ۽ سندس ٿڻ ۾ وات وجهي پنھنجي رهيل حصي جو کير پي ان درد کان نجات ڏيندو جيڪو درد کير جي صورت ۾ ٿڻن اندر گڏ ٿي چڪو آهي.
ڏک بورچيخاني جي باھہ جيان آهي. وقت کاڌي جيان پچي راس ٿئي ٿو تہ باھہ جي ضرورت نہ ٿي ٿئي. وقت جي هڪ هٿ ۾ خنجر آهي ۽ ٻئي هٿ ۾ مرهم. اهو زخمي ڪري ٿو ۽ شفاياب ڪري ٿو. سوزن ٻچي جي لاش کي وساري ويٺي ۽ مان لاش کي وري دفنائي ڇڏيو. ڪجهہ عرصو گذريو تہ هوءَ وري پيٽ سان هئي. هن جو گهڻو وقت مٿي ويران جاءِ ۾ گذرڻ لڳو. هيٺ اچي ڳڀو کائي مٿي وڃي سمھي پوندي هئي. هڪ ڏينھن مون ان جا ٽھڪ ٻڌا. مان آفيس کان آيل هيس منھنجن پيرن ۾ اڃان بوٽ پاتل هو. ڏاڪڻ چڙهي مٿي ويس تہ سوزن ٿيڙ کائيندي اٿي اڳتي آئي ۽ خوشيءَ مان پڇ لوڏڻ لڳي. ڪتي جي دل مالڪ جي بوٽ ۾ هوندي آهي. ان جي دل بوٽ جي آواز سان ڌڙڪندي آهي.
مون ڏٺو اتي ڪنڊ ۾ چار انڌا گلر چري رهيا هيا. انھن جون اکيون بند هيون. مون جڏهن بہ ڄايل گلرن کي ڏٺو تہ انھن جون اکيون سدائين بند ڏٺيون، پوءِ ان پھاڪي تي سوچندو هيس تہ (تڪڙي ڪتي انڌا گلر ڄڻيندي آهي) مون ڏٺو ڪتي تڪڙي هجي يا نہ، ان کي گلر سدائين انڌا ڄمندا آهن.
جاءِ جو مٿيون نامڪمل حصو وري آباد ٿي ويو. مون اهو مٿيون حصو پنھنجي وڏي پٽ لاءِ ٺھرائڻ پئي چاهيو پر زندگيءَ هن جو ساٿ نہ ڏنو سندس مڱڻو ٿيل هو ۽ هن جي وڇوڙي کان ٿورو اڳ هن جي مڱيندي گهر بہ آئي هئي. منھنجو پٽ هن کي ڏسي تمام گهڻو خوش ٿيو هيو. ڏکن جي مقابلي ۾ سکن جي عمر ننڍي هوندي آهي يادگيرين ۾ ڏک ئي ياد جي صورت ۾ رهجي ويندا آهن. خوشيون ائين وسري وينديون آهن جيئن انھن جو وجود هيو ئي نہ. اسان جو ماضي جسماني صورت رکي ٿو ۽ ان جي شڪل هڪ ڳوڙهي جيان آهي. چار گلر ٿورا وڏا ٿيا تہ ڏاڪڻ مان هيٺ لھي پڌر ۾ گهمندا هيا. انھن مان ٽي لڙڪندڙ ڪنن وارا ناسي اڇا گلر هيا ۽ هڪ گلر اهڙو هيو جنھن جا ڪن کڙا ۽ رنگ مڪمل اڇو هو.
هر خميس تي هڪ اهڙو فقير ايندو هيو جنھن جي صدا پري کان پڌري هوندي هئي. ان جو آواز پريان گونجندو منھنجن ڪنن سان ٽڪرائبو هو.
“ڏي سخي نالي رب جي، تنھنجو ڀلو ٿيندو.”
هو هر هر ساڳيو جملو ورجائيندو هيو. اهو پراسرار فقير اچي لٺ سان در کڙڪائيندو هيو ۽ پوءِ سين هڻي انتظار ڪندو هيو.
