2
تن ڏينھن امن هوندو هيو، گهرن جا در کليل هوندا هيا ۽ ڪتا آزاد هيا، اهي ٻاهر گهمي گهر اچي وڃي سگهندا هيا. خدا هر شيءِ کان بچائي پر ڪتا چورن کان بچائيندا آهن. انھن ڏينھن چور گهٽ هئا. سپاهين کي خاڪي چڍيون پاتل هونديون هيون ۽ لٺ ساڻ هوندي هئي. ڪتا فقيرن جي عزت ڪندا هيا پر سپاهين تي ڀونڪندا هئا.
امڙ ٻڌايو تہ هڪ دفعي تيز مينھن وسيو هيو، گپ هئي. مان وکون کڻندو اڱڻ ۾ آيس تہ پير ترڪي پيو ۽ ڪِري پيس. ڪتي پريان ڊوڙندي آئي ۽ مون کي پويان قميص ۾ چڪ وجهي اٿاريو. مان روئي رهيو هيس. ڪتي پڇ لوڏي اهڙا آواز ڪڍي رهي هئي جيئن مون کي پرچائڻ جي ڪوشش ڪندي هجي.
امڙ مون کي ننڍپڻ جو قصو ٻڌايو تہ ڪتن سان منھنجيون همدرديون وڌي ويون. امڙ چوندي هئي عرش تي ڪتو انسان کان اڳ موجود هيو. جڏهن خدا آدم کي مٽيءَ مان ٺاهيو ۽ اڃان آلو هيو تہ ڪو ڪتو آيو ۽ آدم کي پيٽ وٽان سنگهي ويو، خدا کي اها ڳالھہ نہ وڻي. ان پيٽ وٽان آدم جي مٽي ڪڍي اڇلائي تہ دُن ٺھيو.
“امڙ ان دُن جي اڇلايل مٽي ڪاڏي وئي؟” مون پڇيو هيو.
“ان دُن جي مٽيءَ مان انسان جو نفس ٺھيو.” امڙ جواب ڏنو.
مون امڙ کان پڇڻ چاهيو پر پڇي نہ سگهيس تہ “جڏهن ڪتو موجود هو تہ انسان جو ڪھڙو ضرور هيو؟”
هاڻي مان سوچيندو آهيان، اهو عرش جو ازلي ڪتو ڪاڏي ويو جنھن جو ذڪر امڙ کان سواءِ ڪنھن نہ ڪيو؟
انسان خدا جو روپ آهي ان ڪري ڪتا پالي ٿو، ڄمڻ سان هر انسان ڪافر هوندو آهي پوءِ هو ماءُ جو مذهب اختيار ڪندو آهي ۽ ان جي ٻولي ڳالھائيندو آهي. پينگهي ۾ سمھيل ٻار جي ڪنن ۾ ماءُ جي لوليءَ سان گڏ ٻولي بہ داخل ٿيندي آهي پوءِ ٻار سڄي زندگي اها لولي ڳائيندو آهي.
امڙ ٻڌائيندي هئي، ڪتيءَ ڄم ڪيو تہ اڱڻ گلرن سان ڀرجي ويو. چٽ ڪمرا گلر ڄڀ ڪڍي گهمندا هيا. ٿورا وڏا ٿيا تہ گهر کان ٻاهر ويا ۽ روڊن تي ڦيٿن هيٺان چيپاٽجي مئا.
مون سوچيو، اسان وٽ ڪتن جي حفاظت نہ ٿيڻ باوجود ڪتا آهن ۽ اهي ڪتا انسانن مان خوش آهن. ڪتي ۾ نفس نہ هوندو آهي پر ڪتو نفس جيان انسان ۾ موجود هوندو آهي.
امڙ وڌيڪ ٻڌايو “پوءِ اها ڪُتي گهر کان ٻاهر ڪڍڻي پئي.”