مان اڳتي وڌي در کولي ان کي خير ڏيندو هيس. خير ۾ هو ڪجهہ نہ گهرندو هيو جيڪي هن کي ڏيندا هياسين سڀ قبول ڪندو هيو. هن جي نظرن جا مرڪز گهر ۾ گهمندڙ گلر هوندا هيا. هو گلرن کي ڏسي خوش ٿيندو هيو ۽ هڪ مرڪ مسلسل هن جي چپن تي هوندي هئي. اهو فقير نوجوان هيو ۽ سندس چھري ۾ مون کي پنھنجي پٽ جي شڪل نظر ايندي هئي. محسوس ٿيندو هيو ان جو روح فقير جو روپ ڌاري بھاني سان گهر اچي ٿو ۽ پنھنجا ڪتا ڏسي خوش ٿئي ٿو.
“مون کي بہ ڪجهہ ڪتا ڏي نہ بابا.” هو چوندو هو.
مان ان جي منھن ۾ ڏسندو هيس. مون کي اهو ڀورن وارن مان ٺھيل نظر ايندو هو. ان جون اکيون چمڪندڙ ناسي هونديون هيون.
“توکي گهڻا گلر گهرجن.” مون ان کان سوال ڪيو.
“ٻه” هن جواب ڏنو.
مون ٻہ گلر کڻي ان کي ڏنا ۽ هو گودڙيءَ ۾ وجهي هليو ويو. منھنجي دل ڀرجي آئي ڇو جو هو ويندي مڙي ڪنڌ کڻي جاءِ جي مٿين حصي کي ڏسي رهيو هيو. پٽ جي موت کانپوءِ مون کي هر نوجوان پنھنجي پٽ جھڙو نظر ايندو هو. رستي تي ٺھندڙ جاءِ ۾ ڪم ڪندڙ ڪو مزدور مون ڏي ڏسندو هو تہ مون کي ان جون اکيون پنھنجي پٽ جھڙيون نظر اينديون هيون.
اسپتال جي بستر تي مرڻ کان اڳ مون کي منھنجي پٽ بي وسيءَ مان ڏسندي هٿ جو اشارو ڏنو هيو تہ “کيل ختم.”
هن هٿ کي ائين ڇنڊيو هيو جيئن زندگيءَ جي زهر سان ڌوئي موت جي ذائقي چکڻ کان اڳ ڇنڊيو هجي. مان اهو منظر وساري نہ ٿو سگهان. هن جي هٿ جو اهو آخري اشارو ياد ڪري اڄ بہ اکيون پاڻيءَ سان ڀرجي اچن ٿيون. ايمبولنس ۾ جڏهن هن جو جسم کڻائي گهر اچي رهيو هيس تہ مون رڙيون ڪندي ان جي هٿ کي پڪڙيو هيو. ان جي هٿ جي ٿڌاڻ ۽ تاثير ياد ڪري منھنجي جسم ۾ ٿڌ جي لھر اٿي ٿي. مان ڏڪڻ شروع ڪيان ٿو.
هڪ دفعي ان جي قبر تي مون کي اهڙو شخص ويٺل نظر آيو جنھن کي اڇا ڪپڙا پاتل هيا. مان جڏهن اتي پھتس تہ ڄڻ اهو منھنجو انتظار ڪري رهيو هيو. نمورين جي موسم هئي. قبر مٿان نم جو وڻ آهي. هر طرف هيڊيون نموريون ۽ سڪل پن ڦھليل هيا ڄڻ وڻ غم ۾ رنو هجي ۽ نموريون ڳوڙها هجن.
قبر تي ويٺل شخص مون ڏي ڏٺو ۽ چيو “بکايل آهيان، ڪجهہ خير ڏي.” مون همدرديءَ مان ان ڏانھن ڏٺو.
“تون ڪير آهين؟” مون پڇيو.
“مان هڪ غريب شخص آهيان.” ان چيو.
ٿوري دير چپ ٿي ويو ۽ پوءِ وري ڳالھائين “بس وڌيڪ نہ پڇ.”
مون کيسي ۾ هٿ وجهي ڪجهہ پئسا ڪڍي کيس ڏنا.