“ڇو؟”
“ان ڪُتيءَ مان سڀ بيزار ٿي ويا. هر هر ڄم ڪندي هئي ۽ ان جا گلر هر هر مرندا هئا.”
مون اهو سوچي ٽھڪ ڏنا تہ ڪتن جا لنگها نہ هوندا آهن. ڪتا گهور نہ گهوريندا آهن. جنھن زندگيءَ جي ابتدا خوشيءَ سان نہ ٿئي، ان زندگيءَ ۾ المين کان سواءِ ڪجهہ نہ هوندو آهي. دنيا جي ابتدا ائين ٿي آهي جيئن ڪتيءَ ڄم ڪيو هجي ۽ ڪنھن لنگهي دهل نہ وڄايو هجي.
امڙ جي اها ٻڌايل ڳالھہ مان وساري نہ ٿو سگهان. هن ٻڌايو تہ تنھنجي ڏاڏي هڪ ڏينھن بيزار ٿي، ڳوٺ کان ماڻھو گهرايو ۽ ٽڪو ڏئي ڪتيءَ کي رسو ٻڌي ان جي حوالي ڪيو تہ تمام پري وڃي ڇوڙي ڇڏي، انڪري تہ گهڻا ڀيرا شھر کان ٻاهر ڇڏي آيا هئاسين پر اها گهر ڳولي موٽي ايندي هئي. ڏاڏو جنھن کي پريو مڙس سڏيندا هيا، ان ڳوٺاڻي کي رسو ڏئي روانو ڪيو تہ رستي ۾ کيس هڪ شخص مليو، جنھن سمجهيو شايد وڏي نسل جي ڪتي آهي. اهو ڳوٺاڻي وٽ ويو ۽ پڇيائينس،
“ڪتي وڪڻندين؟”
ڳوٺاڻي حيرت مان “ها” ڪئي.
“گهڻي؟” راهگير سوال ڪيو.
“ٽي پئسا” ڳوٺاڻي جواب ڏنو.
راهگير کي سودو وڻيو ۽ ڳوٺاڻي کي ٽي پئسا ڏئي، ڪتي وٺي راهي ٿي ويو.
اهو ڳوٺاڻو جڏهن بہ ڏاڏي وٽ ايندو هيو تہ اهو قصو ٻڌائيندو هو ۽ ڏاڏو چوندو هيو “ٽن پئسن جي ڪتي، ٽڪو گھلاڻي”
ان ڏينھن کان پوءِ ڪتيءَ جو ڪجهہ مُلھہ وڌيو، نہ تہ هر ڪو چوندو هيو “ٽڪي جي ڪتي، ٽي پئسا گھلاڻي”
ڏاڏي جا ٽھڪ مون ۾ گونجن ٿا. ماڻھو چوندا هيا، تون واحد ڇوڪر آهين جيڪو صفا پنھنجي ڏاڏي تي آهين ۽ مون کي محسوس ٿيندو آهي مان صفا ڏاڏي وانگر آهيان. مون کي بہ ڪتن جي ڀونڪ نہ ٿي وڻي ڇو جو جڏهن ڏاڏو مرڻ ويجهو هيو تہ کيس ڪتي جي ڀونڪ نہ وڻندي هئي.
امڙ وٽ ڪتن جا وڏا قصا هيا. هوءَ ٻڌائيندي هئي، مان ننڊ مان ڪتي جي ڀونڪ تي جاڳي پوندو هيس. هن هڪ ڏکوئيندڙ قصو ٻڌايو جيڪو سندس مامي سان پيش آيو. هن جو مامو جنھن جو نالو عبدﷲ هو، ڳوٺ جو سھڻو ڇوڪر هيو. ان کي هڪ ڪتي چڪ پاتو. اهو وڏيري جي اوطاق جو ڪتو هيو، ٿلھو متارو ۽ صحتمند. امڙ جو مامو جيڪو ڊڄڻو هوندو هو، اهو اتان لنگهيو تہ ڪتي حملو ڪيو.