توهان جي ڪا شيءِ گم ٿي وڃي. توهان ان شيءِ کي ڳولھيو تہ نظر ايندڙ شيون توهان کي گم ٿيل شيءِ جھڙيون نظر اينديون.
مان وڃائي ويٺو هيس ۽ وڃائجي ويل جي گمان ۾ هر نظر ايندڙ شيءَ وڃائجي ويل شيءَ جھڙي نظر ايندي هئي.
هڪ ڏينھن اهو پراسرار فقير جيڪو ٻہ گلر وٺي ويو هيو، در تي آيو ۽ سين هڻي لٺ سان در کڙڪايو. مون ڪجهہ پئسا ان کي خيرات ۾ ڏيڻ چاهيا پر ان نہ ورتا ۽ چيو “ٻہ گلر ٻيا بہ ڏي.”
مون حيرت مان ان جي جهڙ جھڙي منھن ۾ ڏٺو ۽ پڇيو.
“ٻہ گلر تہ توکي پھريون ڏنا هيا، اهي ڪاڏي ويا؟”
“مون اهي هڪ ٻئي فقير کي سوکڙي طور ڏئي ڇڏيا.” هن چيو “هاڻي صفا اڪيلو آهيان، ٻہ گلر ٻيا ڏي تہ پاڻ وٽ رکان.”
مون ڪجهہ سوچيو ۽ پوءِ چيو “ترس!”
منھنجي پٽ کي صفا اهڙي عادت هوندي هئي، هو هر شيءَ دوستن کي سوکڙيءَ طور ڏئي ڇڏيندو هو. هن وٽ هڪ تمام پراڻي ناياب پتل جي سيٽي هئي جيڪا هڪ دوست کي تحفي ۾ ڏني. ڪيترائي پراڻا سڪا ۽ نگينا هيا جيڪي هن دوستن ۾ ورهائي ڇڏيا.
مون بچيل ٻہ گلر هٿن ۾ کنيا ۽ سوزن منھنجي پيرن ۾ چنبڙي پئي. هوءَ سمجهي وئي تہ مان هن جا ٻچا ڪنھن کي ڏيڻ وڃي رهيو آهيان.
هن کي خبر هئي تہ منھنجا ٻچا هو پھريون ئي ڪنھن کي ڏئي چڪو آهي ۽ بچيل ٻچا بہ ڪنھن کي ڏيڻ چاهي ٿو.
ڪتو ڪيترو بہ جاهل ڇو نہ هجي ان کي ڳڻڻ ضرور ايندو آهي. ٽي بسڪيٽ کڻي ٻہ لڪائي هڪ هن کي ڏيو تہ کائي توهان جي هٿن ۾ ٻہ بسڪيٽ ضرور ڳولھيندو.
سوزن بہ ٻن گلرن کان پوءِ ٻيا ٻہ ٻچا ڪنھن بہ صورت ۾ وڃائڻ نہ پئي چاهيا. مان ٻہ گلر هٿن ۾ کڻي ڏاڪڻ مان هيٺ لٿس تہ هوءَ پويان ڀڄندي آئي. در تي بيٺل فقير کي جيئن ٻہ گلر ڏنم تہ سوزن ان فقير کي ڏسي پڇ لوڏڻ لڳي ۽ فقير جا پير سنگهي چپ ڪري ويھي رهي. فقير کليو ۽ چيو.
“مان هن کي خيرات مان مليل ماني ڀوري کارائي اٿم. مون کي سڃاڻي ٿي.”
پوءِ ان سوزن جي مٿي تي پيار مان هٿ ڦيريو ۽ هليو ويو.
مون کي اها ڳالھہ اڃا سمجهہ ۾ نہ آئي آهي تہ سانوڻ جي موسم ايڏو جلد ڇو ايندي آهي. مون آسمان تان ڪڏهن ڪارو جهڙ هٽندي نہ ڏٺو. سدائين گجگوڙ ٻڌا ۽ مينھن جي پھرين ڪڻين سان تپندڙ ڌرتيءَ جي مٽي مان اٿندڙ ڳوڙهن جي خوشبوءِ محسوس ڪئي. اها اهڙي ئي گهڙي هئي، جڏهن آسمان ڪاري جهڙ سان ڀريل هو ۽ سج جو نانءُ نشان نہ هو. آسمان جهڙ سان ڀريل هجي تہ ويل جي خبر نہ پوندي آهي. سڄو ڏينھن هڪ جھڙو نظر ايندو آهي. صبح، منجهند ۽ شام سڀ هڪ جھڙا ٿي ويندا آهن.
گهر بند هو ۽ اسان شھر جي هڪ وڏي اسٽور تان سامان وٺي موٽيا هياسين. منھنجي پٽ گاڏي در ٻاهران روڪي، هيٺ لٿاسين تہ در تي هڪ ڪتو ويٺل هيو. اهو هيڊو ۽ اڇي رنگ جو زخمي ڪتو هو، جنھن کي ڳچي وٽ زخم جو نشان هو جيڪو شايد گولي لڳڻ ڪري هو. ڪتو بي وس انسان جيان اکيون هيٺ ڪري وات کولي سھڪي رهيو هو. منھنجو ننڍو پٽ ڪتي کي سڃاڻي ويو ۽ ان جي اکين ۾ ڳوڙها اچي ويا. هن مون ڏانھن آلين اکين سان ڏٺو.
مون پڇيو “خير تہ آهي نه؟”
هن ڪتي ڏانھن اشارو ڪندي چيو.
“بوڊو آهي.”
مون ڏٺو اهو ميرو ۽ زخمي ڪتو وڃائجي ويل بوڊو هيو، جيڪو ڪمزور جسم ڪري سڃاڻڻ ۾ نہ پئي آيو.
زخمي بوڊو مون اڳيان سھڪي رهيو هو ۽ مان ان جي ناسي اکين ۾ نھاري رهيو هيس. اسان ان کي وساري ويٺا هياسين ۽ اهو بہ ان عرصي دوران ڪڏهن در تي نہ آيو پر گارڊن طرفان گوليءَ سان زخمي ٿيڻ کانپوءِ اهو موٽيو هيو. شايد ان جا ٻيا سڀ ساٿي مارجي چڪا هيا ۽ هو اڪيلو رهجي ويو هيو.
مان ۽ منھنجي پٽ ان اڳيان مانيءَ ڳڀو ۽ پاڻيءَ جو ٿانءُ رکيو. هن انھن ڏانھن ڏٺو بہ نہ. هو مسلسل مجبور ۽ بي وس اکين سان اسان ڏانھن ڏسندو رهيو. جيئن هو مرڻ کان اڳ موڪلائڻ آيو هجي. ان جو زخمي جسم ڏسي مون کي پٽ ياد اچي ويو جنھن جو جسم بہ زخمي هيو. ان جا ڪيترائي آپريشن ٿيا هيا. ڪي زخم ڇٽي ويا هيا ۽ ڪي زخم تازا هيا. اهو مرڻ کان اڳ مون کان موڪلائي رهيو هيو.
جيئڻ سکو تہ وقت کان سکو جيڪو ڪڏهن نہ ٿو مري. وقت جھڙو فلسفي، ڏاهو ۽ حڪيم ڪير بہ نہ آهي. وقت فلسفي جو بادشاھہ آهي، وڻيس تہ ڪنھن کي قبول ڪري، نہ وڻيس تہ قتل ڪرائي. وقت ڏاهپ کي آڱر کان پڪڙي گڏ گهمائيندو آهي ۽ هر منزل جي ڏاهپ ان دور جي ڏاهپ هوندي آهي پر وقت ڪتي کان شڪست کائي ٿو. ڪتو وقت کي نہ مڃيندو آهي. ان وٽ ڪلھہ، اڄ ۽ سڀاڻي ۾ ڪو فرق نہ آهي. سڀ ڏينھن هڪ جھڙا آهن. ڪتا واچ نہ پائيندا آهن. ڪلينڊر نہ ٺاهيندا آهن. اهو ئي سبب آهي جو انسان جيان گذريل وقت تي افسوس نہ ڪندا آهن. حال جي پرواھہ نہ ڪندا آهن ۽ مستقبل جي حڪمت عملي نہ ٺاهيندا آهن.