ماڻھو ڪتي اڳيان شينھن ٿي لنگهي. ڪتي کي ڊڄڻي شخص ۽ سيھڙ ۾ ڪو فرق محسوس نہ ٿيندو آهي. امڙ جو مامو هيٺ وڃي ڪريو ۽ ڪتي ان کي چڪ وڌا. هوءَ ٻڌائيندي هئي، جڏهن کيس گهر کڻي آيا تہ هو ائين هيو جيئن ٽماٽا پچي راس ٿيا هجن. هن جو جسم سنھي ڏانڊيءَ جھڙو هيو جنھن تي موت جا نشان ساون پنن جيان پئي لڙڪيا، مامون پاڻيءَ ڊيڄڙي جي بيماريءَ کان نہ مئو پر گھرن زخمن جي ڪري ان جو موت واقع ٿيو. موت کان اڳ وڏيري هڪ ڪونر صاف ڪرائي، کير سان ڀرايو ۽ پوءِ مامي کي ان ۾ وجهرائي ڇڏيو. حڪيم جو چوڻ هيو تہ کير تاثير ۾ ٿڌو آهي اهو زخمن کي فائدو ڏيندو. ٽن ڏينھن کان پوءِ کير هيڊو ٿي ويو جيئن امڙ جي مامي جو روح چوسي ويو هجي.
روح کان وٺي نفس، من ۽ مرادن تائين هر شيءِ کي رنگ آهي ۽ اهو رنگ وقت تي ظاهر ٿيندو آهي. انھن رنگن کي ڪڏهن ڏسي نہ سگهبو آهي. پر محسوس ڪبو آهي. ڪي اهڙا رنگ هوندا آهن جن کي بيان ڪري نہ سگهبو آهي. اڃ جو رنگ پاڻيءَ جھڙو هوندو آهي. چون ٿا پاڻيءَ کي رنگ نہ آهي پر ڏٺو وڃي تہ پاڻي پاڻ رنگ آهي. بک جو رنگ ايڏو تہ گهاٽو هوندو آهي جو بکايل ان رنگ ۾ لڪيل هوندو آهي. خوشي، ڏک، وفا ۽ بي وفائيءَ جا رنگ، ٽھڪن ۽ ڳوڙهن ۾ ظاهر ٿيندا آهن.
امڙ جو مامو ڪونر ۾ پيل کير ۾ فوت ٿي ويو. منھنجي ناني ڪتي کي مارڻ لاءِ وڏيري کان اجازت گهري. وڏيري کيس اهو سوچي اجازت ڏني تہ پوڙهي جو خير نہ آهي. اهو بہ ڪتي هٿان ماريو ويندو. نانو هڪ بھادر شخص هوندو هيو. انگريزن جي راڄ ۾ ان وٽ هڪ جرمنيءَ جو پستول هوندو هيو. وڏيري کيس چيو تہ “ڪتي کي گولي نہ هڻجان، باقي جيئن وڻئي تيئن مارجان.”
ناني وڏيري جو شرط منظور ڪيو ۽ کٽ جي واڻ ۾ هٿ وجهي ان کي ڍال جيان مٿي کنيو، ڪھاڙيءَ جي ڳن ۾ هٿ وجهي ڪتي سامھون آيو. ڪتي الر ڪئي ناني کٽ اڳيان ڏني، ٻئي هٿ ۾ جهليل ڪھاڙيءَ سان ڪتي جو مٿو ڏاري وڌو. ڪتي ائين رڙ ڪئي جيئن هڏو ان جي نڙيءَ ۾ ڦاسي پيو هجي. وڏيرو ڳوٺ ۾ هڪ شخص کان لنوائيندو هو ۽ اهو نانو هيو.
امڙ وٽ ڳالھين جا انبار هوندا هئا پر ڪتي جي ڳالھہ ٻڌڻ کان پوءِ بادشاهن، شھزادن، چورن ۽ شھزورن جا قصا ڪتن جا قصا محسوس ٿيندا هئا.